Giải quyết tranh chấp về hợp đồng trong luật Việt Nam

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT BỘ MÔN LUẬT TƯ PHÁP LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT NIÊN KHÓA 2004-2008 TÊN ĐỀ TÀI: GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ HỢP ĐỒNG TRONG LUẬT VIỆT NAM GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: SINH VIÊN THỰC HIỆN TRƯƠNG THANH HÙNG PHAN MINH GIỚI MSSV: 5044030 LỚP LUẬT THƯƠNG MẠI K30 Cần Thơ, 5/2008 Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết hình thành đề tài Tính cho đến nay, nước ta đã trãi qua hơn mười năm chuyển đổi từ nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Sự chuyển đổi này tạo điều kiện cho tất cả các thành phần kinh tế tham gia vào cạnh tranh và phát triển sôi động; các loại hình doanh nghiệp như công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty cổ phần, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài…được thành lập và đi vào hoạt động ngày càng nhiều, thu hút được nhiều lao động, góp phần giải quyết việc làm cho người dân, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội. Cùng với sự đa dạng của các thành phần kinh tế và sự phát triển của xã hội, các quan hệ kinh doanh thương mại cũng ngày càng đa dạng, như một tất yếu khách quan, những tranh chấp kinh doanh thương mại phát sinh ngày một nhiều với tính chất ngày càng phức tạp hơn. Trong đó, những tranh chấp phát sinh từ quan hệ hợp đồng, một công cụ chủ yếu và quan trọng nhất trong việc xác lập các quan hệ thương mại là điển hình nhất cho loại tranh chấp trong quan hệ kinh doanh thương mại. Những tranh chấp về hợp đồng có thể đề cập đến là những tranh chấp phát sinh do sự không thống nhất trong cách hiểu và giải thích hợp đồng, do sự cố tình không thực hiện hợp đồng của một chủ thể gây thiệt hại cho chủ thể còn lại, do sự hiểu biết về pháp luật về hợp đồng còn hạn chế…. Khi phát sinh những vấn đề tranh chấp, điều quan trọng nhất là phải giải quyết tranh chấp đó, thiết lập lại sự vận hành bình thường cho các quan hệ đó. Do đó, việc tìm hướng giải quyết các tranh chấp trong lĩnh vực kinh doanh thương mại nói riêng cũng như cho tất cả các quan hệ xã hội nói chung là một yêu cầu bức thiết. Trong đó, việc xác định thẩm quyền để giải quyết tranh chấp có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả của việc giải quyết tranh chấp đó. Ở nước ta hiện nay pháp luật quy định các tranh chấp về kinh doanh thương mại bằng con đường tòa án thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án kinh tế. Từ thực trạng các tranh chấp phát sinh và các biện pháp giải quyết hiện nay. Từ đó ta cần tìm hiểu, phân tích thưc trạng hiện nay về việc tranh chấp kinh doanh thương mại nhằm đề xuất hướng giải quyết đi đến hoàn thiện một cơ chế đủ thẩm quyền không chỉ giải quyết các tranh chấp kinh doanh, thương mại đang xảy ra mà còn định hướng những tranh chấp sẽ diễn ra trong tương lai. Vì vậy tác giả chọn đế tài: “ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ HỢP ĐỒNG TRONG LUẬT VIỆT NAM” làm đề tài luận văn tốt nghiệp cử nhân luật. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Trong những năm qua, tình hình tranh chấp kinh doanh, thương mại ngày càng được báo chí và các phương tiện thông tin đề cập nhiều hơn. Thu hút sự quan tâm của nhiều người. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về việc giải quyết các tranh chấp thương mại như: “Giải quyết tranh chấp kinh doanh bằng con đường Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Tòa án” của tác giả Đào Văn Hội năm 1999, “Hợp đồng kinh tế” vô hiệu của TS Lê Thị Bích Thọ 2004…Tuy nhiên nhiên có một số nội dung của những công trình nghiên cứu không còn phù hợp với tình hình thực tế đặc biệt trong bối cảnh Bộ Luật Tố tụng Dân sự 2004 và Luật thương mại 2005 ra đời mà cơ sở là Pháp lệnh hợp đồng kinh tế 1989. Từ những thay đổi về pháp luật sẽ dẫn đến những thay đổi về tình hình giải quyết các tranh chấp trong thực tế mà tác giả sẽ tìm hiểu và phân tích trong nội dung của đề tài luận văn này. 3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ của đề tài Trên cơ sở kế thừa những kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước cùng với những kiến thức được học và các tài liệu tham khảo cùng với việc tìm hiểu thực tế ở một số nơi, tác giả mong muốn đánh giá một cách khách quan thực trạng giải quyết các vụ việc tranh chấp trong kinh doanh, thương mại, phân tích rõ những ưu, khuyết điểm về vấn đề này, tác giả muốn đưa ra những kiến nghị cũng như những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về giải quyết tranh chấp hợp đồng kinh doanh thương mại trong giai đoạn hiện nay. 4. Phạm vi của đề tài Giải quyết các tranh chấp về hợp đồng là vấn đề bao quát từ các loại hợp đồng đến cách thức giải quyết. Vì phạm vi đề tài rất rộng nên người viết chỉ xem xét, phân tích việc giải quyết các vụ việc tranh chấp hợp đồng thương mại bằng con đường Tòa án. Còn việc giải quyết các tranh chấp về hợp đồng dân sự và các biện pháp khác người viết sẽ nghiên cứu khi có điều kiện. Bên cạnh đó tác giả sẽ chú trọng tìm hiểu, phân tích đồng thời đưa ra những ưu khuyết điểm nhằm so sánh với các biện pháp giải quyết tranh chấp khác, từ đó đề xuất một số kiến nghị nhằm phát huy những mặt tích cực, khắc phục những mặt hạn chế, tồn tại trong quá trình thực hiện nhiệm vụ giải quyết các tranh chấp hợp đồng thương mại của tòa án, góp vào việc nâng cao chất lượng của toàn bộ hệ thống tư pháp cũng như pháp luật xã hội chủ nghĩa. 5. Phương pháp nghiên cứu Trong quá trình nghiên cứu, người viết vận dụng phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê một cách khoa học. Dựa trên cơ sở các quy định của pháp luật hiện hành về giải quyết tranh chấp về kinh doanh, thương mại kết hợp với việc tìm hiểu thực tiển áp dụng của ngành Tòa án, tác giả đưa ra những so sánh, đối chiếu giữa lý luận và thực tiễn cùng với những khía cạnh pháp lý khác để làm rõ những nét đặc thù trong việc giải quyết vụ án của Tòa án. Đồng thời đề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục những tồn tại, tăng cường hơn nữa hiệu quả của công tác xét xử của ngành Tòa án đối với các vụ án kinh doanh, thương mại, góp phần hoàn thiện pháp luật thực định. 6. Kết cấu của đề tài Kết cấu của đề tài bao gồm 03 chương: Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Chương I: Hợp đồng – Một số vấn đề cơ bản về lý luận và pháp lý. Chương II: Giải quyết các tranh chấp về hợp đồng kinh doanh, thương mại bằng Tòa án. Chương III: Thực trạng và một số kiến nghị. Kết luận Qua đây, tác giả xin chân thành cám ơn Thầy TRƯƠNG THANH HÙNG – Cán bộ giảng dạy Bộ môn Luật Tư Pháp, Khoa Luật Trường Đại học Cần Thơ – người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này một cách tốt nhất. Tác giả xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô giáo của Khoa Luật Trường Đại học Cần Thơ cùng toàn thể các bạn sinh viên khóa 30 đã dành cho tôi sự ủng hộ và giúp đỡ quý báu trong suốt thời gian của khóa học cũng như trong quá trình nghiên cứu luận văn tốt nghiệp để tôi có thể hoàn thành luận văn này và hoàn thành khóa học. Sinh viên thực hiện PHAN MINH GIỚI Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Trang 1 MỤC LỤC MỤC LỤC ....................................................................................................................1 Chương I: LÝ THUYẾT CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG ......................................................3 1. LÝ THUYẾT CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG ...............................................................3 1.1 Khái niệm về hợp đồng: ...................................................................................3 1.2 Phân loại hợp đồng ..........................................................................................4 1.2.1 Hợp đồng song vụ và hợp đồng đơn vụ .....................................................4 1.2.2 Hợp đồng có đền bù và hợp đồng không có đền bù....................................5 1.2.3 Hợp đồng ưng thuận, hợp đồng trọng thức và hợp đồng thực tại................5 1.2.4 Hợp đồng thương