Thời điểm có quyền đình công trong pháp luật lao động Việt Nam

Nghiªn cøu - trao §æi ThS. §ç NG©n B×nh * 1. Khái quát chung v ề th ời điểm có ng i s d ng lao ng. Nh t là trong b i quy ền đình công cnh th c t hi n nay Vi t Nam có t i 90% Th i im có quy n ình công c hi u các cu c ình công x y ra có nguyên nhân là là th i im t p th lao ng c phép s do hành vi vi ph m pháp lu t c a ng i s dng quy n ình công theo quy nh c a pháp dng lao ng nh không tr l ơ ng, không lu t. Quan ni m c a các nhà l p pháp v b n óng bo hi m xã h i, ch m d t h p ng … ch t c a ình công là y u t c ơ b n chi ph i lao ng trái pháp lu t i v i tranh ch p lao ng v l i ích, vi c quy nh th i im có quy n ình công. vn th i im có quy n ình công l i ình công ch y u xu t phát t tranh ch p lao ng. D a vào n i dung tranh ch p, ch a th ng nh t quan i m v vi c nên cho có th chia tranh ch p lao ng thành hai phép t p th lao ng ình công khi nào? Có lo i là: Tranh ch p lao ng v quy n và ý ki n cho r ng ch nên áp d ng th t c hoà tranh ch p lao ng v l i ích. i v i các gi i b t bu c mà không c n qua th t c tr ng tranh ch p lao ng v quy n, hi n có hai tài nh m t o iu ki n t p th lao ng quan im ch y u v vi c có nên cho phép nhanh chóng ch p th i c ơ ti n hành ình tp th lao ng ình công hay không? Quan công. Nh ng có ý ki n l i cho r ng ch nên im th nh t cho r ng không nên cho phép cho phép ình công khi tranh ch p lao ng ình công vì n u kh i ki n ra toà án, t p th ã c gi i quy t theo th tc hoà gi i, lao ng có th c b o v các quy n h p tr ng tài mà không có k t qu b i iu này pháp. C n c vào các quy ph m pháp lu t, phù h p v i b n ch t c a ình công là v khí toà án có th ra các phán quy t và c ng ch t b o v cu i cùng c a nh ng ng i lao ng. thi hành i v i ng i s d ng lao ng. 2. Th ời điểm được phép đình công theo Trong tr ng h p này, vi c t p th lao ng quy định c ủa pháp lu ật Vi ệt Nam ti n hành ình công là không c n thi t và có Theo quy nh t i kho n 1 iu 172 B th gây nh ng thi t h i cho các bên trong lu t lao ng và iu 79 Pháp l nh th t c quan h lao ng. Ng c l i, quan im th gi i quy t các tranh ch p lao ng, th i im hai cho r ng n u toà án ch a th c hi n có hi u qu vi c b o v l i ích h p pháp cho có quy n ình công là sau khi tranh ch p lao các ch th thì vi c h n ch ình công s gây tình tr ng ng i lao ng không c b o v * Gi ng viên Khoa pháp lu t kinh t tr c nh ng hành vi vi ph m pháp lu t c a Tr ng i h c Lu t Hà N i T¹p chÝ luËt häc sè 5/2005 3 Nghiªn cøu - trao §æi ng t p th ã c a ra gi i quy t theo iu ó gây khó kh n r t l n trong vi c thi th t c hoà gi i và tr ng tài nh ng không có hành pháp lu t lao ng nói chung, xác nh kt qu . Nh v y, iu ki n v thi im có th i im có quy n ình công nói riêng. quy n ình công luôn g n v i nh ng v n Theo quy nh hi n hành, trong m t tranh cơ b n sau: i) ình công ph i phát sinh t ch p lao ng t p th n u ch a qua hoà gi i, tranh ch p lao ng t p th ; ii) Tr c th i tr ng tài, t p th lao ng ã ti n hành ình im ình công, tranh ch p lao ng ã c công s b coi là trái pháp lu t. Nh ng do gi i quy t theo th t c hoà gi i và tr ng tài cách hi u không th ng nh t v tranh ch p nh ng không gi i quy t c; iii) Tp th lao ng t p th ã d n n nh ng cách gi i lao ng khi quy t nh ch n ph ơ ng án thích khác nhau v th i im có quy n ình ình công không yêu c u toà án gi i quy t công trong th c t