Bài giảng Môi trường và con người - Chương 5: Phát triển bền vững - Lê Thị Thanh Mai

CHƢƠNG 5 PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG Khoa Môi trường _ ĐH Bách Khoa Môn học: Con người môi trường 1 DHBK-Khoa Môi trường _ Môn học: Con người & môi trường Chương 5: Phát triển bền vững Quan niệm về phát triển Muïc tieâu cuûa phaùt trieån laø naâng cao ñieàu kieän vaø chaát löôïng cuoäc soáng, taïo laäp cuoäc soáng coâng baèng vaø bình ñaúng giöõa caùc thaønh vieân. Tuy nhieân, trong moät thôøi gian khaù daøi ngöôøi ta thöôøng ñaët muïc tieâu kinh teá quaù cao, xem söï taêng tröôûng veà kinh teá laø thöôùc ño duy nhaát cuûa söï phaùt trieån. 2 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững Quan niệm về phát triển Sau moät thôøi kyø phaùt trieån maïnh meõ cuûa caùc neàn kinh teá theá giôùi, vaøo caùc naêm 1950 ‟ 1980, loaøi ngöôøi nhaän thöùc ñöôïc raèng: thöôùc ño kinh teá khoâng phaûn aùnh ñöôïc ñaày ñuû quan nieäm veà phaùt trieån. Thay cho chæ soá duy nhaát ñaùnh giaù söï phaùt trieån cuûa caùc quoác gia laø GDP, xuaát hieän caùc chæ tieâu khaùc nhö HDI, HFI. 3 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững Quan niệm về phát triển Caùc maâu thuaãn giöõa moâi tröôøng vaø phaùt trieån KTXH ñaõ daãn ñeán moät soá söï thöøa nhaän: nguoàn taøi nguyeân cuûa traùi ñaát khoâng phaûi laø voâ taän maø con ngöôøi coù theå khai thaùc hoaëc thoáng trò theo yù mình, thöøa nhaän caùc giôùi haïn cuûa töï nhieân vaø söï caàn thieát phaûi soáng haøi hoøa với töï nhieân, caàn thieát phaûi tính toaùn ñeán lôïi ích chung cuûa coäng ñoàng, cuûa caùc theá heä töông lai vaø caùc chi phí moâi tröôøng cho söï phaùt trieån  daãn ñeán söï xuaát hieän moät khaùi nieäm môùi: “phaùt trieån beàn vöõng” 4 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 5 4/1968 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 4/1968 Tổ chức The Club of Rome được sáng lập, là một tổ chức phi chính phủ hỗ trợ cho việc nghiên cứu “Những vấn đề của thế giới" - nhằm diễn tả những vấn đề chính trị, văn hóa, xã hội, môi trường và công nghệ trên toàn cầu với tầm nhìn lâu dài. 6 6/1972 4/1968 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 6/1972 Hội nghị của Liên Hợp Quốc về con người và môi trường được tổ chức tại Stockholm, Thụy Điển, được đánh giá là hành động đầu tiên có sự nỗ lực chung của toàn thể nhân loại nhằm giải quyết các vấn đề về môi trường. 7 6/1972 4/1968 1984 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 1984 Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc đã ủy nhiệm cho bà Gro Harlem Brundtland, khi đó là Thủ tướng Na Uy, quyền thành lập và làm chủ tịch Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới (World Commission on Environment and Development - WCED), nay còn gọi là Ủy ban Brundtland. 