Bài giảng Chăn nuôi trâu bò - Giống và công tác giống trâu bò - Lớp VNUA

1thức ăn (2) kỹ thuật chăn nuôi (6, 7, 8, 9) năng suất giống (1) sức khoẻsinh sản chuồng trại (3) Lợi nhuận quản lí sinh sản (4, 5) + ++ NỘI DUNG MÔN HỌC CHĂN NUÔI TRÂU BÒ gièng vμ c«ng t¸c gièng tr©u bß 3 NỘI DUNG • GIỚI THIỆU MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ • CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG • NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ • CHƯƠNG TRÌNH GIỐNG • TỔ CHỨC ĐÀN • QUẢN LÝ PHỐI GIỐNG • CÔNG TÁC GIỐNG TRÂU BÒ Ở VIỆT NAM 4 CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI: - Trâu Việt Nam - Bò Vàng Việt Nam - Bò Lai Sind GIỚI THIỆU CÁC GIỐNG TRÂU BÒ MỘT SỐ GIỐNG TRÂU BÒ NGOẠI: - Các giống bò kiêm dụng - Các giống bò sữa - Các giống bò thịt - Giống trâu Mura 5 CÁC GIỐNG TRÂU BÒ NỘI 6 Tr©u néi (Bubalus bubalis) Nguån gèc: Thuéc nhãm tr©u ®Çm lÇy (swamp buffalo) Ngo¹i h×nh * §Çu: h¬i bÐ; tr¸n vµ sèng mòi th¼ng, cã con h¬i vâng; tai nhá, mäc ngang, hay ve vÈy; sõng dµi, dÑt, h×nh c¸nh cung, h−íng vÒ say vµ h¬i vÓnh lªn trªn * Cæ: Con c¸i cæ nhá vµ hÑp, con ®ùc cæ to trßn * YÕm: kh«ng cã * U vai: kh«ng cã * L−ng th¼ng, m«ng xu«i, ngùc në * Bông: to, trßn * §u«i: dµi ®Õn kheo, tËn cïng cã chßm l«ng Mµu l«ng: ®a sè cã mµu ®en x¸m, d−íi hÇu vµ øc cã khoang mµu tr¾ng; kho¶ng 5-10% cã l«ng mµu tr¾ng (tr©u b¹c) Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 1 7Tr©u néi (Bubalus bubalis) ThÓ träng: S¬ sinh: 28-30 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 400-450 kg; ®ùc 450-500 kg Sinh s¶n: 2 løa/3 n¨m S÷a: Chu kú: 5-7 th¸ng * 3 kg/ngµy Mì s÷a: 9-12% ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm 8 Bß vµng (Bos Indicus) ? Ngo¹i h×nh * §Çu: Con c¸i ®Çu thanh, sõng ng¾n; Con ®ùc ®Çu to, sõng dµi; m¹ch m¸u vµ g©n mÆt næi râ * M¾t: tinh, lanh lîi • Cæ: Con c¸i cæ thanh, con ®ùc cæ to; l«ng cæ th−êng ®en * YÕm: kÐo dµi tõ hÇu ®Õn x−¬ng øc * U vai: con ®ùc cao, con c¸i kh«ng cã * L−ng vµ h«ng: th¼ng, h¬i réng * B¾p thÞt: në nang * M«ng: h¬i xu«i, hÑp vµ ng¾n * Ngùc: s©u nh−ng h¬i lÐp * Bông: to, trßn nh−ng kh«ng sÖ * Bèn ch©n: thanh, 2 ch©n tr−íc th¼ng, 2 ch©n sau ®i th−êng ch¹m kheo ? Mµu l«ng: vµng t−¬i, n©u thÉm hay c¸nh gi¸n 9 Bß vµng (Bos Indicus) ThÓ träng: S¬ sinh: 14-15 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 200-250 kg; ®ùc 250-300 kg Sinh s¶n: Phèi gièng lÇn ®Çu: 20-24 th¸ng tuæi Tû lÖ ®Î hµng n¨m 70-80% S÷a: Chu kú: 4-5 th¸ng * 2 kg/ngµy Mì: 5% ThÞt: ThÞt xÎ: 50-52%; PhÈm