Đề tài Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại và sự hình thành nền kinh tế tri thức. Định hướng của Việt Nam
Lịch sử phát triển của xã hội loài người đã trải qua nhiều hình thái kinh tế, từ kinh tế tự nhiên mang nặng tính chất tự cung tự cấp đến kinh tế thị trường với vai trò chủ đạo của phân công lao động và trao đổi hàng hóa. Và trong những năm gần đây, người ta lại nhắc nhiều đến thuật ngữ “kinh tế tri thức”, đó phải chăng là một bước phát triển mới trong việc tổ chức kinh tế của xã hội loài người? Francis Bacon đã nhận định rằng: “Tri thức là sức mạnh”. Sự thực là, sự phát triển có tính chất bùng nổ của lực lượng sản xuất trong những năm gần đây, đặc biệt là ở các nước phát triển, dưới tác động của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại, đang làm xuất hiện một hình thái kinh tế mới dựa chủ yếu trên việc sản xuất, phân bổ và sử dụng tri thức. Nhiều người gọi đó là “kinh tế tri thức”. Ở Bắc Mĩ và một số nước Tây Âu, kinh tế tri thức bắt đầu được hình thành từ đầu những năm 90 của thế kỉ XX. Hiện nay ở những nước này, kinh tế tri thức đã chiếm khoảng 45% - 60% GDP. Người ta ước tính đến khoảng năm 2030 các nước phát triển đều trở thành các nền kinh tế tri thức. Vậy nền kinh tế tri thức thực chất là như thế nào? Đâu là tiêu chuẩn để xác định một nền kinh tế tri thức? Và sự hình thành nền kinh tế mới này có tác động như thế nào đến nền kinh tế Việt Nam vốn đi lên từ một nền kinh tế nông nghiệp lạc hậu, đang trong quá trình đổi mới? Đó là vấn đề được rất nhiều người Việt Nam quan tâm. Là sinh viên của một trường thuộc khối kinh tế, em chọn đề tài: “ Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại và sự hình thành nền kinh tế tri thức. Định hướng của Việt Nam.” làm đề tài cho đề án của mình với mong muốn có được hiểu biết sâu sắc hơn, có phần nền lí luận để góp phần vào công cuộc xây dựng đất nước sau này. Đề án được thực hiện trên cơ sở phương pháp phân tích – tổng hợp các lí luận và có đưa ra các ví dụ thực tế, đồng thời có tham khảo một số sách báo có nội dung liên quan
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại và sự hình thành nền kinh tế tri thức. Định hướng của Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi nãi ®Çu
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®· tr¶i qua nhiÒu h×nh th¸i kinh tÕ, tõ kinh tÕ tù nhiªn mang nÆng tÝnh chÊt tù cung tù cÊp ®Õn kinh tÕ thÞ trêng víi vai trß chñ ®¹o cña ph©n c«ng lao ®éng vµ trao ®æi hµng hãa. Vµ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ngêi ta l¹i nh¾c nhiÒu ®Õn thuËt ng÷ “kinh tÕ tri thøc”, ®ã ph¶i ch¨ng lµ mét bíc ph¸t triÓn míi trong viÖc tæ chøc kinh tÕ cña x· héi loµi ngêi?
Francis Bacon ®· nhËn ®Þnh r»ng: “Tri thøc lµ søc m¹nh”. Sù thùc lµ, sù ph¸t triÓn cã tÝnh chÊt bïng næ cña lùc lîng s¶n xuÊt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, ®Æc biÖt lµ ë c¸c níc ph¸t triÓn, díi t¸c ®éng cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®ang lµm xuÊt hiÖn mét h×nh th¸i kinh tÕ míi dùa chñ yÕu trªn viÖc s¶n xuÊt, ph©n bæ vµ sö dông tri thøc. NhiÒu ngêi gäi ®ã lµ “kinh tÕ tri thøc”. ë B¾c MÜ vµ mét sè níc T©y ¢u, kinh tÕ tri thøc b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kØ XX. HiÖn nay ë nh÷ng níc nµy, kinh tÕ tri thøc ®· chiÕm kho¶ng 45% - 60% GDP. Ngêi ta íc tÝnh ®Õn kho¶ng n¨m 2030 c¸c níc ph¸t triÓn ®Òu trë thµnh c¸c nÒn kinh tÕ tri thøc.
VËy nÒn kinh tÕ tri thøc thùc chÊt lµ nh thÕ nµo? §©u lµ tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh mét nÒn kinh tÕ tri thøc? Vµ sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ míi nµy cã t¸c ®éng nh thÕ nµo ®Õn nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vèn ®i lªn tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, ®ang trong qu¸ tr×nh ®æi míi? §ã lµ vÊn ®Ò ®îc rÊt nhiÒu ngêi ViÖt Nam quan t©m.
