Đánh giá khả năng chấp nhận của cộng đồng đối với các giải pháp thoát nước đô thị bền vững tại lưu vực nhiêu Lộc - Thị Nghè

Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học 579 ĐÁNH GIÁ KHẢ NĂNG CHẤP NHẬN CỦA CỘNG ĐỒNG ĐỐI VỚI CÁC GIẢI PHÁP THOÁT NƯỚC ĐÔ THỊ BỀN VỮNG TẠI LƯU VỰC NHIÊU LỘC – THỊ NGHÈ Đầu Duy Cường, Phan Thị Ngọc Dung, La Thị Xuân Phương, Lê Trung Thành, Nguyễn Thị Bích Trâm* Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – ĐHQG TP.HCM *Tác giả liên lạc: nguyenthibichtram0165@gmail.com TÓM TẮT Trong những năm gần đây, Thành phố Hồ Chí Minh (TP.HCM) đã phải chịu sự ngập lụt trầm trọng. Chính quyền thành phố đã thực hiện rất nhiều các giải pháp công trình nhưng vấn đề vẫn chưa được giải quyết triệt để và có xu hướng trầm trọng hơn. Hệ thống thoát nước đô thị bền vững - Sustainable Urban Drainage System (SUDS), được giới thiệu vào những năm 1990 và thường được áp dụng ở nhiều nước phát triển, là một trong những cách tiếp cận bền vững trong quản lý ngập lụt đô thị. Triết lý hoạt động của SUDS là tái hiện quá trình thoát nước tại một khu vực càng giống càng tốt với quá trình thoát nước tự nhiên. Mục đích của bài báo này là để tổng quan việc thực hiện và lợi ích của SUDS. Sau đó, thông qua một cuộc khảo sát xã hội, nhận thức của cộng đồng về một số kỹ thuật SUDS sẽ được xem xét và phân tích. Nhận thấy sự chấp nhận của cộng đồng tại lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè (NL - TN) đối với các giải pháp thoát nước bền vững phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sự hiểu biết về SUDS, khu vực sinh sống, sự hỗ trợ của chính quyền,... Từ khóa: Hệ thống thoát nước đô thị bền vững, lưu vực Nhiêu Lộc - Thị Nghè, nhận thức của cộng đồng. ASSESSMENT OF THE COMMUNITY POSSIBILITY OF SUSTAINABLE URBAN WATERWAY SOLUTIONS IN NHIEU LOC – THI NGHE BASIN Dau Duy Cuong, Phan Thi Ngoc Dung, La Thi Xuan Phuong, Le Trung Thanh, Nguyen Thi Bich Tram* University of Social Science and Humanties – VNU Ho Chi Minh City *Corresponding authour: nguyenthibichtram0165@gmail.com ABSTRACT In recent years, Ho Chi Minh city has suffered serious floods. The City government has implemented constructive solutions, but this problem is not only resolved completely, but also tends to aggravate. Therefore, Sustainable Urban Drainage Systems (SUDS) begins to be considered. Being introduced in 1990 and often applied in developed countries, the solutions of this system have successfully demonstrated their good effects. The operational mechanism of SUDS is to recreate a new drainage process as close as possible to the natural one. This study gives an overall review about how to retrofit SUDS in reality and its signification. As a result of the social survey, the awareness of the community on a number of techniques of SUDS will be reviewed and analyzed. Realizing that the acceptance of the community in the basin Nhieu Loc - Thi Nghe (NL - TN) for solutions sustainable drainage depends on many factors such as the understanding of SUDS, living areas, governmental supports, Keywords: Sustainable Urban Drainage System, Nhieu Loc – Thi Nghe basin, Community perception. TỔNG QUAN Lưu vực NL –TN (Hình 1) có diện tích khoảng 33km2 và trải dài qua 7 quận nội thành 51 thuộc Tp.HCM (toàn quận Phú Nhuận và một phần các quận 1, 3, 10, Tân Bình, Gò Vấp và Bình Thạnh). Dân số lưu vực theo thống kê đến năm 2015 là 1,2 triệu người, chiếm 20% tổng dân số toàn thành phố (LOC, H.H. et al., 2015). Dân cư phân bố không đồng đều với mật độ dân số trung bình là 290 người/ha. Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học 580 Hình 1. Khu vực nghiên cứu Trong những năm gần đây, tình trạng ngập lụt tại Tp.HCM cũng như lưu vực NL – TN đang ngày càng trầm trọng. Nguyên nhân gây ngập tại lưu vực cũng giống như nguyên nhân chung của thành phố bao gồm do mưa, do triều và do mưa kết hợp triều. Chính quyền đã thực hiện nhiều dự án cải tạo nhưng thực tế chưa mang lại hiệu quả. Dựa trên các hiện trạng này thì lưu vực NL – TN cần có một định hướng giải pháp bền vững hơn, trong đó SUDS là một hệ thống giải pháp nhiều tiềm năng. Không giống như các mô hình thoát nước truyền thống khác, SUDS khẳng định mình khác biệt và có hiệu quả trong việc làm giảm những tác động xấu đến nguồn nước tiếp nhận, hơn nữa là đáp ứng các nguyên tắc phát triển bền vững bằng những kỹ thuật có quy mô nhỏ gọn và phân tán (ZHOU, Q.. , 2014). Nhóm nghiên cứu mong muốn kết quả nghiên cứu sẽ phản ảnh được những điểm tích cực cũng như những hạn chế có tác động đến mối liên kết giữa các kỹ thuật thoát nước bền vững và cộng đồng. Từ đó, bài nghiên cứu có thể bổ sung cơ sở lý luận và thực tiễn cho những đề xuất nhằm cải thiện tình trạng ngập úng tại lưu vực NL - TN nói riêng Tp.HCM nói chung. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Phương pháp thu thập và xử lý thông tin, dữ liệu thứ cấp Thông tin và dữ liệu thứ cấp được thu thập và xử lý trong đề tài là những dữ liệu liên quan đến vấn đề ngập lụt tại Tp.HCM nói chung và lưu vực NL - TN nói riêng. Nguồn cung cấp dữ liệu thứ cấp là các công trình nghiên cứu, báo cáo thống kê, thông tin đăng tải từ internet Phương pháp thu thập dữ liệu sơ cấp Phương pháp nghiên cứu định tính: Dữ liệu định tính được thu thập thông qua kỹ thuật quan sát và ghi nhận thông tin. Phương pháp nghiên cứu định lượng: Thông tin định lượng được thu thập chủ yếu thông qua công cụ bảng hỏi với mẫu khảo sát là 200 hộ gia đình sinh sống tại lưu vực NL - TN qua hình thức phỏng vấn trực tiếp kèm hình ảnh. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Kết quả nghiên cứu của đề tài dựa trên việc khảo sát về năm kỹ thuật thoát nước bền vững. Trong đó, nhóm các giải pháp thuộc khu vực tư nhân bao gồm thu gom nước tại nguồn, mái nhà xanh và nhóm giải pháp quản lý tại khu vực bao gồm không gian thấm phủ thực vật, vỉa hè thấm, bãi đỗ xe thấm. Qua đó, khảo sát cho thấy 176 người được phỏng vấn (chiếm 93%) chưa có hiểu biết về khái niệm thoát nước đô thị bền vững – SUDS, ngược lại 14 người (chiếm 7%) có hiểu biết về SUDS. Tỉ lệ trên cho thấy, SUDS hiện vẫn còn là một khái niệm mới đối với người dân. Từng nhóm giải pháp khác nhau dẫn đến những lí do không chấp nhận khác nhau từ phía người dân (Biểu đồ 1). Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học 581 Biểu đồ 1. Tổng hợp nguyên nhân không áp dụng các kỹ thuật SUDS được khảo sát tại khu vực nghiên cứu Đối với nhóm giải pháp quản lý tại khu vực (không gian thấm phủ thực vật, bãi đỗ xe thấm, vỉa hè thấm), lý do không có diện tích và khó khăn trong xây dựng cũng như bảo trì là hai lí do chủ yếu chi phối đến quyết định lựa chọn của người dân. Còn với những giải pháp quản lý tại nguồn, người dân chịu tác động bởi nhiều yếu tố hơn như chi phí lắp đặt cao, chiếm diện tích không gian ở, không có thời gian bảo trì thường xuyên,... Vì vậy nhóm giải pháp quản lý tại khu vực được cộng đồng chấp nhận nhiều hơn nhóm giải pháp quản lý tại nguồn. Hơn vậy, sự chấp nhận này còn bị chi phối bởi các yếu tố như lượng thời gian cộng đồng được cung cấp thông tin về SUDS, quan điểm cá nhân của cộng đồng, nhận thức của cộng đồng,... Do đó, cần chú ý nhiều hơn