Khóa luận Tranh chấp về lãi suất trong hợp đồng tín dụng – thực trạng và giải pháp

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HCM KHOA LUẬT THƢƠNG MẠI ---o0o--- PHẠM LÊ NINH TRANH CHẤP VỀ LÃI SUẤT TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT Chuyên ngành Luật Thƣơng Mại Tặng: Huyền Anh Crazy TP HCM - 2010 TRƢỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TP HCM KHOA LUẬT THƢƠNG MẠI ---o0o--- KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP CỬ NHÂN LUẬT TRANH CHẤP VỀ LÃI SUẤT TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP Sinh viên thực hiện: PHẠM LÊ NINH Khóa: 31 MSSV: 3120128 Giáo viên hƣớng dẫn: ThS. PHAN PHƢƠNG NAM TP HỒ CHÍ MINH, NĂM 2010 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong khóa luận này là trung thực. Các thông tin tham khảo đều được dẫn nguồn cụ thể. Tác giả khóa luận PHẠM LÊ NINH ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLDS Bộ luật Dân sự BLTTDS Bộ luật Tố tụng dân sự HĐTD Hợp đồng tín dụng NHNN Ngân hàng Nhà nƣớc NHTM Ngân hàng thƣơng mại NHTMCP Ngân hàng thƣơng mại cổ phần TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao TCTD Tổ chức tín dụng TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN ................................................................ Error! Bookmark not defined. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ......................................................................................... ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 CHƢƠNG 1 LÍ LUẬN CHUNG VỀ TRANH CHẤP LÃI SUẤT TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG ......................................................................................................... 6 1.1 Khái quát về hợp đồng tín dụng ............................................................................ 6 1.1.1 Khái niệm ....................................................................................................... 6 1.1.2 Đặc điểm ........................................................................................................ 7 1.2 Lãi suất .................................................................................................................. 8 1.2.1 Khái niệm ....................................................................................................... 8 1.2.2 Phân loại lãi suất .......................................................................................... 10 1.2.3 Vai trò của lãi suất ....................................................................................... 14 1.3 Cơ chế điều hành lãi suất trong hoạt động cho vay của NHNN ......................... 14 1.3.1 Thời kì thực thi cơ chế quản lí nền kinh tế theo phƣơng thức quản lí kế hoạch hóa tập trung (từ năm 1982 đến năm 1988) ............................................... 14 1.3.2 Thời kì nền kinh tế bắt đầu chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng phát triển theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa có sự quản lí của Nhà nƣớc (từ năm 1988 đến nay) ................................................................................................................. 15 1.3.3 Tác động của lãi suất cho vay dƣới sự điều hành của NHNN đến các TCTD và ngƣời đi vay .......................................................................................... 