Luận văn Báo chí trong việc bảo vệ phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp và chống tiêu cực trong lễ hội Chùa Hương

§¹i häc quèc gia Hµ Néi Tr­êng §¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Khoa b¸o chÝ ------
luËn v¨n tèt nghiÖp ®Ò tµi : b¸o chÝ trong viÖc b¶o vÖ ph¸t huy nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng tèt ®Ñp vµ chèng tiªu cùc trong lÔ héi Chïa H­¬ng Lêi nãi ®Çu Nãi tíi lÔ héi lµ nãi tíi tÇng tÝn ng­ìng d©n d· ®­îc con ng­êi göi g¾m trong lÔ héi ®ã. Ng­êi d©n trong lµng trong vïng më héi ®Ó göi g¾m mäi kh¸t väng rÊt trÇn thÕ cña m×nh ë mét nh©n vËt mµ ng­êi ta coi lµ ®ang ngù t¹i trªn kh«ng gian thiªng cña lµng m×nh, vïng m×nh. Thêi gian tr«i ®i, phï sa v¨n ho¸ lÞch sö phñ lªn c¸c niÒm tin d©n d· Êy t¹o thµnh nh÷ng tÝn ng­ìng nh­ mét søc m¹nh v« h×nh, tån t¹i sèng cïng víi con ng­êi qua c¸c thÕ hÖ. TÝn ng­ìng trong lÔ héi ë Hµ T©y cã thÓ nãi kh¸ tiªu biÓu cho tÝn ng­ìng ë ®ång b»ng B¾c Bé. §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña lÔ héi Hµ T©y lµ tÝnh quy m«, hoµnh tr¸ng cña mét sè lÔ héi, trong ®ã ph¶i kÓ tíi héi Chïa H­¬ng. Tõ thÕ kû XVIII Phan Huy Chó ®· viÕt: “Héi Chïa H­¬ng lµ héi vui nhÊt câi trêi nam”. Qu¶ nh­, Héi Chïa H­¬ng cã søc hÊp dÉn vµ l«i cuèn mäi líp ng­êi. Cã thÓ coi “Héi Chïa H­¬ng nh­ mét tËp ®¹i thµnh cña héi truyÒn thèng x­a” (“Héi truyÒn thèng Hµ S¬n B×nh” cña Ph­îng Vò). Nãi tíi Chïa H­¬ng tøc lµ nh¾c ®Õn côm di tÝch vµ danh th¾ng ë nói H­¬ng S¬n thuéc x· H­¬ng S¬n - Mü §øc - Hµ T©y. Víi c¶ mét hÖ thèng kiÕn tróc thiªn t¹o bao gåm nhiÒu ®Òn chïa, hang ®éng, s«ng suèi, bÕn ®ã rõng m¬, thung d©u… C¶nh ®Ñp n¬i ®©y “rÊt thùc” mµ còng “rÊt méng m¬”, “rÊt câi ®êi” mµ còng rÊt câi tiªn câi phËt”. §óng nh­ Th­îng to¹ ThÝch Viªn Thµnh ®· tõng viÕt “nh÷ng ai dï chØ mét lÇn hµnh h­¬ng th¨m th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n ch¾c ch¾n còng gi÷ ®­îc nhiÒu kû niÖm vÒ bøc tranh “s¬n thuû h÷u t×nh” rÊt ®Ñp rÊt th¬ do thiªn nhiªn vµ con ng­êi t¹o dùng”. Trong c«ng cuéc ®æi míi toµn diÖn cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam h«m nay, lÔ héi truyÒn thèng ®· ®­îc kh«i phôc, vµ chñ tr­¬ng Êy ®· ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ t×nh c¶m, t©m linh cña ®¹i bé ph©n d©n c­. Tuy nhiªn, trong ®iÒu kiÖn tr×nh ®é d©n trÝ vµ tuyªn truyÒn v¨n ho¸ hiÖn nay kh«ng khái cã c¸i qu¸ ®µ thËm chÝ lÖch l¹c; n¬i nµy chç kh¸c do tù ph¸t nªn kh«ng khái cã nh÷ng tiªu cùc n¶y sinh thËm chÝ cã c¶ mª tÝn dÞ ®oan, bu«n thÇn b¸n th¸nh… trong mét vµi lÔ héi. Nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc nµy x¶y ra vµ tån t¹i trong mét thêi gian kh¸ dµi ë lÔ héi Chïa