Bài giảng Kinh tế công cộng - Chương 4.1: Ngoại tác (Externalities) - Lê Thị Nhàn

11-Oct-15 1 BÀI 4 NGOẠI TÁC EXTERNALITIES Slides có sử dụng thông tin của Jonathan Gruber Le T. Nhan 11-Oct-15 2 NỘI DUNG CHƯƠNG  Phân loại ngoại tác  Hậu quả của ngoại tác  Giải pháp tư nhân đối với ngoại tác  Chính sách can thiệp của chính phủ 11-Oct-15 3 THUẬT NGỮ  EXTERNALITY  NGOẠI TÁC  NGOẠI ỨNG  YẾU TỐ NGOẠI LAI 11-Oct-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 4 PHẦN I KHÁI NIỆM & PHÂN LOẠI NGOẠI TÁC 11-Oct-15 2 11-Oct-15 5 NGOẠI TÁC  Externality?  “Externalities arise whenever the actions of one party make another party worse or better off, yet the first party neither bears the costs nor receives the benefits of doing so.” (Gruber, 4ed.) 11-Oct-15 6 NGOẠI TÁC  Khái niệm?  “Khi hành động của một đối tượng (cá nhân/hãng) có tác động/ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích/phúc lợi/chi phí của một đối tượng khác, nhưng những tác động/ảnh hưởng đó lại không được phản ánh trong giá cả thị trường thì ảnh hưởng đó được gọi là các ngoại tác” 11-Oct-15 7 PHÂN LOẠI NGOẠI TÁC NGOẠI TÁC TIÊU CỰC NGOẠI TÁC TÍCH CỰC SX TD SX TD ? ? ? ? 11-Oct-15 8 PHÂN LOẠI NGOẠI TÁC  NGOẠI TÁC TIÊU CỰC “Là những chi phí tác động lên một đối tượng thứ ba (ngoài người mua, người bán trên TT), nhưng chi phí đó lại không được phản ánh trong giá cả TT”. 11-Oct-15 3 11-Oct-15 9 PHÂN LOẠI NGOẠI TÁC  NGOẠI TÁC TÍCH CỰC “Là những lợi ích mang lại cho bên thứ ba (ngoài người mua, người bán trên TT), nhưng những lợi ích đó lại không được phản ánh trong giá cả TT”. 11-Oct-15 10 ĐẶC ĐỂM CHUNG CỦA NGOẠI TÁC  Chúng có thể do cả hoạt động SX lẫn tiêu dùng gây ra. 11-Oct-15 11 ĐẶC ĐỂM CHUNG CỦA NGOẠI TÁC  Trong ngoại tác, việc ai là người gây tác hại (hay mang lại lợi ích) cho ai nhiều khi chỉ mang tính tương đối  Bạn nhìn theo góc độ nào? 11-Oct-15 12 ĐẶC ĐỂM CHUNG CỦA NGOẠI TÁC  Sự phân biệt giữa tính chất tiêu cực và tích cực của ngoại tác chỉ mang tính tương đối  Lò nướng bánh mỳ tạo nên ngoại tác tích cực hay tiêu cực? 11-Oct-15 4 11-Oct-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 13 PHẦN II HẬU QUẢ CỦA NGOẠI TÁC 11-Oct-15 14 HẬU QUẢ CỦA NGOẠI TÁC  Dưới quan điểm xã hội và kinh tế học, mọi ngoại tác đều phi hiệu quả và là một thất bại TT.  Khi có ngoại tác thì hoặc MPC hoặc MPB của tư nhân không nhất trí với MSC hoặc MSB của xã hội do đó mức SX tối ưu của thị trường khác với mức hiệu quả của XH. 11-Oct-15 15 HẬU QUẢ CỦA NGOẠI TÁC  Khi nghiên cứu hậu quả của ngoại tác, cần nghiên cứu đầy đủ:  Ngoại tác tiêu cực trong SX;  Ngoại tác tiêu cực trong TD;  Ngoại tác tích cực trong SX;  Ngoại tác tích cực trong TD.  