chÊt: thÞt hång, Ýt mì, khÈu vÞ tèt, th¬m Søc kÐo: Trung b×nh: c¸i 380-400N; ®ùc 440-490N Tèi ®a: c¸i 1000-1500N; ®ùc 1200- 1800N ThÝch nghi: chÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi thêi tiÕt khÝ hËu nhiÒu vïng trong n−íc 10 Bß Lai Sind Nguån gèc: KÕt qu¶ t¹p giao gi÷a bß Sindhi vµ bß vµng ViÖt Nam Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a 2 gièng bß trªn * §Çu: hÑp; tr¸n gå; tai to vµ côp * Rèn vµ yÕm: rÊt ph¸t triÓn, kÐo dµi tõ hÇu ®Õn rèn, cã nhiÒu nÕp nh¨n * U vai: næi râ * L−ng ng¾n, ngùc s©u, m«ng dèc * BÇu vó kh¸ ph¸t triÓn * §u«i dµi, chãt ®u«i th−êng kh«ng cã x−¬ng Mµu l«ng: vµng hoÆc sÉm, mét sè con cã v¸ tr¾ng 11 Bß Lai Sind ThÓ träng: S¬ sinh: 17-19 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 250-300 kg; ®ùc 350-450 kg Sinh s¶n: Phèi gièng lÇn ®Çu: 18-24 th¸ng tuæi Kho¶ng c¸ch løa ®Î kho¶ng 15 th¸ng S÷a: Chu kú: 6-9 th¸ng * 4-7 kg/ngµy Mì: 5-5,5% ThÞt: ThÞt xÎ: 48% Søc kÐo: Trung b×nh: 560-600N Tèi ®a: c¸i 1300-2500N; ®ùc 2000- 3000N ThÝch nghi: ChÞu ®ùng kham khæ, kh¸ng bÖnh tèt, thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm 12 CÁC GIỐNG BÒ KIÊM DỤNG Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 2 13 Bß Red Sindhi • Nguån gèc: Pakistan • Mµu l«ng: ®á c¸nh d¸n hay n©u thÉm • Ngo¹i h×nh: th©n ng¾n, ch©n cao, m×nh lÐp, tai to vµ rò xuèng, cã yÕm vµ nÕp gÊp da d−íi rèn vµ ©m hé rÊt ph¸t triÓn. Bß ®ùc cã u vai rÊt cao, ®Çu to, tr¸n gå, réng, sõng ng¾n, cæ ng¾n, v¹m vì, ngùc s©u nh−ng kh«ng në. Bß c¸i cã ®Çu vµ cæ nhá h¬n, phÇn sau ph¸t triÓn h¬n phÇn tr−íc, vó ph¸t triÓn, nóm vó to, dµi, tÜnh m¹ch næi râ. • ThÓ vãc: bß ®ùc 450-500kg, bß c¸i 350-380kg. • Søc s¶n xuÊt s÷a: 1400-2100kg/chu kú 270-290 ngµy mì s÷a 5-5,5%. • ThÝch nghi: khÝ hËu nãng Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ kh¸ng bÖnh tèt. 14 Bß Shahiwal • Nguån gèc: Pakistan • Mµu l«ng: ®á vµng hay vµng thÉm • Ngo¹i h×nh: t−¬ng tù nh− bß Sind ®á, nh−ng bÇu vó ph¸t triÓn h¬n • ThÓ vãc: bß c¸i 360-380kg, bß ®ùc 470-500kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: 2100-2300kg/chu kú 9 th¸ng mì s÷a 5-5,5%. • ThÝch nghi: khÝ hËu nãng Èm, chÞu ®ùng kham khæ vµ kh¸ng bÖnh tèt. 15 Bß N©u Thuþ Sü (Brown Swiss) • Nguån gèc: Thuþ Sü • Mµu l«ng: N©u • Ngo¹i h×nh: §Çu ng¾n, tr¸n dµi vµ réng, måm réng, sõng ng¾n, cong, gèc sõng tr¾ng. Th©n h×nh dµi, ngùc në, s©u, réng, s−ên bông thon. Bèn ch©n ch¾c ch¾n khoÎ m¹nh, t− thÕ v÷ng vµng, mãng ®en. BÇu vó ph¸t triÓn. • ThÓ vãc: bß c¸i 650-700kg bß ®ùc 