H­¬ng. Mét lÔ héi lín vµ kÐo dµi nhÊt ®Êt n­íc nhiÒu lóc t­ëng l©m vµo ngâ côt, bÕ t¾c kh«ng lèi gi¶i quyÕt. nh­ng víi b¶n th©n sù vËn ®éng cña c¸c sù vËt trong cuéc sèng theo triÕt häc ph­¬ng §«ng bao giê còng cã thÓ tù chØnh vµ c¸c c¬ quan qu¶n lý v¨n ho¸ ®· vµ ®ang ®­a nh÷ng hµnh ®éng Êy ®i vµo ®Þnh h­íng ®i ®óng ®¾n cho phï hîp víi ®­êng lèi cña §¶ng, Nhµ n­íc trong sù gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c truyÒn thèng v¨n ho¸ lÔ héi nãi chung vµ lÔ héi Chïa H­¬ng nãi riªng, vai trß cña truyÒn th«ng ®¹i chóng vµ ®Æc biÖt lµ b¸o chÝ gi÷ mét vÞ trÝ quan träng vµ ®¹t ®­îc hiÖu qu¶ cao; tõng b­íc tr¶ l¹i “thiªng” cho lÔ héi Chïa H­¬ng sau nhiÒu n¨m g©y bøc xóc trong d­ luËn. Néi dung, môc ®Ých ý nghÜa cña ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi. Trong b¶n th©n mçi lÔ héi, dï lµ ë quy m« mét th«n mét vïng hay cã quy m« c¶ n­íc th× ta còng dÔ dµng nhËn thÊy trong ®ã nh÷ng nh­îc ®iÓm cÇn vµ ph¶i ®­îc kh¾c phôc uèn n¾n kÞp thêi. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ mäi trß diÔn mäi nghi lÔ cña lÔ héi cæ truyÒn lµ phï hîp víi cuéc sèng hiÖn ®¹i. Nh÷ng hiÖn t­îng tiªu cùc lµm nhiÔu lo¹n tÝnh thiªng cña lÔ héi, nh÷ng hµnh vi th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi vµ c¸c hiÖn t­îng v« v¨n ho¸ kh¸c diÔn ra trong lÔ héi cÇn ®­îc ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng vµ cÇn lµm cho d©n chóng hiÓu biÕt ph©n biÖt c¸i ®óng c¸i sai c¸i hay c¸i dë… cã søc thuyÕt phôc cao ®èi víi hä. NÒn v¨n ho¸ míi mµ chóng ta x©y dùng h«m nay, kh«ng thÓ ®øt ®o¹n c¸ch qu·ng víi v¨n hã cæ truyÒn, trong ®ã cã kho tµng lÔ héi truyÒn thèng, ý kiÕn cña nhµ d©n téc häc X« ViÕt T« CarÐp ®¸ng ®Ó ta suy ngÉm khi nh×n nhËn kho tµng lÔ héi truyÒn thèng: nh÷ng truyÒn thèng nµy lµ nh÷ng viªn g¹ch nÒn mµ thiÕu chóng th× chóng ta kh«ng thÓ x©y lªn ng«i nhµ v¨n ho¸ t­¬ng lai vµ mçi viªn trong ®èng cæ kÝnh l©u ®êi ®ã cÇn ®­îc chóng ta xem xÐt cÈn thËn lùa chän nh÷ng c¸i cã Ých, vøt ®i nh÷ng c¸i cã h¹i, ng¨n chÆn xö lý kÞp thêi nh÷ng ph¸t sinh tiªu cùc míi n¶y sinh trong qu¸ tr×nh diÔn ra lÔ héi”. Lµ s¸ng t¹o cña con ng­êi qua tr­êng kú lÞch sö, lÔ héi lµ mét lo¹i h×nh sinh ho¹t v¨n ho¸ truyÒn thèng cã søc cuèn hót ®«ng ng­êi tham gia vµ trë thµnh nhu cÇu trong ®êi sèng tinh thÇn cña nh©n d©n. LÔ héi Chïa H­¬ng còng kh«ng n»m ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm Êy. Tuy nhiªn, do nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cña tiÕn tr×nh lÞch sö, x· héi, lÔ héi Chïa H­¬ng cã nh÷ng nÐt riªng. Nh÷ng nÐt riªng nµy kh«ng lµm ph¸ vì c¸i chung cña lÔ héi cæ truyÒn mµ lµm phong phó h¬n, ®a d¹ng h¬n diÖn m¹o cña lÔ héi cæ truyÒn c¶ n­íc. Tr¸ch nhiÖm kÕ thõa vèn v¨n ho¸ cæ truyÒn cña thÕ hÖ tr­íc khiÕn chóng ta ph¶i nghiªn cøu, t×m hiÓu c¸c lÔ héi cæ truyÒn. Cã nh­ vËy, chóng ta míi kÕ thõa, ph¸t huy ®­îc vèn v¨n ho¸ truyÒn thèng quý gi¸ nµy, vµ míi biÕn c¸c lÔ héi truyÒn thèng ®Æc biÖt lµ lÔ héi Chïa H­¬ng thµnh hµnh trang tinh thÇn cho c¸c thÕ hÖ h«m nay vµ mai sau. LÔ héi truyÒn thèng gièng nh­ chiÕc cÇu nèi ®Ó nèi ®êi th­êng (trÇn tôc) víi thÕ giíi linh thiªng cao c¶ gióp con ng­êi gi·i bµy t©m t­ nguyÖn väng víi thÇn linhvµ giao l­u hoµ nhËp víi nhau trong sù ®ång cam céng khæ”, cïng nhau chia sÎ mäi nçi niÒm… Vµ ý thøc trë l¹i céi nguån, trë l¹i truyÒn thèng ®­îc kh¬i dËy vµ trë thµnh phong trµo tù gi¸c, réng kh¾p trong nh©n d©n. MÆt kh¸c, trong x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn nh­ hiÖn nay, viÖc nghØ ng¬i, gi¶i trÝ, ®i l¹i th¨m viÕng nhau kÕt hîp víi viÖc ®i trÈy héi, hµnh h­¬ng hay ®i du lÞch trong c¸c dÞp lÔ tÕt ®· vµ ®ang trë thµnh mét nhu cÇu Ých dông cña nhiÒu ng­êi, mäi giíi vµ mäi løa tuæi. Trong khi ®ã, Chïa H­¬ng kh«ng chØ lµ n¬i “®Êt PhËt” gi¶i quyÕt nhu cÇu t©m linh mµ cßn lµ danh th¾ng trêi Nam do thiªn nhiªn t¹o ra vµ ®­îc bµn tay khèi ãc con ng­êi x©y dùng tõ mÊy tr¨m n¨m nay th× viÖc g¾n lÔ héi víi du lÞch lµ viÖc lµm hÕt søc cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kinh tÕ còng nh­ v¨n ho¸. Cã thÓ nãi kh«ng qu¸ r»ng, ch­a cã mét di tÝch, mïa lÔ héi nµo l¹i ®­îc du kh¸ch gÇn xa, c¸c cÊp chÝnh quyÒn c¸c c¬ quan bé, ngµnh tõ trung ­¬ng xuèng ®Þa ph­¬ng d­ luËn b¸o chÝ nãi chung quan t©m, tæ chøc héi nghÞ héi th¶o nhiÒu nh­ di tÝch H­¬ng S¬n suèt trong gÇn 10 n¨m qua ë n­íc ta. Nh­ng nh÷ng vÊn ®Ò bøc xóc ë ®©y hÕt n¨m nµy ®Õn n¨m kia vÉn kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt tèt. T×nh tr¹ng “m©y mï ra m­a” nµy ®· khiÕn ®ång chÝ Ph¹m Ch­¬ng NghÞ Uû viªn Trung ­¬ng §¶ng Bé tr­ëng Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin dÉn ®Çu ®oµn kiÓm tra thùc hiÖn th«ng b¸o 6B/TB/UB-IX vÒ viÖc t¨ng c­êng qu¶n lý th¾ng c¶nh vµ tæ chøc lÔ héi Chïa H­¬ng ®· ph¸t biÓu víi b¸o chÝ r»ng “viÖc thu håi vµ dì bá 42 ®iÓm x©y dùng vµ thê tù tr¸i phÐp ë Chïa H­¬ng lµ c«ng viÖc cÊp thiÕt, ph¶i lµm nhanh chãng, kh«ng lµm lµ cã lçi víi nh©n d©n, víi c¶ n­íc”. C¸c cô ta ngµy x­a hay nãi khã ®Õn nh­ ®¸nh ®uæi giÆc ngo¹i x©m chóng ta cßn lµm ®­îc huèng g× nh÷ng bÊt cËp, bøc xóc ë Chïa H­¬ng. Suy cho ®Õn cïng, kh«ng ai nhËn lÊy phÇn tr¸ch nhiÖm qu¶n lý ®Ó x¶y ra t×nh tr¹ng Êy vµ thêi gian cø tr«i qua, nan gi¶i chång chÊt nan gi¶i nghÜ cµng thÊy lo ng¹i. Thùc tÕ tá râ tÝnh nghiªm minh cña ph¸p luËt, biÖn ph¸p kiªn quyÕt cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng kh«ng ®­îc thùc hiÖn nghiªm tóc. MÆt kh¸c, còng chÝnh sù lóng tóng trong khi gi¶i quyÕt còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nhøc nhèi kÐo dµi ë “Nam Thiªn §Ö NhÊt §éng”. ViÖc söa sai ë Chïa H­¬ng còng nh­ nh÷ng bµi häc qu¶n lý ®¾t gi¸ ë ®©y lµ bµi häc x­¬ng m¸u cho ngµnh v¨n ho¸ nh»m tæ chøc tèt, gi¶i quyÕt tèt c¸c vÊn ®Ò ®Æt ra trong lÔ héi truyÒn thèng cña c¶ n­íc. Tõ nh÷ng nhËn thøc nªu trªn, t«i thÊy chñ tr­¬ng ®i s©u vµo kh¸i qu¸t vµ lý luËn, kh«ng gi¶i thÝch c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c thuËt ng÷ còng nh­ c¸c ph¹m trï cã liªn quan tíi lÔ héi truyÒn thèng mµ chØ tËp trung vµo c«ng viÖc kh¶o s¸t thùc tÕ diÔn ra lÔ héi. Cè g¾ng t×m hiÓu n¾m v÷ng thùc tr¹ng v¨n ho¸ lÔ héi truyÒn thèng H­¬ng S¬n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ra sao, nh÷ng g× lµ thÕ m¹nh cÇn ®­îc tu bæ b¶o tån vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶, cßn nh÷ng g× tån ®äng mang tÝnh tiªu cùc l¹c hËu, cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p thÝch hîp kh¾c phôc vµ lo¹i trõ. §i s©u vµo c¸c vÊn ®Ò cô thÓ cña lÔ héi Chïa H­¬ng, t«i mong sÏ giµi ®¸p ®­îc phÇn nµo nh÷ng th¾c m¾c nh­ : “VÒ víi ®Êt phËt víi danh th¾ng trêi Nam”, du kh¸ch trÈy héi cã thùc sù ®­îc trë vÒ céi nguån, cã ®¸p øng ®­îc nhu cÇu vÒ ®êi sèng t©m linh, tho¶ m·n ®­îc nhu cÇu giao c¶m vµ céng c¶m cña m×nh hay kh«ng; §Ó x¶y ra nh÷ng hiÖn t­îng mª tÝn dÞ ®oan, bu«n thÇn b¸n th¸nh, huû ho¹i, ph¸ ho¹i m«i tr­êng c¶nh quan cña H­¬ng S¬n… tr¸ch nhiÖm nµy thuéc vÒ ai?… V× sao mµ ph¶i cÇn ®Õn tËn gÇn 10 n¨m trêi ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng cña giíi truyÒn th«ng nãi riªng vµ qu¶ng ®¹i quÇn chóng côm di tÝch H­¬ng S¬n míi “thay m¸u” míi sang mét trang míi, nh÷ng bµi häc rót ra ë ®©y lµ g×? Råi c¶ c¸ch øng xö cña con ng­êi ®­¬ng ®¹i, cña chÝnh b¶n th©n du kh¸ch ®Õn víi chïa H­¬ng ra sao? §©y còng chØ lµ mét trong nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau ®èi víi hiÖn t­îng v¨n ho¸ phøc t¹p vµ ®a d¹ng nµy. Trong qu¸ tr×nh kh¶o s¸t thùc tÕ trªn b¸o t«i ®· kh¶o s¸t 3 tê: B¸o Nh©n D©n, V¨n ho¸, B¸o Hµ T©y tõ n¨m 1995 ®Õn 2003 vµ kh¶o s¸t mét lo¹t c¸c b¸o V¨n ho¸ ThÓ thao, TiÒn Phong, Nhµ b¸o vµ C«ng luËn, Thanh tra, Ph¸p LuËt, Søc KhoÎ vµ m«i tr­êng, C«ng nghiÖp ViÖt Nam, An ninh ThÕ giíi, An ninh Thñ ®«… Trong quý IV n¨m 2001 vµ quý I n¨m 2002. LuËn v¨n nµy t«i chia lµm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng1 : Kh¸i qu¸t chung vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng. Kh¸i niÖm lÔ héi Gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng cña lÔ héi Chïa H­¬ng. LÕ héi Chïa h­¬ng, lÔ héi dµi