Thực tế, ngoại tác sản xuất tiêu cực được chú ý xem xét. 11-Oct-15 16 NGOẠI TÁC TIÊU CỰC Sự phi hiệu quả của ngoại tác tiêu cực Ví dụ và Bối cảnh: Một nhà máy SX thép và một HTX đánh cá sử dụng chung cái hồ nước. Nhà máy dùng cái hồ làm nơi xả thải và làm chết cá, gây giảm thu nhập của HTX đánh cá. 11-Oct-15 5 11-Oct-15 17 NGOẠI TÁC TIÊU CỰC Sự phi hiệu quả của ngoại tác tiêu cực Price of steel Quantity of steel B C A Q1Q2 P1 Deadweight loss Social marginal cost, SMC = PMC + MD S = Private marginal cost, PMC $100 = Marginal damage, MD D = Private marginal benefit, PMB = Social marginal benefit, SMB Overproduction 11-Oct-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 18 PHẦN III GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 11-Oct-15 19 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Quy định quyền SH tài sản Định lý Coase Coase cho sở dĩ N.T tồn tại vì thiếu qui định rõ ràng về quyền sở hữu các NL được các bên sử dụng chung. Nội dung định lý Coase: Nếu chi phí đàm phán là không đáng kể thì có thể đưa ra một giải pháp hiệu quả cho N.Ứ bằng cách trao quyền SH các NL sử dụng chung cho một bên nào đó. Kết quả này không phụ thuộc vào việc bên nào trong số các bên liên quan đến N.Ứ được trao quyền SH. 11-Oct-15 20 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Quy định quyền SH tài sản Định lý Coase Nếu quyền sở hữu cái hồ thuộc về Nhà máy: NM sẽ không SX thêm hàng hóa nếu HTX chấp nhận đền bù cho họ một lượng tiền ≥ lợi ích ròng mà họ nhận được từ việc tiếp tục SX, tức là MB - MPC. HTX sẽ sẵn sàng đền bù nếu số tiền HTX bỏ ra đền bù ≤ mức thiệt hại mà họ gánh chịu từ việc SX của nhà máy (hay MEC) Vậy giao dịch đền bù giữa 2 bên sẽ xảy ra ở mức SL j thỏa: MEC tại j ≥ Mức đền bù ≥ MB – MPC tại j 11-Oct-15 6 11-Oct-15 21 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Quy định quyền SH tài sản Định lý Coase Nếu quyền sở hữu cái hồ thuộc về HTX: NM sẽ sẵn sàng đền bù cho HTX để HTX cho phép NM xả thải xuống hồ, chừng nào mức đền bù ≤ lợi ích ròng do SX, tức là MB – MPC HTX sẽ sẵn sàng chấp nhận đền bù nếu mức đền bù ≥ thiệt hại mà HTX phải chịu từ hoạt động SX của NM, tức MEC. Vậy giao dịch đền bù giữa 2 bên sẽ xảy ra ở mức SL j thỏa: MEC tại j ≤ Mức đền bù ≤ MB – MPC tại j 11-Oct-15 22 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Quy định quyền SH tài sản Định lý Coase Một số nhận xét:  Nếu thành công thì NT có thể giải quyết thông qua đàm phán tư nhân. Việc cần làm là trao quyền SH các NL cho một bên nào đó. Việc trao quyền SH cho ai không ảnh hưởng đến kết quả của xử lý N.T; nhưng ý nghĩa của việc trao cho ai lại khác nhau. Bên nào được trao quyền sở hữu NL thì bên đó được tăng thêm lợi ích qua quá trình đền bù; 11-Oct-15 23 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Quy định quyền SH tài sản Định lý Coase Một số nhận xét:  Định lý Coase chỉ có thể thực hiện nếu chi phí đàm phán là không đáng kể;  Định lý Coase chỉ phù hợp với các N.T nhỏ có liên quan đến một số ít đối tượng và nguyên nhân gây ra N.T có thể xác định dễ dàng; 11-Oct-15 24 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 2. Giải pháp Sáp nhập Nội hóa N.T bằng cách sáp nhập các bên liên quan: Trong ví dụ trên nếu NM và HTX liên kết lại thành một đơn vị chung thì khi đó đơn vị liên doanh sẽ cân nhắc lợi ích của cả 2 hoạt động và dừng lại ở mức SL tối ưu XH và đó cũng là mức SL mà