Đề tài Một số khía cạnh dẫn đến sự phát triển thần kỳ của kinh tế Nhật Bản và một số bài học bổ ích cho thời kỳ “đổi mới”của kinh tế Việt Nam

MôC LôC Trang Lêi giíi thiÖu 2 Ch­¬ng I -Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n thêi kú 1952-1973. 3 Ch­¬ng II- Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn thÇn k× cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n n¨m 1952 - 1973. I- Nh÷ng di s¶n tõ tr­íc chiÕn tranh. 6 II-C¶i c¸ch kinh tÕ. 7 III- Nh÷ng nhµ kinh doanh xÝ nghiÖp tÝch cùc 9 IV-Lùc l­îng lao ®éng ­u tó. 10 V-Sù hîp t¸c chñ thî. 10 VI- L·nh ®¹o tµi ba. 11 VII- §æi míi kü thuËt. 12 VIII- Tû lÖ tiÕt kiÖm cao vµ ng©n hµng cho vay tÝch cùc. 13 IX- Sù kÕt hîp gi÷a thÞ tr­êng víi kÕ ho¹ch. 14 X- M«i tr­êng quèc tÕ hoµ b×nh. 15 XI- Chi phÝ quèc phßng Ýt. 15 XII-æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ x· héi. 16 XIII- T­ t­ëng trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ. 17 XIV-C¬ cÊu hai tÇng. 18 XV- ChÝnh s¸ch më cöa vµ ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt. 20 XVI- TÝnh c¸ch cña nh©n d©n NhËt B¶n. 20 Nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm ¸P DôNG VµO VIÖT NAM. 23 Tµi liÖu tham kh¶o 26 Lêi giíi thiÖu Víi mét thùc tÕ lµ vÊn ®Ò t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ë n­íc ta tuy ®· ®­îc quan t©m nhiÒu trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi tõ thêi kú “®æi míi”, song qua 10 n¨m ®æi míi, ng­êi ta l¹i thÊy cã hiÖn t­îng ph©n ho¸ nhanh, mét bé phËn trë nªn nghÌo t­¬ng ®èi, chÝnh v× vËy ®ßi hái ph¶i cã mét lý luËn lÉn thùc tiÔn cña quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi.Víi NhËt B¶n cã c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn, d©n sè, vµi ®Æc ®iÓm cæ truyÒn, gÇn gñi víi ViÖt Nam. NhËt B¶n trong giai ®o¹n”thÇn kú”vµ ViÖt Nam trong thêi kú”®æi míi” võa cã nh÷ng nÐt t­¬ng ®ång. Sau chiÕn tranh, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n ®· mau chãng phôc håi vµ cã b­íc ph¸t triÓn nh¶y vät. T¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n hµng n¨m 10% thêi kú 1952-1973. §i liÒn víi t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ tû lÖ nghÌo ®ãi gi¶m xuèng, kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ thu nhËp gi÷a c¸c tÇng líp d©n c­ ®· thu hÑp l¹i, tÇng líp trung l­u chiÕm tuyÖt ®¹i bé phËn d©n c­ (90%), ®ã lµ ­íc m¬ cña nhiÒu n­íc. Sù thµnh c«ng cña NhËt B¶n kh«ng ph¶i chØ ë chç ®iÒu hoµ thu nhËp gi÷a khu vùc kinh tÕ nhµ n­íc vµ khu vùc kinh tÕ t­ nh©n, mµ cßn ë khÝa c¹nh ®iÒu hoµ phóc lîi x· héi, tõ ®ã kÝch thÝch s¶n xuÊt vµ t¹o ra t¨ng tr­ëng míi. Nh÷ng thµnh qu¶ t¨ng tr­ëng kinh tÕ ®· ®­îc “chia l¹i” t­¬ng ®èi ®Òu cho c¸c tÇng líp