nhÊt n­íc. QuÇn thÓ H­¬ng S¬n mét kú quan cña ®Êt n­íc. Trong t©m thøc cña Ng­êi ViÖt H­¬ng S¬n lµ câi phËt. §i héi Chïa H­¬ng chiªm ng­ìng nh÷ng di s¶n v¨n ho¸ ®Æc s¾c. Mét sè chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ lÔ héi. Ch­¬ng 2 : VÊn ®Ò lÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ trong nh÷ng n¨m qua. 1. Chøc n¨ng nhiÖm vô cña b¸o chÝ vÒ viÖc gi÷ g×n ph¸t huy tiÕp thu c¸c gi¸ trÞ tiÕn bé trong lÔ héi truyÒn thèng. 2. LÔ héi Chïa H­¬ng ®­îc ph¶n ¸nh trªn b¸o chÝ. 2.1. B¸o chÝ b¶o vÖ thuÇn phong mü tôc, tÝn ng­ìng lµnh m¹nh tù do t«n gi¸o trong lÔ héi Chïa H­¬ng. 2.2. B¸o chÝ cÇu nèi gi÷a lÔ héi Chïa H­¬ng víi du kh¸c. 2.3. B¸o chÝ ph¸t hiÖn vµ ph¶n ¸nh nh÷ng tiªu cùc trong ho¹t ®éng lÔ héi. 23.1. Th­¬ng m¹i ho¸ lÔ héi 2.3.2. An ninh trËt tù. 2.3.3. VÖ sinh m«i tr­êng c¶nh quan chïa 3. HiÖu qu¶ ph¶n ¸nh b¸o chÝ trong vÊn ®Ò b¶o vÖ g×n gi÷ lÔ héi Chïa H­¬ng . Ch­¬ng 3: Mét sè nhËn xÐt vÒ h×nh thøc thÓ hiÖn cña t¸c phÈm b¸o chÝ viÕt vÒ lÔ héi Chïa H­¬ng . C¸c thÓ lo¹i b¸o chÝ chñ yÕu ®­îc sö dông Phãng sù. Ghi nh¸nh, ph¶n ¸nh. Tuú bót, t¶n v¨n §Æc ®iÓm ng«n ng÷ t¸c phÈm b¸o chÝ vµ nh÷ng yÕu tè h×nh thøc . V¨n phong ¶nh KÕt luËn. Ch­¬ng 1 : Kh¸i niÖm chung vÒ lÔ héi chïa h­¬ng 1. Kh¸i niÖm lÔ héi §Þnh nghÜa chung vÒ lÔ héi, Gi¸o t­ TiÕn sÜ NguyÔn Duy Quý ®· cã ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c nh­ sau: “LÔ héi truyÒn thèng lµ mét sinh ho¹t tæng hîp bao gåm c¸c mÆt: tinh thÇn vµ vËt chÊt, t«n gi¸o tÝn ng­ìng vµ v¨n ho¸ nghÖ thuËt, linh thiªng vµ ®êi th­êng. §ã lµ mét sinh ho¹t cã quy m« lín vÒ tÇm vãc, cã søc cuèn hót mét sè l­îng lín nh÷ng ho¹t ®éng cña ®êi sèng x· héi, lÔ héi truyÒn thèng chøa ®ùng trong nã nhiÒu vÊn ®Ò khao häc hÊp dÉn (trÝch bµi ph¸t biÓu khai m¹c héi th¶o “lÔ héi truyÒn thèng trong ®êi sèng hiÖn ®¹i” Nxb Khoa häc x· héi, Hµ Néi). LÔ héi lµ mét tõ kÐp gåm LÔ vµ Héi nh­ng ng­êi ta Ýt chó ý ®Õn 2 ph¹m trï lÔ vµ héi. Kh«ng nh÷ng trong tiÕng Trung Quèc mµ trong tiÕng Ph¸p, tiÕng Anh ph¹m trï nµy còng t¸ch b¹ch râ rµng, rite vµ fªte, lite vµ festival. ë ®©y, chóng t«i kh«ng ®i s©u vµo ng«n ng÷ häc chØ thö t×m hiÓu néi hµm vµ mèi t­¬ng quan cña hai ph¹m trï ®ã. LÔ vµ Héi ®Òu cã ®Æc tr­ng chung: sinh ho¹t tinh thÇn tËp thÓ cña céng ®ång ng­êi. Chóng kh¸c biÖt nhau ë mét hµm thÓ hiÖn chñ yÕu trong mèi quan hÖ víi tÝn ng­ìng, t«n gi¸o. LÔ lµ tæng thÓ nghi thøc thÓ chÕ ho¸ trËt tù, g¾n liÒn víi sù tÝch vµ quyÒn n¨ng cña thÇn, diÔn ®¹t mèi quan hÖ ThÇn/Ng­êi. TrËt tù lµ néi dung, h×nh thøc yªu cÇu cña lÔ cña ®êi thiªng. §êi thiªng chñ yÕu diÔn t¶ trong thÇn diÖn nh­ng cã khi më réng ra ngoµi nhµ ë cña thÇn ®Ó ph« diÔn quyÒn n¨ng