Lµ sinh viªn cña mét trêng thuéc khèi kinh tÕ, em chän ®Ò tµi: “ Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ tri thøc. §Þnh híng cña ViÖt Nam.” lµm ®Ò tµi cho ®Ò ¸n cña m×nh víi mong muèn cã ®îc hiÓu biÕt s©u s¾c h¬n, cã phÇn nÒn lÝ luËn ®Ó gãp phÇn vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc sau nµy. §Ò ¸n ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së ph¬ng ph¸p ph©n tÝch – tæng hîp c¸c lÝ luËn vµ cã ®a ra c¸c vÝ dô thùc tÕ, ®ång thêi cã tham kh¶o mét sè s¸ch b¸o cã néi dung liªn quan.
Néi dung
I. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i – YÕu tè tiÒn ®Ò chñ yÕu cña kinh tÕ tri thøc
C¸c M¸c tõng nãi: “ Khoa häc lµ tinh hoa cña tiÕn tr×nh ph¸t triÓn chung cña lÞch sö. H¬n thÕ n÷a, ®ã lµ ®ßn bÈy m¹nh mÏ cña lÞch sö, lµ mét lùc lîng c¸ch m¹ng, theo ý nghÜa chÝnh x¸c nhÊt cña tõ ®ã”. LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi ®· chøng minh ®iÒu ®ã lµ ®óng.
Ngay tõ thÕ kØ XVII, khoa häc ®· tõng bíc ®a ngµnh trång trät ch¨n nu«i trë thµnh cèt lâi cña nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp, ph¸t triÓn chñ yÕu dùa vµo tµi nguyªn thiªn nhiªn. §Õn gi÷a thÕ kØ XVII, nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp b¾t ®Çu ®îc h×nh thµnh. Tõ ®ã ®· cã hai cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp næ ra nhê sù ph¸t triÓn vît bËc cña khoa häc kÜ thuËt, ®îc ®¸nh dÊu b»ng sù ra ®êi cña m¸y h¬i níc vµ m¸y ph¸t ®iÖn. Vµ ®Æc biÖt, víi cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt ®Çu thÕ kØ XX, loµi ngêi ®· ®i s©u nghiªn cøu thÕ giíi tõ vi m« ®Õn vÜ m«, tÊt c¶ nh÷ng sù vËt n»m ngoµi kh¶ n¨ng quan s¸t cña gi¸c quan con ngêi. Hµng lo¹t nh÷ng ph¸t kiÕn vÜ ®¹i vÒ ph©n tö, nguyªn tö, h¹t nh©n, c¸c h¹t c¬ b¶n... ®Õn nh÷ng hiÓu biÕt vÒ vò trô: c¸c v× sao, thiªn hµ, ®¹i thiªn hµ, sù gi·n në cña vò trô... Ngêi ta íc tÝnh r»ng trong thÕ kØ XX toµn bé lîng th«ng tin, tri thøc t¨ng thªm kho¶ng 1000 lÇn so víi ®Çu thÕ kØ vµ vît tréi tÊt c¶ c¸c tri thøc mµ loµi ngêi tÝch lòy ®îc trong suèt lÞch sö ph¸t triÓn tõ thÕ kØ XIX trë vÒ tríc. Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt ®ã tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn cuéc c¸ch m¹ng vÒ lùc lîng s¶n xuÊt mµ ngµy nay chóng ta gäi lµ cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, b¾t ®Çu vµo kho¶ng tõ sau ®¹i chiÕn thÕ giíi lÇn thø hai.
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®îc më ®Çu b»ng c«ng nghÖ th«ng tin (CNTT). CNTT lµ nh©n lâi cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, nã ph¶n ¸nh giai ®o¹n ph¸t triÓn míi vÒ chÊt cña s¶n xuÊt trong ®ã hµm lîng trÝ tuÖ lµ thµnh phÇn chñ yÕu trong s¶n phÈm.
