Giáo trình hóa môi trường

GIÁO TRÌNH HÓA MÔI TRƯỜNG Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Ch ươ ng 1. M ỘT S Ố V ẤN ĐỀ C Ơ B ẢN V Ề HOÁ H ỌC MÔI TR ƯỜNG 1.1. M ỤC ĐÍCH, Ý NGH ĨA VÀ ĐỐI T ƯỢNG NGHIÊN C ỨU C ỦA HOÁ HỌC MÔI TR ƯỜNG Hoá h ọc môi tr ường là m ột môn khoa h ọc t ổng h ợp v ề các hi ện t ượng hoá học trong môi tr ường. Đối t ượng c ủa nó là các quá trình v ận chuy ển, các tác động ảnh h ưởng qua l ại c ủa các hình thái hoá h ọc trong môi tr ường không khí, môi tr ường n ước và môi tr ường đất cùng v ới ảnh h ưởng c ủa các ho ạt độ ng c ủa con ng ười lên nh ững môi tr ường k ể trên. Hoá h ọc môi tr ường giúp chúng ta hi ểu rõ b ản ch ất hoá h ọc c ủa nh ững hi ện t ượng x ảy ra trong môi tr ường, để t ừ đó đưa ra nh ững gi ải pháp tích c ực nh ằm ng ăn ch ặn nh ững tác độ ng có h ại c ũng nh ư thúc đẩy các y ếu t ố có l ợi cho cho con ng ười và môi tr ường. Hoá h ọc môi tr ường luôn luôn có s ự liên h ệ ch ặt ch ẽ v ới các ngành khoa h ọc khác nh ư hoá vô c ơ, hoá h ữu c ơ, hoá phân tích, hoá sinh, địa ch ất h ọc, nông nghi ệp h ọc, y h ọc ... Hoá h ọc môi tr ường đề c ập đế n môi tr ường nh ư là m ột không gian ph ản ứng mà trong đó thành ph ần và tính ch ất c ủa các ch ất có th ể thay đổi qua các quá trình hoá h ọc; còn các điều ki ện ph ản ứng luôn là y ếu t ố độ ng. Hoá h ọc môi tr ường b ắt đầ u được chú ý t ừ nh ững n ăm gi ữa th ế k ỉ XX, đến nay nó không ng ừng được phát tri ển, m ở r ộng và tr ở thành m ột ngành khoa học không th ể thi ếu được trong lĩnh v ực khoa h ọc, công ngh ệ c ũng nh ư cu ộc sống. 1.2. M ỘT S Ố KHÁI NI ỆM C Ơ B ẢN 1.2.1. Môi tr ường Môi tr ường là m ột t ập h ợp t ất c ả thành ph ần c ủa th ế gi ới v ật ch ất bao quanh, có kh ả n ăng tác độ ng đế n s ự t ồn t ại và phát tri ển c ủa m ỗi sinh v ật. B ất c ứ m ột v ật th ể, m ột s ự ki ện nào c ũng t ồn t ại và di ễn bi ến trong m ột môi tr ường nh ất đị nh. Môi tr ường s ống c ủa con ng ười (hay còn g ọi là môi sinh - Living environment) được hi ểu là t ổng h ợp tất c ả các điều ki ện v ật lí, hóa h ọc, sinh h ọc, kinh t ế xã h ội có ảnh h ưởng tới s ự s ống và phát tri ển c ủa t ừng cá nhân 1 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - và c ả nh ững c ộng đồ ng con ng ười. Môi tr ường s ống c ủa con ng ười là c ả v ũ tr ụ bao la, trong đó h ệ M ặt Tr ời và Trái Đất là nh ững bộ ph ận có ảnh h ưởng tr ực ti ếp và rõ nét nh ất. Môi tr ường t ự nhiên th ường được hi ểu là điều ki ện v ật lí, hóa h ọc, sinh học… t ồn t ại m ột cách khách quan đố i v ới con ng ười. Tuy nhiên con ng ười c ũng đã có nh ững tác độ ng không nh ỏ làm ảnh h ưởng và thay đổi chúng. 