8 6/1972 4/1968 1987 1984 LỊCH SỬ PTBV • 1987 Bản báo cáo có tựa đề "Tương lai của chúng ta" (Báo cáo Brundtland), lần đầu tiên công bố chính thức thuật ngữ “Phát triển bền vững“_ Sự định nghĩa và cái nhìn mới về cách hoạch định các chiến lược phát triển lâu dài. DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 9 6/1972 4/1968 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 1989 Sự phát hành và tầm quan trọng của “Tương lai của chúng ta” dẫn đến sự ra đời của Nghị quyết 44/228 - tiền đề cho việc tổ chức Hội nghị về Môi trường và Phát triển của Liên hiệp quốc. 10 6/1972 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 1992 Rio de Jainero, Brasil là nơi đăng cai tổ chức Hội nghị thượng đỉnh về Trái Đất, tên chính thức là Hội nghị về Môi trƣờng và Phát triển của Liên hiệp quốc (UNCED). Tại đây, các đại biểu tham gia đã thống nhất những nguyên tắc cơ bản và phát động một chương trình hành động vì sự phát triển bền vững có tên Chƣơng trình nghị sự 21 11 6/1972 2002 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững • 2002 Hội nghị thượng đỉnh Thế giới về PTBV Những mục tiêu bao gồm xóa nghèo đói, phát triển những sản phẩm tái sinh hoặc thân thiện với môi trường, bảo vệ và quản lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên. Đề cập tới chủ đề toàn cầu hóa gắn với các vấn đề liên quan tới sức khỏe và phát triển. 12 6/1972 2002 4/1968 1992 1987 1984 1989 LỊCH SỬ PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 13 Định nghĩa PTBV • Phát triển bền vững là "sự phát triển có thể đáp ứng được những nhu cầu hiện tại mà không ảnh hưởng, tổn hại đến những khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai" _1987-Ủy ban Môi trường và Phát triển Thế giới - WCED (nay là Ủy ban Brundtland) DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 14 Thƣớc đo về PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 15 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 16 „ Vaán ñeà phöùc taïp hôn vì con chaùu cuûa chuùng ta khoâng chæ thöøa keá tình traïng oâ nhieãm vaø caïn kieät taøi nguyeân maø chuùng ta ñeå laïi, maø cuõng thöøa höôûng caùc thaønh quaû giaùo duïc, kyõ thuaät vaø kieán thöùc (voán con ngöôøi) cuõng nhö voán vaät chaát. Chuùng cuõng coù theå ñöôïc lôïi töø nhöõng ñaàu tö vaøo taøi nguyeân thieân nhieân, thí duï nhö laøm taêng söï maøu môõ cuûa ñaát vaø troàng laïi röøng. Thƣớc đo về PTBV Thƣớc đo bền vững về Kinh tế Thƣớc đo bền vững về Môi trƣờng Thƣớc đo bền vững về Xã hội DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 17 Thƣớc đo về PTBV • Thƣớc đo bền vững về Kinh tế: – Yếu tố kinh tế đóng một vai trò không thể thiếu trong PTBV. – Đòi hỏi sự phát triển của hệ thống kinh tế trong đó cơ hội tiếp xúc và quyền sử dụng với những nguồn tài nguyên thiên nhiên cho các hoạt động kinh tế được chia sẻ bình đẳng. DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 18 Thƣớc đo về PTBV • Thƣớc đo bền vững về Kinh tế (tt): – Tạo ra nhiều thị trường mới để phát triển – Giảm chi phí bằng cách nâng cao hiệu suất, giảm tiêu hao năng lượng và nguyên liệu đầu vào – Tạo ra giá trị