CNTT bao gåm tõ phÇn cøng nh chÕ t¹o c¸c m¹ch vi ®iÖn tö, c¸c m¸y vi tÝnh, m¸y siªu tÝnh... c¸c d©y chuyÒn s¶n xuÊt tù ®éng hãa, c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi cho ®Õn c¸c phÇn mÒm øng dông vµ c¸c phÇn mÒm hÖ thèng. Mét phÇn quan träng n÷a trong CNTT ph¶i kÓ ®Õn lµ c¸c lo¹i thiÕt bÞ viÔn th«ng, ®iÖn tö c«ng nghiÖp, ®iÖn tö tiªu dïng... M¹ng m¸y tÝnh vµ internet ®· vµ ®ang trë thµnh hÖ thèng huyÕt m¹ch quan träng trong mäi ho¹t ®éng kinh tÕ, v¨n hãa – x· héi. N¨m 1993 ®· cã 1 triÖu ngêi nèi m¹ng, ®Õn th¸ng 3 – 2000 sè ngêi dïng ®· lªn tíi 280 triÖu. Râ rµng lµ m¹ng internet kh«ng cßn lµ mét ph¬ng tiÖn kÜ thuËt thuÇn tóy mµ ®· thµnh mét m«i trêng míi cho mäi ho¹t ®éng cña con ngêi vµ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù chuyÓn biÕn nhanh chãng cña ®êi sèng con ngêi trªn kh¾p hµnh tinh.
Thø ®Õn lµ c«ng nghÖ sinh häc (CNSH), ®©y lµ mét bíc ®ét ph¸ vµo thÕ giíi ®Çy bÝ Èn cña sù sèng. Nã b¾t ®Çu b»ng viÖc kh¸m ph¸ ra c¸c ph©n tö h×nh xo¾n kÐp (ADN). C«ng nghÖ cao nµy ®· t¹o ra mét tiÒm n¨ng v« tËn cho s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i l¬ng thùc, thùc phÈm, thuèc ch÷a bÖnh vµ c¸c vËt liÖu c«ng nghiÖp nh»m ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng cao cña con ngêi.
Cïng víi CNTT vµ CNSH lµ mét lo¹t c¸c c«ng nghÖ cao kh¸c: c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ n¨ng lîng c«ng nghÖ hµng kh«ng – vò trô... NhiÒu lo¹i vËt liÖu míi víi c¸c tÝnh n¨ng u viÖt kh«ng thÓ t×m thÊy trong tù nhiªn ®· ®îc t¹o ra: vËt liÖu tæ hîp, vËt liÖu com-p«-zit, c¸c chÊt b¸n dÉn... NhiÒu nguån n¨ng lîng míi ®îc t¹o ra ®Ó thay thÕ c¸c nguån n¨ng lîng tù nhiªn s¾p c¹n kiÖt, ®Æc biÖt lµ n¨ng lîng nguyªn tö. §¸ng chó ý lµ c«ng nghiÖp hµng kh«ng-vò trô víi triÓn väng ®a con ngêi ®Õn víi c¸c hµnh tinh kh¸c trong vò trô....
Nhê c¸c c«ng nghÖ cao ®ã, nÒn kinh tÕ thÕ giíi ®¹t møc t¨ng trëng cha tõng cã. Ngµy nay, tæng s¶n phÈm cña thÕ giíi íc tÝnh kho¶ng 30.000 tØ USD nghÜa lµ gÊp kho¶ng 123 lÇn so víi tæng s¶n phÈm thÕ giíi nh÷ng n¨m 50 (1300 tØ USD). Cã thÓ nãi, bé phËn c¸ch m¹ng nhÊt t¹o ra ngµy cµng nhiÒu gi¸ trÞ thÆng d cña lùc lîng s¶n xuÊt to lín cña loµi ngêi ngµy nay lµ khoa häc c«ng nghÖ. C¸c M¸c ®· dù b¸o r»ng khoa häc sÏ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp vµ ®· trë thµnh hiÖn thùc. ChÝnh ®iÒu ®ã ®· t¹o tiÒn ®Ò cho sù h×nh thµnh kinh tÕ tri thøc.
II. Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc
1. Kh¸i niÖm kinh tÕ tri thøc
Kinh tÕ tri thøc lµ mét s¶n phÈm trùc tiÕp cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. NÒn kinh tÕ ®ã ®ang dÇn ®îc h×nh thµnh, cã nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nhng phæ biÕn h¬n c¶ lµ thuËt ng÷ “kinh tÕ tri thøc”(knowledge economy) hay “kinh tÕ dùa trªn tri thøc”(knowledge based economy).
Theo c¸ch ®Þnh nghÜa cña tæ chøc quèc tÕ vÒ hîp t¸c vµ ph¸t triÓn kinh tÕ (viÕt t¾t lµ OECD): Kinh tÕ tri thøc lµ mét d¹ng h×nh kinh tÕ trong ®ã sù s¶n sinh, phæ cËp vµ sö dông tri thøc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ nh»m t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng con ngêi.
Còng cã thÓ ®Þnh nghÜa ®¬n gi¶n h¬n: Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã khoa häc, kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, lµ yÕu tè hµng ®Çu quyÕt ®Þnh viÖc s¶n xuÊt ra cña c¶i, søc c¹nh tranh vµ triÓn väng ph¸t triÓn.