1.2.2. Các b ộ ph ận c ủa môi tr ường Trong môi tr ường tự nhiên luôn luôn t ồn t ại s ự t ươ ng tác lẫn nhau gi ữa các thành ph ần vô sinh và h ữu sinh, vì v ậy có th ể nói r ằng c ấu trúc c ủa môi tr ường t ự nhiên g ồm hai thành ph ần c ơ b ản là môi tr ường v ật lí và môi tr ường sinh v ật. Môi tr ường v ật lí Môi tr ường v ật lí là thành ph ần vô sinh c ủa môi tr ường t ự nhiên bao g ồm khí quy ển, th ủy quy ển và th ạch quy ển ( hay địa quy ển ). Khí quy ển (atmosphere) : còn được g ọi là môi tr ường không khí, là l ớp khí bao quanh Trái Đất, đóng vai trò c ực k ỳ quan tr ọng trong vi ệc duy trì s ự s ống của con ng ười, sinh v ật; Khí quy ển quy ết đị nh tính ch ất khí h ậu, th ời ti ết trên Trái đất. Th ủy quy ển (Hydrosphere) : còn g ọi là môi tr ường n ước, là ph ần n ước c ủa Trái Đất, bao g ồm n ước đạ i d ươ ng, bi ển, sông, h ồ, ao, su ối, n ước ng ầm, b ăng tuy ết, h ơi n ước trong đấ t và trong không khí. Th ủy quy ển đóng vai trò không th ể thi ếu được trong vi ệc duy trì cu ộc s ống con ng ười, sinh v ật, cân b ằng khí h ậu toàn c ầu và phát tri ển các ngành kinh t ế. Th ạch quy ển (lithosphere ): còn g ọi là địa quy ển hay môi tr ường đấ t, bao gồm l ớp v ỏ Trái đất có độ dày t ừ 60-70km trên ph ần l ục đị a và 20-30km d ưới đáy đại d ươ ng. Tính ch ất v ật lí, thành ph ần hóa h ọc c ủa đị a quy ền ảnh h ưởng quan tr ọng đế n cu ộc s ống con ng ười, s ự phát tri ển nông, lâm, ng ư nghi ệp, công nghi ệp, giao thông v ận t ải, đô th ị, c ảnh quan và tính đa d ạng sinh h ọc trên Trái Đất. 2 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - Môi tr ường sinh v ật ( môi tr ường sinh h ọc ) Môi tr ường sinh v ật là thành ph ần h ữu sinh c ủa môi tr ường t ự nhiên, bao gồm các h ệ sinh thái, qu ần th ể độ ng v ật và thực v ật, g ọi là Sinh quy ền (biosphere) , là các ph ần c ủa môi tr ường v ật lí có t ồn t ại s ự s ống. Nh ư v ậy sinh quy ển g ắn li ền v ới các thành ph ần c ủa môi tr ường tự nhiên và ch ịu s ự tác độ ng tr ực ti ếp c ủa s ự bi ến hóa tính ch ất v ật lí và hóa h ọc c ủa các thành ph ần này. Đặc tr ưng cho ho ạt độ ng sinh quy ển là các chu trình trao đổi v ật ch ất n ăng l ượng. Môi tr ường sinh v ật t ồn t ại và phát tri ển trên c ơ s ở s ự ti ến hóa c ủa môi tr ường vật lí. Các thành ph ần c ủa môi tr ường sinh v ật không t ồn t ại ở tr ạng thái t ĩnh mà luôn luôn có s ự chuy ển hóa trong t ự nhiên theo các chu trình Sinh - Địa - Hóa và luôn luôn ở tr ạng thái cân b ằng độ ng. Các chu trình ph ổ bi ến trong t ự nhiên là chu trình cacbon, chu trình nit ơ, chu trình photpho, chu trình l ưu hu ỳnh v.v... là các chu trình chuy ển hóa các nguyên t ố hóa h ọc t ừ d ạng vô sinh ( đất, nước, không khí) vào d ạng h ữu sinh (sinh v ật) và ng ược l ại. M ột khi các chu trình này không còn gi ữ ở tr ạng thái cân b ằng thì t ạo ra di ễn bi ến b ất th ường về môi tr ường, gây tác độ ng x ấu cho s ự s ống c ủa con ng