áp d ng pháp lu t. tranh ch p lao ng t p th . V vi c hi u th nào là m t tranh ch p Cng theo quy nh t i kho n 2 iu 172 lao ng t p th , hi n có nhi u ý ki n không B lu t lao ng thì: “ Vi ệc ng ười s ử d ụng th ng nh t. Có ý ki n cho r ng tranh ch p lao động yêu c ầu toà án nhân dân xét l ại tp th ph i có y các d u hi u nh : quy ết định c ủa h ội đồng tr ọng tài không c ản tranh ch p gi a s ông ng i lao ng v i tr ở quy ền đình công c ủa t ập th ể lao động ”. ng i s d ng lao ng v nh ng v n Nh v y, trong tr ng h p c bi t, khi cùng chung liên quan n l i ích c a t p th lao mt th i im t p th lao ng do không ông và có s tham gia c a ban ch p hành ng ý v i quy t nh c a h i ng tr ng tài công oàn c ơ s . Nh ng c ng có ý ki n nh n lao ng mu n ình công và ng i s d ng nh s tham gia c a công oàn không ph i lao ng kh i ki n yêu c u toà án nhân dân là d u hi u b t bu c, ch c n m b o hai xét l i quy t nh c a h i ng tr ng tài thì du hi u c n thi t v n i dung (ph i liên tp th lao ng v n có quy n ình công. Vi c quan n nh ng l i ích chung c a t p th lao quy nh nh trên nh m tránh tình tr ng ng) và hình th c (có s tham gia c a s ng i s d ng lao ng do mu n h n ch ông ng i lao ng). Lí gi i v iu ki n s vi c ình công c a ng i lao ng ã kh i tham gia c a t ch c công oàn c p c ơ s , ki n v tranh ch p lao ng ra toà án. nh ng ng i theo quan im này cho r ng i chi u v i th c ti n th c hi n, có th ây ch nên coi là iu ki n b t bu c n u t i th y vi c quy nh th i im có quy n ình doanh nghi p ã có công oàn c ơ s ho c công nh hi n nay còn m t s b t c p nh sau: công oàn lâm th i. Th ứ nh ất, cho n th i im hi n nay, Xét d i góc lí lu n và th c ti n mt nh ngh a chính xác v tranh ch p lao nc ta hi n nay, ý ki n th hai có nhi u ng t p th v n ch a c quy nh trong im h p lí h ơn. Nh ng t quan ni m n B lu t lao ng và các v n b n h ng d n. vi c chính th c ban hành quy nh v tranh 4 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2005 Nghiªn cøu - trao §æi ch p lao ng t p th trong m t v n b n vì m t th i gian và không có hi u qu . Vi c pháp lu t còn là v n c n c cân nh c, a tranh ch p lao ng t p th ra gi i quy t bi nó còn liên quan n vi c xác nh khái ti h i ng tr ng tài lao ng c ng ch là ni m t p th lao ng, khái ni m v s ông th t c mang tính hình th c nh m m b o ng i lao ng và m t s v n khác. tính h p pháp c a cu c ình công. Th c t Th ứ hai , vi c quy nh th i im có này làm cho ho t ng c a h i ng tr ng quy n ình công nh hi n nay ã h n ch tài lao ng càng tr nên kém hi u qu và áng k quy n ình công c a ng i lao ng óng vai trò m nh t trong vi c gi i quy t trong tr ng h p nh ng l i ích h p pháp c a các tranh ch p lao ng t p th . H qu t t h b ng i s d ng vi ph m, làm m t i tính yu c a v n này là ng i lao ng không th i c ơ trong vi c s d ng quy n ình công. tin vào kh n ng gi i quy t c a h i ng ình công xét n cùng là bi n pháp gây s c tr ng tài lao ng và ti n hành ình công b t ép nh m t nh ng yêu sách nh t nh c a hp pháp khi tranh ch p lao ng ch a qua tp th lao ng, n u không gây c s c gi i quy t t i h i ng tr ng tài lao ng. ép, ình công s không t c m c ích. i chi u v i th c ti n th c hi n pháp Li th c a t p th lao ng trong quá trình lu t ình công hi n nay có th th y a s các ình công ph thu c vào r t nhi u y u t , cu c ình công u di n ra b t ng , ch p mt trong s ó là l i th v th i c ơ. N u