x· héi khiÕn cho nhiÒu ng­êi d©n n­íc nµy l¹i cã thªm vèn ®Çu t­ ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o tay nghÒ. T¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ë NhËt B¶n giai ®o¹n”thÇn kú”®· trë thµnh m« h×nh nghiªn cøu ®èi víi nhiÒu quèc gia ®ang ph¸t triÓn. ChÝnh v× vËy viÖc ph©n tÝch ®Æc ®iÓm kinh tÕ dÉn tíi sù ph¸t triÓn “thÇn kú” cña NhËt B¶n, vµ nghiªn cøu m« h×nh NhËt B¶n trong viÖc gi¶i quyÕt mèi quan hÖ gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi ®Ó so s¸nh víi thêi kú “®æi míi”cña ViÖt Nam lµ mét viÖc rÊt cÇn thiÕt. Nhãm chóng em xin ®­a ra mét sè khÝa c¹nh dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn thÇn kú cña kinh tÕ NhËt B¶n vµ mét sè bµi häc bæ Ých cho thêi kú “®æi míi”cña kinh tÕ ViÖt Nam. Ch­¬ngI: Nh÷ng ®Æc ®iÓm cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n thêi kú 1952-1973. BÞ thÊt b¹i trong chiÕn tranh, bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ vÒ kinh tÕ: 34% m¸y mãc, 25% c«ng tr×nh x©y dùng, 81% tµu biÓn bÞ ph¸ huû, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp th¸ng 8-1945 tôt xuèng cßn vµi phÇn tr¨m so víi mét vµi n¨m tr­íc ®ã, vµ chØ b»ng kho¶ng 10% møc tr­íc chiÕn tranh(1934-1936), n­íc NhËt ch×m trong khñng ho¶ng trÇm träng vÒ nhiÒu mÆt.Nh­ng ®ã chØ lµ tiÒn ®Ò ®Ó mét n­íc NhËt kh¸c h¼n hoµn toµn ra ®êi. Thêi k× ph¸t triÓn kinh tÕ nhanh trªn toµn thÕ giíi rÊt hiÕm cã trong lÞch sö kÐo dµi tõ ®Çu nh÷ng n¨m 50 ®Õn ®Çu nh÷ng n¨m 70 còng lµ mét thêi k× mµ NhËt B¶n ®½ cã nh÷ng biÕn ®æi thÇn k× kinh tÕ trong n­íc còng nh­ trong quan hÖ víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi. nh÷ng biÕn ®æi nµy cã tÝnh liªn tôc vµ t¨ng nhanh vÒ l­îng. Nã kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng chÝnh s¸ch ®Æc biÖt cña chÝnh phñ còng nh­ kh«ng ph¶i lµ kÕt qu¶ cña mét vµi thµnh tÝch anh hïng mµ lµ do nh÷ng cè g¾ng tÝch luü cña toµn thÓ nh©n d©n NhËt B¶n ®­îc sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp kÝch thÝch, c¸c lÜnh vùc kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ ®Òu t¨ng tr­ëng nhanh, nhê vËy tæng s¶n phÈm quèc d©n, chØ tiªu tæng qu¸t cho møc hoath ®éng cña nÒn kinh tÕ ®· t¨ng m¹nh. Tõ n¨m 1952 ®Õn n¨m1958, tæng s¶n phÈm quèc d©n d· t¨ng víi tèc ®é 6,9%b×nh qu©n h»ng n¨m. n¨m 1959, khi tèc ®é t¨ng tr­ëng v­ît 10%, nÒn kinh tÕ NhËt B¶n vÉn ch­a g©y ®­îc sù chó ý cña thÕ giíi. nh÷ng n¨m sau, khi tèc ®é t¨ng tr­ëng v­ît tèc ®é cña nh÷ng n¨m tr­íc th× thÕ giíi b¾t ®Çu kinh ng¹c vµ gäi ®ã lµ Sù ThÇn K× VÒ Kinh TÕ. Tèc ®é cao nµy ®­îc duy tr× suèt nh÷ng n¨m 1960.TÊt nhiªn sù t¨ng tr­ëng vÉn diÔn biÕn theo chu k× nh­ng trong thËp kØ nµy tæng s¶n phÈm quèc d©n t¨ng trung b×nh h»ng n¨m