Nh vËy trong nÒn kinh tÕ tri thøc, vÊn ®Ò kh«ng chØ ë viÖc t¹o ra tri thøc, mµ ph¶i thu nhËn, sö dông vµ truyÒn b¸ tri thøc. Kinh tÕ tri thøc kh«ng chØ bao hµm duy nhÊt c¸c lÜnh vùc lao ®éng víi c«ng nghÖ cao, sö dông lao ®éng cã tri thøc vµ lao ®éng cã kÜ n¨ng cao lµ chÝnh, mµ cßn qu¸ tr×nh tri thøc x©m nhËp vµ chi phèi tÊt c¶ mäi hoat ®éng kinh tÕ. NghÜa lµ kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ngµnh ®Òu ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng c«ng nghÖ kÜ thuËt cao, song ®iÒu ch¾c ch¾n lµ tÊt c¶ c¸c ngµnh ®Òu ho¹t ®éng díi sù chi phèi cña tri thøc. Tãm l¹i, tri thøc võa lµ néi dung võa lÇ ®éng lùc cña nÒn kinh tÕ.
Cã thÓ h×nh dung mét c¸ch cô thÓ vÒ nÒn kinh tÕ tri thøc th«ng qua b¶ng so s¸nh sau:
Stt
H×nh th¸i kinh tÕ §Æc trng
H×nh th¸i thø nhÊt
(Kinh tÕ søc ngêi)
H×nh th¸i thø hai
(Kinh tÕ tµi nguyªn)
H×nh th¸i thø ba
(Kinh tÕ thÞ trêng)
1
§Þnh vÞ trong s¬ ®å
Kinh tÕ tù nhiªn, t¬ng ®¬ng víi nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp vµ x· héi n«ng d©n cæ truyÒn.
H×nh th¸i thÞ trêng, t¬ng ®¬ng víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ®¹i c«ng nghiÖp c¬ khÝ vµ X· héi c«ng nghiÖp.
H×nh th¸i Céng s¶n chñ nghÜa (CSCN), t¬ng ®¬ng víi nÒn kinh tÕ cã tèc ®é ph¸t triÓn cao vµ x· héi tù do ch©n chÝnh.
2
Ph¬ng thøc tån t¹i
Tù cÊp tù tóc, khÐp kÝn trong tõng céng ®ång riªng biÖt.
Ph©n c«ng lao ®éng vµ trao ®æi bÞ giíi h¹n bëi c¸c biªn giíi ®Þa ph¬ng, quèc gia.
Ph©n c«ng vµ trao ®æi phæ biÕn th«ng qua m¹ng kiªn kÕt toµn cÇu kh«ng biªn giíi.
3
Lîi thÕ ph¸t triÓn chñ yÕu
Tµi nguyªn thiªn nhiªn
C«ng cô kÜ thuËt
Tri thøc cña con ngêi (Khoa häc – C«ng nghÖ), kÜ n¨ng lao ®éng.
4
TÇm quan träng cña khoa häc
Nhá
Lín
RÊt lín
5
Tû lÖ ®ãng gãp cña khoa häc - c«ng nghÖ cho t¨ng trëng kinh tÕ
Díi 10%
Trªn 40 %
Trªn 70%
6
TÇm quan träng cña gi¸o dôc
Nhá
Lín
RÊt lín
7
B×nh qu©n tr×nh ®é v¨n hãa
Tû lÖ mï ch÷ cao
Trung häc
Trung häc chuyªn nghiÖp
8
KÕt cÊu c«ng nghÖ:
- C«ng nghÖ th«ng tin
3 -5%
15%
-C«ng nghÖ sinh häc
2%
10%
-C«ng nghÖ n¨ng lîng
2%
10%
-C«ng nghÖ biÓn
2%
10%
- C«ng nghÖ s¹ch
1%
5%
- C«ng nghÖ vËt liÖu míi
1%
5%
- C«ng nghÖ kh«ng gian
5%
C«ng nghÖ mÒm
5%
9
Vai trß cña truyÒn thèng
Kh«ng lín
Lín
RÊt lín
10
KÕt cÊu søc lao ®éng:
- N«ng nghiÖp
Trªn 50%
10 – 20%
Díi 10%
- C«ng nghiÖp
Kho¶ng 15 -20%
Trªn 30%
Díi 20%
- C«ng nghÖ cao
10 -15%
Trªn 40%
11
Tr×nh ®é tæ chøc x· héi
§¬n gi¶n
Phøc t¹p
RÊt phøc t¹p
12
Møc ®é toµn cÇu hãa kinh tÕ thÕ giíi
ThÊp
Kh¸ cao
RÊt cao
2. Mét sè ph¹m trï trong kinh tÕ thÞ trêng
Mçi mét h×nh th¸i kinh tÕ míi ta ®êi ®Òu cã nh÷ng ph¹m trï kinh tÕ riªng ®Æc trng cho nã. §èi víi nÒn kinh tÕ tri thøc, chóng ta cã thÓ t×m hiÓu mét sè ph¹m trï sau ®©y.
Th«ng tin vµ tri thøc:
§©y lµ hai nguån lùc chñ yÕu cña kinh tÕ tri thøc. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i ph©n biÖt hai ph¹m trï nµy v× nh John Naribett nãi: “ Ch×m ngËp trong th«ng tin mµ vÉn thiÕu tri thøc”.
+ Th«ng tin lµ d÷ liÖu ®îc xÕp thµnh trËt tù cã nghÜa, cã thÓ thu nhËn ®îc, cã thÓ dïng hoÆc kh«ng.
+ Tri thøc lµ th«ng tin ®· ®îc thu thËp, xö lÝ vµ nhËn thøc, lµ viÖc ¸p dông vµ sö dông mét c¸ch cã Ých c¸c th«ng tin.
Theo quan ®iÓm triÕt häc, tri thøc ®îc hiÓu lµ kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nhËn thøc, lµ ph¶n ¸nh trung thùc cña thùc tiÔn vµo t duy con ngêi, tÝnh ®óng ®¾n cña nã thÓ hiÖn b»ng sù kiÓm nghiÖm thùc tÕ, ®ång thêi phï hîp víi c¸c nguyªn lÝ cña lÝ luËn vÒ nhËn thøc trªn c¬ së ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng.
Th«ng tin lµ néi dung cña tri thøc ®îc truyÒn ®¹t nhng khi tri thøc ®îc hÖ thèng hãa l¹i trë thµnh th«ng tin. Th«ng tin lµ ®Çu vµo cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra tri thøc.
S¶n phÈm tri thøc:
Tri thøc lµ s¶n phÈm cña lao ®éng, lµ biÓu hiÖn cô thÓ vÒ n¨ng lùc t duy mµ chØ duy nhÊt loµi ngêi míi cã. S¶n phÈm tri thøc cã nhiÒu tÝnh chÊt ®Æc biÖt kh¸c víi vËt thÓ th«ng thêng:
V× tri thøc thuéc ph¹m trï tinh thÇn nªn nã lu«n ®îc mang, chøa trong nh÷ng h×nh thøc hiÖn vËt nhÊt ®Þnh: bé nhí trong n·o, b¨ng tõ, ®Üa...
§èi víi s¶n phÈm th«ng thêng, ngêi mua cã quyÒn së h÷u vÒ nã, nghÜa lµ cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông vµ ®Þnh ®o¹t. Cßn ®èi víi s¶n phÈm tri thøc, ngêi mua chØ cã quyÒn së h÷u vËt mang nã vµ cã quyÒn sö dông ®èi víi néi dung tri thøc. §Æc tÝnh nµy cã nguån gèc s©u xa ë chç chØ duy nhÊt con ngêi míi cã kh¶ n¨ng t duy.
Qu¸ tr×nh tiªu dïng s¶n phÈm tri thøc dï lµ tiªu dïng s¶n xuÊt hay tiªu dïng cho c¸ nh©n, nãi chung ®Òu mang tÝnh chÊt cu¶ mét qu¸ tr×nh nghiªn cøu, häc tËp vµ trùc tiÕp hoµn thiÖn s¶n phÈm tri thøc ®ã. §«i khi ngêi tiªu dïng cßn ph¸t hiÖn ra tÝnh n¨ng mµ chÝnh t¸c gi¶ cña nã kh«ng ngê tíi.
ViÖc s¶n xuÊt ra c¸c lo¹i s¶n phÈm tri thøc thêng t¹o ra gi¸ trÞ gia t¨ng rÊt lín. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm t¹o nªn u thÕ vît tréi cña s¶n phÈm tri thøc so víi c¸c s¶n phÈm th«ng thêng kh¸c. Ch¼ng h¹n E. Sanchez vµ D. Mync s¶n xuÊt bé phim “ §å ¸n Blair Witch” b»ng kÜ thuËt sè, ph¸t hµnh trªn internet, chØ riªng trong níc MÜ ®· thu ®îc 140 triÖu USD, vµ chØ víi chi phÝ 500.000 USD, nghÜa lµ cã tû suÊt lîi nhuËn 280. Theo íc tÝnh, trong ngµnh chÕ t¹o thiÕt bÞ ®iÖn tö, tû suÊt gi¸ trÞ gia t¨ng trªn gi¸ trÞ ®Çu vµo lµ kho¶ng 300, cßn trong ngµnh c«ng nghÖ phÇn mÒm tû suÊt ®ã tiÕn tíi v« h¹n (!).