t p nhoáng, không tuân th quy nh v th i th lao ng ch c phép ình công sau im có quy n ình công. Vi c thi u m t khi ã ti n hành y các th t c gi i quy t khái ni m c ơ b n nh n d ng tranh ch p tranh ch p lao ng t p th lâu dài và ph c lao ng t p th c ng nh th t c gi i quy t tp tr c ó (theo quy nh t i iu 172 B quá ph c t p nh ng không em l i hi u qu lu t lao ng) thì th i c ơ ình công có th s ca các c ơ quan hoà gi i, tr ng tài trong vi c mt i, kéo theo ó là kh n ng gây sc ép gi i quy t tranh ch p lao ng nh hi n nay ca ình công i v i ch s d ng lao ng cho th y tính kém kh thi c a quy nh v cng b gi m sút. ây là m t trong nh ng lí th i im có quy n ình công. do c ơ b n lí gi i tình tr ng 100% các cu c 3. Hoàn thi ện các quy định v ề th ời ình công x y ra trong th c ti n u không điểm đình công tuân th quy nh v th i im ình công. Th ứ nh ất, chu n hoá khái ni m tranh Th ứ ba , vi c cho phép t p th lao ng ch p lao ng t p th trong m t quy ph m có quy n ình công n u không ng ý v i pháp lu t. ây s là c ơ s nh n d ng tranh quy t nh c a h i ng tr ng tài lao ng ch p lao ng t p th và áp d ng chính xác (kho n 1 iu 172 B lu t lao ng) d gây quy nh v th i im có quy n ình công tâm lí không mu n a tranh ch p lao ng trong th c t . Tranh ch p lao ng t p th có ra gi i quy t t i h i ng tr ng tài lao ng th hi u là tranh ch p gi a t p th lao ng T¹p chÝ luËt häc sè 5/2005 5 Nghiªn cøu - trao §æi vi ng i s d ng lao ng v quy n và l i t 3 tháng tr lên, huy ng làm thêm nh ng ích chung c a t p th lao ng. Nh v y, d u không tr l ơ ng làm thêm... là nh ng hành vi hi u c ơ b n nh n d ng tranh ch p lao không ch vi ph m tho thu n trong các h p ng t p th bao g m: ng lao ng mà còn nh h ng n l i ích V hình th c, tranh ch p lao ng t p th chung c a m i ng i lao ng. Vi c xác nh là tranh ch p gi a t p th lao ng và ng i tr ng h p này là tranh ch p cá nhân hay t p s d ng lao ng. T p th lao ng c th còn ph thu c vào s liên k t gi a các cá hi u là nh ng ng i lao ng cùng làm vi c nhân ng i lao ng, th hi n qua nh ng trong m t doanh nghi p ho c m t b ph n hành vi nh cùng kí vào ơ n yêu c u g i n thu c c ơ c u c a doanh nghi p, có cùng ch s d ng lao ng, b u ra m t s ng i ng c ơ và m c ích ho t ng, có kh n ng óng vai trò lãnh o hay thông qua vai trò ph i h p v i nhau m t cách ch t ch , ng i di n c a t ch c công oàn c ơ s . b và hi u qu . Cách xác nh t p th lao Nh v y, vi c xác nh m t tranh ch p ng nh trên s góp ph n h n ch s lan lao ng t p th ch y u d a vào d u hi u v rng c a ình công, t o thu n l i cho vi c s l ng ch th tham gia tranh ch p và n i nhanh chóng gi i quy t ình công và kh c dung tranh ch p nh ng trong m t s tr ng ph c nh ng h u qu c a ình công. hp, có th xem xét thêm nh ng d u hi u th V n i dung, tranh ch p lao ng t p th hi n tính liên k t gi a nh ng ng i lao ng bao g m nh ng tranh ch p v quy n và l i và c xác nh linh ho t trong t ng tr ng ích chung c a t p th lao ng. Trong tr ng hp c th . V i vi c gi i thích chính th c khái hp tranh ch p lao ng liên quan n tho ni m tranh ch p lao ng t p th nh ki n c lao ng t p th ho c quy ch n i b c a ngh nêu trên, nh ng v ng m c trong quá doanh nghi p, tranh ch p lao ng phát sinh trình áp d ng pháp lu t s c tháo g , t o do ng i s d ng lao ng không th c hi n ti n quan tr ng cho vi c hoàn thi n pháp ngh a v theo tho c t p th ... vi c nh n lu t v