thặng dư cho sản phẩm _ Thước đo này được tính trên giá trị GDP DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 19 Thƣớc đo về PTBV • Thƣớc đo bền vững về Kinh tế (tt): – Thước đo này được tính trên giá trị GDP ‟ Phaûi tính ñeán söï haïn cheá toái ña nhu caàu tieâu thuï taøi nguyeân vaø taêng cöôøng khaû naêng taùi sinh chaát thaûi. ‟ Caàn quan taâm tôùi söï thay ñoåi caùc giaù trò GDP ôû caùc taàng lôùp daân cö khaùc nhau nhaèm haïn cheá söï cheânh leäch thu nhaäp giöõa caùc taàng lôùp. DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 20 Thƣớc đo về PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 21 Thƣớc đo về PTBV • Thƣớc đo bền vững về Môi trƣờng: Khía cạnh môi trường trong PTBV đòi hỏi duy trì sự cân bằng giữa bảo vệ môi trường tự nhiên với sự khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên nhằm mục đích duy trì mức độ khai thác ở một giới hạn nhất định cho phép môi trường tiếp tục hỗ trợ điều kiện sống cho con người và các sinh vật sống trên trái đất DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 22 Thƣớc đo về PTBV • Thƣớc đo bền vững về Môi trƣờng: – Giảm lượng chất thải vào môi trường, loại bỏ các chất độc – Sử dụng các nguyên liệu thân thiện với môi trường – ứng dụng các công nghệ thân thiện với môi trường trong các lĩnh vực khác nhau – Tập trung khai thác các nguồn năng lượng sạch, có khả năng tái tạo như năng lượng gió, năng lượng mặt trời, năng lượng sinh học, năng lượng địa nhiệt 23 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững Thƣớc đo về PTBV Vd Sự quan tâm đến các khía cạh môi trường trong một dự án phát triển kinh tế DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 24 Thƣớc đo về PTBV Thƣớc đo bền vững về Xã hội: Khía cạnh xã hội của PTBV cần được chú trọng vào sự phát triển sự công bằng, cho tất cả mọi người cơ hội phát triển tiềm năng bản thân và có điều kiện sống chấp nhận được. • Sức khỏe cộng đồng được cải thiện • Chất lượng cuộc sống được nâng cao • Chú trọng tới các lợi ích của người khuyết tật Thöôùc ño thoâng tin „ PTBV ñaûm baûo thoâng tin veà chaát löôïng cuoäc soáng cuûa ngöøoi daân phaûi ñöôïc coâng boá coâng khai minh baïch veà caùc vaán ñeà: „ ‟ Caùc keá hoaïch phaùt trieån cuûa Chính phuû coù aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng cuûa ngöôøi daân? „ ‟ Chaát löôïng moâi tröôøng khoâng khí, nöôùc, ñaát nôi ngöôøi daân ñang soáng coù baûo ñaûm nhö quy ñònh hay khoâng? (Nhieàu Chính phuû coá tình khoâng coâng boá thoâng tin thöïc veà moâi tröôøng cho moïi ngöôøi daân). „ ‟ Chaát löôïng löông thöïc, thöïc phaåm ngöôøi daân hieän ñang söû duïng ôû tình traïng nhö theá naøo? DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 25 Thƣớc đo về PTBV Thöôùc ño veà phong caùch cuoäc soáng  Phaùt trieån beàn vöõng ñoøi hoûi phaûi thay ñoåi caùc thoùi quen vaø phong caùc soáng coù haïi cho moâi tröôøng chung cuûa traùi ñaát  Thay ñoåi caùc quan nieäm veà ñaïo ñöùc soáng Moãi ngöôøi laø moät thaønh vieân cuûa coäng ñoàng sinh vaät. Moãi ngöôøi ñeàu coù quyeàn cô baûn ngang nhau. Moãi moät daïng soáng ñeàu phaûi ñöôïc ñaûm baûo quyeàn toàn taïi, baát keå noù coù giaù trò nhö theá naøo ñoái vôùi con ngöôøi.  