800-950kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: 3500-4500kg/chu kú mì s÷a 3,5-4%. • ThÝch nghi: ThÝch nghi víi vïng nói cao, chÞu nãng tèt h¬n bß HF. 16 • Nguån gèc: Vïng Golstand, Thuþ Sü • Mµu l«ng: §á n©u v¸ tr¾ng, l«ng ®Çu th−êng cã mµu tr¾ng. • Ngo¹i h×nh: ngùc s©u, réng. Bé x−¬ng ch¾c ch¾n. C¬ ph¸t triÓn tèt. • H−íng s¶n xuÊt: kiªm dông thÞt-s÷a - ThÞt: tr−ëng thµnh bß ®ùc 1000kg, bß c¸i 750kg. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc nÆng 517kg, bª c¸i 360kg lóc 1 n¨m tuæi. Bª 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng 1200- 1350g/ngµy. Nu«i d−ìng tèt bª ®ùc giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ 66%. - S÷a: 3500-4000 kg s÷a/chu kú 300 ngµy tû lÖ mì s÷a 3,9-4% • ThÝch nghi: khÝ hËu «n ®íi 17 CÁC GIỐNG BÒ SỮA 18 Bß Hµ Lan (Holstein Friesian) Nguån gèc: Hµ Lan Ngo¹i h×nh: toµn th©n cã d¹ng c¸i nªm * §Çu con c¸i ®Çu dµi, nhá, thanh, sõng ng¾n; Con ®ùc ®Çu th«; Sõng nhá, ng¾n, chÜa vÒ phÝa tr−íc; Tr¸n ph¼ng hoÆc h¬i lâm * Cæ thanh, dµi võa ph¶i, kh«ng cã yÕm * Vai-L−ng-M«ng n»m trªn mét ®−êng th¼ng *BÇu vó rÊt ph¸t triÓn, tØnh m¹ch vó ngo»n ngoÌo næi râ * Bèn ch©n th¼ng, 2 ch©n sau do·ng Mµu l«ng: cã 3 d¹ng chÝnh: lang tr¾ng ®en (chiÕm −u thÕ), lang tr¾ng ®á, toµn th©n ®en riªng ®Ønh tr¸n vµ chãt ®u«i tr¾ng. Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 3 19 Bß Hµ Lan (Holstein Friesian) ThÓ träng: S¬ sinh: 36-42 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 550-650 kg; ®ùc 800-1000 kg Sinh s¶n:Kho¶ng c¸ch løa ®Î 12-13 th¸ng S÷a: S¶n l−îng: 4000-6000 kg/chu kú 10 th¸ng (nước ta) Mì s÷a: 3,5% ThÞt: ThÞt xÎ: 40-45% ThÝch nghi: chÞu nãng vµ chÞu ®ùng kham khæ kÐm, dÔ c¶m nhiÔm bÖnh tËt; chØ nu«i thÝch nghi tèt ë nhiÖt ®é d−íi 20oC 20 Bß Jersey • Nguån gèc: Anh (®¶o Jersey) • Mµu l«ng: Vµng s¸ng hoÆc sÉm, cã thÓ cã ®èm tr¾ng ë bông, ch©n vµ ®Çu • Ngo¹i h×nh: §Çu nhÑ, mÆt cong, m¾t låi, cæ thµnh dµi vµ cã yÕm kh¸ ph¸t triÓn. Vai cao vµ dµi. Ngùc s©u, x−¬ng s−ên dµi. L−ng dµi, réng. M«ng dµi, réng vµ ph¼ng. Bông to, trßn. Bèn ch©n m¶nh, kho¶ng c¸ch gi÷a hai ch©n réng. §u«i nhá. BÇu vó ph¸t triÓn tèt c¶ vÒ phÝa tr−íc vµ phÝa sau, tÜnh m¹ch vó to vµ dµi. • ThÓ vãc: bß c¸i 350-400kg, bß ®ùc 450-500kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: 3000-5000kg/chu kú 305 ngµy • mì s÷a 4,5-5,2%, mµu vµng, h¹t to • ThÝch nghi: chÞu nãng tèt h¬n bß Holstein 21 Bß A.F.S. (Australian Friesian Sahiwal) • Nguån gèc: Australia (lai gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal) • Mµu