ình công và gi i quy t ình công. bi t tranh ch p lao ng t p th r t ơ n gi n. Th ứ hai, phân lo i tranh ch p lao ng Nh ng trong tr ng h p nhi u ng i lao tp th thành tranh ch p v quy n và tranh ng tranh ch p v i ch s d ng lao ng vì ch p v l i ích. ng th i, xác nh rõ th không th c hi n ngh a v theo quy nh c a nào là tranh ch p lao ng v quy n và tranh pháp lu t lao ng, vi c nh n d ng tranh ch p lao ng v l i ích. ây s là c ơ s ch p này là tranh ch p cá nhân hay tranh pháp lí xác nh chính xác th i im ch p t p th hi n ch a th ng nh t. Ví d ụ: ng i lao ng có quy n ình công c ng vi c ch s d ng lao ng không tr l ơ ng nh gi i quy t nguyên nhân ình công khi y , úng th i h n, không óng b o hi m tranh ch p lao ng chuy n thành ình công. cho ng i lao ng ã kí h p ng lao ng C th , tranh ch p lao ng v quy n 6 T¹p chÝ luËt häc sè 5/2005 Nghiªn cøu - trao §æi c hi u là tranh ch p lao ng có liên ích. S d các nhà l p pháp nên quy nh nh quan t i vi c th c hi n nh ng quy nh c a vy vì nh ng lí do sau ây: pháp lu t lao ng, tho c t p th , các tho - Bn ch t c a ình công là v khí cu i thu n c a ng i s d ng lao ng v i ng i cùng mà t p th lao ng có th s d ng lao ng và các quy ch c a doanh nghi p. t b o v các quy n và l i ích. ình công có Tranh ch p lao ng v li ích là tranh ch p th c hi u nh m t th “v khí” mà n u liên quan t i vi c tho thu n xác l p ho c s d ng nó, bên c nh nh ng tác d ng tích thay i các iu ki n v vi c làm, ti n cc, c ng có th l i nh ng h u qu tiêu cc. Do ó, t p th lao ng bu c ph i có lơ ng, thu nh p và các iu ki n lao ng th i gian cân nh c k tr c khi quy t nh khác ch a c quy nh trong pháp lu t lao ình công. Vi c quy nh t p th lao ng có ng, tho c lao ng t p th , các quy ch quy n l a ch n ho c là ình công ho c là và các tho thu n khác trong doanh nghi p. kh i ki n ra toà án khi không ng ý v i Vi c xác nh nh trên nh m t o s th ng phán quy t tr ng tài còn có ý ngh a trao cho nh t trong vi c th c hi n pháp lu t v ình h m t th “v khí” t b o v , khác v i bi n công và gi i quy t ình công, phù h p v i pháp a ơ n yêu c u toà án là ph i nh n òi h i c a th c ti n khách quan. s can thi p c a m t c ơ quan tài phán. V i Th ứ ba, quy nh l i th i im có quy n nh ng h n ch c a toà án trong vi c gi i ình công trong pháp lu t lao ng. C th là: quy t tranh ch p lao ng, ình công là gi i i v i nh ng tranh ch p lao ng v pháp c t p th lao ng a thích (n u h quy n, nên t o iu ki n thu n l i cho nh ng có nhi u l i th trong cu c s c v i ch s ng i lao ng kh i ki n ra toà lao ng dng lao ng). Nh ng u th c a hoà gi i bo v các quy n l i h p pháp ang b ng i và tr ng tài s c phát huy nh m c g ng s d ng lao ng vi ph m. Cùng v i ó ph i gi i quy t tranh ch p lao ng v l i ích m t to ra m t c ơ ch xét x hi u qu , công cách ôn hoà và giúp cho quan h lao ng bng, nhanh chóng và thích h p b o v th c s bình n sau khi ã c gi i quy t, tránh nh ng h u qu áng ti c n u s d ng tt nh t nh ng quy n l i h p pháp c a ng i ngay gi i pháp ình công. lao ng t o ni m tin cho h , h n ch tình - Vi c xác nh th i im có quy n ình tr ng c tình ình công gây s c ép v i công nh trên i v i các tranh ch p v l i ch s d ng lao ng ho c gây s chú ý c a ích còn t o ra kh n ng “làm ngu i” nh ng các c ơ quan nhà n c. bc xúc c a t p th lao ng, h n ch tình i v i nh ng tranh ch p v l i ích, v n tr ng quá khích c a ng i lao ng khi