lµ 10%. trong nh÷ng n¨m 1970 - 1973 tèc ®é t¨ng tr­ëng trung b×nh h¬i gi¶m ®i cßn 7,8% nh­ng vÉn cao h¬n tiªu chuÈn quèc tÕ (B¶ng 1 ) VÒ gi¸ trÞ tuyÖt ®èi, n¨m 1950,tæng s¶n phÈm quèc d©n cña NhËt B¶n míi ®¹t 24 tØ ®« la, nhá h¬n bÊt k× mét n­íc ph­¬ng t©y nµo vµ chØ b»ng vµi phÇn tr¨m so víi tæng s¶n phÈm quèc d©n Mü, tæng s¶n phÈm quèc d©n cña NB ®¹t kho¶ng 360 tØ ®«la tuy vÉn cßn nhá h¬n Mü, song sù chªnh lÖch ®· thu hÑp l¹i cßn 3/1.Nh©n tè hµng ®Çu trong t¨ng tr­ëng kinh tÕ cña NB thêi k× nµy lµ sù ph¸t triÓn nhanh chãng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ t¹o. ChØ sè s¶n xuÊt c«ng nghiÖp (1934 – 1936:= 100) t¨ng tõ 160 n¨m 1955 lªn 1345 n¨m 1970. Sù gi¶m bít søc lao ®éng trong n«ng nghiÖp vµ l©m nghiÖp còng rÊt ®¸ng chó ý: Nã gi¶m tõ 16 triÖu n¨m 1955 xuèng 8,4 triÖu n¨m 1970 vµ phÇn cña nã trong tæng lùc l­îng lao ®éng gi¶m tõ 38,3% xuèng 17,4% trong cïng thêi k×. N¨m tµi chÝnh Theo gi¸ hiÖn hµnh (%) Theo gi¸ bÊt biÕn cña n¨m 1965 1951 38,8% 13,0% 1952 16,3 13,0 1953 18,1 7,9 1954 4,0 2,3 1955 13,3 11,4 1956 12,3 6,8 1957 13,0 8,3 1958 4,8 5,7 1959 15,5 11,7 1960 19,1 13,3 1961 22,5 14,4 1962 9,1 5,7 1963 18,1 12,8 1964 15,9 10,8 1965 10,6 5,4 1966 17,2 11,8 1967 17,9 13,4 1968 17,8 13,6 1969 18,0 12,4 1970 16,3 9,3 1971 10,7 5,7 1972 17,6 12,0 (Nguån: Côc kÕ ho¹ch kinh tÕ). B¶ng 2: ChØ sè s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cña c¸c ngµnh chÝnh (1965=100) Ngµnh 1955 1960 1965 1970 DÖt 42,2 68,2 100 154,0 GiÊy vµ bét giÊy 34,1 63,9 100 175,9 Ho¸ chÊt 25,2 51,0 100 204,0 DÇu löa vµ sp than 18,7 47,2 100 216,7 Gèm 32,0 62,5 100 175,8 S¾t vµ thÐp 24,6 56,3 100 230,9 Kim lo¹i mµu 25,9 61,6 100 211,4 M¸y mãc 14,6 51,2 100 291,6 Tæng céng (CN chÕ t¹o) 26,0 56,9 100 218,5 Nguån: Bé c«ng nghiÖp vµ mËu dÞch quèc tÕ. Trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp khu vùc II, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ ho¸ chÊt (m¸y mãc, kim khÝ vµ ho¸ chÊt) lµ næi bËt nhÊt nh­ ta ®· thÊy ë b¶ng 2. Sù ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp c¬ khÝ lµ ®¸ng chó ý v× chØ sè cña nã (1965=100) t¨ng 14,6 n¨m 1955 lªn 291,6 n¨m 1970, h¬n 20 lÇn trong 15 n¨m. Tuy vËy chØ sè cña ngµnh c«ng nghiÖp dÖt chØ gia t¨ng t­¬ng ®èi nhá: tõ 42,2 n¨m 1955 lªn 154,0 n¨m 1970. KÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn nãi trªn lµ phÇn cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng vµ hãa chÊt trong tæng s¶n l­îng cña c«ng nghiÖp chÕ t¹o ®¹t tíi 57% n¨m 1970, cao h¬n phÇn t­¬ng øng ë T©y §øc hoÆc ë Mü. Qu¸ tr×nh t¨ng tr­ëng nµy kh«ng ph¶i lµ sù ph¸t triÓn nhÑ nhµng, kh«ng gÊp khóc. Trong thêi gian nµy, nÒn kinh tÕ NB ®· tr¶i qua nh÷ng th¨ng trÇm kh¸ râ rÖt, chia ra thµnh nh÷ng chu k× dµi kho¶ng h¬n 3 n¨m ®«i khi 2 n¨m hoÆc 5 n¨m. Nh÷ng sù lªn xuèng nµy diÔn biÕn mét c¸ch cã hÖ thèng vµ phÇn lín theo mét lÒ lèi nhÊt ®Þnh. TÝnh tõ n¨m 1951 ®Õn n¨m 1973 cã tÊt c¶ 7 thêi k× phån thÞnh vµ 8 lÇn suy tho¸i. Nh÷ng lÇn suy tho¸i chu k× nµy chØ biÓu hiÖn ë tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm l¹i chø kh«ng ph¶i lµ gi¶m sót tuyÖt ®èi. Nh÷ng nhµ kinh tÕ ph©n tÝch theo quan ®iÓm chu k× c«ng nghiÖp cña C¸c M¸c cho r»ng chu k× t¸i s¶n xuÊt t­ b¶n ng¾n l¹i rÊt tiªu biÓu ë NB g¾n chÆt víi sù rót ng¾n chu k× ®æi míi kü thuËt nhê tiÕn bé khoa häc sau chiÕn tranh. Cßn mét sè nhµ kinh tÕ NB gäi ®©y lµ chu k× hµng ho¸ tån kho. LÝ do t¸i diÔn chu k× hµng tån kho g¾n víi nh÷ng thiÕu hôt trong c¸c c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ. Thêi k× phån thÞnh: S¶n xuÊt më réng, tiªu dïng s¶n xuÊt vµ c¸ nh©n ®Òu t¨ng ®· lµm t¨ng nhËp khÈu, do vËy c¸n c©n thanh to¸n bÞ thiÕu hôt. Khi xuÊt hiÖn sù t¨ng hµng tån kho vµ gi¶m dù tr÷ ngo¹i tÖ, ChÝnh Phñ thùc hiÖn chÝnh s¸ch th¾t chÆt tµi chÝnh tiÒn tÖ. Khi ®iÒu kiÖn tµi chÝnh bÞ xiÕt chÆt th× ®Çu t­ gi¶m, tiªu dïng trong n­íc còng gi¶m theo. TÊt nhiªn, hµng tån kho gi¶m do gi¶m ®Çu t­, c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ trë l¹i thuËn lîi do gi¶m nhËp khÈu vµ khi ®ã ChÝnh Phñ l¹i níi láng chÝnh s¸ch tµi chÝnh, tiÒn tÖ, chu k× hµng tån kho míi l¹i b¾t ®Çu. ViÖc th¾t chÆt tiÒn tÖ ®­îc ¸p dông vµo ®Ønh ®iÓm cña c¸c thêi k× phån thÞnh n¨m 1951, 1954, 1957 – 1958, 1961 – 1962, 1964, 1967, 1969 – 1970 vµ 1973 – 1975. Tõ thêi k× khan hiÕm tiÒn kÐo dµi trong 2 n¨m liÒn 1973 – 1975, tæng sè c¸c thêi k× khan hiÕm tiÒn chØ kho¶ng 12 th¸ng. ChÝnh s¸ch h¹n chÕ tiÒn tÖ cña NhËt tá ra t¸c dông nhanh víi hiÖu qu¶ cao. Ch­¬ng II Nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn thÇn k× cña nÒn kinh tÕ NhËt B¶n n¨m 1952 - 1973. I/ Nh÷ng di s¶n tõ tr­íc chiÕn tranh: H¬n 4 triÖu ng­êi thÊt nghiÖp do ngõng c¸c lo¹i s¶n xuÊt qu©n sù, 7,6 triÖu binh sÜ gi¶i ngò, 1,5 triÖu ng­êi tõ thuéc ®Þa håi h­¬ng, n©ng tæng sè ng­êi kh«ng cã viÖc lµm lªn 13,1 triÖu ng­êi. 25% c«ng tr×nh x©y dùng bÞ ph¸ huû , 34% m¸y mãc bÞ ph¸ hñy..RÊt nhiÒu hËu qu¶ cña chiÕn tranh dÉn ®Õn nh÷ng th¸ch thøc to lín ®èi víi NhÊt B¶n, nh­ng kh«ng chØ kh«i phôc ®­îc hËu qu¶ chiÕn tranh mµ NhËt B¶n cßn lµm ®­îc h¬n thÕ.Mét khi nh©n lùc cña hä ®­îc kh«i phôc, vµ ®­îc Mü gióp ®ì. Khi nhËp khÈu ®­îc b«ng, dÇu má, than ®¸, nhê cã sù gióp ®ì cña Mü, nh÷ng nhµ m¸y ë NB võa tho¸t khái c¸c cuéc oanh t¹c lËp tøc cã thÓ b¾t tay vµo s¶n xuÊt ngay ®­îc. C¸c c«ng nh©n NB lµm viÖc cËt lùc ®Ó phôc håi l¹i ®Êt n­íc, phôc håi l¹i nhµ m¸y tõ ®èng tro tµn cña chiÕn