l«ng: lang tr¾ng ®en/®á • Ngo¹i h×nh: trung gian gi÷a bß HF vµ bß Sahiwal, bÇu vó ph¸t triÓn • ThÓ vãc: bß c¸i 350-450kg, bß ®ùc 600-800kg • Søc s¶n xuÊt s÷a: 3500kg-4000/chu kú mì s÷a 4-4,2%. • ThÝch nghi: cã kh¶ n¨ng chÞu nãng kh¸ tèt 22 CÁC GIỐNG BÒ THỊT 23 Bß Brahman • Nguån gèc: Mü (kÕt qu¶ lai 4 gièng bß Zebu víi nhau) • Mµu l«ng: tr¾ng gio hoÆc ®á • Søc s¶n xuÊt thÞt: Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc n¨ng 680- 900kg, bß c¸i nÆng 450-630kg. Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc n¨ng kho¶ng 375kg, con c¸i nÆng 260kg. T¨ng träng cña bª ®ùc tõ 6-12 th¶ng tuæi kho¶ng 900-1000g/ngµy. Tû lÖ thÞt xÎ kho¶ng 52-58%. 24 • Nguån gèc: bß thÞt nhiÖt ®íi ®−îc t¹o ra ë Australia b»ng c¸ch lai gi÷a bß Shorthorn víi bß Brahman. • Mµu l«ng: ®á • Søc s¶n xuÊt thÞt: Tr−ëng thµnh bß ®ùc nÆng 820- 1000kg, bß c¸i nÆng 550-680kg. Lóc 1 n¨m tuæi con ®ùc nÆng 450kg, con c¸i nÆng 325kg. Bª ®ùc 6-12 th¸ng tuæi ®−îc nu«i d−ìng tèt cho t¨ng träng 1000- 1200g/ngµy vµ cho tû lÖ thÞt xÎ 55- 60% khi giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi. << Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 4 25 Bß Charolais • Nguån gèc: Vïng Charolais cña Ph¸p • Mµu l«ng: mµu tr¾ng ¸nh kem • Ngo¹i h×nh: c©n ®èi, th©n réng, m×nh dµy, m«ng kh«ng dèc, ®ïi ph¸t triÓn • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- 1400kg, bß c¸i 700-900kg. NÕu nu«i tèt, lóc 12 th¸ng tuæi bª ®ùc ®¹t 450-540kg, bª c¸i 380kg. Trong giai ®o¹n 6-12 th¸ng tuæi bª cã thÓ t¨ng träng 1450-1550g/ngµy. GiÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi, tû lÖ thÞt xÎ 65-69%. 26 Bß Blanc Blue Belge (B.B.B.) • Nguån gèc: BØ • Mµu l«ng: tr¾ng, xanh lèm ®èm, • Ngo¹i h×nh: c¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn • Søc s¶n xuÊt thÞt: Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi l−îng 1100-1200kg, bß c¸i 710- 720kg. NÕu nu«i d−¬ng tèt bª 1 n¨m tuæi bª ®ùc nÆng trung b×nh 480kg, bª c¸i 370-380kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng träng b×nh qu©n 1300g/ngµy. Bª ®ùc nu«i d−ìng tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 66%. 27 Bß Hereford • Nguån gèc: §¶o Hereford cña Anh. • Mµu l«ng: ®á, riªng ë ®Çu, ngùc, phÇn d−íi bông, bèn ch©n vµ ®u«i cã ®èm tr¾ng • Ngo¹i h×nh: tiªu biÓu cña bß chuyªn dông h−íng thÞt. §Çu kh«ng to nh−ng réng. Cæ ng¾n vµ réng. Ngùc s©u vµ réng, l−ng dµi vµ réng. C¬ b¾p rÊt ph¸t triÓn. Ch©n thÊp. Da dµy h¬i th«. Bé x−¬ng v÷ng ch¾c. • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß c¸i tr−ëng thµnh nÆng 750-800kg, bß ®ùc 1000-1200kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª ®ùc 1 n¨m tuæi nÆng 520kg, bª c¸i 364kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1500g/ngµy. Tû lÖ thÞt xÎ lóc 14-16 th¸ng tuæi ®¹t 67-68%. ChÊt l−îng thÞt tèt, thÞt ngon, mÒm, th−êng cã líp mì kÎ gi÷a líp c¬ b¾p. 28 Bß Angus • Nguån gèc: Scotland • Mµu l«ng: ®en hoÆc ®á sÉm; cã thÓ cã ®èm tr¾ng d−íi bông, bÇu vó, bao tinh hoµn Ngo¹i h×nh: th©n h×nh v¹m vì, ®Æc tr−ng cho bß h−íng thÞt, kh«ng cã sõng, ch©n thÊp. • Søc s¶n xuÊt thÞt: Khi tr−ëng thµnh khèi l−îng bß ®ùc 1000-1300kg, bß c¸i 650-800kg. Nu«i d−ìng tèt bÒ ®ùc nÆng trung b×nh 540kg, bª c¸i 380kg lóc 1 n¨m tuæi. Bª 6-12 th¸ng tuæi cã t¨ng trong 1300- 1400g/ngµy. Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cã tû lÖ thÞt xÎ 68-69%. 29 Bß Shorthorn 30 Bß Limousine • Nguån gèc: Ph¸p • Mµu l«ng: ®á sÉm • Søc s¶n xuÊt thÞt: Bß ®ùc tr−ëng thµnh nÆng 1000- 1300kg, bß c¸i 650-800kg. NÕu nu«i d−ìng tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi n»ng 500kg, bª c¸i 350kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi t¨ng träng 1300-1400g/ngµy. Bª ®ùc nu«i tèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 68- 71%. Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 5 31 • Nguån gèc: Vïng Santa Gertrudis, Taxas, Mü (do lai gi÷a bß Shorthorn vµ bß Brahman víi tû lÖ m¸u bß Brahman 3/8 vµ bß Shorthorn 5/8). • Mµu l«ng: ®á sÉm. • Ngo¹i h×nh: kÕt cÊu v÷ng ch¾c. Ngùc s©u, cã yÕm to, dµy, nhiÒu nÕp gÊp. L−ng th¼ng, ph¼ng. Da máng, l«ng mÞn. • Søc s¶n xuÊt thÞt: Khi tr−ëng thµnh bß ®ùc cã khèi l−îng 850-900kg, bß c¸i 630-720kg. Nu«i tèt bª ®ùc 12 th¸ng tuæi nÆng 480kg, bª c¸i 335kg. Bª 6-12 th¸ng tuæi cho t¨ng träng 1000-1300kg. Nu«i ch¨n th¶ trªn ®ång cá bª ®ùc 1 n¨m tuæi nÆng 300-350kg. Bª ®ùc nu«i nhèt giÕt thÞt lóc 14-16 th¸ng tuæi cho tû lÖ thÞt xÎ 55-60%. 32 Tr©u Mura Nguån gèc: ¢n ®é, thuéc nhãm tr©u song (river buffalo) Ngo¹i h×nh * §Çu thanh, tr¸n gå, m¾t con c¸i låi, mòi réng, hai lç mòi xa nhau. Tai to, máng, th−êng rñ xuèng. Sõng cuèn kÌn nh− sõng cõu * YÕm: kh«ng cã * U vai: kh«ng ph¸t triÓn * M«ng në * Bèn ch©n to, ng¾n, b¾p næi râ * Bçu vó rÊt ph¸t triÓn, tÜnh m¹ch vó ngo»n ngoÌo, næi râ Mµu l«ng: toµn th©n ®en tuyÒn, riªng tr¸n vµ ®u«i th−êng cã ®èm tr¾ng 33 Tr©u Mura ThÓ träng: S¬ sinh: 35-40 kg Tr−ëng thµnh: c¸i 500-600 kg; ®ùc 700-750 kg Sinh s¶n: 15-16 th¸ng/ løa S÷a: 1500-1800kg/ chu kú 9-10 th¸ng Mì s÷a: 7-9% ThÞt: ThÞt xÎ: 48%; Søc