Đề tài Những khía cạnh tâm lý trong hoạt động đối chất

Lêi më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ mét d¹ng ho¹t ®éng do ®iÒu tra viªn tiÕn hµnh h­íng tíi viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt, nh»m x¸c ®Þnh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. VÒ ph­¬ng diÖn nghiªn cøu, ho¹t ®éng ®èi chÊt chñ yÕu ®­îc xem xÐt d­íi gãc ®é cña ph¸p luËt tè tông h×nh sù vµ khoa häc ®iÒu tra h×nh sù. Trong ®ã, nh÷ng ®Æc ®iÓm cña ng­êi tham gia ®èi chÊt lu«n lµ c¬ së ®Ó x©y dùng nh÷ng quy ®Þnh cña luËt tè tông h×nh sù vµ chiÕn thuËt ®èi chÊt. D­íi gãc ®é t©m lý, th× ch­a cã t¸c gi¶ nµo nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng ®èi chÊt mét c¸ch thÊu ®¸o vµ toµn diÖn. V× vËy, trong thùc tÕ nhiÒu ®iÒu tra viªn chØ coi ng­êi tham gia ®èi chÊt lµ nh÷ng ng­êi ®ang n¾m gi÷ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn vô ¸n mµ kh«ng quan t©m ®Õn yÕu tè t©m lý cña hä. B»ng mäi c¸ch, kÓ c¶ nh÷ng biÖn ph¸p vi ph¹m ph¸p luËt, ®iÒu tra viªn ¸p dông ®Ó thu thËp nh÷ng tin tøc vÒ vô ¸n, mµ kh«ng hiÓu, nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt tr­íc hÕt lµ mét chñ thÓ t©m lý. Hµnh ®éng khai b¸o hay kh«ng khai b¸o, khai b¸o nh­ thÕ nµo ®Òu do t©m lý cña hä chi phèi. Víi mong muèn nghiªn cøu mét c¸ch cã hÖ thèng vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn ho¹t ®éng ®èi chÊt d­íi gãc ®é t©m lý häc ®Ó ®­a ra ®­îc nhiÒu ®Æc ®iÓm cña nã lµ c¸ch thøc t¸c ®éng trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt, chóng t«i ®· chän ®Ò tµi “Nh÷ng khÝa c¹nh t©m lý trong ho¹t ®éng ®èi chÊt” lµm ®Ò tµi cho b¶n khãa luËn tèt nghiÖp kho¸ häc cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu Môc ®Ých nghiªn cøu cña b¶n kho¸ luËn nµy lµ lµm s¸ng tá nh÷ng khÝa c¹nh t©m lý cña ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù, chØ ra nh÷ng yÕu tè t©m lý ¶nh h­ëng ®Õn th¸i ®é khai b¸o cña ®èi t­îng. Tõ ®ã ®­a ra nh÷ng c¸ch thøc t¸c ®éng phï hîp ®èi víi nh÷ng ng­êi tham gia ho¹t ®éng ®èi chÊt. Ngoµi ra, nã cßn t×m hiÓu thùc tr¹ng cña viÖc sö dông ho¹t ®éng ®èi chÊt trong thùc tiÔn ho¹t ®éng ®iÒu tra vµ ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m ®¶m b¶o hiÖu qu¶ cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. 3. NhiÖm vô nghiªn cøu Kho¸ luËn tËp trung nghiªn c­ó nh÷ng néi dung sau: VÒ yªu cÇu lý luËn: Lµm s¸ng tá kh¸i niÖm ®èi chÊt trong ho¹t ®éng ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù, c¸c khÝa c¹nh t©m lý cña ho¹t ®éng ®èi chÊt nh­ ®Æc ®iÓm,c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng ®èi chÊt VÒ yªu cÇu thùc tiÔn: T×m hiÓu thùc tr¹ng viÖc ¸p dông c¸c kiÕn thøc t©m lý vµ ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý trong ho¹t ®éng ®èi chÊt trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra h×nh sù hiÖn nay,ph¸t hiÖn h¹n chÕ trong viÖc sö dông