yù thöùc söï phaân chia coâng baèng nhöõng phuùc lôïi vaø toån phí cuûa vieäc söû duïng nguoàn taøi nguyeân giöõa nhöõng vuøng ngheøo vaø nhöõng vuøng giaøu, giöõa theá heä hieän taïi vaø töông lai. 26 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững Thƣớc đo về PTBV Boä chæ soá phaùt trieån beàn vöõng coù theå aùp duïng cho Vieät Nam DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 27 Phaùt trieån kinh teá  Taêng saûn phaåm quoác noäi (GDP) treân ñaàu ngöôøi.  Caùc chính saùch vaø coâng cuï kinh teá trôû thaønh caùc nguyeân taéc baét buoäc trong thöïc hieän caùc muïc tieâu PTBV vaø BVMT.  Chi phí veà baûo veä moâi tröôøng taêng theo % GDP  Chi phí ODA cho phaùt trieån beàn vöõng Phaùt trieån xaõ hoäi Phaùt trieån moâi tröôøng töï nhieân Thƣớc đo về PTBV DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 28 Phaùt trieån kinh teá Phaùt trieån xaõ hoäi  Möùc ñoä gia taêng daân soá  Tyû leä daân soá caû nöôùc soáng döôùi möùc ngheøo ñoùi  Tyû leä bieát chöõ cuûa ngöôøi lôùn  Tyû leä töû vong khi sinh  Maát maùt kinh teá vaø con ngöôøi do thieân tai  Taêng quyeàn löïc vaø daân chuû cho Quoác hoäi  Tham gia tích cöïc caùc dieãn ñaøn vaø cam keát thöïc hieän caùc thoûa thuaän quoác teá  Heä thoáng haønh chính ñuû naêng löïc, trong saïch vaø côûi môû  Caùc cô quan BVMT ñöôïc kieän toaøn, thöïc hieän coù hieäu quaû  Thöïc hieän hieäu quaû cô cheá hoøa nhaäp caùc nhaân toá kinh teá, xaõ hoäi vaø moâi tröôøng trong caùc giai ñoaïn vaø quy moâ cuûa quaù trình quy hoaïch phaùt trieån  Caùc chieán löôïc vaø keá hoaïch haønh ñoäng moâi tröôøng ñöôïc tieán haønh ñònh kyø theo caùc thôøi kyø (giai ñoaïn) quy hoaïch phaùt trieån kinh teá ‟ xaõ hoäi vaø phaûi ñöôïc caùc ngaønh cuûa chính phuû thöïc hieän hieäu quaû.  Thieát laäp heä thoáng toång hôïp giaùm saùt vieäc thöïc hieän coâng taùc moâi tröôøng vaø chaát löôïng cuûa caùc chính saùch vaø döï aùn phaùt trieån hieän nay vaø töông lai.  Taùi sinh vaø taùi söû duïng chaát thaûi. Phaùt trieån moâi tröôøng töï nhieân Thƣớc đo về PTBV Boä chæ soá phaùt trieån beàn vöõng coù theå aùp duïng cho Vieät Nam DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 29 Phaùt trieån kinh teá Phaùt trieån xaõ hoäi Phaùt trieån moâi tröôøng töï nhieân  Taêng toång ñoä che phuû, maät ñoä vaø chaát löôïng röøng.  Möùc haï thaáp haøng naêm cuûa nöôùc ngaàm vaø nöôùc beà maët.  An toaøn nöôùc sinh hoaït.  Xöû lyù nöôùc thaûi.  Möùc tieâu thuï naêng löôïng haøng naêm treân ñaàu ngöôøi.  Tieâu thuï naêng löôïng töø nguoàn taùi taïo (tính theo % toång möùc tieâu thuï naêng löôïng).  Soá loaøi bò ñe doïa (tính theo % toång loaøi baûn ñòa).  Soá löôïng caùc keá hoaïch quaûn lyù khu baûo toàn vaø toång möùc kinh phí ñaàu tö cho baûo toàn.  