kÐo: Trung b×nh: 600-800N ThÝch nghi: thÝch nghi víi khÝ hËu nãng Èm 34 • Các tính trạng chọn lọc cơ bản của trâu bò • Phương pháp đánh giá trâu bò đực giống • Phương pháp đánh giá trâu bò cái giống • Tổ chức chọn lọc và gây tạo trâu bò giống CHỌN LỌC TRÂU BÒ GIỐNG 35 C¸c tÝnh tr¹ng chän läc c¬ b¶n cña tr©u bß - §èi víi tr©u bß s÷a: s¶n l−îng s÷a, hµm l−îng mì, protein vµ vËt chÊt kh« trong s÷a, thÓ träng, kÝch th−íc vµ h×nh d¹ng bÇu vó, hÖ sè æn ®Þnh cña chu kú s÷a, tèc ®é th¶i s÷a, hiÖu qu¶ sö dông thøc ¨n, kh¶ n¨ng sinh s¶n, thêi gian sö dông, kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh, c¸c ®Æc tr−ng c¬ b¶n vÒ ngo¹i h×nh thÓ chÊt, v.v. - §èi víi tr©u bß thÞt: thÓ träng, tû lÖ thÞt xÎ, t¨ng träng hµng ngµy, khèi l−îng m« c¬, c¸c chØ tiªu vÒ chÊt l−îng thÞt (thµnh phÇn ho¸ häc,nhiÖt n¨ng, tû lÖ c¬, mì, x−¬ng, m« liªn kÕt trong th©n thÞt), c¸c chØ tiªu vÒ sinh s¶n, tÝnh dÔ ®Î, tËp tÝnh nu«i con vµ søc s¶n xuÊt s÷a.v.v. 36 Hiệu ứng chọn lọc trên số lượng tính trạng khác nhau ở bò sữa (loại thải 25% xấu nhất) A: Đàn xuất phát B: Đàn được chọn theo SL sữa C: Đàn được chọn theo SL sữa và mỡ sữa D: Đàn được chọn theo mỡ sữa + protein sữa E: Đàn được chọn theo SL sữa + mỡ sữa + protein sữa Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 6 37 Ph−¬ng ph¸p chän läc ®a tÝnh tr¹ng - Chän läc lÇn l−ît: Trong mét vµi thÕ hÖ chØ chän läc trªn mét tÝnh tr¹ng, ®Õn khi ®¹t ®−îc møc ®é dù ®Þnh th× chuyÓn sang chän läc theo tÝnh tr¹ng kh¸c. - Chän läc theo møc kh«ng phô thuéc: X¸c ®Þnh yªu cÇu tèi thiÓu cho mçi tÝnh tr¹ng vµ nh÷ng con cã c¸c chØ tiªu v−ît c¸c gi¸ trÞ tèi thiÓu ®ã th× ®−îc chän läc. - Chän läc theo dßng: Chän läc theo nh÷ng tÝnh tr¹ng riªng ë nh÷ng nhãm gia sóc kh¸c nhau nh»m t¹o ra nh÷ng dßng cã sù ph¸t triÓn tèt nhÊt cña tõng tÝnh tr¹ng, sau ®ã b»ng c¸ch lai chÐo dßng nh»m phèi hîp ®−îc nh÷ng ®Æc ®iÓm mong muèn. - Chän läc phèi hîp c¸c tÝnh tr¹ng cã bæ sung: Trong mçi thÕ hÖ chän lµm gièng nh÷ng con phèi hîp ®−îc toµn bé hay ®a sè nh÷ng tÝnh tr¹ng mong muèn, cßn bæ sung nh÷ng thiÕu sãt b»ng c¸ch cho giao phèi nh÷ng c¸ thÓ tèt nhÊt víi nh÷ng con cã c¸c chÊt l−îng cÇn thiÕt. - Chän läc theo chØ sè: §¸nh gi¸ tæng hîp c¸c tÝnh tr¹ng cÇn chän läc thµnh mét chØ tiªu tæng hîp (chØ sè). 