tranh. Mét thêi gian sau chiÕn tranh NB ®· b¾t ®Çu tÝch luü ®­îc mét sè vèn vµ lÇn l­ît x©y dùng c¸c nhµ m¸y cã c«ng nghÖ tèi t©n. Nh÷ng nhµ m¸y cò bÞ tµn ph¸ trong chiÕn tranh cã t¸c dông buéc NB ph¶i trang bÞ l¹i nh÷ng thiÕt bÞ tèi t©n nhÊt. Khi c¸c ngµnh s¶n xuÊt cña Mü tôt hËu so víi NhËt B¶n th× cã ng­êi ®· nãi ®ïa r»ng, n­íc Mü muèn kh«i phôc lai kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi NB ph¶i lµm l¹i mét cuéc chiÕn tranh víi NhËt B¶n vµ trong cuéc chiÕn tranh nµy Mü cÇn ph¶i thua. Trong mét thêi kú mµ cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt diÔn ra hÕt søc nhanh chãng, ®iÒu quan träng lµ ph¶i ®µo t¹o ®­îc nh÷ng con ng­êi thµnh th¹o kü thuËt míi vµ ph¶i cã vèn ®Ó du nhËp nh÷ng kü thuËt ®ã. NÕu thiÕt bÞ qu¸ cò sÏ lµ trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn. II/C¶i c¸ch kinh tÕ: .Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch,viÖc chÕ ®Þnh 3 luËt:LuËt c¶i c¸ch ruéng ®Êt,luËt gi¶i t¸n c¸c tµi phiÖt vµ luËt lao ®éng lµ quan träng nhÊt: GHQ (bé t­ lÖnh qu©n ®ång minh sau chiÕn tranh chiÕm ®ãng NhËt B¶n –General Head-quarters) ®· ®­a ra rÊt nhiÒu quy ®Þnh buéc chÝnh phñ NB ph¶i tiÕn hµnh c¶i c¸ch triÖt ®Ó mµ kh«ng cã c¸ch nµo trèn tr¸nh. 1-C¶i c¸ch ruéng ®Êt: Néi dung c¬ b¶n cña cuéc c¶i c¸ch ruéng ®Êt lµ chuyÓn quyÒn së h÷u ruéng ®Êt ph¸t canh cho nh÷ng t¸ ®iÒn ®· tõng trång trät trªn m¶nh ®Êt ®ã, nhµ n­íc mua tÊt c¶ ruéng ®Êt ph¸t canh cñ c¸c ®Þa chñ v¾ng mÆt vµ, trong tr­êng hîp c¸c ®Þa chñ cßn sèng ë n«ng th«n th× mua l¹i mét sè ruéng v­ît mét ch«. Sau ®ã ph¸t l¹i cho c¸c t¸ ®iÒn kh¸c,viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u ruéng ®Êt cho nh÷ng n«ng d©n trùc tiÕp canh t¸c ®· kÝch thÝch m¹nh tÝnh tÝch cùc s¶n xuÊt cña n«ng d©n. Hä ®· tiÕn hµnh c¶i t¹o ruéng ®Êt, kÕt hîp víi viÖc ¸p dông nh÷ng kü thuËt canh t¸c míi ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt n«ng nghiÖp, thu nhËp n«ng d©n t¨ng lªn ®· gãp phÇn më réng ®¸ng kÓ thÞ tr­êng trong n­íc. 2-Gi¶i t¸n c¸c tËp ®oµn tµi phiÖt (Zaibat su) ë Mü, phÇn lín ng­êi ta coi tµi phiÖt lµ thñ ph¹m lµm cho NB lao vµo cuéc chiÕn tranh ®Õ quèc theo chØ thÞ cña GHQ, chÝnh phñ NB ®· tiÕn hµnh gi¶i t¸n c¸c tËp ®oµn tµi phiÖt vµo th¸ng 10 n¨m 1945.Ngoµi 4 tËp ®oµn tµi phiÖt lín nh­ Mitsui,Mitsu bisi, Suni tomo,Yasuda bÞ gi¶i t¸n cã 2500 ng­êi trong héi ®ång qu¶n trÞ cã 1600 xÝ nghiÖp cã quan hÖ víi giíi tµi phiÖt ®· buéc ph¶i rêi khái chøc vô cña m×nh. C¸c cæ phÇn thuéc quyÒn së h÷u cña c¸c c«ng ti tµi phiÖt vµ c¸c gia ®×nh tµi phiÖt ®· bÞ xö lÝ d­íi h×nh thøc ®em ra b¸n ë thÞ tr­êng cæ phÇn. V× thÕ ®· lo¹i trõ ®­îc sù chi phèi cña c¸c c¸ nh©n vµ cña chñ cæ phÇn. C«ng ty bÞ chia nhá thµnh nh÷ng