Bài giảng môn học Quản lý tài chính công

TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦY LỢI KHOA KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ BỘ MÔN KẾ TOÁN BÀI GIẢNG MÔN HỌC QUẢN LÝ TÀI CHÍNH CÔNG (Dành cho Sau đại học) Hà Nội, 2012 0 MỤC LỤC Chương I: Những vấn đề cơ bản về Tài chính công ...................................................... 5 I. Khái niệm và đặc điểm của tài chính công ................................................................. 5 1. Khái niệm Tài chính công ....................................................................................... 5 2. Đặc điểm của Tài chính công .................................................................................. 7 2.1. Đặc điểm về tính chủ thể của Tài chính công .................................................. 8 2.2. Đặc điểm về nguồn hình thành thu nhập của Tài chính công...8 2.3. Đặc điểm về tính hiệu quả của chi tiêu Tài chính công ................................... 9 2.4. Đặc điểm về phạm vi hoạt động của Tài chính công ..................................... 10 II. Chức năng của tài chính công .................................................................................. 11 1. Chức năng phân bổ nguồn lực .............................................................................. 11 2. Chức năng tái phân phối thu nhập ........................................................................ 12 3. Chức năng điều chỉnh và kiểm soát ...................................................................... 14 III. Hệ thống tài chính công (TCC) ............................................................................... 16 1. Theo chủ thể quản lý trực tiếp có thể chia tài chính công thành các bộ phận: ..... 16 1.1. Tài chính công tổng hợp ................................................................................ 17 1.2. Tài chính của các cơ quan hành chính Nhà nước .......................................... 17 1.3. Tài chính của các đơn vị sự nghiệp Nhà nước ............................................... 17 2. Theo nội dung quản lý có thể chia tài chính công thành các bộ phận .................. 18 2.1. Ngân sách Nhà nước ...................................................................................... 18 2.2. Tín dụng Nhà nước ........................................................................................ 19 2.3. Các quỹ tài chính Nhà nước ngoài Ngân sách Nhà nước (gọi tắt là các quỹ ngoài Ngân sách)................................................................................................... 19 IV. Vai trò của tài chính công ....................................................................................... 22 1. Vai trò của TCC trong việc đảm bảo duy trì sự tồn tại và hoạt động của bộ máy Nhà nước ....................................................................................................................... 22 2. Vai trò của TCC trong hệ thống tài chính của nền kinh tế quốc dân. ................... 23 3. Vai trò của TCC trong việc thực hiện các mục tiêu của kinh tế vĩ mô ................. 24 Chương 2: Những vấn đề chung về quản lý TCC ........................................................ 27 I. Khái niệm và đặc điểm của quản lý TCC .................................................................. 27 1. Khái niệm quản lý TCC ........................................................................................ 27 2. Đặc điểm của quản lý TCC ................................................................................... 28 2.1. Đặc điểm về đối tượng quản lý TCC ............................................................. 28 2.2. Đặc điểm về việc sử dụng các phương pháp và công cụ quản lý TCC.......... 29 2.3. Đặc điểm về quản lý nội dung vật chất của TCC .......................................... 29 II. Những nội dung cơ bản của quản lý TCC ................................................................ 30 1. Quản lý Ngân sách Nhà nước ............................................................................... 30 1.1. Quản lý quá trình thu của NSNN ................................................................... 30 1.2. Quản lý quá trình chi của NSNN ................................................................... 32 1.3. Quản lý và thực hiện các biện pháp cân đối thu, chi Ngân sách Nhà nước ... 34 1.4. Phân cấp quản lý Ngân sách Nhà nước ......................................................... 35 2. Quản lý các quỹ tài chính công ngoài Ngân sách Nhà nước ................................ 36 III. Tổ chức bộ máy quản lý tài chính công .................................................................. 36 1. Những căn cứ và nguyên tắc tổ chức bộ máy quản lý TCC ................................. 36 1.1. Những căn cứ xác lập tổ chức bộ máy quản lý TCC ..................................... 