18 1.4 Tranh chấp về lãi suất trong hợp đồng tín dụng.................................................. 20 1.4.1 Khái niệm ..................................................................................................... 20 1.4.2 Đặc điểm của tranh chấp về lãi suất cho vay ............................................... 20 iv 1.4.3 Nguyên nhân và nội dung thƣờng xảy ra trong tranh chấp về lãi suất ........ 22 1.4.4 Cơ chế giải quyết tranh chấp trong HĐTD .................................................. 23 1.4.5 Hậu quả của tranh chấp phát sinh từ HĐTD ................................................ 24 Tổng kết chƣơng 1 .................................................................................................... 25 CHƢƠNG 2 NHỮNG VẤN ĐỀ THỰC TIỄN VỀ TRANH CHẤP LÃI SUẤT TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG VÀ GIẢI PHÁP KHẮC PHỤC ............................ 26 2.1 Những vấn đề thực tiễn về tranh chấp lãi suất trong hợp đồng tín dụng ............ 26 2.1.1 Thỏa thuận thay đổi lãi suất khi thời hạn chƣa kết thúc .............................. 27 2.1.2 Lãi suất trong hạn và cách tính lãi trong hạn ............................................... 32 2.1.3 Lãi suất nợ quá hạn và cách tính lãi đối với khoản nợ quá hạn ................... 37 2.2 Giải pháp khắc phục ............................................................................................ 42 2.2.1 Thống nhất quy định về lãi suất đối với khoản nợ quá hạn ......................... 42 2.2.2 Hƣớng dẫn cụ thể về cách thức xác định tính hợp pháp của thỏa thuận lãi suất ........................................................................................................................ 44 2.2.3 Quy định thống nhất về chế tài phạt chậm trả ............................................. 45 2.2.4 Quy định về hậu quả pháp lí đối với việc vi phạm pháp luật về thỏa thuận lãi suất ......................................................................................................... 47 2.2.5 Áp dụng luật cạnh tranh về nội dung lãi suất trong hoạt động ngân hàng .. 49 Tổng kết chƣơng 2 .................................................................................................... 51 KẾT LUẬN ................................................................................................................... 53 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................ v PHỤ LỤC ...................................................................................................................... ix 1 MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Qua 20 năm thực hiện hệ thống ngân hàng hai cấp, Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam đã thể hiện đƣợc vai trò quan trọng của mình trong quá trình đƣa nền kinh tế đất nƣớc từng bƣớc hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới, thông qua chức năng quản lí nhà nƣớc về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Đặc biệt trong cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu từ giữa năm 2008, NHNN đã thực hiện việc thay đổi cơ chế điều hành lãi suất nhƣ một trong những biện pháp hiệu quả nhằm ổn định tình hình thị trƣờng tiền tệ trong nƣớc. Ở mức độ vi