c«ng ty nhá víi nh÷ng ng­êi l·nh ®¹o trÎ tuæi (®­îc gäi lµ giíi l·nh ®aä cÊp 3 ). NhiÒu ng­êi lo ng¹i r»ng liÖu toµn ng­êi l·nh ®¹o cÊp 3 nh­ thÕ cã thÓ g¸nh v¸c næi nÒn kinh tÕ NB hay kh«ng nh­ng ng­îc l¹i líp trÎ ®· ph¸t huy tèt tinh thÇn cña c¸c nhµ kinh tÕ. do ®ã nÒn kinh tÕ NB ®· lÊy l¹i ®­îc søc sèng cña nã. ViÖc gi¶i thÓ c¸c tËp ®oµn tµi phiÖt ®­îc tiÕn hµnh theo luËt thñ tiªu t×nh tr¹ng tËp trung cao ®é kinh tÕ. mét mÆt cã thÓ nghÜ ®ã lµ ý ®å cña Mü dïng ph¸p luËt ®Ó lµm yÕu nÒn kinh tÕ NB, nh­ng mÆt kh¸c còng cã thÓ kh¼ng ®Þnh ®­îc r»ng :Nã ®· lµm t¨ng søc c¹nh tranh, gióp cho nÒn kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng m¹nh 3-ChÕ ®Þnh ba luËt vÒ lao ®éng : ChÝnh s¸ch quan träng cña Mü lµ khuyÕn khÝch ho¹t ®éng c«ng ®oµn. §ã lµ b¶o ®¶m ng¨n chÆn sù håi sinh cña chñ nghÜa qu©n phiÖt vµ hµnh vi x©m l­îc vµ ®­îc coi lµ biÖn ph¸p ®Ò cao tù do vµ n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt cña nh©n d©n NB LuËt c«ng ®oµn ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 12-1945 vµ b¾t ®Çu ®­îc thùc hiÖn vµo ®Çu th¸ng 3 n¨m 1946 luËt c«ng ®oµn quy ®Þnh c«ng nh©n cã quyÒn ®oµn kÕt, quyÒn th­¬ng l­îng tËp thÓ, quyÒn b·i c«ng.LuËt ®iÒu chØnh quan hÖ lao ®éng ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 7 – 1947. LuËt tiªu chuÈn lao ®éng ®­îc ®Ò ra vµo th¸ng 4 – 1947. V× vËy lùc l­îng c«ng ®oµn ph¸t triÓn nhanh chãng. Phong trµo c«ng ®oµn thêi k× ®Çu sau chiÕn tranh mang tÝnh chiÕn ®Êu rÊt râ rÖt. Bëi v× lóc ®ã bèi c¶nh vÒ mÆt t­ t­ëng. C«ng nh©n cã nguy cã bÞ t­ b¶n t­íc ®o¹t c¸c quyÒn lîi cña m×nh. Mét nguyªn nh©n n÷a lµ ®êi sèng cña c«ng nh©n trong thêi k× ®ã v« cïng khæ cùc nÕu kh«ng ®Êu tranh ®ßi t¨ng l­¬ng th× kh«ng sao sèng næi. V× thÕ mµ phong trµo c«ng ®oµn ®· d­¬ng cao nhiÒu môc tiªu ®Ó tËp hîp c«ng nh©n ®Êu tranh nh­: truy cøu tr¸ch nhiÖm chiÕn tranh, ph¶n ®èi cuéc gi·n thî, b¶o vÖ ®êi sèngvÒ quyÒn cña c«ng nh©n, th× ngoµi quyÒn b·i c«ng ra c«ng nh©n ®ßi quyÒn tham gia d­íi h×nh thøc qu¶n lÝ. Nh÷ng cuéc b·i c«ng, ®Êu tranh lín cña c«ng nh©n sau chiÕn tranh cã thÓ kÓ ®Õn: cuéc b·i c«ng cña c«ng nh©n viªn b¸o Yomiuri n¨m 1945, cuéc b·i c«ng cña nhµ m¸y ®ãng tµu Tsurumi thuéc tËp ®oµn s¾t thÐp Nihon Kokan. C¸c tæ chøc c«ng ®ßan ®· tiÕn hµnh c¸c cuéc b·i c«ng kÐo dµi ®e do¹ ®Õn qu¶n lÝ s¶n xuÊt nh­ manh nha ®ßi ph¶i cã sù gi¸m s¸t cña d©n trong kinh tÕ, ®e do¹ sù tån t¹i cña xÝ nghiÖp. Sau ®ã qua nhiÒu cuéc ®Êu tranh kh¸c n÷a ®ã lµ sù biÕn d¹ng kh¸ nhiÒu; ho¹t ®éng cña c«ng ®oµn trë nªn thùc dông h¬n, chuyÓn sang c¸c néi dung chñ yÕu lµ vÒ kinh tÕ «n hoµ h¬n vµ trë thµnh mét c¬ së quan träng gióp cho nÒn kinh tÕ NB ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng cao. Nh÷ng diÔn biÕn nh­ vËy lµ ®iÒu kh«ng thÓ t­ëng t­îng ®­îc vµo thêi ®iÓm ngay sau chiÕn tranh. III/ Nh÷ng nhµ kinh doanh xÝ nghiÖp tÝch cùc: Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng gióp cho nÒn kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng m¹nh sau chiÕn tranh lµ c¸c nhµ kinh doanh xÝ nghiÖp ®· tá râ n¨ng lùc kinh doanh rÊt tÝch cùc cña m×nh. Nh­ng kh«ng bao l©u c¸c nhµ kinh doanh còng ®· nhËn thøc ®­îc vÞ trÝ cña m×nh. Th¸ng 4 n¨m 1946 Héi ®ång h÷u kinh tÕ (Katai – Doyukai – tæ chøc c¸c nhµ kinh doanh – ND) ®· ®­îc thµnh lËp víi quyÕt t©m cña nh÷ng nhµ kinh doanh trÎ d­íi 50 tuæi nh­ «ng Kanichi Mroi, otsukaphª ph¸n nh÷ng nhµ kinh doanh lçi thêi kh«ng chÞu tu©n thñ nguyªn t¾c d©n chñ ho¸ sau chiÕn tranh vµ phong trµo c«ng nh©n qu¸ khÝch tuyªn bè x¸c lËp vÞ trÝ riªng cña tæ chøc m×nh, ph©n chia gianh giíi gi÷a t­ b¶n vµ kinh doanh, nh»m thùc hiÖn chñ nghÜa t­ b¶n xÐt l¹i trong ®ã dùa vµo sù tho¶ hiÖp gi÷a chñ vµ thî. Nh÷ng ng­êi kinh doanh xÝ nghiÖp ë NB sau chiÕn tranh cã thÓ ph©n thµnh ba lo¹i : +/ Lo¹i 1: Nh÷ng nhµ kinh doanh trÎ ®­îc ®Ò b¹t víi t­ c¸ch lµ ng­êi thay thÕ c¸c nhµ l·nh ®¹o c¸c xÝ nghiÖp hµng ®Çu ®· bÞ buéc ph¶i rêi khái chøc vô theo luËt gi¶i t¸n c¸c tËp ®oµn tµi phiÖt. Tiªu biÓu lµ c¸c «ng Chikara Kurata (h·ng chÕ t¹o Hitachi), Kikuo Ssoyama(h·ng Toyo Rayon). +/ Lo¹i 2:Nh÷ng nhµ kinh doanh lËp nghiÖp sau chiÕn tranh, tøc lµ tr­íc chiÕn tranh chØ lµ c¸c xÝ nghiÖp trung tiÓu, sau chiÕn tranh ph¸t triÓn nh¶y vät. Tiªu biÓu lµ Konosuke Mastu(c«ng ty ®iÖn Mastu Shita), Sazo Idemitsu (Idemitsu Hunsan). +/ Lo¹i 3: c¸c nhµ doanh nghiÖp næi lªn s©u chiÕn tranh. §¹i diÖn lµ Ohibuka, A Kio morita (Sony), Shoi chiro honda(h·ng nghiªn cøu kü thuËt Honda). IV/ Lùc l­îng lao ®éng ­u tó: NhËt B¶n cã mét lîi thÕ lín lµ cã mét nguån lao ®éng dåi dµo. Sau chiÕn tranh mét lùc l­îng lín ng­êi rót ra tõ c¸c thuéc ®Þa cña NB vÒ gi¶i ngò ra tõ qu©n ®éi. Nguån cung cÊp lao ®éng lóc ®ã lµ qu¸ thõa vµ hä s½n sµng lµm viÖc víi ®ång l­¬ng rÎ m¹t. Nãi theo thuËt ng÷ kinh tÕ häc cña M¸c th× lao ®éng t¹o ra gi¸ trÞ thÆng d­ vµ cã kh¶ n¨ng tÝch luü t­ b¶n. Dï ®ång l­¬ng thÊp ®Õn møc nµo, nh­ng v× chÊt l­îng lao ®éng tåi, n¨ng suÊt lao ®éng thÊp th× còng kh«ng ph¸t sinh gi¸ trÞ thÆng d­. Nh­ng phÇn lín lao ®éng ë NB cã tr×nh ®é gi¸o dôc cao vµ ®­îc ®µo t¹o vÒ kü n¨ng lao ®éng. ¶nh h­ëng cña chñ nghÜa Mac ®· ph¸t triÓn rÊt nhanh chãng nh­ng chñ yÕu ë trong mét bé phËn trÝ thøc vµ c«ng nh©n ë c¸c thµnh phè, cßn phÇn lín c«ng nh©n vÉn cßn tiÕp tôc theo quan niÖm cã tõ tr­íc chiÕn tranh lµ trung thµnh v¬Ý c¸c xÝ nghiÖp Tõ n¨m 1947 ®Õn n¨m 1949 lµ nh÷ng n¨m sau chiÕn tranh, sè trÎ s¬ sinh t¨ng vät. Trong 