NÒn kinh tÕ tri thøc ®îc nu«i dìng b»ng nguån n¨ng lîng v« tËn vµ n¨ng ®éng lµ tri thøc nªn ph¸t triÓn nhanh vµ kh¶ n¨ng bÒn v÷ng rÊt cao.
C«ng nh©n tri thøc
Ph¹m trï nµy cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi nÒn kinh tÕ tri thøc, bëi ®©y lµ lùc lîng trùc tiÕp tiÕp thu tri thøc, khoa häc – c«ng nghÖ ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt theo ph¬ng thøc hiÖn ®¹i. Sù ra ®êi cña c«ng nh©n tri thøc lµ tÊt yÕu kh¸ch quan cïng víi sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ tri thøc ®ång thêi còng lµ sù phñ ®Þnh cã kÕ thõa cña giai cÊp c«ng nh©n trong nÒn kÜ thuËt - c«ng nghÖ hiÖn ®¹i thÕ kØ XX. C«ng nh©n tri thøc cã nhiÒu ®iÓm tiÕn bé so víi c«ng nh©n tríc ®ã, biÓu hiÖn:
C«ng nh©n tri thøc cã së h÷u trÝ tuÖ. Së h÷u nµy cho phÐp hä cã thu nhËp cao h¬n c«ng nh©n c«ng nghiÖp b×nh thêng khiÕn hä cã t h÷u chø kh«ng cßn lµ v« s¶n n÷a.
C«ng nh©n tri thøc lµm chñ mét nÒn kÜ thuËt mµ phÇn lín c¸c ngµnh kÜ thuËt ®Òu dùa vµo c¸c thµnh tùu míi nhÊt cña khoa häc.
Giai cÊp c«ng nh©n cã sù t¨ng tiÕn c¶ vÒ mÆt sè lîng lÉn chÊt lîng. Trªn c¬ së tri thøc khoa häc ®ang dÇn dÇn trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp, sè lîng c«ng nh©n cã tri thøc, cã tay nghÒ cao ngµy cµng t¨ng. §ång thêi nÒn kinh tÕ tri thøc mang ®Æc tÝnh s¸ng t¹o, thÝch hîp víi b¶n chÊt cña ngêi c«ng nh©n, do ®ã sÏ kÝch thÝch hä kh«ng ngõng häc hái, nghiªn cøu n©ng cao tr×nh ®é khoa häc – kÜ thuËt cña m×nh. Nh vËy, tri thøc sÏ ®ãng vai trß ®éng lùc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn chÊt lîng ngêi c«ng nh©n.
C¸c ngµnh kinh tÕ tri thøc
Chóng ta ®· ®Ò cËp nhiÒu ®Õn kinh tÕ tri thøc, vËy trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay nh÷ng ngµnh kinh tÕ nµo th× ®îc coi lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc? – Theo gi¸o s, viÖn sÜ §Æng H÷u: C¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô do c«ng nghÖ cao t¹o ra nh c¸c dÞch vô khoa häc vµ c«ng nghÖ, dÞch vô tin häc, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao... ®îc gäi lµ ngµnh kinh tÕ tri thøc.
C¸c tiªu chÝ c¬ b¶n cña mét nÒn kinh tÕ tri thøc
VÒ c¬ cÊu GDP: h¬n 70% do c¸c ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô vµ øng dông c«ng nghÖ cao.
C¬ cÊu gi¸ trÞ gia t¨ng: h¬n 70% do lao ®éng trÝ ãc ®em l¹i.
C¬ cÊu lao ®éng: h¬n 70% c«ng nh©n tri thøc.
C¬ cÊu t b¶n: h¬n 70% lµ vèn con ngêi.
Ngoµi ra cßn cã c¸c tiªu chÝ kh¸c, trong ®ã cã tiªu trÝ vÒ vai trß rÊt quan träng cña gi¸o dôc vµ b×nh qu©n tr×nh ®é v¨n hãa lµ trung häc chuyªn nghiÖp.