ười và sinh v ật ở m ột khu v ực hay qui mô toàn c ầu. 1.2.3. Ch ức n ăng c ủa môi tr ường Đối v ới m ột cá th ể con ng ười, c ũng nh ư đối v ới c ộng đồ ng nhi ều ng ười và cả xã h ội loài ng ười, môi tr ường s ống có th ể xem là có 3 ch ức n ăng: - Môi tr ường là không gian s ống c ủa con ng ười. Trong cu ộc sống c ủa mình, con ng ười c ần có m ột không gian s ống v ới m ột ph ạm vi nh ất đị nh. Trái đất, b ộ ph ận c ủa môi tr ường gần g ũi nh ất c ủa loài ng ười không thay đổi nh ưng số l ượng ng ười trên trái đất đã và đang t ăng lên r ất nhanh, vì th ế mà diện tích đất bình quân cho m ột ng ười c ũng đã và đang gi ảm sút nhanh chóng. Con ng ười đòi h ỏi ở không gian s ống không ch ỉ ở ph ạm vi r ộng l ớn mà còn c ả ch ất l ượng. Không gian s ống có ch ất l ượng cao tr ước h ết ph ải s ạch s ẽ, tinh khi ết, c ụ th ể là không khí, n ước, đấ t ti ếp xúc v ới con ng ười và được con ng ười s ử d ụng không ch ứa, ho ặc ch ứa ít các ch ất b ẩn, độ c h ại đố i v ới s ức kh ỏe con ng ười. Không gian 3 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - sống c ần có c ảnh quan đẹ p đẽ , hài hòa, th ỏa mãn được đòi h ỏi m ỹ c ảm c ủa con ng ười. - Môi tr ường là n ơi cung c ấp ngu ồn tài nguyên c ần thi ết cho cu ộc s ống và ho ạt độ ng s ản xu ất c ủa con ng ười. Con ng ười đã khai thác các ngu ồn v ật li ệu và năng l ượng c ần thi ết cho cu ộc s ống và ho ạt độ ng s ản xu ất c ủa mình. Tr ải qua các n ền s ản xu ất t ừ s ăn b ắn, hái l ượm, qua nông nghi ệp đế n công nghi ệp r ồi h ậu công nghi ệp, con ng ười đều ph ải s ử d ụng các nguyên li ệu, khoáng s ản và các dạng n ăng l ượng để ph ục v ụ cho m ục đích ăn, ở và lao động s ản xu ất c ủa mình. Nh ư v ậy, v ấn đề tài nguyên l ại được đặ t ra, con ng ười ph ải b ảo v ệ và s ử d ụng một cách h ợp lí để đả m b ảo s ự phát tri ển b ền v ững. - Môi tr ường còn là n ơi ch ứa đự ng các ph ế th ải do con ng ười t ạo ra trong cu ộc s ống và ho ạt độ ng s ản xu ất c ủa mình. Trong quá trình s ử d ụng nguyên li ệu và n ăng l ượng vào cu ộc s ống và s ản xu ất c ủa mình, con ng ười ch ưa bao gi ờ, và hầu nh ư không bao gi ờ có th ể đạ t đế n hi ệu su ất 100%. Nói cách khác là con ng ười luôn luôn t ạo ra các ph ế th ải: Ph ế th ải sinh ho ạt và ph ế th ải s ản xu ất. Môi tr ường chính là n ơi ch ứa đự ng các ph ế th ải đó. Dân s ố t ăng thì ph ế th ải sinh ho ạt càng nhi ều; S ản xu ất dịch v ụ phát tri ển thì l ượng ph ế th ải gia t ăng, gây ô nhi ễm môi tr ường. Do v ậy, v ấn đề ch ứa đự ng và x ử lý phế th ải đã tr ở thành nhi ệm v ụ b ức xúc c ủa m ọi ng ười và m ọi qu ốc gia. 1.2.4. S ự ô nhi ễm môi trường. S ự suy thoái môi tr ường Ô nhi ễm môi tr ường : là hiện t ượng làm thay đổi tr ực ti ếp ho ặc gián ti ếp các thành ph ần và đặc tính v ật lí, hóa h ọc, sinh