Saûn löôïng khai thaùc thuûy saûn oån ñònh. Thƣớc đo về PTBV Moâ hình PTBV“4 chaân” Kinh teá Moâi tröôøng Xaõ hoäi Vaên hoùa DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 30 Laäp luaän naøy cho raèng neáu caùc muïc tieâu kinh teá, xaõ hoäi vaø sinh thaùi cuûa nhieàu nöôùc coù theå töông töï nhau, thì muïc tieâu vaên hoùa laø neùt khaùc bieät cô baûn nhaát ñeå phaân bieät chieán löôïc phaùt trieån beàn vöõng cuûa moãi nöôùc. “Gheá 4 chaân” môùi laø beàn vöõng.  Sau 1980, khi caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa ñaát nöôùc ñaõ coù nhöõng keát quaû tieán boä, chính phuû Vieät Nam quan taâm tôùi coâng taùc ñieàu tra taøi nguyeân ñaát nöôùc vaø tìm hieåu caùc bieän phaùp söû duïng hôïp lyù taøi nguyeân hieän coù  Naêm 1988, quoác hoäi, hoäi ñoàng boä tröôûng Vieät Nam ñaõ ban haønh haøng loaït caùc vaên kieän quan troïng nhö Luaät Ñaát ñai, luaät baûo veä söùc khoûe cho nhaân daân, luaät khoaùng saûn, luaät baûo veä röøng v.v... DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 31 TIEÁP CAÄN PTBV ÔÛ VIEÄT NAM  Söï kieän noåi baät: 12/1990, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa UNDP vaø UNEP, Vieät Nam ñaõ ñaêng cai vaø toå chöùc thaønh coâng hoäi nghò quoác teá veà moâi tröôøng vaø PTBV.  Ñaây laø moät trong caùc hoäi nghò quoác teá ñaàu tieân veà PTBV ñöôïc toå chöùc ôû moät nöôùc thuoäc theá giôùi thöù ba.  Taïi hoäi nghò, vôùi gaàn 100 ñaïi bieåu quoác teá ñaïi dieän cho 40 toå chöùc khaùc nhau, Vieät Nam ñaõ ñöa ra baûn Döï thaûo keá hoaïch quoác gia veà moâi tröôøng vaø PTBV 1991 ‟ 2000, ñöôïc caùc nhaø khoa hoïc vaø ñaïi bieåu quoác teá ñoùng goùp yù kieán, trôû thaønh noäi dung cuûa Keá hoaïch quoác gia veà moâi tröôøng vaø PTBV giai ñoaïn 1991 ‟ 2000 DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 32 TIEÁP CAÄN PTBV ÔÛ VIEÄT NAM  Thaùng 12/1993, quoác hoäi nöôùc Vieät Nam ñaõ thoâng qua luaät baûo veä moâi tröôøng veà coâng taùc BVMT vaø PTBV ñaát nöôùc.  Thaùng 4/1995, vôùi söï giuùp ñôõ cuûa World Bank, toå chöùc CIDA Canda, VN hoaøn thaønh baûn phaùc thaûo keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia veà moâi tröôøng (National Environmental Action Plan vieát taét laø NEAP). Noäi dung chuû yeáu goàm 3 phaàn:  Phaàn 1 ‟ Caùc vaán ñeà chính cuûa moâi tröôøng Vieät Nam hieän nay vaø xu theá bieán ñoäng trong töông lai  Phaàn 2 ‟ Ñeà caäp caùc haønh ñoäng caàn phaûi ñöôïc tieán haønh  Phaàn 3 ‟ Caùc chæ daãn laøm theá naøo ñeå thöïc hieän ñöôïc caùc chöông trình. DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 33 TIEÁP CAÄN PTBV ÔÛ VN „ Baûn keá hoaïch ñaõ xaùc ñònh ba lónh vöïc lôùn caàn thaûo luaän ñeå xaây döïng keá hoaïch haønh ñoäng quoác gia laø: ‟ caùc nguoàn taøi nguyeân thieân nhieân, ‟ oâ nhieãm ñoâ thò vaø khu coâng nghieäp, ‟ xaây döïng theå cheá. DHBK-Khoa Môi trƣờng _ Môn học: Con ngƣời & môi trƣờng Chƣơng 5: Phát triển bền vững 34 TIEÁP CAÄN PTBV ÔÛ VN