lượng, hợp đồng theo mẫu.............................................5 1.2.5 Hợp đồng gắn liền với thân nhân của người giao kết .................................6 1.2.6 Hợp đồng với người tiêu dùng...................................................................7 1.3 Các điều kiện để hợp đồng có giá trị pháp lý ....................................................7 1.3.1 Điều kiện về nội dung ...............................................................................8 1.3.1.1 Năng lực giao kết. ..............................................................................8 1.3.1.2 Nguyên tắc tư do ý chí........................................................................9 1.3.1.3 Các yếu tố dẫn đến sự vô hiệu của hợp đồng.....................................10 1.3.2 Đối tượng của hợp đồng ..........................................................................15 1.3.2.1 Chuyển giao một quyền ....................................................................16 1.3.2.2 Làm hoặc không làm một việc ..........................................................17 1.3.2.3 Chế tài..............................................................................................18 1.3.3 Hình thức của hợp đồng ..........................................................................19 1.3.3.1 Một số quy định đặc biệt về hình thức ..............................................19 1.3.3.2 Một số quy định đặc biệt về thủ tục ..................................................21 1.3.3.3 Các chế tài........................................................................................21 Chương II....................................................................................................................24 GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP HỢP ĐỒNG KINH DOANH - THƯƠNG MẠI BẰNG TÒA ÁN THEO LUẬT VIỆT NAM ...........................................................................24 2.1 Khái quát chung về tranh chấp hợp đồng........................................................24 2.1.1 Tranh chấp thương mại ...........................................................................24 2.1.2 Nguyên nhân dẫn đến tranh chấp trong kinh doanh, thương mại ..............27 2.2 Giải quyết tranh chấp kinh doanh, thương mại bằng con đường tòa án ...........29 2.2.1 Xác định thẩm quyền của tòa kinh tế .......................................................30 2.2.1.1 Thẩm quyền theo vụ việc..................................................................30 2.2.1.1.1 Những tranh chấp kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết của tòa án .......................................................................................30 2.2.1.1.2 Những yêu cầu về kinh doanh, thương mại thuộc thẩm quyền giải quyết củatòa án ........................................................................................34 2.2.1.2 Thẩm quyền theo cấp xét xử .............................................................36 2.2.1.2.1 Tòa án nhân cấp huyện ..............................................................36 2.2.1.2.2 Tòa án nhân dân cấp tỉnh ...........................................................36 2.2.1.2.3 Thẩm quyền của Tòa án nhân dân tối cao...................................37 2.2.1.3 Thẩm quyền theo lãnh thổ ................................................................37 2.2.1.4 Thẩm quyền theo sự lựa chọn của nguyên đơn..................................38 2.3 Thủ tục xét xử sơ thẩm...................................................................................40 2.3.1 khởi kiện và thụ lý vụ án .........................................................................40 2.3.1.1 khởi kiện vụ án kinh doanh, thương mại ...........................................40 Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Trang 2 2.3.1.2 Thời hạn khởi kiện vụ án kinh doanh, thương mại, thời hạn yêu cầu giải quyết việc kinh doanh, thương mại ........................................................40 2.3.1.3 Đơn khởi