3. §Æc trng c¬ b¶n cña kinh tÕ tri thøc
Lµ mét h×nh th¸i kinh tÕ míi cña x· héi loµi ngêi, kinh tÕ tri thøc cã nhiÒu ®Æc ®iÓm c¬ b¶n kh¸c biÖt so víi c¸c nÒn kinh tÕ tríc ®ã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cßn ®ang ®îc ®Þnh h×nh vµ tiÕp tôc ph¸t triÓn. Nhng ta cã thÓ thÊy ®iÒu cèt yÕu trong kinh tÕ tri thøc ®ã lµ viÖc thu thËp, sö dông vµ truyÒn b¸ c¸c th«ng tin tri thøc. Díi ®©y lµ mét sè ®Æc trng cña kinh tÕ tri thøc:
Tri thøc, ®Æc biÖt lµ khoa häc vµ c«ng nghÖ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nhê cuéc c¸ch m¹ng khoa häc -c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, hµng läat c¸c c«ng nghÖ cao ®· ®îc ph¸t minh vµ øng dông ngay vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o nªn sù thay ®æi râ rÖt c¶ vÒ sè lîng lÉn chÊt lîng. C¸c yÕu tè vËt chÊt cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt còng nh gi¸ trÞ cña hµm lîng vËt chÊt trong c¸c s¶n phÈm ngµy cµng gi¶m ®Ó nhêng chç cho c¸c yÕu tè tri thøc. ChÝnh v× vËy tr×nh ®é khoa häc-c«ng nghÖ vµ vèn con ngêi trong cuéc ®ua tranh, c¹nh tranh ph¸t triÓn.
Sù chuyÓn ®æi c¬ cÊu s¶n xuÊt sang c¸c ngµnh kinh tÕ tri thøc: NÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp dùa trªn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp th× c«ng nghiÖp vµ dÞch vô lµ chñ yÕu, cßn trong nÒn kinh tÕ tri thøc, c¸c ngµnh kinh tÕ tri thøc sÏ chiÕm vai trß thèng trÞ, nhÊt lµ c¸c dÞch vô trÝ tuÖ (nghiªn cøu khoa häc, kÜ thuËt, t vÊn thiÕt kÕ, y tÕ, tµi chÝnh, th«ng tin liªn l¹c....) sÏ trë thµnh häat ®éng kinh tÕ chiÕm phÇn chñ yÕu víi sè ngêi tham gia nhiÒu nhÊt.
Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ më cao, mang tÝnh chÊt toµn cÇu hãa. Víi sù ph¸t triÓn cao cña CNTT, c¸c tri thøc míi, ®Æc biÖt lµ thµnh tùu khoa häc-c«ng nghÖ ®îc phæ biÕn vµ øng dông mét c¸ch nhanh chãng trªn ph¹m vi toµn cÇu. Ho¹t ®éng kinh tÕ vµ ph©n c«ng lao ®éng sÏ vît ra khái biªn giíi c¸c quèc gia vµ trë thµnh ho¹t ®éng mang tÝnh toµn cÇu. NÒn kinh tÕ thÕ giíi sÏ trë thµnh mét m¹ng líi gåm nhiÒu quan hÖ ®an xen gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ quçc gia. Tuy nhiªn, trong m¹ng kinh tÕ toµn cÇu ®ã, vÉn tån t¹i nh÷ng m¶ng, vïng cã tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn kÐm xa nh÷ng m¶ng, vïng kh¸c. ViÖc tham gia vµo m¹ng líi nµy cã thÓ gióp c¸c quèc gia kÐm ph¸t triÓn t¹o ®îc sù bøt ph¸ nhng ®ång thêi còng ®a ®Õn nh÷ng rñi ro tôt hËu rÊt lín, tïy thuéc vµo kh¶ n¨ng cña tõng quèc gia.
Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng víi tèc ®é biÕn ®æi cùc k× cao. Nã thÓ hiÖn ë tèc ®é s¶n sinh tri thøc t¨ng theo cÊp sè nh©n, ë tèc ®é øng dông c¸c ph¸t minh khoa häc vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ë sù biÕn ®æi cña gi¸ c¶ trªn thÞ trêng. §iÒu nµy ®ßi hái c¸c nÒn kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp kh«ng ngõng s¸ng t¹o, ®æi míi c«ng nghÖ s¶n xuÊt (s¸ng t¹o vµ ®æi míi lµ linh hån cña nÒn kinh tÕ), n©ng cao tr×nh ®é qu¶n lÝ, thùc hiÖn chiÕn lîc ®i t¾t ®ãn ®Çu.... ®Ó b¾t kÞp víi tèc ®é ph¸t triÓn chung. Nh÷ng biÕn ®æi trªn còng ®ång thêi kÐo theo biÕn ®æi vÒ cÊu tróc giai cÊp-x· héi ë c¸c quèc gia.
Kinh tÕ tri thøc ph¶i dùa trªn c¬ së ph¸p luËt râ rµng, cã hiÖu lùc vµ cã ®Çy ®ñ th«ng tin. CÇn tr¸nh hiÖn tîng lõa ®¶o, chôp giËt, g©y nhiÔu th«ng tin. Kinh nghiÖm c¸c níc chØ râ r»ng CNTT cho phÐp kiÓm so¸t rÊt cã hiÖu qu¶ mäi giao dÞch, gi¶m bít t×nh tr¹ng trèn lËu thuÕ.
4. T¸c ®éng cña xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc ®Õn quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ
Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng nghÖ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, tõ ph¬ng thøc ho¹t ®éng ®Õn néi dung, cÊu tróc c¸c mèi quan hÖ ®ã. Cã thÓ ®a ra mét sè t¸c ®éng chñ yÕu nh sau:
Kinh tÕ tri thøc ®Èy nhanh qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa, lµm cho nã trë thµnh xu thÕ bao trïm quan hÖ quèc tÕ hiÖn ®¹i. Do kinh tÕ tri thøc chñ yÕu dùa trªn viÖc t¹o ra vµ sö dông tri thøc vèn mang tÝnh chÊt n¨ng ®éng, lan táa kh«ng biªn giíi, tríc hÕt lµ khoa häc-c«ng nghÖ nªn lùc lîng s¶n xuÊt thÕ giíi vµ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña con ngêi ngµy cµng ®îc ®a d¹ng hãa, ®a ph¬ng hãa trªn ph¹m vi toµn cÇu.
Trªn thùc tÕ, kh«ng Ýt c«ng tr×nh nghiªn cøu ®· chØ ra r»ng toµn cÇu hãa ngµy nay lµ mét xu thÕ kh¸ch quan vµ phæ biÕn, ®îc thóc ®Èy chñ yÕu bëi nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc vµ c«ng nghÖ. HiÖn nay, mçi ngµy tæng gi¸ trÞ c¸c giao dÞch tµi chÝnh quèc tÕ lªn tíi 3500 tØ USD. Trªn 50.000 c«ng ty xuyªn quèc gia víi kho¶ng 300.000 c«ng ty con n»m kh¾p c¸c níc trªn thÕ giíi. C¸c c«ng ty con còng ra søc n¾m b¾t vµ øng dôngnh÷ng tiÕn bé míi vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ ®Ó t¨ng søc c¹nh tranh vµ më réng thÞ trêng cña m×nh. Trªn ph¬ng diÖn vÜ m«, c¸c níc ®Òu t¨ng cêng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó tËn dông tèi ®a c¸c c¬ héi vµ h¹n chÕ c¸c bÊt lîi cña qu¸ tr×nh toµn cÇu hãa.
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc lµm cho ph©n c«ng lao ®éng trë nªn s©u s¾c vµ réng kh¾p toµn cÇu. Cïng víi qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ c«ng nghiÖp sang kinh tÕ tri thøc, tri thøc mµ tríc hÕt lµ khoa häc vµ c«ng nghÖ sÏ ph¸t triÓn nhanh chãng, lµm cho ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u. Bëi v× trong thêi ®¹i kinh tÕ nµy, khoa häc-c«ng nghÖ vµ con ngêi sÏ ¸p ®¶o c¸c lîi thÕ vÒ ®Êt ®ai, tµi nguyªn.... Mét xu thÕ kh¸c lµ sù ph©n c«ng chuyªn s©u trong hîp t¸c quèc tÕ còng ®îc t¨ng cêng theo híng ngµy cµng cã nhiÒu c«ng ty ®i chuyªn s©u vµo s¶n xuÊt mét mÆt hµng, mét chi tiÕt cô thÓ nµo ®ã cña mét s¶n phÈm hoÆc chØ cung cÊp mét dÞch vô chuyªn m«n nhÊt ®Þnh.
Ph¸t triÓn kinh tÕ tri thøc sÏ lµm thay ®æi s©u s¾c c¬ cÊu kinh tÕ thÕ giíi vµ cÊu tróc cña quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Trong nh÷ng n¨m 60, c¬ cÊu s¶n phÈm thÕ giíi víi c¸c ngµnh n«ng nghiÖp – c«ng nghiÖp – dÞch vô cã tØ lÖ lµ 10,4%-28,4%-50,4% th× ®Õn nh÷ng n¨m 90, c¬ cÊu nµy ®· cã sù thay ®æi m¹nh mÏ víi tØ lÖ 4,4%-21%-62,4%. ChiÕm vÞ trÝ ngµy cµng quan träng trong c¬ cÊu kinh