3 n¨m ®ã, tû lÖ sinh rÊt cao ®¹t 3,4% n¨m. Ng­êi ta lo r»ng cø ®µ ®ã th× sÏ ®Én ®Õn t×nh tr¹ng qu¸ thõa lao ®éng vµ lµm trÇm träng thªm vÊn ®Ò thÊt nghiÖp. Tuy vËy líp trÎ sinh ra trong thêi kú nµy ®¹t ®Õn tuæi lao ®éng ®óng vµo thêi kú kinh tÕ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao, nhu cÇu lao ®éng t¨ng m¹nh. Sau chiÕn tranh, tû lÖ thanh thiÕu niªn ®i häc ngµy cµng cao, tr×nh ®é häc vÊn cao ®· ®¸p øng ®­îc yªu cÇu cña c«ng cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt. V/ Sù hîp t¸c chñ thî: Cã thÓ nãi r»ng c«ng nh©n trong thêi kú nµy cña c¸c c«ng ty s¶n xuÊt ®Òu cã mét quyÕt t©m, vµ ý chÝ lµm viÖc rÊt cao. Cã ý kiÕn cho r»ng, nguyªn nh©n cña nã lµ ë ®Æc tÝnh x· héi nh­ mét c¬ së mµ trong ®ã ng­êi NB dÔ dµng hoµ m×nh vµo víi cuéc sèng tËp thÓ. Nh­ng còng cã ng­êi l¹i cho r»ng ®ã lµ do ®¹o ®øc phong kiÕn cßn r¬i rít l¹i. Còng cã ý kiÕn cho r»ng ®ã lµ do ®Æc tÝnh cã tÝnh chÊt chÕ ®é ë NB nh­ chÕ ®é c«ng ®oµn riªng trong tõng xÝ nghiÖp, chÕ ®é tuyÓn dông suèt ®êi. V× trong mét chÕ ®é nh­ vËy, sù thµnh c«ng cña xÝ nghiÖp dÔ g¾n liÒn trùc tiÕp víi lîi Ých cña c«ng nh©n. Nh­ng l¹i cã ng­êi cho r»ng ý thøc tËp thÓ vµ chÕ ®é nh­ vËy ë n­íc nµo mµ tr¶ cã chø ®©u ph¶i ®Æc tÝnh riªng cña NB. Nh­ng mét ®iÓm mµ hÇu nh­ c¸c nhµ kinh tÕ n­íc ngoµi ®Õn th¨m NB ®Òu ng¹c nhiªn nh­ nhau lµ c¸c nh©n viªn c«ng nh©n ®Òu tÝch cùc ®Ò suÊt s¸ng kiÕn ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Cã lÏ ®ã lµ sù kÕt hîp cña nh÷ng lÝ do nªu trªn vµ sù nhÊt trÝ gi÷a ng­êi lao ®éng vµ l·nh ®¹o xÝ nghiÖp (chñ vµ thî). Sù nhÊt trÝ nh­ vËy lµ hiÕm cã trªn thÕ giíi. C¸c nhµ kinh doanh lu«n cè g¾ng ®Ó duy tr× nh÷ng ®Æc ®iÓm nãi trªn. Cã ý kiÕn cho r»ng, tíi ®©y t×nh h×nh thay ®æi vµ lùc l­îng lao ®éng sÏ t¨ng lªn, chÕ ®é tuyÓn dông lao ®éng suèt ®êi sÏ tan r· vµ sù nhÊt trÝ gi÷a chñ vµ thî còng sÏ mai mét ®i. Nh­ng theo t«i th× nÕu nãi trong t­¬ng lai xa x«i th× cã thÓ kh¸c nh­ng tr­íc m¾t ®Æc ®iÓm ®ã kh«ng thay ®æi. Bëi v× nã ®· ¨n s©u vµo quan hÖ x· héi, lµ lîi Ých cña c¶ hai phÝa. VI/ L·nh ®¹o tµi ba. +/ Sù h­íng dÉn hµnh chÝnh: ViÖc chÕ ®Þnh ph¸p luËt ®­îc tiÕn hµnh d­íi sù l·nh ®¹o cña c¸c quan chøc, c¶ c¸c th«ng t­ vµ chØ thÞ cña bé. Ph¹m vi ®Ó hä ®­îc tù do quyÕt ®Þnh kh¸ réng r·i. Trªn c¬ së quyÒn h¹n gi¸m s¸t nãi chung, c¸c quan chøc cã thÓ tham gia ý kiÕn ®Õn c¶ nh÷ng vÊn ®Ò kh«ng thuéc quyÒn h¹n vÒ mÆt ph¸p lÖnh. VÝ dô trong thêi k× kinh tÒ NB t¨ng tr­ëng víi tèc ®é cao vµo nh÷ng n¨m 60, sù c¹nh tranh trong ®Çu t­ thiÕt bÞ cã nguy c¬ ®i qu¸ xa, kh«ng Ýt nh÷ng tr­êng hîp chÝnh phñ quy ®Þnh c¶ ®Õn kim ng¹ch ®Çu t­ vµ thø tù xÝ nghiÖp nµo ®Çu t­ thiÕt bÞ tr­íc. LÝ do ®Ó cã kh¶ n¨ng ®ã chÝnh lµ sù tin t­ëng vµo