t¸c ®éng t©m lý trong ®èi chÊt. §­a ra kiÕn nghÞ ®Ó ®¶m b¶o cho ®iÒu tra viªn ®­îc trang bÞ vÒ nghiÖp vô,kiÕn thøc t©m lý vµ ®Æc ®iÓm nghÒ nghiÖp nh»m ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng ®èi chÊt. 4. Ph¹m vi nghiªn cøu B¶n kho¸ luËn chñ yÕu ®i s©u nghiªn cøu c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ t©m lý häc cña ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù nh­: Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm t©m lý, nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn ho¹t ®éng ®èi chÊt, ph­¬ng ph¸p vµ c¸c thñ thuËt t¸c ®éng t©m lý ®­îc sö dông trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. §ång thêi, còng chØ ra mét sè thùc tr¹ng cßn tån t¹i trong ho¹t ®éng ®èi chÊt mµ khi ®èi chÊt kh«ng xuÊt ph¸t tõ c¬ së t©m lý, tõ ®ã ®­a ra mét sè ý kiÕn. B¶n khãa luËn nµy kh«ng nghiªn cøu, ph©n tÝch c¸c ®Æc ®iÓm ®Æc tr­ng cña ®èi chÊt trong tõng lo¹i vô ¸n h×nh sù, còng nh­ kh«ng xem xÐt c¸c ph­¬ng ph¸p vµ chiÕn thuËt ®èi chÊt mang tÝnh nghiÖp vô cña ngµnh khoa häc ®iÒu tra h×nh sù. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Khãa luËn chñ yÕu sö dông ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn, ph­¬ng ph¸p so s¸nh, ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch vµ tæng hîp ®Ó hÖ thèng hãa, kh¸i qu¸t hãa nh÷ng lý thuyÕt, nh÷ng nghiªn cøu cña t¸c gi¶ trong vµ ngoµi n­íc vÒ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù nh­: Kh¸i niÖm, ®Æc ®iÓm, nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng... cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi cßn dùa trªn c¬ së lý luËn vÒ duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö cña triÕt häc Mac – Lªnin. Ngoµi ra ®Ó nghiªn cøu ®Ò tµi, chóng t«i cßn dùa trªn c¬ së cña t©m lý häc hiÖn ®¹i, trªn c¬ së c¸c nguyªn t¾c ph­¬ng ph¸p luËn c¬ b¶n cña t©m lý häc sau: Nguyªn t¾c vÒ ho¹t ®éng vµ giao tiÕp, nguyªn t¾c tiÕp cËn hÖ thèng, nguyªn t¾c quyÕt ®Þnh luËn x· héi. §Ó thùc hiÖn ®­îc c¸c nhiÖm vô vµ ®¹t ®­îc môc ®Ých cña ®Ò tµi, chóng t«i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu sau Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu v¨n b¶n, tµi liÖu, hå s¬. Ph­¬ng ph¸p nµy chóng t«i sö dông ®Ó nh»m thu thËp tæng hîp vµ ph©n tÝch c¸c lý luËn c¬ b¶n cã liªn quan ®Õn kh¸i niÖm ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù. Ngoµi ra chóng t«i cßn sö dông ph­¬ng ph¸p nµy ®Ó nghiªn cøu mét sè hå s¬ vô ¸n, biªn b¶n ®èi chÊt ®Ó nh»m cã ®­îc nh÷ng th«ng tin vÒ thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng ®èi chÊt trong thùc tiÔn cña ho¹t ®éng ®iÒu tra hiÖn nay. (Chóng t«i nghiªn cøu hå s¬ kho¶ng 10 biªn b¶n ®èi chÊt cña phßng c¶nh s¸t ®iÒu tra tØnh Nam §Þnh). Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông ®Ó nh»m tham kh¶o ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia vÒ c¸c kh¸i niÖm ho¹t ®éng ®èi chÊt, ®Æc thï cña nã trong ho¹t ®éng ®iÒu tra, c¸c yÕu tè ®Ó ®¶m b¶o ho¹t ®éng nµy ®­îc sö dông cã hiÖu qu¶. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t: Ph­¬ng ph¸p nµy ®­îc sö dông ®Ó quan s¸t biÓu hiÖn t©m lý cña c¸c chñ thÓ trong ho¹t ®éng ®èi chÊt. Chóng t«i ®· sö dông ph­¬ng ph¸p nµy ®Ó quan s¸t cuéc ®èi chÊt gi÷a anh Ph¹m V¨n §¹t vµ Vò V¨n Tµi t¹i tr¹i t¹m giam c«ng an tØnh Nam §Þnh, vµ cuéc ®èi chÊt gi÷a bÞ can TrÇn V¨n Th­êng cïng nh÷ng ng­êi liªn quan. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn s©u: Sö dông ph­¬ng ph¸p nµy chóng t«i tiÕn hµnh pháng vÊn s©u mét sè ®iÒu tra viªn ®Ó lµm râ mét sè yÕu tè vÒ khÝa c¹nh t©m lý cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. 6. Bè côc cña khãa luËn Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn khãa luËn ®­îc chia thµnh ba ch­¬ng. Ch­¬ng I: Kh¸i niÖm chung Ch­¬ng II: C¬ së ph¸p lý cña ho¹t ®éng ®èi chÊt Ch­¬ng III: Thùc tr¹ng vµ mét sè biÖn ph¸p kiÒn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®èi chÊt Ch­¬ng I kh¸i niÖm chung 1.1. Kh¸i niÖm Cuéc sèng con ng­êi lµ mét dßng c¸c ho¹t ®éng nèi tiÕp nhau. ë ®ã mçi ho¹t ®éng cã mét vÞ trÝ vµ tÇm quan träng kh¸c nhau ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi. §èi víi ho¹t ®éng ®iÒu tra téi ph¹m, ®èi chÊt lµ mét biÖn ph¸p nghiÖp vô quan träng. V× vËy, ho¹t ®éng ®èi chÊt ®­îc sù quan t©m nghiªn cøu cña nhiÒu ngµnh khoa häc. Cã rÊt nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ ®èi chÊt. Qua c¸c tµi liÖu ®­îc nghiªn cøu, chóng t«i thÊy cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau vÒ ®èi chÊt. Cã thÓ kÓ ®Õn mét sè nhãm quan ®iÓm nh­ sau vÒ ®èi chÊt. Quan ®iÓm thø nhÊt xem ®èi chÊt nh­ mét biÖn ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn. Theo gi¸o tr×nh luËt tè tông h×nh sù - Tr­êng §¹i häc LuËt Hµ Néi “§èi chÊt lµ ho¹t ®éng ®iÒu tra ®­îc ¸p dông trong tr­êng hîp cã m©u thuÉn trong lêi khai gi÷a hai hay nhiÒu ng­êi ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt” [17, tr.232]. Theo thuËt ng÷ ph¸p lý th× “§èi chÊt lµ mét biÖn ph¸p ®iÒu tra trong tè tông h×nh sù. Trong tr­êng hîp cã sù m©u thuÉn trong lêi khai gi÷a hai hay nhiÒu ng­êi th× ®iÒu tra viªn cho ®èi chÊt gi÷a nh÷ng ng­êi ®ã” [15, tr.11]. Theo tõ ®iÓn gi¶i thÝch thuËt ng÷ luËt häc “§èi chÊt lµ ho¹t ®éng ®iÒu tra ®­îc ¸p dông trong tr­êng hîp cã sù m©u thuÉn trong lêi khai gi÷a hai hay nhiÒu ng­êi” [16, tr.166]. Quan ®iÓm thø hai cho r»ng, ®èi chÊt lµ mét h×nh thøc ®Æc biÖt cña giao tiÕp. C¸c t¸c gi¶ theo quan ®iÓm nµy cho r»ng ®èi chÊt lµ “Qu¸ tr×nh t­¬ng t¸c t©m lý ba chiÒu (hai bªn ®èi chÊt vµ ng­êi chñ tr× cuéc ®èi chÊt)” [26, tr.163], hoÆc lµ “Sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c bªn tham gia ®èi chÊt d­íi sù chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn cña ®iÒu tra