ình nên b t bu c t p th lao ng qua th t c công, d n n nh ng h u qu nghiêm tr ng hoà gi i, tr ng tài tr c khi ình công. Quy khác. Theo ánh giá c a các c ơ quan, t nh này c ng nên áp d ng v i nh ng cu c ch c ã t ng tham gia gi i quy t ình công: ình công có nh ng yêu sách v quy n và l i Nu c s gi i thích, giúp , t v n k p T¹p chÝ luËt häc sè 5/2005 7 Nghiªn cøu - trao §æi th i c a h i ng hoà gi i c ơ s hay h i s n c. Ví d nh , iu 409 B lu t lao ng tr ng tài lao ng, nh ng h u qu áng ng c a Liên bang Nga quy nh: N u ti c ó có th s không x y ra. Th c ti n nh ng th t c hoà gi i tranh ch p lao ng khách quan nói trên cho th y s tham gia c a tp th không mang l i k t qu ho c ng i ca h i ng hoà gi i c ơ s và h i ng s d ng lao ng t ch i các th t c hoà tr ng tài lao ng trong vi c gi i quy t tranh gi i, không th c hi n các tho thu n ã t ch p lao ng là c n thi t, tr c khi cho c trong quá trình gi i quy t tranh ch p phép t p th lao ng ình công. thì t p th lao ng ho c i di n c a h có - Trong b i c nh ph c t p hi n nay, các quy n t ch c ình công. (3) Còn theo Lu t nhà l p pháp không th b qua quan im có quan h lao ng c a Thái Lan thì: khi có tính nh h ng c a Nhà n c nh n nh mâu thu n trong quan h lao ng, hai bên ình công ch y u xu t phát t tranh ch p ph i th ơ ng l ng trong vòng 3 ngày k t lao ng. B n thân v tranh ch p lao ng ngày nh n c ngh c a phía bên kia. vn ã ph c t p, do v y x y ra ình công Nu th ơ ng l ng không t c tho thì tính ph c t p càng nhân lên g p b i, do thu n thì bên nêu yêu c u ph i báo cho hoà ó, v m t nh n th c ch c coi ình công gi i viên trong vòng 24 gi . Hoà gi i viên là ph ơ ng th c gi i quy t cu i cùng khi ph i gi i quy t trong vòng 5 ngày. N u không còn con ng nào khác, tuy t i không dàn x p c, ng i lao ng m i có không c coi ình công là “v khí” duy quy n ình công. Nh v y, theo lu t pháp nh t c a ng i lao ng. (1) Thái Lan, ng i lao ng s có quy n ình - Cu i cùng là phù h p v i tinh th n công khi tranh ch p ã qua th ơ ng l ng, ca H i ngh toàn th T ch c lao ng qu c hoà gi i nh ng không thành (th t c tr ng t (ILO) v hoà gi i và tr ng tài t nguy n: tài không ph i là th t c b t bu c tr c khi “4) N ếu m ột tranh ch ấp đã được đư a vào s d ng quy n ình công). một trình t ự hoà gi ải, v ới s ự thu ận ý c ủa m ọi Cu i cùng, xin l u ý là th i im có bên h ữu quan thì m ọi bên h ữu quan ph ải quy n ình công không c n t ra i v i được khuy ến ngh ị để tránh không được đình các cu c ình công v t kh i ph m vi quan công và không được đóng c ửa x ưởng trong h lao ng, b i b n thân các cu c ình công khi vi ệc hoà gi ải đang được ti ến hành. 5) ó ã b t h p pháp v m c ích ình công Nếu tranh ch ấp đã được đư a ra tr ọng tài để và t p th lao ng không có quy n ình gi ải quy ết cu ối cùng, v ới s ự ch ấp thu ận c ủa công trong nh ng tr ng h p này./. mọi bên h ữu quan thì ch ừng nào tr ọng tài còn đang ti ến hành, m ọi bên h ữu quan ph ải (1).Xem: Vi n nghiên c u khoa h c pháp lí - B t được khuy ến khích để tránh đình công, pháp, Thông tin khoa h c pháp lí, chuyên : Gi ải quy ết tranh ch ấp v ề lao động, 1995, tr.21. không đóng c ửa x ưởng ho ặc ch ấp nh ận (2).Xem: Hi ngh toàn th ILO, Khuy ến ngh ị s ố 92 (2) quy ết định c ủa tr ọng tài ”. ngày 29/6/1951 v ề hoà gi ải và tr ọng tài t ự nguy ện. Tham kh o có ch n l c kinh nghi m m t (3).Xem: Bộ lu ật lao độ