h ọc, sinh thái h ọc c ủa b ất kì thành ph ần nào c ủa môi tr ường hay toàn b ộ môi tr ường v ượt quá m ức cho phép đã được xác đị nh. S ự gia t ăng các ch ất l ạ vào môi tr ường làm thay đổi các y ếu t ố môi tr ường s ẽ gây t ổn h ại, ho ặc có ti ềm n ăng gây t ổn h ại đế n s ức kh ỏe, s ự an toàn, hay s ự phát tri ển c ủa ng ười và sinh v ật trong môi tr ường đó g ọi là s ự ô nhi ễm môi tr ường . Tác nhân gây ô nhi ễm: là nh ững ch ất, nh ững h ỗn h ợp ch ất ho ặc nh ững nguyên t ố hóa h ọc có tác d ụng bi ến môi tr ường t ừ trong s ạch tr ở nên độc h ại. Nh ững tác nhân này th ường được g ọi chung là "ch ất ô nhi ễm". Ch ất ô nhi ễm có 4 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - th ể là ch ất r ắn ( rác, ph ế th ải r ắn ); ch ất l ỏng ( các dung d ịch hóa ch ất, ch ất th ải của công nghệ d ệt, nhu ộm, ch ế bi ến th ực ph ẩm...); ch ất khí ( SO 2 t ừ núi l ửa, CO 2, NO 2 trong khói xe h ơi, CO trong khói b ếp, lò g ạch...); các kim lo ại n ặng nh ư chì, đồng … Ch ất ô nhi ễm c ũng có khi v ừa ở th ể h ơi, v ừa ở th ể r ắn hay ở các dạng trung gian. Suy thoái môi tr ường: là m ột quá trình suy gi ảm mà kết qu ả c ủa nó đã làm thay đổi về ch ất l ượng và s ố l ượng thành ph ần môi tr ường v ật lí (nh ư suy thoái đất, n ước, không khí, bi ển, h ồ...) và làm suy gi ảm tính đa d ạng sinh h ọc. Quá trình này th ường gây h ại cho đời s ống sinh v ật, con ng ười và thiên nhiên. Ví d ụ: mi ền đồ i núi d ốc mi ền Trung B ộ, Đông Nam B ộ đã và đang b ị phá r ừng, dẫn đế n đấ t b ị xói mòn c ạn ki ệt, cây c ối xác x ơ, chim muông, thú r ừng không có nơi sinh s ống, sông ngòi khô ki ệt v ề mùa khô, l ũ l ớn v ề mùa m ưa, n ăng su ất nông nghi ệp s ụt gi ảm, đờ i s ống con ng ười khó kh ăn... Đó là m ột hình ảnh v ề suy thoái môi tr ường. 1.2.5. B ảo v ệ môi tr ường Bảo v ệ môi tr ường là m ột khái ni ệm hành động, bao g ồm nh ững ho ạt động, nh ững vi ệc làm tr ực ti ếp, t ạo điều ki ện gi ữ cho môi tr ường trong lành, sạch, đẹ p, c ải thi ện điều ki ện v ật ch ất, điều ki ện s ống c ủa con ng ười, sinh v ật ở trong đó, làm cho s ức s ống t ốt h ơn, duy trì cân b ằng sinh thái, t ăng tính đa d ạng sinh h ọc. Bảo v ệ môi tr ường c ũng bao gồm các ch ủ tr ươ ng chính sách, các lu ật định c ủa Nhà n ước nh ằm ng ăn ch ặn h ậu qu ả x ấu cho môi tr ường, các s ự c ố môi tr ường do con ng ười và thiên nhiên gây ra. Bảo v ệ môi tr ường còn bao hàm ý ngh ĩa b ảo v ệ và s ử d ụng h ợp lí tài nguyên thiên nhiên. Cao h ơn nữa B ảo v ệ môi tr ường là nh ận thức c ủa con ng ười, s ự t ự giác, lòng trân tr ọng c ủa con ng ười đố i với môi tr ường. 1.2.6. Sinh thái. Hệ sinh thái. Cân b ằng sinh thái Sinh thái : Sinh thái là m ối quan h ệ t ươ ng h ỗ gi ữa m ột c ơ th ể s ống ho ặc m ột qu ần th ể sinh v ật v ới