viªn ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt” [18, tr.127]. Cã t¸c gi¶ m« t¶ ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ “Mét h×nh thøc ®Æc biÖt cña quan hÖ giao tiÕp t©m lý ®­îc ®ång thêi n¶y sinh vµ ph¸t triÓn gi÷a ba ng­êi: §iÒu tra viªn - ng­êi bÞ ®èi chÊt - ng­êi ®èi chÊt” [1, tr.160]. HoÆc cã thÓ hiÓu mét c¸ch ng¾n gän vÒ ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ “Sö dông ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng b»ng quan hÖ t©m lý ®iÒu chØnh” [26, tr.163]. Cã ý kiÕn cßn cho r»ng “§èi chÊt lµ mét lo¹i h×nh giao tiÕp ®Æc biÖt” [1, tr.160]. Quan ®iÓm thø ba, mét sè t¸c gi¶ l¹i cho r»ng, ®èi chÊt lµ quan hÖ giao tiÕp mµ ë ®ã cã sù t¸c ®éng tíi c¸c chñ thÓ ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn vÒ lêi khai. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c ®Þnh nghÜa sau. Cã t¸c gi¶ cho r»ng “§èi chÊt lµ mét d¹ng ho¹t ®éng ®iÒu tra, tiÕn hµnh xÐt hái cïng mét lóc hai ®­¬ng sù tr­íc ®©y ®· ®­îc xÐt hái vÒ cïng mét vô ¸n hay t×nh tiÕt cña vô ¸n, nh»m gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn trong c¸c th«ng tin do hä cung cÊp” [3, tr.268]. Ngoµi ra, ®èi chÊt cßn ®­îc hiÓu lµ “Sù ®èi tho¹i, chÊt vÊn trùc tiÕp gi÷a hai ng­êi tham gia ®èi chÊt d­íi sù ®iÒu khiÓn cña ®iÒu tra viªn nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn trong lêi khai cña hä tr­íc ®©y ®Ó chøng minh vÒ vô ¸n ®ang tiÕn hµnh ®iÒu tra” [18, tr.126]. Còng cã thÓ hiÓu “§èi chÊt chÝnh lµ sù t¸c ®éng ®Õn t©m lý cña ng­êi bÞ ®­a ra ®èi chÊt b»ng nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt - lµ mét ph­¬ng tiÖn ®Æc tr­ng cña ho¹t ®éng t¸c ®éng t©m lý, trong ®ã sù t¸c ®éng tÝch cùc cña hä vµo ng­êi bÞ ®èi chÊt lµ mét ®iÒu kiÖn tÊt yÕu cña ®èi chÊt” [1, tr.165]. Tõ c¸c ph©n tÝch trªn, chóng t«i ®ång t×nh víi kh¸i niÖm sau vÒ ho¹t ®éng ®èi chÊt trong ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù “§èi chÊt lµ giao tiÕp t©m lý ®Æc tr­ng ®­îc diÔn ra cïng mét lóc gi÷a hai hay nhiÒu ng­êi trong tr­êng hîp cã mÉu thuÉn trong lêi khai cña hä ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt cña vô ¸n”. Xem xÐt kh¸i niÖm ho¹t ®éng ®èi chÊt theo quan ®iÓm trªn, tr­íc hÕt chóng ta thÊy: Ho¹t ®éng ®èi chÊt nh»m gi¶i quyÕt m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt, x¸c ®Þnh sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n ®Ó nhanh chãng kÕt thóc vô ¸n. §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých nµy, khi tiÕn hµnh ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c nhau ®Ó t¸c ®éng t©m lý ®Õn nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt th«ng qua c¸c giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ hoÆc phi ng«n ng÷ (cö chØ, th¸i ®é, nÐt mÆt...). Ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ h×nh thøc giao tiÕp trùc tiÕp vµ nhiÒu chiÒu gi÷a ba chñ thÓ: §iÒu tra viªn, ng­êi ®èi chÊt vµ ng­êi bÞ ®èi chÊt. Trong ®ã ®iÒu tra viªn ®ãng vai trß chñ ®¹o, trùc tiÕp ®iÒu khiÓn cuéc tiÕp xóc gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt vµ tõ ®ã ¸p dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng t©m lý kh¸c nhau ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt cña vô ¸n 1.2. Môc ®Ých cña ho¹t ®éng ®èi chÊt Ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ mét ho¹t ®éng nghiÖp vô ®iÒu tra, nã ®­îc thùc hiÖn mét c¸ch linh ho¹t, s¸ng t¹o nh»m thùc hiÖn nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau. 1.2.1. Lo¹i bá m©u thuÉn, x¸c ®Þnh tÝnh ®øng ®¾n trong lêi khai gi÷a hai hay nhiÒu ng­êi ®Ó t×m ra sù thËt cña vô ¸n Trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra c¸c vô ¸n h×nh sù, ®iÒu tra viªn cã thÓ gÆp nhiÒu tr­êng hîp bÞ can, ng­êi lµm chøng hay ng­êi bÞ h¹i do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau hä cã nh÷ng m©u thuÉn vÒ lêi khai. ë c¸c tr­êng hîp nµy, ®iÒu tra viªn cã thÓ cho tiÕn hµnh ®èi chÊt b»ng c¸ch hái hai ng­êi vÒ cïng mét vÊn ®Ò trong cïng thêi gian vµ ®Þa ®iÓm, cïng víi ®ã lµ viÖc sö dông c¸c biÖn ph¸p t¸c ®éng kh¸c nhau ®Ó t¸c ®éng ®Õn hä. §iÒu tra viªn gi÷ vai trß tæ chøc, phèi hîp mäi t¸c ®éng cÇn thiÕt ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt. Cßn ng­êi ®èi chÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh t¸c ®éng t©m lý víi t­ c¸ch võa lµ chñ thÓ phèi hîp, võa lµ ph­¬ng tiÖn trùc tiÕp t¸c ®éng ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt d­íi sù h­íng dÉn cña ®iÒu tra viªn . Tõ ®ã, ®iÒu tra viªn cã thÓ lµm râ nguyªn nh©n, néi dung cô thÓ cña m©u thuÉn, tÝnh ®óng ®¾n vµ sù tin cËy cña nh÷ng c¨n cø mµ mçi ng­êi ®­a ra ®Ó chøng minh cho lêi khai cña m×nh vµ c¸c vÊn ®Ò kh¸c cã liªn quan. “Trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt tÝnh kh¸ch quan cña c¸c m©u thuÉn lu«n lu«n thay ®æi. Cã nghÜa lµ m©u thuÉn cña nh÷ng lêi khai dÇn dÇn bÞ lo¹i trõ” [21, tr.166]. Khi ®ã sÏ h×nh thµnh sù thèng nhÊt ë lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt, sù thËt kh¸c quan nhanh chãng ®­îc lµm s¸ng tá. 1.2.2. Gi¸o dôc ý thøc ph¸p luËt cña c«ng d©n khi tham gia ®èi chÊt Th«ng qua ho¹t ®éng ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn gi¸o dôc nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt vÒ ý thøc ph¸p luËt, h×nh thµnh ë hä th¸i ®é nghiªm tóc, t«n träng c¬ quan b¶o vÖ ph¸p luËt. Trong nhiÒu tr­êng hîp, ng­êi ®èi chÊt cã nh÷ng xung ®ét vÒ t©m lý, kh«ng s½n sµng hîp t¸c víi c¬ quam ®iÒu tra ®Ó ®øng ra ®èi chÊt. HoÆc cã thÓ x¶y ra c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc lµm ¶nh h­ëng ®Õn qu¸ tr×nh ®èi chÊt. Ch¼ng h¹n chñ thÓ ra dÊu hiÖu ngÇm ®Ó th«ng cung, ®e do¹ hay cÇu xin ng­êi ®èi chÊt, hoÆc cã c¸c hµnh vi kh¸c kh«ng cã lîi cho cuéc ®iÒu tra. Tr­íc hoµn c¶nh ®ã ®ßi hái ®iÒu tra viªn trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt ph¶i gi¸o dôc ®Ó hä hiÓu vÒ tr¸ch nhiÖm c«ng d©n cña m×nh. Thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých nµy, ®iÒu tra viªn cã thÓ vËn dông c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®Ó thay ®æi t©m lý tiªu cùc, kh¬i dËy yÕu tè t©m lý tÝch cùc ë tõng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Tõ ®ã gióp hä hiÓu ®­îc ý nghÜa cña viÖc khai b¸o thµnh thËt, còng nh­ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm khi cè t×nh khai b¸o gian dèi. 1.2.3. Môc ®Ých c¶i t¹o, c¶m ho¸ ng­êi ph¹m téi Khi ng­êi bÞ ®èi chÊt cè t×nh khai b¸o sai sù thËt ®Ó chèi téi hoÆc ®Ó che giÊu téi ph¹m, ®iÒu tra viªn võa ph¶i lÊy lêi khai võa ph¶i c¶m ho¸, c¶i t¹o ®èi t­îng, lµm cho hä thay ®æi th¸i ®é vµ hµnh vi. §Ó lµm ®­îc ®iÒu nµy ®iÒu tra viªn ph¶i cã tr×nh ®é chuyªn m«n v÷ng vµng, am hiÓu vÒ t©m lý, n¾m v÷ng t©m lý cña ng­êi bÞ t¸c ®éng, cã kh¶ n¨ng ph©n tÝch thuyÕt phôc, gi¶i thÝch víi th¸i ®é ch©n t×nh, cïng víi viÖc sö dông linh ho¹t c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng t©m lý. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu ®ã sÏ gióp cho ®iÒu tra viªn khuyªn nhñ, thuyÕt phôc c¶m ho¸ vµ c¶i t¹o ®èi t­îng, lµm cho ng­êi ph¹m téi thùc sù tin vµo ®­êng lèi còng nh­ chÝnh s¸ch khoan hång cña nhµ n­íc ta ®Ó hä nhËn ra lÏ ph¶i, ¨n n¨n hèi c¶i... ViÖc c¶i t¹o c¶m ho¸ ng­êi ph¹m téi chñ yÕu ®­îc thùc hiÖn bëi ®iÒu tra viªn, nh­ng còng cã thÓ sö dông c¸c chñ thÓ kh¸c - nh÷ng ng­êi cã quan hÖ vÒ t×nh c¶m víi ®èi t­îng. C¸ch thøc nµy mang l¹i hiÖu qu¶ cao, nã lµm cho ng­êi ph¹m téi ph¶i suy nghÜ vÒ ng­êi th©n cña hä mµ cã thÓ dÉn tíi viÖc thay ®æi th¸i ®é khai b¸o. NÕu ng­êi th©n tÝch cùc ph©n tÝch, khuyªn nhñ, ®éng viªn, an ñi ng­êi ph¹m téi th× hä sÏ ph¶i suy nghÜ “dòng c¶m” vuît qua nh÷ng v­íng m¾c trong t­ t­ëng cña m×nh, tiÕn tíi khai b¸o thµnh khÈn. VÝ dô: “BÞ can H trong tæ chøc mÆt trËn d©n téc cøu quèc ®· ®­îc t¸c ®éng th«ng qua vî vµ con nhá cña y. BiÕt H rÊt rÊt th­¬ng vî, nhí con, ta cho vî H gÆp y ®Ó kÓ vÒ hoµn c¶nh hiÖn t¹i, vÒ nçi ®au, vÊt v¶ khi nu«i con nhá, con rÊt nhí bè, kÕt hîp víi viÖc ®iÒu tra viªn ph©n tÝch khuyªn nhñ b»ng nh÷ng chøng cø thùc tÕ sinh ®éng. Tõ ®ã ®· c¶m ho¸ ®­îc ®èi t­îng dÉn tíi viÖc thay ®æi th¸i ®é khai b¸o cña H” [1, tr.227]. Trªn ®©y lµ ba môc ®Ých chÝnh cña ho¹t ®éng ®èi chÊt. Nh÷ng môc ®Ých nµy gãp phÇn lµm s¸ng tá vô ¸n, phôc vô c«ng t¸c ®Êu tranh vµ phßng ngõa téi ph¹m. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých nµy ®iÒu tra viªn ph¶i tÝnh to¸n chuÈn bÞ kü l­ìng mäi mÆt tr­íc khi b¾t ®Çu ®èi chÊt. 1.3. NhiÖm vô cña ho¹t ®éng ®èi chÊt C¨n cø vµo yªu cÇu cña ph¸p luËt vµ thùc tiÔn cña ho¹t ®éng ®iÒu tra, ®Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých cña ho¹t ®éng ®èi chÊt, trong qu¸ tr×nh ®èi chÊt cÇn ph¶i gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô sau. 1.3.1. Lµm s¸ng tá c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n mµ ë ho¹t ®éng xÐt hái ch­a lµm ®­îc Trong qu¸ tr×nh lÊy lêi khai, v× nhiÒu lý do kh¸c nhau mµ cã sù m©u thuÉn trong lêi khai gi÷a c¸c chñ thÓ. V× thÕ, t×nh tiÕt cña vô ¸n kh«ng thÓ ®­îc lµm s¸ng tá nÕu chØ th«ng qua ho¹t ®éng xÐt hái. Trong nh÷ng tr­êng hîp nµy, ®iÒu tra viªn sö dông biÖn ph¸p ®èi chÊt. Trong ®èi chÊt, c¸c bªn tham gia ®èi chÊt t¸c ®éng lÉn nhau d­íi sù ®iÒu khiÓn cña ®iÒu tra viªn ®Ó x¸c ®Þnh sù thËt. Do vËy nhiÖm vô cña ho¹t ®éng ®èi chÊt lµ lo¹i bá ®­îc nh÷ng m©u thuÉn ®Ó lêi khai ®­îc thèng nhÊt, gãp phÇn lµm s¸ng tá sù thËt kh¸ch quan cña vô ¸n. Thùc hiÖn ®­îc nhiÖm vô nµy, ®iÒu tra viªn ph¶i tæ chøc thµnh c«ng viÖc xÐt hái hai ng­êi cïng mét lóc ®Ó lµm râ hoÆc lo¹i bá m©u thuÉn ®ã. ë ®©y t¸c ®éng cña ng­êi thø hai tham gia ®èi chÊt vµ hµnh vi cña hä cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn ng­êi bÞ ®èi chÊt. Do vËy, tr­íc khi ®èi chÊt ®iÒu tra viªn ph¶i gióp hä cã t©m lý s½n sµng b­íc vµo cuéc ®èi chÊt. §èi víi nh÷ng vô ¸n do mét bªn cè ý khai b¸o gian dèi. §iÒu tra viªn cho ®èi chÊt, ®Ó hä trùc tiÕp tranh luËn vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn vô ¸n. §iÒu nµy gãp phÇn lµm s¸ng tá nh÷ng t×nh tiÕt cña vô ¸n. §èi víi vô ¸n do ng­êi bÞ ®èi chÊt do nhÇm lÉn hoÆc quªn c¸c t×nh tiÕt cña vô ¸n, ®iÒu tra viªn còng cã thÓ tiÕn hµnh ®èi chÊt. Tr­íc khi tiÕn hµnh ®èi chÊt, ®iÒu tra viªn cÇn cã sù chuÈn bÞ kü l­ìng mäi vÊn ®Ò: ChuÈn bÞ t©m lý cho nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt, cho chÝnh m×nh ®Ó cã t©m lý tho¶i m¸i, tù tin ®iÒu khiÓn cuéc ®èi chÊt, x¸c ®Þnh nh÷ng m©u thuÉn vµ c¸c tµi liÖu chøng cø cÇn thiÕt sÏ ®­a ra ®èi chÊt. Ch¼ng h¹n cã tr­êng hîp: A vµ B cïng lµ ng­êi lµm chøng trong mét vô tai n¹n giao th«ng lµm chÕt ng­êi, kÎ g©y ra tai n¹n ®· ch¹y trèn. Nh­ng khi lÊy lêi khai cña A vµ B vÒ anh ta: H×nh d¸ng, quÇn ¸o, biÓn sè xe, lo¹i xe... l¹i cã sù m©u thuÉn. Nh­ vËy, khi xÐt hái, ®iÒu tra viªn kh«ng thÓ lµm s¸ng tá sù thËt kh¸ch quan. §iÒu tra viªn cho tiÕn hµnh ®èi chÊt gi÷a A vµ B ®Ó lo¹i bá sù m©u thuÉn ®Ó cã mét lêi khai thèng nhÊt, gióp cho viÖc truy t×m thñ ph¹m ®­îc thuËn lîi h¬n. 1.3.2. Lµm s¸ng tá nguyªn nh©n cña sù m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt §Ó ®èi chÊt ®¹t hiÖu qu¶ cao ®iÒu tra viªn ph¶i x¸c ®Þnh râ nguyªn nh©n cña sù m©u thuÉn trong lêi khai cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Nguyªn nh©n cã thÓ do mét bªn ®èi chÊt cè t×nh khai b¸o sai sù thËt. Tr­êng hîp nµy ®iÒu tra viªn ph¶i t×m hiÓu c¸c ®éng c¬ tiªu cùc ¶nh h­ëng ®Õn sù khai b¸o, ®Ó cã ph­¬ng thøc t¸c ®éng phï hîp lµm thay ®æi ®éng c¬ ®ã. NÕu hä sî ph¶i chÞu téi nÆng, ®iÒu tra viªn ph¶i thuyÕt phôc hä khai b¸o