mô, sự thay đổi cơ chế điều hành lãi suất này cũng có tác động không nhỏ đến quan hệ tín dụng giữa TCTD và các cá nhân, tổ chức. Số lƣợng tranh chấp HĐTD tăng lên rõ rệt kể từ sau cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu. Tranh chấp xuất phát từ nhiều nguyên nhân, tuy nhiên đa số là ngƣời đi vay lâm vào tình cảnh khó khăn, không trả nợ cho TCTD. Khi những vụ việc nhƣ vậy đƣợc đƣa ra xét xử, một vấn đề nảy sinh là số lƣợng HĐTD vi phạm pháp luật về mức lãi suất cho vay hoàn toàn không nhỏ. Sự thay đổi về cơ chế điều hành lãi suất của NHNN gián tiếp khiến nhiều TCTD lâm vào tình cảnh vi phạm pháp luật về lãi suất cho vay hoặc cố tình “lách luật” vì mục tiêu lợi nhuận. Tranh chấp HĐTD ảnh hƣởng đến lợi ích của các bên tham gia quan hệ tín dụng nói riêng và xã hội nói chung. Giải quyết các tranh chấp này đúng quy định pháp luật và đảm bảo quyền lợi của các bên là một việc rất cần thiết. Trên thực tế, vẫn còn nhiều bất cập trong quá trình giải quyết tại cơ quan có thẩm quyền. Một trong những nguyên nhân là sự không thống nhất và đầy đủ quy định của pháp luật. Hạn chế phát sinh và giải quyết tranh chấp phát sinh từ HĐTD là việc làm cần thiết và có ý nghĩa nhằm đảm bảo quyền lợi cho các bên tham gia quan hệ tín dụng, góp phần đẩy mạnh sự phát triển của nền kinh tế. Vấn đề cấp thiết đƣợc đặt ra là cần có sự nghiên cứu tƣơng đối đầy đủ về các tranh chấp HĐTD mà nội dung là lãi suất cho vay, từ đó đề ra những hƣớng giải quyết thích hợp. Thêm vào đó, quá trình khảo sát tình hình nghiên cứu cho thấy chƣa có công trình nào tập trung vào các tranh chấp lãi suất trong HĐTD, vì vậy tôi đã chọn đề tài: “Tranh chấp về lãi suất trong hợp đồng tín dụng – Thực trạng và giải pháp” làm đề tài nghiên cứu cho khóa luận tốt nghiệp của mình. 2 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Mục đích nghiên cứu của khóa luận này là: Thứ nhất, hệ thống và chỉ ra những tính chất cơ bản, nguyên nhân, nội dung và thực trạng giải quyết tranh chấp lãi suất trong HĐTD Thứ hai, đề xuất những kiến nghị nhằm khắc phục những bất cập trong quy định của pháp luật cũng nhƣ hạn chế và giải quyết các tranh chấp về lãi suất trong HĐTD. 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU Khóa luận chỉ tập trung nghiên cứu các tranh chấp về lãi suất cho vay trong HĐTD giữa TCTD và khách hàng vay vốn. Trong đó những tranh chấp có một phần nguyên nhân do sự thay đổi cơ chế điều hành lãi suất của NHNN sẽ đƣợc chú trọng hơn, đặc biệt trong giai đoạn từ năm 2008 – 2009 đến nay, khi lãi suất cho vay có những biến động mạnh mẽ trên thị trƣờng và NHNN đã có sự linh động trong công tác điều hành lãi suất. Khóa luận đƣợc nghiên cứu ở mức độ cử nhân nên chƣa đƣợc sâu rộng đến mọi khía cạnh trong các tranh chấp về lãi suất. Tác giả chỉ đi sâu nghiên cứu ở những vấn đề nổi cộm và đề xuất một số kiến nghị nhằm giải quyết các tranh chấp này. Công trình nghiên cứu này thể hiện một cách hệ thống nguyên nhân, nội dung và cách giải quyết các tranh chấp về lãi suất trong HĐTD giữa TCTD và ngƣời đi vay trong ba nội dung phổ biến. Các nội dung đƣợc đề cập là: thứ nhất, trong HĐTD thỏa thuận lãi suất cố định và thời hạn vay chƣa kết thúc mà một trong hai bên yêu cầu điều chỉnh lãi suất cho vay khiến tranh chấp nảy sinh; thứ hai, các bên giao kết HĐTD và cả cơ quan chức năng khi xét xử có sự bất đồng quan điểm trong việc xác định mức lãi suất trong hạn và cách tính lãi suất trong hạn; thứ ba, những tranh chấp trong việc xác định lãi suất nợ quá hạn và cách tính lãi đối với khoản nợ quá hạn. Trên cơ sở thực tiễn về tranh chấp lãi suất, tác giả đề xuất những giải pháp mang tính pháp lý nhằm hạn chế và khắc phục các tranh chấp này. 4. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Khóa luận đƣợc nghiên cứu trên cơ sở các phƣơng pháp của logic học, vận dụng phép duy vật biện chứng và phép duy vật lịch sử chủ nghĩa Mác – Lênin, kế 3 thừa thành quả nghiên cứu trƣớc đó, kết hợp với tình hình thực tiễn nhằm đƣa ra những kiến nghị và giải pháp phù hợp. 5. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Qua quá trình khảo sát về tình hình nghiên cứu, tác giả ghi nhận đƣợc tranh chấp HĐTD không phải là vấn đề mới mẻ trong hoạt động nghiên cứu chuyên môn. Từ năm 2002 tại trƣờng Đại học Luật TPHCM đã có khóa luận tốt nghiệp với đề tài “Pháp luật giải quyết tranh chấp phát sinh từ HĐTD ngân hàng” của tác giả Nguyễn Cao Cƣờng. Năm 2003 có “Pháp luật giải quyết tranh chấp phát sinh từ HĐTD ngân hàng - thực trạng và giải pháp” của Nguyễn Kiều Anh Thƣ, hai công trình này đƣợc viết vào thời điểm trƣớc năm 2004 khi Luật Ngân hàng Nhà nƣớc Việt Nam và Luật Các tổ chức tín dụng năm 1997 chƣa có sự sửa đổi, bổ sung. Gần đây nhất là luận văn cử nhân của tác giả Nguyễn Thị Kim Thoa, “Tranh chấp HĐTD ngân hàng – nguyên nhân và giải pháp qua thực tiễn giải quyết tại tòa án” năm 2008. Ngoài ra, tại trƣờng Đại học Luật Hà Nội cũng có một số luận văn cử nhân nhƣ “Giải quyết tranh chấp HĐTD tại tòa án ở Việt Nam” của Lê Thúy Hằng năm 2003 hay “Giải quyết tranh chấp HĐTD tại tòa án – Những vấn đề lí luận và thực tiễn” của Nguyễn Thị Thu Hằng năm 2008. Tuy nhiên, các công trình này chỉ dừng lại ở mức độ nghiên cứu về giải quyết những tranh chấp phát sinh từ HĐTD nói chung. Đáng chú ý trong đó có công trình năm 2008 của tác giả Nguyễn Thị Kim Thoa nghiên cứu khá rộng về các giải quyết tranh chấp HĐTD, gồm tranh chấp về nghĩa vụ hoàn trả lãi và vốn, mục đích sử dụng vốn, tài sản bảo đảm thực hiện hợp đồng, gia hạn nợ và chuyển nợ quá hạn, chuyển nhƣợng hợp đồng và mua bán nợ, tranh chấp về lãi suất cho vay. Chính vì nghiên cứu rộng nhƣ vậy nên chƣa đi sâu mọi khía cạnh của tranh chấp về lãi suất cho vay trong HĐTD. Cụ thể hơn về yếu tố lãi suất cũng có không ít công trình, đơn cử nhƣ khóa luận tốt nghiệp năm 2009 của tác giả Nguyễn Ban Mai “Pháp luật điều chỉnh lãi suất trong hoạt động ngân hàng”, Đại học Luật Hà Nội. Đối tƣợng nghiên cứu của công trình này là pháp luật điều chỉnh lãi suất chứ không phải tranh chấp về lãi suất trong HĐTD. Tại Đại học Luật TPHCM có hai công trình liên quan là luận văn cao học của tác giả Lƣơng Thị Hoàng Phƣơng “Vai trò của pháp luật trong việc giải quyết nợ quá hạn tại NHTM của Việt Nam” năm 2009. Trong luận văn này, tác giả tập trung giải quyết vấn đề về nợ quá hạn, trong đó có đề cập đến việc sử dụng công cụ lãi suất đối với khoản nợ quá hạn và đƣa ra một vài tranh chấp 4 tiêu biểu cho vấn đề này. Nghiên cứu sâu về tranh chấp lãi suất cho vay trong HĐTD cho đến nay chỉ có luận văn cao học của tác giả La Hồng “Giải quyết tranh chấp về lãi