cña thÇn, ®Ó cho ®êi th­êng th©m nhËp vµo ®êi thiªng vµ ®êi thiªng th¸m nhËp vµo ®êi th­êng. §ã lµ qu¸ tr×nh quan hÖ con ng­êi víi tù nhiªn, s¸ng t¹o ra thÕ giíi biÓu hiÖn thµnh v¨n häc mµ t«n gi¸o lµ mét thµnh tè. Héi lµ ®êi th­êng, diÔn ra bªn ngoµi thÇn ®iÖn hay më réng ®Õn toµn bé l·nh thæ céng ®ång ®Õn tõng gia ®×nh diÔn ra trong thêi gian lÔ sau ®ã. Héi mang hai tÝnh chÊt chóc mõng thÇn linh vµ h­ëng thô ©n huÖ. ThÇn ban ca móa ®¸nh ®u, chäi gµ, ®Êu vËt, ¨n uèng tiÖc tïng vui ch¬i tho¶i m¸i. LÔ vµ héi ®· kÕt hîp thµnh lÔ héi th× ng­êi lÔ vµ héi cã mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh. Héi c¬ b¶n lµ ®êi, lÔ c¬ b¶n lµ thiªng. Mét sè yÕu tè héi ®­îc phôc vô cho thÇn linh nh­ ca, móa, diÔn x­íng, diÔn tÞch… nh­ng ®ã chØ lµ mét phÇn rÊt nhá cña héi, h¬n n÷a lµ ®Ó lÔ ho¸. Kh«ng chØ diÔn ®¹t mèi quan hÖ thÇn/ng­êi mµ ph¶i dùa vµo quan hÖ ng­êi/ng­êi. §ã chÝnh lµ néi dung thø ba cÊu thµnh t«n gi¸o; lu©n lý. Mét phÇn lu©n lý t«n gi¸o giíi luËt biÓu thÞ trËt x· héi, quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi. CÊm x©m ph¹m tµi s¶n t­ h÷u, cÊm uèng r­îu say s­a n¸o lo¹n trËt tù, khuyÕn thiÖn. CÊm kþ còng thuéc ph¹m trï giíi luËt nh­ng cùc kú phøc t¹p kh«ng ph¶i lóc nµo còng minh gi¶i ®­îc nh­ng cèt lâi lµ nh»m b¶o vÖ trËt tù nµo ®ã mµ vi ph¹m sÏ lµm rèi lo¹n c¬ chÕ phµm hay thiªng, h­ng lo¹i trËt tù dÉn ®Õn tai ho¹ d­íi d¹ng tr­ng ph¹t cña thÇn. LÔ c­ìng chÕ ®êi th­êng ph¶i theo mét trËt tù nµo ®ã. LÔ lµ mét lo¹i ph¸p luËt trong khæng gi¸o. C¸c quan hÖ qu©n - thÇn ®Òu lµ lÔ lµ luËt nªn nho gi¸o ph¶n ®èi viÖc ban hµnh luËt ph¸p cña ph¸p gia. LÔ - nh¹c - vò ®­îc khæng gi¸o dïng ®Ó duy tr× x· héi thay v× luËt. LÔ diÔn th¸nh lÔ phÐp, ®i tõ t«n ti th©n téc ®Õn t«n ti x· héi biÕn thµnh quan hÖ giao tiÕp t«n träng lÉn nhau. §ã lµ c¶ mét qu¸ tr×nh lÞch sö. Hä cïng cã mét qu¸ tr×nh diÔn biÕn tø hµnh ®éng tËp thÓ kh«ng cã tæ chøc ®Þnh h×nh ®Õn ®Þnh h×nh chÆt chÏ mang ®Ých cô thÓ nhÊt ®Þnh, hoÆc gi¸o héi - thµnh tæ tø bèn cña t«n gi¸o hoÆc nh÷ng tæ chøc kinh tÕ x· héi hiÖn ®¹i. Héi ®i tõ ®èi lËp víi trËt tù ®Õn trËt tù. Nãi tãm l¹i, lÔ tõ mét quan hÖ x· héi ®­îc thiªng ho¸ råi quay trë l¹i x· héi. Trong lÔ héi th× lÔ mang tÝnh thiªng cßn héi lµ mét hµnh ®éng x· héi kh«ng g¾n bã hay cã g¾n bã víi t«n gi¸o. Trong mét lÔ héi cÇn ph©n biÖt lÔ vµ héi nh­ng còng kh«ng nªn ®èi lËp hoµn toµn lÔ víi Héi nh­ng cµng kh«ng nªn ®ång nhÊt. Sù ph©n tÝch ®ã dÉn ®­êng cho viÖc xö lý lÔ héi ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë n­íc ta hiÖn nay. PhÇn lÔ héi nãi chung mang tÝnh cè ®Þnh bÊt biªn nh­ng phÇn héi cùc kú sinh ®éng vµ ph¶i thÝch nghi víi thêi gian huyÒn tho¹i. LÔ héi kh«ng ph¶i lµ mª tÝn dÞ ®oan mµ lµ mét c¸ch øng xö th«ng minh kh«n ngoan cña con ng­êi ®èi víi nh÷ng søc m¹nh v« h×nh hay h÷u h×nh mµ hä kh«ng lý gi¶i ®­îc nh­ng muèn khèng chÕ. Hä ph¶i kinh vµ sî. Kinh ®Ó cÇu xin sù chë che. Sî ®Ó tr¸nh tai ho¹. Thê cóng ph¸t triÓn tõ h×nh thøc ®¬n gi¶n nhÊt, mét b¸t c¬m mét qu¶ trøng (hoÆc mét gèc c©y mét b¸t h­¬ng) ®Õn lÔ héi phong phó ®Òn ®µi nguy nga… Phong phó c¶ vËt chÊt lÉn tinh thÇn, lÔ héi trë thµnh mét hiÖn t­îng v¨n ho¸ tæng hîp th¶o m·n nhu cÇu t©m linh, t©m lý, vËt chÊt cña con ng­êi. Trong lÔ héi kh«ng nh÷ng con ng­êi hiÕn d©ng ®Ó cÇu xin tèt lµnh cho t­¬ng lai mµ cßn h­ëng thô vËt chÊt vµ tinh thÇn tho¶i m¸i trong hiÖn thùc. TÝnh chÊt t¸i t¹o lÔ héi lµ nh­ thÕ. LÔ héi lµ mét hµnh ®éng v¨n ho¸ x· héi kh«ng thÓ thiÕu cña con ng­êi, mäi thêi ®¹i, mäi d©n téc, con ng­êi x· héi h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chÞu ¶nh h­ëng rÊt s©u ®Ëm cña lÔ héi mµ hä s¸ng t¹o ra. 2. Gi¸ trÞ v¨n ho¸, truyÒn thèng cña lÔ héi Chïa H­¬ng. 2.1. Héi Chïa H­¬ng - lÔ héi dµi nhÊt n­íc Ngµy x­a, c¸c cô nãi Héi chïa tù më vµ tù ®ãng. Th­êng lµ sau tÕt Th­îng Nguyªn, kh¸ch ®· ®«ng ®óc vÒ héi ®Õn kho¶ng r»m th¸ng ba th× v·n kh¸ch. Ngµy nay, héi Chïa H­¬ng më sím h¬n, Ban tæ chøc héi lÊy ngµy mång 6 th¸ng GiÕng ®Ó khai héi - ngµy nµy vèn lµ ngµy lÔ khai s¬n (lÔ më cöa rõng) cña ng­êi lµng YÕn VÜ vµ Phó Yªn. M©m lÔ cña lµng YÕn VÜ d©ng S¬n thÇn ph¶i cã mét mÆt lîn cao s¹ch ®Ó sèng, cßn lµng Phó Yªn lµ con chã thui, chØ nh÷ng khi kh«ng kiÕm ®­îc chã th× thay b»ng khóc cæ l¬n, ®Êy lµ nh÷ng thø s¬n thÇn hay ¨n. Ngµy nay, nghi thøc më cña rõng hµm chøa ý nghÜa míi, ®ång nghÜa víi më cöa chïa. Do biÕn ®éng vÒ ®Þa lý nªn §Òn Tr×nh cña Chïa H­¬ng x­a lµ ë ®Òn lµng §ôc Khª gÇn con s«ng §¸y nay chuyÓn vÒ ®Òn ngò nh¹ cña th«n YÕn VÜ vµ cã tªn gäi míi lµ §Òn Tr×nh. Ngµy mång 6 th¸ng Giªng lµ lÔ khai héi; kh¸ch du lÞch, c¸c tÝn ®å rÊt ®«ng. Ngµy héi cã lÔ d©ng h­¬ng t­ëng nhí vÞ t­íng cña vua Hïng do nhµ chøc tr¸ch ®Þa ph­¬ng ®¶m nhËn. H«m Êy d©n Yªn VÜ tæ chøc móa rång ë s©n ®Òn Tr×nh, b¬i thuyÒn móa rång trªn dßng s«ng YÕn. Sau lÔ më cöa chïa du kh¸ch trÈy héi trªn ba tuyÕn : tuyÕn H­¬ng TÝch, tuyÕn TuyÕt S¬n, tuyÕn Long V©n ®«ng dÇn. Héi cø ®«ng vui tÊp nËp suèt ®Õn th¸ng ba, khi c¸i n¾ng hÌ oi bøc th× c¸i thó leo nói ch¼ng cßn hÊp dÉn du kh¸ch n÷a, héi v·n dÇn, cø theo tiÕn tr×nh Êy th× héi chïa H­¬ng diÔn ra suèt 3 th¸ng xu©n. Nãi lµ khÐp héi chïa ch÷ lÔ chïa, du lÞch th¾ng c¶nh H­¬ng S¬n th× ®©u ®· hÕt. Mång mét, h«m r»m vµ c¸c ngµy chñ nhËt nh÷ng th¸ng sau ®ã kh¸ch vÉn th­êng lui tíi víi ®Êt danh th¾ng H­¬ng S¬n. So víi nhiÒu lÔ héi cã tÇm quy