các y ếu t ố môi tr ường xung quanh. Sinh thái h ọc là ngành khoa học nghiên c ứu các m ối t ươ ng tác này. Nh ư v ậy, sinh thái h ọc là m ột trong các 5 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - ngành c ủa khoa h ọc môi tr ường, giúp ta hi ểu thêm v ề b ản ch ất c ủa môi tr ường và tác động t ươ ng h ỗ gi ữa các y ếu t ố t ự nhiên v ới ho ạt độ ng c ủa con ng ười và sinh v ật. H ệ sinh thái : Hệ sinh thái là đơ n v ị t ự nhiên bao g ồm các qu ần xã sinh v ật (th ực v ật, vi sinh v ật, độ ng v ật b ậc th ấp, b ậc cao) và môi tr ường trong đó chúng t ồn t ại và phát tri ển ( còn g ọi là sinh c ảnh ). Qu ần xã sinh v ật và sinh c ảnh có m ối liên quan ch ặt ch ẽ v ới nhau, t ươ ng tác h ỗ tr ợ nhau, nh ưng gi ữa chúng t ồn t ại m ột mức độ độc l ập t ươ ng đối, cùng trong m ột s ố điều ki ện ngo ại c ảnh nh ất đị nh, mà điều ki ện ngo ại c ảnh đó có ảnh m ạnh đế n s ự t ồn t ại, phát tri ển c ủa qu ần th ể sinh v ật s ống. Môi tr ường sinh v ật trong h ệ sinh thái bao g ồm các sinh v ật s ản xu ất, sinh v ật tiêu th ụ và sinh v ật phân h ủy liên h ệ v ới nhau qua các dây chuy ền th ực ph ẩm, theo đó n ăng l ượng t ừ các ch ất dinh d ưỡng được truy ền t ừ sinh v ật này đến sinh v ật khác. Trong t ự nhiên t ồn t ại nhi ều h ệ sinh thái nh ư: H ệ sinh thái c ạn (h ệ sinh thái đất, h ệ sinh thái r ừng, h ệ sinh thái sa m ạc...); H ệ sinh thái n ước (h ệ sinh thái bi ển, h ệ sinh thái c ửa sông, h ệ sinh thái h ồ, đầ m ...). Các h ệ sinh thái c ũng còn có th ể do con ng ười t ạo ra, g ọi là h ệ sinh thái nhân t ạo, nh ư các h ệ sinh thái nông nghi ệp, h ệ sinh thái đô th ị...ho ặc là h ệ sinh thái t ự nhiên do sự ch ọn l ọc t ự nhiên mà hình thành. H ệ sinh thái t ự nhiên thì b ền v ững, vì nó tuân theo quy lu ật ch ọn l ọc t ự nhiên, h ợp v ới thiên nhiên. Các h ệ sinh thái nhân t ạo thì kém b ền vững. Cân b ằng sinh thái : Cân b ằng sinh thái, hi ểu theo ngh ĩa r ộng bao g ồm toàn b ộ các m ối cân bằng gi ữa các loài, nh ư s ự cân b ằng gi ữa sinh v ật s ăn m ồi và v ật m ồi, hay gi ữa vật chủ và v ật ký sinh, ngoài ra là s ự cân b ằng c ủa chu trình các ch ất dinh d ưỡng ch ủ y ếu và nh ững d ạng chuy ển hóa n ăng l ượng trong h ệ sinh thái. M ột h ệ sinh thái được g ọi là cân b ằng b ền khi t ất c ả các m ặt ho ạt độ ng c ủa h ệ đó đề u ở tr ạng thái cân b ằng. Do v ậy, ở đây ph ải có m ột s ự cân b ằng gi ữa s ản xu ất, tiêu th ụ và phân h ủy, c ũng nh ư s ự t ồn t ại cân b ằng gi ữa các loài có trong h ệ đó. Hi ểu bi ết 6 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - về tr ạng thái cân b ằng c ủa h ệ sinh thái s ẽ giúp ta hi ểu được các quá trình điều ch ỉnh di ễn ra trong các c ộng đồ ng sinh học. Các h ệ sinh thái có kh ả n ăng th ực hi ện m ột s ự t ự điều ch ỉnh nh ất đị nh trong