lợi nhuận của liên doanh là lớn nhất. 11-Oct-15 7 11-Oct-15 25 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 3. Giải pháp Dùng dư luận XH Với các DN sản xuất gây ô nhiễm, các tổ chức bảo vệ môi trường có thể dùng sức ép dư luận để buộc các DN này chú trọng đến sử dụng công nghệ sạch thông qua việc vận động NTD tẩy chay sản phẩm của DN gây ô nhiễm. Biện pháp này tỏ ra khá hữu hiệu trong giai đoạn hiện nay. 11-Oct-15 26 GIẢI PHÁP TƯ NHÂN ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 3. Giải pháp Dùng dư luận XH Đọc bài: “Vedan và sức mạnh của công luận” – Luật sư Trương Trọng Nghĩa. 11-Oct-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 27 PHẦN IV GIẢI PHÁP CỦA CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 11-Oct-15 28 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC Các giải pháp của Chính phủ có thể: Áp dụng hình thức phạt (thuế);  Trợ cấp chi tiêu để giảm bớt ngoại tác; Áp dụng các qui định để hạn chế ngoại tác; Xác định các quyền tài sản không khuyến khích gây ra ngoại tác thông qua hệ thống luật. 11-Oct-15 8 11-Oct-15 29 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC 1. Phạt bằng cách đánh thuế (Thuế Pigou) Thuế Pigou là loại thuế đánh vào mỗi đ.v.s.p của DN gây ô nhiễm sao cho mức thuế = chi phí ngoại tác biên tại mức SL tối ưu của XH (MEC hay MD). 11-Oct-15 30 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC Đánh thuế (Thuế Pigou) E A MSC = MPC + MEC 0 Q0 Q1 Q a b MECB MPC C MB Thuế sửa sai ngoại tác tiêu cực (sản xuất quá mức) Corrective Taxation 11-Oct-15 32 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC Trợ cấp E A MSC = MPC + MEC 0 Q0 Q1 Q a b MECB MPC C MB 11-Oct-15 9 Trợ giá sửa sai ngoại tác tiêu cực (khai thác quá mức) Corrective Subsidies 11-Oct-15 34 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC Kiểm soát trực tiếp bằng mức chuẩn thải Mỗi hãng gây ô nhiễm sẽ bị yêu cầu chỉ được gây ô nhiễm ở một mức nhất định, gọi là mức chuẩn thải, nếu không sẽ bị buộc đóng cửa. Cách làm này thường không có hiệu quả khi có nhiều hãng cùng gây ô nhiễm, nhưng mỗi hãng lại có khả năng giảm ô nhiễm với chi phí khác nhau. 11-Oct-15 35 GIẢI PHÁP CHÍNH PHỦ ĐỐI VỚI NGOẠI TÁC Hình thành thị trường về ô nhiễm  Chính phủ có thể tiến hành bán giấy phép ô nhiễm hay giấy phép xả thải.  Chính phủ sẽ bán giấy phép cho hãng được xả một lượng phế thải nhất định nào đó. Các hãng sẽ tiến hành đấu giá để mua những giấy phép này, và hãng nào trả giá cao nhất sẽ được nhận.  Mức giá của những giấy phép này sẽ là mức giá cân bằng của thị trường sao cho lượng ô nhiễm sẽ đúng bằng mức mà chính phủ mong muốn.  Mức giá cân bằng đối với giấy phép xả thải gọi là phí xả thải. 11-Oct-15 Kinh tế học công cộng - by Le Trung Nhan 36 THẢO LUẬN NHÓM  Chúng ta đã học và trình bày về ngoại tác sản xuất tiêu cực. Thảo luận và biểu diễn bằng hình vẽ, đồng thời chỉ ra phần tổn thất (DWL) của xã hội trong các trường hợp:  Ngoại tác sản xuất tích cực;  Ngoại tác tiêu dùng tích cực;  Ngoại tác tiêu dùng tiêu cực 11-Oct-15 10