m« vïng, miÒn, thËm chÝ toµn quèc nh­ lÔ héi ®Òn Hïng 10/3 (Phó Thä) lÔ héi Chïa ThÇy 7/3 (Quèc Oai - Hµ T©y), lÔ héi chïa Keo (Th¸i B×nh) th× dµi còng chØ tõ 3 - 5 ngµy. 2.2. QuÇn thÓ H­¬ng S¬n - mét kú quan cña ®Êt n­íc. Tr­íc hÕt, ph¶i ghi nhËn Chïa H­¬ng lµ mét danh th¾ng næi tiÕng. T¹o ho¸ khÐo bµy ®Æt ë vïng nµy nh÷ng d·y nói ®¸ gå ghÒ bªn c¹nh sù mÒm m¹i cña c¸c dßng suèi mµu s¾c x¸m ®anh, giµ dÆn, d·i dÇu cña ®¸ bªn mµu xanh non t¬ cña cá c©y. QuÇn thÓ nói non t¹o ra nh÷ng h×nh d¸ng kú thó. D¸ng nói tùa hai con rång ®¸ tranh hßn ngäc èc ë c¸nh ®ång §ôc Khª. Nói næi trªn c¸nh ®ång n­íc ë gÇn ®Òn Tr×nh t¹o thµnh h×nh bèn con vËt linh thiªng trong t©m thøc ng­êi ViÖt. L¹i cã nói «ng S­ bµ V·i nói m©m x«i nói con gµ… TuyÕn TuyÕt S¬n cã d·y nói nh­ chiÕc thuyÒn r«ng, nh­ ®Çu s­ tö… Sù hÊp dÉn cña H­¬ng S¬n kh«ng chØ lµ bÒ ngoµi cßn ë bªn trong. §ã lµ vÎ ®Ñp s©u l¾ng, giµu triÕt lý d©n gian cña c¸c hang ®éng. Du kh¸ch tíi Chïa H­¬ng cã c¸i thó ngåi thuyÒn chiªm ng­ìng bÇu trêi, c¶nh bôt, kho¸i c¶m nh×n s«ng ng¾m nói nh­ thÊy mét gãc cña non s«ng ®Êt n­íc võa th¬ võa thùc thu gän trong tÇm m¾t vµ còng ¶o huyÒn nh­ l¹c vµo câi bång lai tiªn c¶nh. Sau ®Êy lµ thó vui trªn nói “ThËt d©n d· trong tay c©y gËy bôi cø theo con ®­êng nói lÊm tÊm hoa d¹i l©y lan th¬m gîi mïi hoµi cæ, l¹ lÉm mét d·y c©y, tho¶ng nghe tiÕng chim rõng, uèng mét b¸t chÌ l·o mai, ¨n mét qu¶ m¬ ®Æc s¶n cña H­¬ng S¬n thËt ngì nh­ m×nh ®ang tho¸t thùc ®Ó tËn h­ëng cho viªn m·n c¸i vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn ®Êt n­íc” (LÔ héi cæ truyÒn Hµ T©y, Hå SÜ VÞnh, Ph­îng Vò). Hang ®éng cña Chïa H­¬ng, lµ yÕu tè cÊu thµnh quan träng ®Ó quÇn thÓ H­¬ng S¬n trë thµnh danh th¾ng næi tiÕng, lµ ®Æc thï cña quÇn thÓ nµy. C¶ 3 tuyÕn du lÞch: H­¬ng TÝch, Long V©n, TuyÕt S¬n) ®Òu khai th¸c c¸c vÞ trÝ ®éng ®¸ ®Ó thu hót kh¸ch. ë H­¬ng S¬n th­êng chïa ®i liÒn víi hang hay gäi ®óng tªn lµ chïa hang nh­ chïa TuyÕt S¬n, chïa C¶, chïa C©y KhÕ… Trong tÊt c¶ c¸c hang ®éng næi bËt h¬n c¶ lµ ®éng H­¬ng TÝch vµ ®éng TuyÕt S¬n. §éng H­¬ng TÝch ®¸ to l¹i réng. Hµng triÖu n¨m nh÷ng giät n­íc tõ trªn nói ®¸ v«i th¸nh thãt r¬i xuèng t¹o thµnh nh÷ng nhò ®¸ cã h×nh kú thó. Ng­êi x­a gäi ®éng H­¬ng tÝch lµ miÖng con rång. Theo quan niÖm d©n gian ®· ®i chïa H­¬ng mµ ch­a tíi ®éng H­¬ng TÝch coi nh­ ch­a tíi Chïa H­¬ng. Du kh¸ch ®Õn H­¬ng TÝch lÆng ng­êi chiªm ng­ìng nh÷ng nhò ®¸ - nh÷ng t¸c phÈm tuyÖt mü mµ t¹o ho¸ ph¶i thÇm lÆng hµng triÖu n¨m båi ho¸n míi thµnh khèi thµnh h×nh l¹ lïng nh­ vËy. N¨m canh DÇn (1770) TÜnh §« V­¬ng TrÞnh S©m, ng­êi cã tµi v¨n ch­¬ng tuÇn thó qua vïng H­¬ng S¬n, ®Ò th¬ ë ®éng Chïa Tiªn sau lªn th¨m ®éng H­¬ng T