suất cho vay trong HĐTD của TCTD tại tòa án” năm 2007, Đại học Luật TPHCM. Tuy nhiên, trong luận văn này tác giả tập trung nghiên cứu những quy định của pháp luật về lãi suất trong HĐTD đối với quan hệ kinh doanh thƣơng mại, so sánh với lãi suất trong hợp đồng vay dân sự qua các thời kì, từ đó nêu rõ những mâu thuẫn trong quy định của pháp luật về lãi suất cho vay và sự áp dụng không nhất quán trong công tác xét xử tại tòa án và đƣa ra những nhận định về việc giải quyết tranh chấp về lãi suất trong HĐTD. Tại Đại học Ngân hàng TPHCM, cũng có nhiều công trình nghiên cứu về lãi suất trong hoạt động ngân hàng. Có thể phác họa thành hai hƣớng nghiên cứu chính. Thứ nhất, quản trị rủi ro lãi suất tại một số NHTM nhƣng phạm vi nghiên cứu chỉ ở một số NHTMCP cụ thể nơi các tác giả thực tập, đặc biệt trong thời điểm 2008-2009 có nhiều biến động về lãi suất và cơ chế điều hành lãi suất của NHNN nên sự quan tâm ở mức độ cử nhân tăng nhiều hơn so với các năm trƣớc đó. Hƣớng nghiên cứu này nổi bật với hai công trình cùng trong năm 2003 là luận văn thạc sĩ của Thạnh Hoàng Đăng Khoa “Tự do hóa lãi suất và những biện pháp hạn chế rủi ro lãi suất trong hoạt động kinh doanh của NHTM” và luận án tiến sĩ kinh tế của tác giả Nguyễn Thị Loan, “Giải pháp hoàn thiện quản trị lãi suất tại NHTM Việt Nam”. Hƣớng nghiên cứu thứ hai là chính sách về lãi suất của nhà nƣớc, tiêu biểu có luận án phó tiến sĩ khoa học kinh tế “Phương pháp xác định lãi suất ngân hàng trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” của tác giả Hoàng Thị Loan năm 1996 và hai khóa luận tốt nghiệp năm 2009 “Tự do hóa lãi suất và tác động đối với nền kinh tế Việt Nam” của Nguyễn Minh Tuấn và “Giải pháp nâng cao hiệu quả điều hành lãi suất của NHNN Việt Nam” của Võ Thị Thùy Trang. Một cách tổng thể các công trình này đƣợc nghiên cứu ở những mốc thời gian khác nhau nhƣng nhìn chung đều chú trọng giải quyết vấn đề dƣới góc độ kinh tế chứ không phải góc độ pháp luật. Bên cạnh đó, có rất nhiều bài viết trên các tạp chí nhƣ Tạp chí ngân hàng, Tạp chí tài chính… cũng nghiên cứu về lãi suất. Đặc biệt trong thời gian từ năm 2008 đến nay, do ảnh hƣởng của cuộc khủng hoảng kinh tế, thị trƣờng tài chính Việt Nam cũng có nhiều biến động nên NHNN đã có chính sách về lãi suất gây ra những phản ứng khác nhau trong giới chuyên môn. Những bài viết này chủ yếu xem xét lãi suất dƣới góc độ kinh tế và vai trò của lãi suất trong nền kinh tế thị trƣờng hoặc đánh giá dƣới góc độ lập pháp và hành pháp về cơ chế điều hành lãi 5 suất của NHNN. Có thể nói, chƣa có bài viết nào trên các tạp chí chuyên ngành đề cập đến nội dung tranh chấp lãi suất trong HĐTD. Riêng chỉ có một sự kiện đáng chú ý vào ngày 18/5/2010, tại Hà Nội, Hiệp hội ngân hàng Việt Nam đã tổ chức hội thảo “Một số bài học cơ bản rút ra từ bản án về tranh chấp HĐTD liên quan đến hoạt động ngân hàng”. Nội dung của hội thảo không tập trung vào vấn đề đánh giá về hoạt động điều tra, khởi tố và xét xử của cơ quan điều tra và cơ quan tƣ pháp cũng nhƣ các chi tiết của luật, mà chỉ tập trung vào những vấn đề liên quan đến ngân hàng và khách hàng của ngân hàng. Qua đó, nội dung hội thảo này góp phần nâng cao chất lƣợng hoạt động chuyên môn, giúp các TCTD hoạt động an toàn, hiệu quả và bền vững. Nhƣ vậy, cho đến nay gần nhƣ không có một công trình nghiên cứu nào nghiên cứu sâu vào vấn đề tranh chấp HĐTD mà nội dung tranh chấp là lãi suất cho vay. Các hƣớng nghiên cứu liên quan đều tập trung vào tranh chấp HĐTD nói chung, giải quyết tranh chấp và vấn đề lãi suất dƣới góc độ kinh tế. Từ đó có thể thấy rằng khóa luận “Tranh chấp về lãi suất trong hợp đồng tín dụng – Thực trạng và giải pháp” là công trình đầu tiên tập trung nghiên cứu về tranh chấp lãi suất trong HĐTD. 6. KẾT CẤU CỦA KHÓA LUẬN Khóa luận đƣợc trình bày với bố cục nhƣ sau: MỞ ĐẦU Chƣơng 1: Lí luận chung về tranh chấp lãi suất trong hợp đồng tín dụng Chƣơng 2: Những vấn đề thực tiễn về tranh chấp lãi suất trong hợp đồng tín dụng và giải pháp khắc phục KẾT LUẬN 6 CHƢƠNG 1 LÍ LUẬN CHUNG VỀ TRANH CHẤP LÃI SUẤT TRONG HỢP ĐỒNG TÍN DỤNG Trƣớc khi tìm hiểu về thực trạng các tranh chấp lãi suất phát sinh từ HĐTD, chƣơng này sẽ trình bày lí luận chung về tranh chấp lãi suất trong HĐTD. Theo đó, HĐTD giữa các TCTD và ngƣời đi vay sẽ đƣợc trình bày trong phần 1.1 một cách rất khái quát. Phần 1.2 là những nội dung cơ bản của lãi suất. Phần 1.3 trình bày sơ lƣợc về cơ chế điều hành lãi suất của NHNN. Tranh chấp về lãi suất cho vay trong HĐTD đƣợc trình bày ở phần 1.4. Những lí luận cơ bản này sẽ là nền tảng để tìm hiểu về thực trạng tranh chấp lãi suất trong HĐTD và đề xuất những giải pháp khắc phục ở chƣơng 2. 1.1 Khái quát về hợp đồng tín dụng 1.1.1 Khái niệm HĐTD theo Điều 51 Luật Các tổ chức tín dụng 1997 (sửa đổi, bổ sung năm 2004) đƣợc quy định nhƣ sau: Việc cho vay phải đƣợc lập thành HĐTD. HĐTD phải có nội dung về điều kiện vay, mục đích sử dụng tiền vay, hình thức vay, số tiền vay, lãi suất, thời hạn vay, hình thức bảo đảm, giá trị tài sản bảo đảm, phƣơng thức trả nợ và những cam kết khác đƣợc các bên thỏa thuận. Nhƣ vậy pháp luật chuyên ngành chỉ đƣa ra quy định về những nội dung cơ bản HĐTD phải có mà không đƣa ra định nghĩa cụ thể về HĐTD. Quan hệ tín dụng bản chất là một quan hệ dân sự nên HĐTD cũng là một dạng cụ thể của hợp đồng dân sự. Từ khái niệm hợp đồng dân sự đƣợc quy định theo Điều 388 BLDS 2005, hợp đồng dân sự là sự thoả thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hoặc chấm dứt quyền, nghĩa vụ dân sự, có thể hiểu“HĐTD là sự thỏa thuận bằng văn bản giữa TCTD (bên cho vay) với tổ chức, cá nhân có đủ những điều kiện luật định (bên vay), theo đó TCTD chuyển giao một số tiền tệ cho bên vay sử dụng trong một thời hạn nhất định, với điều kiện có hoàn trả cả gốc và lãi.” 1 Theo cách hiểu hiện nay, khi nói đến HĐTD nghĩa là nói đến HĐTD ngân hàng, do đó trong khóa luận này để có sự thống nhất, khóa luận chỉ sử dụng thuật 1 Đại học Luật TPHCM (2010), “Giáo trình Luật ngân hàng”, NXB Đại học Quốc gia TPHCM, tr.235. 7 ngữ HĐTD. Trong phạm vi nghiên cứu của công trình này, HĐTD đƣợc đề cập từ đây về sau là HĐTD giữa TCTD và khách hàng vay vốn. 1.1.2 Đặc điểm HĐTD mang những đặc điểm chung của hợp đồng dân sự song vụ nhƣng vẫn có những nét khác biệt cụ thể nhƣ sau: Thứ nhất, về hình thức, HĐTD luôn đƣợc lập thành văn bản, hầu hết là hợp đồng theo mẫu. Việc tồn tại HĐTD bằng lời nói là không khả thi bởi tầm quan trọng của việc giao kết, thực hiện và giải quyết tranh chấp phát sinh từ HĐTD. Với HĐTD bằng văn bản, các bên có thể thực hiện hợp đồng trong sự đảm b