gi ới h ạn xác đị nh, nh ưng n ếu v ượt qua gi ới h ạn này thì chúng không còn có kh ả n ăng ho ạt độ ng bình th ường n ữa, lúc đó chúng có th ể s ẽ ph ải ch ịu nh ững sự thay đổ i nào đó, ho ặc b ị t ổn h ại hay b ị phá ho ại. Do v ậy, vi ệc qu ản lí h ệ sinh thái nh ằm m ục đích duy trì m ột tr ạng thái cân b ằng t ự nhiên hay nhân t ạo, trong đó s ản ph ẩm cu ối cùng là có l ợi cho con ng ười là công vi ệc h ết s ức quan tr ọng. 1.2.7. Môi tr ường và phát tri ển. Phát tri ển b ền v ững M ối quan hệ gi ữa môi tr ường và phát tri ển: Môi tr ường là t ổng h ợp các điều ki ện s ống c ủa con ng ười, còn phát tri ển là quá trình s ử d ụng và c ải thi ện các điều ki ện đó. Gi ữa môi tr ường và phát tri ển có m ối quan h ệ h ữu c ơ. Phát tri ển là quá trình nâng cao đời s ống v ật ch ất và tinh th ần c ủa con ng ười b ằng phát tri ển s ản xu ất, c ải thi ện quan h ệ xã h ội, nâng cao ch ất l ượng ho ạt độ ng v ăn hóa. Phát tri ển là xu h ướng t ất y ếu khách quan c ủa m ỗi cá nhân ho ặc c ộng đồ ng con ng ười. Đố i v ới m ột qu ốc gia, quá trình phát tri ển trong m ột giai đoạn c ụ th ể nh ằm đạ t t ới nh ững m ục tiêu nh ất đị nh. Các m ục tiêu này th ường được c ụ th ể hóa b ằng nh ững ch ỉ tiêu kinh t ế nh ư t ổng s ản ph ẩm xã h ội, tổng thu nh ập qu ốc dân, l ươ ng th ực, nhà ở, giáo d ục, y t ế, v ăn hóa, khoa h ọc công ngh ệ...và được th ực hi ện b ằng nh ững ho ạt độ ng phát tri ển. Ở m ức v ĩ mô các ho ạt độ ng này là các chính sách, chi ến l ược, các ch ươ ng trình và k ế ho ạch dài h ạn v ề phát tri ển kinh t ế xã h ội c ủa Đả ng và Nhà n ước. Ở m ức vi mô là các dự án phát tri ển c ụ th ể v ề khai thác tài nguyên thiên nhiên, s ản xu ất hàng hóa, dịch v ụ, xây d ựng c ơ s ở h ạ t ầng... Các ho ạt đồ ng này th ường là nguyên nhân gây nên nh ững s ự s ử d ụng không h ợp lí, lãng phí tài nguyên thiên nhiên, làm suy thoái ch ất l ượng môi tr ường. Đây chính là các v ấn đề môi tr ường c ần ph ải được nghiên c ứu gi ải quy ết. Phát tri ển là xu th ế t ất y ếu c ủa m ọi xã hội, là qui lu ật c ủa ti ến hóa, không th ể ng ừng hay kìm hãm s ự phát tri ển c ủa xã h ội loài ng ười, mà 7 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - ph ải tìm ra con đường phát tri ển thích h ợp để gi ải quy ết các mâu thu ẫn gi ữa môi tr ường và phát tri ển. Môi tr ường là địa bàn, là đối t ượng c ủa phát tri ển. Phát tri ển là nguyên nhân m ọi bi ến đổ i tích c ực và tiêu c ực đố i v ới môi tr ường. Phát tri ển b ền v ững: Ủy ban qu ốc t ế v ề môi tr ường và phát tri ển đã định ngh ĩa: phát tri ển b ền vững là cách phát tri ển nh ằm thỏa mãn nhu c ầu c ủa th ế h ệ hi ện t ại mà không ảnh hưởng đế n kh ả n ăng th ỏa mãn nhu c ầu c ủa th ế h ệ mai sau. Khái ni ệm v ề phát tri ển b ền vững còn m ới m ẻ và còn tranh cãi để