38 Ph−¬ng ph¸p chän läc theo chØ sè Trong ®ã: (xi - xi) lµ chªnh lÖch gi÷a gi¸ trÞ thùc tÕ cña c¸ thÓ vµ gi¸ trÞ trung b×nh cña tÝnh tr¹ng i, EBVi lµ gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh cña c¸ thÓ theo tÝnh tr¹ng i bi lµ hÖ sè gia quyÒn (vect¬) tÝnh cho tÝnh tr¹ng i. HÖ sè gia quyÒn t−¬ng øng víi hai c«ng thøc trªn ®−îc tÝnh bëi c¸c c«ng thøc sau: b = P –1 Gv hay b = G11–1 G12 v Trong ®ã: P lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai kiÓu h×nh gi÷a c¸c sè liÖu theo dâi (c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc ®−a vµo trong chØ sè), G11–1 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè, G hay G12 lµ ma trËn ph−¬ng sai-hiÖp ph−¬ng sai di truyÒn gi÷a c¸c tÝnh tr¹ng thuéc tiªu chuÈn chän läc trong chØ sè víi c¸c tÝnh tr¹ng thuéc môc tiªu nh©n gièng. v lµ vect¬ vÒ gi¸ trÞ kinh tÕ cña c¸c tÝnh tr¹ng, tøc lµ sù thay ®æi lîi nhuËn cËn biªn cã ®−îc khi t¨ng ®−îc mét ®¬n vÞ cña tÝnh tr¹ng. I = ∑bi (xi - xi) n i I = ∑bi EBVi n hay i §¸nh gi¸ vµ chän läc ®ùc gièng 1. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo nguån gèc - §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ phÈm gièng - Dù ®o¸n vÒ tiÒm n¨ng cña con gièng - Nguyªn t¾c ghÐp ®«i giao phèi ë bè mÑ vµ tæ tiªn - Th«ng tin vÒ anh em ruét thÞt vµ nöa ruét thÞt rÊt quan träng 2. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo b¶n th©n - Ngo¹i h×nh thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Sè l−îng vµ chÊt l−îng tinh dÞch 3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau - So s¸nh SSX cña con cña c¸c ®ùc gièng nu«i trong cïng ®iÒu kiÖn - So s¸nh SSX cña con ®ùc gièng víi b¹n ®µn - So s¸nh SSX cña con g¸i víi mÑ 4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo gi¸ trÞ gièng −íc tÝnh (EBV) - Phèi hîp th«ng tin cña nhiÒu thÕ hÖ - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng (chØ sè) + Chän ®èi t−îng: chØ nh÷ng con ®¹t yªu cÇu khi ®¸nh gi¸ vÒ nguån gèc vµ ngo¹i h×nh th× míi ®−îc dù kiÓm tra qua ®êi sau. + Bª ®ùc ®−îc nu«i ®Õn 14-15 th¸ng tuæi th× khai th¸c tinh cho phèi víi sè bß c¸i ®· chän + Trong khi chê kÕt qu¶ kiÓm tra, khai th¸c tinh dÞch lµm tinh ®«ng viªn/cäng r¹ dù tr÷ it nhÊt lµ 5000 liÒu/®ùc. + Bª c¸i (>30 con g¸i/®ùc gièng) ®Î ra ®−îc nu«i d−ìng tèt, ®Õn 18 th¸ng tuæi th× cho phèi gièng. §Õn khi c¸c con g¸i ®ùc gièng ®Î th× theo dâi søc s¶n xuÊt s÷a cña løa thø nhÊt. Dùa vµo kÕt qu¶ nµy ®Ó ®¸nh gi¸ gi¸ trÞ cña con ®ùc gièng. 40 §¸nh gi¸ vµ chän läc cái gièng 1. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo nguån gèc - §¸nh gi¸ s¬ bé vÒ phÈm gièng - Dù ®o¸n vÒ tiÒm n¨ng cña con gièng - Nguyªn t¾c ghÐp ®«i giao phèi ë bè mÑ vµ tæ tiªn - Th«ng tin vÒ anh em ruét thÞt vµ nöa ruét thÞt rÊt quan träng 2. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo b¶n th©n - Ngo¹i h×nh, thÓ chÊt, sinh tr−ëng, søc khoÎ - Kh¶ n¨ng sinh s¶n (tuæi phèi lÇn ®Çu, tû lÖ thô thai, phèi l¹i sau ®Î) - Søc s¶n xuÊt s÷a 3. §¸nh gi¸ vµ chon läc theo ®êi sau Kh«ng thÓ thùc hiÖn trong thùc tÕ 4. §¸nh gi¸ vµ chän läc theo chØ sè gi¸ trÞ gièng - Phèi hîp th«ng tin cña tæ tiªn vµ b¶n th©n - Phèi hîp th«ng tin tõ nhiÒu tÝnh tr¹ng Tổ chức chän läc ®ùc gièng MÑ ®ùc gièng Bè ®ùc gièng §ùc hËu bÞ Chän läc theo ngo¹i h×nh vµ sinh tr−ëng §ùc kiÓm ®Þnh Chän läc theo ho¹t tÝnh sinh dôc, sè l−îng vµ chÊt l−îng tinh §ùc tr−ëng thµnh Lo¹i th¶i sau khi khai th¸c ®ñ tinh dÞch dù tr÷ Ng©n hµng tinh Lo¹i th¶i tinh HN NH Phối kiểm tra 42 120.000 bò cái 300 cái hạt nhân 150 bê 60 bê đực hậu bị Phối 1000 liều tinh mỗi đực 100 con gái/đực (tổng số 6000 con) Theo dõi sinh trưởng, sinh sản và SSX của các con gái’ Phối giống cho các con gái Hàng năm chọn 5 đực giống (loại thải 55 đực) 20 BÒ DỰC Đà KIỂM TRA 3 đực ngoại tốt nhất 4 đực nội tốt nhất Lớp Học Phần VNUA - Khoa Chăn nuôi- Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam https://sites.google.com/site/lophocphanvnuak60/ 7 43 Toàn bộ bê cái Toàn bộ bê đực Trại nuôi bò đẻ lứa 2 trở lên20 % xấu nhất Trại nuôi bê từ sơ sinh đến cai sữa Bê đực Bê cái Trại kiểm tra bò đẻ lứa 1 25% 25% 50% Trại nuôi bò trên 1 tuổi và bò tơ Trại vỗ béo Trại nuôi bê cái từ 1 đến 12 tháng tuổi Trại nuôi bê đực từ 1 đến 12 tháng tuổi Giết thịt Bê (90 %) Chọn bê đực làm giống từ những bò cái tốt nhất Bán giống 50% tốt nhất đưa vào thay thế đàn Bê (90%) 25% xấu nhất chuyển giết thịt 44 • Nhân giống thuần – Nhân giống theo dòng – Nhân giống hạt nhân hình tháp – Nhân giống hạt nhân có MOET • Lai giống – Lai giống kết thúc – Lai giống liên tục – Lai giống kết hợp NHÂN GIỐNG TRÂU BÒ 45 Nhân giống theo dòng + T¹o dßng: Ph¸t hiÖn c¸ thÓ cã chÊt l−îng tèt th«ng qua ®¸nh gi¸ chÊt l−îng ®êi sau ®Ó lµm con ®Çu dßng. GhÐp ®«i giao phèi cÈn thËn ®Ó cã ®µn con ch¸u cña con ®Çu dßng ®ã ®ñ lín h×nh thµnh nªn dßng gia sóc thuÇn cã nh÷ng chÊt l−îng ®Æc thï næi bËt. + Tiªu chuÈn ho¸ ho¸ dßng vµ x©y dùng nhãm h¹t nh©n cña dßng th«ng qua chän läc nh÷ng con ®¸p øng ®−îc yªu cÇu vÒ ngo¹i h×nh thÓ chÊt vµ søc s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn cña dßng. + GhÐp ®«i giao phèi gi÷a c¸c c¸ thÓ ®ùc vµ c¸i cïng dßng ®Ó duy tr× vµ cñng cè nh÷ng ®Æc ®iÓm tèt cña dßng ®ã. Th«ng th−êng cho ghÐp ®«i giao phèi néi bé dßng ë ®êi thø ba (III- III) hoÆc ®êi thø ba víi ®êi thø t− (III-IV). + Nh©n gi