những khía cạnh này khi lựa chọn áp dụng SUDS. Chính vì những nguyên nhân trên mà khả năng chấp nhận của cộng đồng đối với từng kỹ thuật SUDS được khảo sát cũng khác nhau (Biểu đồ 2). Từng nhóm đối tượng được xem xét cụ thể như sau:  Đối với nhóm không biết đến khả năng giảm ngập: phần lớn đối tượng được khảo sát lựa chọn mức không sẵn lòng áp dụng các kỹ thuật SUDS trong đó kỹ thuật GR có mức không sẵn lòng cao nhất, tiếp đến là kỹ thuật RWH và PSp. Kỹ thuật PP và PPL có mức không sẵn lòng tương đương nhau. Nếu xét về vị trí áp dụng, nhóm kỹ thuật áp dụng cho không gian sở hữu cá nhân có mức không sẵn lòng áp dụng cao hơn nhóm kỹ thuật áp dụng cho không gian công cộng. Ngược lại, mức sẵn lòng áp dụng của cộng đồng có giá trị tương đương nhau (mặc dù rất thấp) giữa các kỹ thuật cải tạo bề mặt thấm thành bề mặt không thấm như kỹ thuật PSp, PP và PPL.  Đối với nhóm biết đến khả năng giảm ngập: kỹ thuật GR được nhiều đối tượng khảo sát lựa chọn mức không sẵn lòng áp dụng, trong khi kỹ thuật RWH có mức sẵn lòng áp dụng cao nhất. Tỷ lệ nhóm đối tượng thể hiện sự phân vân trong áp dụng các kỹ thuật SUDS cao hơn nhiều so với nhóm không biết đến khả năng giảm ngập. Điều đó có nghĩa rằng nếu được vận động, tuyên truyền và triển khai thử nghiệm nhằm chứng minh khả năng vượt trội của các kỹ thuật SUDS so với các giải pháp đã được áp dụng trong việc giảm ngập tại lưu vực NL - TN thì khả năng chấp nhận của cộng đồng có thể đạt được mức cao hơn. Giải thưởng Sinh viên Nghiên cứu khoa học Euréka lần XIX năm 2017 Kỷ yếu khoa học 582 Biểu đồ 2. Tổng hợp khả năng chấp nhận của cộng đồng đối với các kỹ thuật SUDS được khảo sát tại khu vực nghiên cứu Sự ưu tiên của cộng đồng NL - TN đối với 3 lợi ích giảm ngập, cải tạo môi trường, cải thiện cảnh quan của SUDS có sự chênh lệch với nhau, trong đó sự ưu tiên dành cho giảm ngập luôn được chiếm ưu thế. Sự ưu tiên này có sự khác nhau giữa 3 nhóm người tại 3 khu vực nghiên cứu. Đặc biệt, trong 3 lợi ích của SUDS, sự ưu tiên đối với cải tạo môi trường có sự khác biệt giữa các nhóm người có thu nhập khác nhau. KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ Sự hiểu biết và nhận thức về các kỹ thuật thoát nước bền vững đã ảnh hưởng lớn đến sự chấp nhận của cộng đồng lưu vực NL - TN. Tuy nhiên, sự chấp nhận của cộng đồng còn bị ảnh hưởng bởi một vài yếu tố chủ quan khác. Sự hiểu biết của cộng đồng về SUDS là chưa được toàn vẹn vì thời gian tiếp nhận thông tin về các kỹ thuật thoát nước bền vững của họ là quá ngắn. Vì vậy, sự chấp nhận cũng theo đó mà chưa hoàn toàn chuẩn xác. sự chấp nhận của họ phụ thuộc vào sự hỗ trợ từ chính quyền hay tâm lý số đông, trông chờ vào sự chấp nhận của những người khác trong khu phố. Sau khi phân tích về sự chấp nhận của cộng đồng lưu vực NL - TN về các giải pháp SUDS, nhóm nghiên cứu tiến hành đưa ra một số khuyến nghị. Thứ nhất, cần phải đẩy mạnh tuyên truyền về SUDS, vì sự hiểu biết của người dân về SUDS là yếu tố có ảnh hưởng cực kì lớn đến sự chấp nhận của họ. Thứ hai, khuyến khích sự sự tham vấn và tham gia của cộng đồng. Thứ ba, đề xuất áp dụng thí điểm trên diện rộng kỹ thuật bãi đỗ xe thấm cho lưu vực NL - TN vì đây là kỹ thuật nhận được sự chấp nhận cao nhất từ cộng đồng. TÀI LIỆU THAM KHẢO LOC, H.H. et al., (2015). Exploratory Assessment of SUDS Feasibility in Nhieu Loc-Thi Nghe Basin, Ho Chi Minh City, Vietnam. British Journal of Environment and Climate Change, 5(2), 91-103. ZHOU, Q. (2014). A Review of Sustainable Urban Drainage Systems Considering the Climate Change and Urbanization Impacts. Water, 6(4), 976–992.