thµnh thËt ®Ó h­ëng sù khoan hång cña nhµ n­íc. NÕu hä sî bÞ tr¶ thï, ®iÒu tra viªn ph¶i thuyÕt phôc hä thÊy ®­îc c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m an toµn víi hä. Ngoµi ra nguyªn nh©n cña sù m©u thuÉn cßn cã thÓ do sù nhÇm lÉn. Tr­êng hîp nµy cho ®èi chÊt gi÷a nh÷ng ng­êi cã lêi khai nhÇm lÉn ®Ó hä cã thÓ nhí l¹i chÝnh x¸c c¸c t×nh tiÕt trong lêi khai cña m×nh. §iÒu tra viªn t¸c ®éng t©m lý ®Ó ng­êi tham gia ®èi chÊt cã tr¹ng th¸i t©m lý tho¶i m¸i, dÔ nhí l¹i vµ tr×nh bµy mét c¸ch ®óng nhÊt vÒ c¸c sù kiÖn liªn quan ®Õn vô ¸n. Nguyªn nh©n cã thÓ lµ do sù kh¸c nhau vÒ vÞ trÝ tè tông dÉn tíi sù kh¸c nhau trong lËp tr­êng vµ quan ®iÓm gi÷a nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt. Sù kh¸c nhau nµy t¹o nªn nh÷ng m©u thuÉn trong ®éng c¬ khai b¸o, cung cÊp th«ng tin cho c¬ quan ®iÒu tra. §Ó gióp hä cã th¸i ®é hîp t¸c tÝch cùc vµ khai b¸o trung thùc, ®Çy ®ñ, ®¶m b¶o lo¹i trõ ý ®å lõa dèi, ®¸nh l¹c h­íng c¬ quan ®iÒu tra, ®iÒu tra viªn ph¶i lùa chän c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp. ViÖc sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p nµy nh­ thÕ nµo cßn ph¶i ®­îc tu©n theo c¸c quyÒn vµ nghÜa vô cña hä ®­îc ph¸p luËt quy ®Þnh. Trong tr­êng hîp nguyªn nh©n cña sù m©u thuÉn lµ do th¸i ®é, quan hÖ xÊu ®èi víi nhau. ë ®©y tÝnh chÊt cña xung ®ét t¨ng lªn khi c¸c bªn tham gia ®èi chÊt lu«n cè g¾ng b¶o vÖ lêi khai cña m×nh. §iÒu tra viªn sö dông c¸c bÞªn ph¸p t¸c ®éng t©m lý ®Ó cã c¨n cø nhËn ®Þnh vÒ th¸i ®é khai b¸o, còng nh­ møc ®é chÝnh x¸c trong lêi khai cña hä. Tõ ®ã ®iÒu tra viªn sÏ cã c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh lêi khai cña ai lµ ®óng, lo¹i bá m©u thuÉn ë c¸c lêi khai ®ã. Qua ®ã, cã thÓ thÊy ®Ó kh¸m ph¸ vô ¸n ®­îc triÖt ®Ó, c¸c ®iÒu tra viªn khi thùc hiÖn ®èi chÊt ph¶i lµm s¸ng tá nguyªn nh©n m©u thuÉn trong lêi khai. Cã nh­ thÕ ®iÒu tra viªn míi ®­a ra ®­îc c¸c ph­¬ng ph¸p t¸c ®éng thÝch hîp tr­íc tõng nguyªn nh©n kh¸c nhau. 1.3.3. Lµm s¸ng tá ®Æc ®iÓm nh©n c¸ch, mèi quan hÖ cña nh÷ng ng­êi tham gia ®èi chÊt Th¸i ®é khai b¸o thµnh khÈn hay gian dèi, ngoan cè kh«ng chÞu khai b¸o cña ng­êi bÞ ®èi chÊt phô thuéc nhiÒu vµo ®Æc ®iÓm t©m lý cña hä. §ã lµ hÖ thèng c¸c quan ®iÓm, môc tiªu, lý t­ëng, tÝnh c¸ch, xóc c¶m, t×nh c¶m, khÝ chÊt. Ng­êi bÞ ®èi chÊt khai b¸o gian dèi cã thÓ sî khai ra sÏ bÞ xö nÆng, sî bÞ ®ång bän tr¶ thï, sî liªn lôy ®Õn gia ®×nh... §éng c¬ k×m h·m sù khai b¸o cña nh÷ng ng­êi bÞ ®èi chÊt cßn cã thÓ do chñ quan coi th­êng, tin r»ng c¬ quan ®iÒu tra kh«ng cã ®ñ tµi liÖu chøng cø vÒ hµnh vi ph¹m téi cña m×nh, hoÆc tin r»ng víi sù khai b¸o giÈ dèi th× sÏ dÉn tíi ho¹t ®éng ®iÒu tra ®i chÖch h­íng vµ sÏ ®­îc gi¶m nhÑ. HoÆc cã ng­êi tin vµo lý lÏ cña m×nh ®Ó chèi téi. §Æc ®iÓm nh©n c¸ch cña nh÷ng ng­êi ®èi chÊt còng cã ¶nh h­ëng rÊt lín ®Õn kÕt qu¶ ®iÒu tra. Hä th­êng cã