kiện...................................................................................41 2.3.1.4 Thụ lý vụ án .....................................................................................44 2.3.2 chuẩn bị xét xử........................................................................................45 2.3.2.1 Thu thập chứng cứ............................................................................46 2.3.2.2 Tiến hành hòa giải ............................................................................50 2.4 Phiên tòa sơ thẩm...........................................................................................52 2.4.1 Thủ tục bắt đầu phiên tòa ........................................................................53 2.4.2 Thủ tục hỏi tại phiên tòa..........................................................................54 2.4.2.1 Hỏi các đương sự về yêu cầu của họ .................................................54 2.4.2.2 Nghe lời trình bày của các đương sự .................................................55 2.4.2.3 Hỏi từng đương sự từng vấn đề.........................................................57 2.4.3 Tranh luận tại phiên tòa...........................................................................57 2.4.4 Nghị án ...................................................................................................59 2.4.5 Tuyên án .................................................................................................60 2.5 Thủ tục phiên tòa phúc thẩm ..........................................................................61 2.5.1 Khái niệm ...............................................................................................61 2.5.2 Chủ thể của quyền kháng cáo và kháng nghị ...........................................61 2.5.3 Trình tự thực hiện quyền kháng cáo, kháng nghị .....................................63 2.5.4 Phiên tòa phúc thẩm ................................................................................65 2.5.5 Thẩm quyền của Tòa án cấp phúc thẩm ...................................................67 2.5.6 Thủ tục phúc thẩm đối với quyết định của Toà án cấp sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị................................................................................................68 2.6 thủ tục giám đốc thẩm ....................................................................................69 2.6.1 khái niệm ................................................................................................69 2.6.2 Chủ thể khách thể của quyền kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm ................................................................................................................70 2.6.3 Trình tự thực hiện kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm ......................71 2.6.4 Phiên tòa giám đốc thẩm .........................................................................73 2.7 Thủ tục tái thẩm .............................................................................................75 2.7.1 khái niệm ................................................................................................75 2.7.2 Chủ thể và khách thể có quyền kháng nghị ..............................................76 2.7.3 Giải quyết tranh chấp trong kinh doanh có yếu tố nước ngoài..................77 Chương III ..................................................................................................................79 THỰC TRẠNG VÀ MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ................................................................79 3.1 Thực trạng việc giải quyết các vụ án kinh doanh, thương mại bằng Tòa án ....79 3.2 Một số kiến nghị ............................................................................................82 KẾT LUẬN.................................................................................................................84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...........................................................................................86 Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Trang 3 Chương I: LÝ THUYẾT CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG 1. LÝ THUYẾT CHUNG VỀ HỢP ĐỒNG Hợp đồng là công cụ chủ yếu để xác lập quan hệ giữa người và người liên quan đến tài sản trong một xã hội có tổ chức. Các quan hệ ấy không chỉ hình thành trong lĩnh vực dân sự mà cả trong các lĩnh vực thương mại, lao động, thậm chí trong lĩnh vực hành chính. Mỗi loại hợp đồng trong mỗi lĩnh vực, có những đặc điểm rất riêng và do đó, được chi phối bởi những quy định riêng. Tuy nhiên, là sản phẩm của sự gặp gỡ ý chí, tất cả các hợp đồng đều hình thànhvà vận hành trên cơ sở nguyên tắc tự do kết ước và những nguyên tắc cơ bản khác mà xoay quanh những nguyên tắc đó, một hệ thống các quy tắc pháp lý được xây dựng và tạo thành luật về quan hệ kết ước hay còn gọi là luật chung về hợp đồng. 1.1 Khái niệm về hợp đồng: Hợp đồng kinh tế là sự thỏa thuận bằng văn bản, tài liệu giao dịch giữa các bên kí kết về việc thực hiện công việc sản xuất, trao đổi hàng hóa, dịch vụ, nghiên cứu ứng dụng khoa học kỹ thuật và các thỏa thuận khác có mục đích kinh doanh với sự quy định rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của mỗi bên để xây dựng và thực hiện kế hoạch của mình. Sự gặp gỡ của ý chí và hiệu lực tương đối của hợp đồng. Hợp đồng làm phát sinh nghĩa vụ theo một cơ chế chung các bên giao kết thống nhất ý chí về việc ràng buộc lẫn nhau trong một quan hệ đặc trưng bằng thái độ xử sự của một bên nhằm đáp ứng yêu cầu của bên kia hợp đồng chỉ phát sinh hiệu lực ràng buộc với các bên giao kết và không tạo ra bất kì một nghĩa vụ nào đối với người thứ ba. Nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng. Hơp đồng trong luật Việt Nam làm phát sinh các nghĩa vụ pháp lý dân sự, tức là nghĩa vụ được bảo đảm thực hiện bằng sự cưỡng chế của bộ máy nhà nước, chứ không phải là nghĩa vụ tự nhiên, đạo đức hay nghĩa vụ của lòng nhân ái, của tâm hồn cao thượng. Các nghĩa vụ phát sinh từ hợp đồng phải có tính chất tài sản, nghĩa là định giá được bằng tiền. Hợp đồng không trói buộc. Một người lái xe chấp nhận cho khách lỡ đường quá giang có thể đưa khách đến tận nơi mà khách muốn đến, nhưng cũng Luận văn tốt nghiệp GVHD: Trương Thanh Hùng SVTH: Phan Minh Giới Trang 4 có thể yêu cầu khách xuống xe ở một nơi nào đó, giữa chặng đường ngay cả trong trường hợp đã hứa trước là sẽ đưa khách đến tận nơi. Người lái xe trong trường hợp này không giao kết với khách lỡ đường bất kì một hợp đồng vận chuyển nào: cho khách lỡ đường đi nhờ xe chỉ là một cử chỉ của thiện chí. Cử chỉ thiện chí còn có thể được ghi nhận trong trường hợp một người cho một người khác lời tư vấn sức khỏe ( sử dụng thuốc, thực hiện các bài tập dưỡng sinh…..). Về du lịch, giải trí, về tình yêu, hôn nhân. Tất nhiên, người có cử chỉ thiện chí phải thực hiện cử chỉ đó với đầy đủ ý thức về trách nhiệm đạo đức đối với người thụ hưởng thiện chí đó, và cả đối với cộng đồng; nhưng luật không thể quy trách nhiệm pháp lý của người có cử chỉ thiện chí. Có những hợp đồng chỉ mang tính chất của một cử chỉ lịch sự: một người mời một người đi ăn tối, ăn giỗ; người cha hứa thưởng cho người con một số tiền lớn, nếu người con vượt qua kì thi tuyển sinh đại học…không thể dùng luật hợp đồng để buộc người mời phải bảo đảm chất lượng bữa ăn, buộc người cha phải thưởng trong trường hợp người con trúng tuyển. Hợp đồng trói buộc hạn chế. Có những hợp đồng không thật sự trói buộc, nhưng không hẳn không làm phát sinh các hệ quả pháp lý nhất định. Các cam kết được đưa ra mang tính chất cam kết danh dự; thế nhưng do hoàn toàn phù hợp với lợi ích của mỗi bên và lợi ích công cộng mà những cam kết này cũng được Nhà nước bảo đảm thực hiện. Ví dụ điển hình là việc hai bên thỏa thuận về việc tự nguyện tôn trọng các chuẩn mực chung ; về việc sẽ cố gắng giải quyết những bất đồng bằng cách thương lượng, không đưa nhau ra tòa án hoặc ra cơ quan trọng tài. Tương tự, các thỏa thuận nguyên tắc có thể ràng buộc các bên vào những nghĩa vụ nhấ