hoàn thi ện h ơn. Con đường đi đến phát tri ển b ền v ững không gi ống nhau đố i v ới m ột nước đã công nghi ệp hóa, m ột nước đang công nghi ệp hóa nhanh hay m ột n ước đang phát tri ển. M ỗi n ước có con đường đi thích h ợp cho riêng mình. Phát tri ển b ền v ững có th ể được xem là m ột ti ến trình đòi h ỏi s ự ti ến tri ển đồng th ời trong m ọi l ĩnh v ực : Kinh t ế, Nhân v ăn (dân s ố, v ăn hóa, giáo d ục, y tế, phúc l ợi xã h ội...), Môi tr ường (k ỹ thu ật sản xu ất sạch, gi ảm CO 2, lo ại b ỏ CFC, công ngh ệ m ới ...)… 1.2.8. Con ng ười và môi tr ường Vị trí độ c tôn c ủa con ng ười trong sinh quy ển: Con ng ười (Homosapicus) là loài duy nh ất c ủa h ọ Ng ười (Homonidae) thu ộc b ộ Linh tr ường (Primates), s ản ph ẩm cao nh ất c ủa quá trình ti ến hóa h ữu cơ và tr ở thành m ột thành viên đặc bi ệt trong sinh quy ển. Ví trí đặ c bi ệt này được t ạo nên b ởi hai thu ộc tính quy đị nh b ản ch ất c ủa con ng ười : M ột là b ản ch ất sinh v ật, được k ế th ừa và phát tri ển hoàn hảo h ơn b ất k ỳ m ột sinh v ật nào; Hai là thu ộc tính v ăn hóa, thu ộc tính này không m ột loài sinh v ật có th ể có được. Hai thu ộc tính này phát tri ển song song, bi ến đổ i và ti ến hóa theo t ừng giai đoạn lịch s ử. Do đó tác động c ủa con ng ười vào môi tr ường được quy ết đị nh b ởi hai thu ộc tính này. Nh ững ho ạt độ ng c ủa con ng ười, bao g ồm c ả t ư duy đều là nh ững quá trình sinh lí, sinh hóa di ễn ra trong các c ơ quan ch ức n ăng. Những ho ạt độ ng này cũng ch ứa đự ng thu ộc tính v ăn hóa (l ựa ch ọn th ức ăn, phong t ục t ập quán…), xã hội, đặ c thù riêng c ủa loài ng ười, đó c ũng là s ản ph ẩm c ủa quá trình ti ến hóa v ật 8 Simpo PDF Merge and Split Unregistered Version - ch ất h ữu c ơ, tiêu bi ểu là b ộ não. Chính vì l ẽ đó, con ng ười là Th ượng đế c ủa muôn loài trong sinh quy ển. M ặt khác, con ng ười khi sinh ra đã được đặ t vào cái nôi ấm áp, đầ y đủ th ức ăn mà thiên nhiên đã dành cho, sinh tr ưởng phát tri ển nh ờ vào thiên nhiên, khai thác các d ạng tài nguyên để sinh s ống, phát tri ển, con ng ười giai đoạn đầu này h ầu nh ư không đóng góp gì đáng k ể cho quá trình phát tri ển c ủa sinh quy ển. Cũng như nh ững sinh v ật khác, trong hoạt độ ng s ống c ủa mình, con ng ười c ần ph ải đồ ng hóa các y ếu t ố c ủa môi tr ường để t ạo d ựng c ơ th ể mình, và đào th ải vào môi tr ường nh ững ch ất trao đổ i nh ư: hít th ở khí tr ời, uống n ước, khai thác th ức ăn s ẵn có t ừ thiên nhiên nh ư mu ối, độ ng th ực v ật trên cạn, d ưới n ước, khai thác nguyên v ật li ệu t ạo d ựng n ơi ở. Con ng ười đã chế t ạo máy móc công c ụ lao độ ng, sinh ho ạt, sử d ụng n ăng l ượng thay l ực c ơ b ắp, mở rộng t ầm nhìn vào v ũ tr ụ. Nh ư v ậy con ng ười là m ột tác nhân tiêu th ụ đặ c bi ệt, tham gia vào m ọi b ậ