36 1.2. Những nguyên tắc tổ chức bộ máy quản lý TCC ........................................... 38 1 2. Chức năng, nhiệm vụ của bộ máy quản lý tài chính công hiện nay ở Việt Nam .. 40 2.1. Chức năng, nhiệm vụ của Bộ Tài chính (Tham khảo Nghị định của Chính phủ số 77/2003/NĐ-CP ngày 01/07/2003 quy định chức năng, nhiệm vụ - quyền hạn và cơ cấu tổ chức của Bộ Tài chính) .................................................................... 41 2.2. Chức năng, nhiệm vụ của các tổ chức quản lý tài chính chuyên ngành ........ 42 Chương 3: Ngân sách Nhà nước và quản lý chu trình ngân sách Nhà nước ............ 52 I. Ngân sách Nhà nước .................................................................................................. 52 1. Khái niệm ngân sách Nhà nước ............................................................................ 52 2. Phân loại thu, chi ngân sách Nhà nước. ................................................................ 52 2.1. Phân loại thu ngân sách Nhà nước. ............................................................... 52 2.2. Phân loại chi ngân sách Nhà nước ................................................................ 55 3. Mục lục ngân sách Nhà nước ................................................................................ 57 3.1. Chương........................................................................................................... 58 3.2. Loại- khoản: ................................................................................................... 58 3.3. Nhóm, Tiểu nhóm, Mục và Tiểu mục: ............................................................ 59 II. Quản lý chu trình ngân sách Nhà nước .................................................................... 59 1. Nguyên tắc quản lý ngân sách Nhà nước .............................................................. 59 1.1. Nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ ..................................................... 59 1.2. Nguyên tắc công khai, minh bạch. ................................................................. 59 1.3. Nguyên tắc đảm bảo trách nhiệm .................................................................. 61 1.4. Nguyên tắc đảm bảo cân đối ngân sách Nhà nước ........................................ 62 2. Phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước. ................................................................ 62 2.1. Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ........................................ 62 2.2. Sự cần thiết phải phân cấp quản lý ngân sách .............................................. 63 2.3. Các nguyên tắc phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước ................................ 64 2.4. Nội dung phân cấp quản lý ngân sách Nhà nước .......................................... 65 3. Quản lý chu trình ngân sách Nhà nước ................................................................ 67 3.1. Lập dự toán ngân sách Nhà nước .................................................................. 68 3.2. Chấp hành ngân sách Nhà nước .................................................................... 72 3.3. Quyết toán ngân sách Nhà nước .................................................................... 74 3.4. Kiểm tra, thanh tra, kế toán, kiểm toán ngân sách Nhà nước ....................... 76 Chương 4: Quản lý thu Ngân sách Nhà nươc (NSNN) ................................................ 81 I. Quản lý thu Thuế ....................................................................................................... 81 1. Những vấn đề cơ bản về thuế ................................................................................ 81 1.1. Khái niệm và đặc điểm của thuế .................................................................... 81 1.2. Vai trò của thuế trong nền kinh tế thị trường ................................................ 83 1.3. Hệ thống thuế và các tiêu thức thiết lập một hệ thống thuế .......................... 84 2. Quản lý thu thuế .................................................................................................... 86 2.1. Mục tiêu, yêu cầu và các nguyên tắc quản lý thu thuế .................................. 86 2.2. Nội dung của công tác quản lý thu thuế ....................................................... 88 2.3. Thanh tra thuế ................................................................................................ 91 3. Hệ thống thuế hiện hành ở Việt Nam .................................................................... 91 II. Quản lý phí, lệ phí .................................................................................................... 92 1. Một số vấn đề cơ bản về phí và lệ phí .................................................................. 92 1.1. Bản chất và đặc điểm của phí và lệ phí ......................................................... 93 1.2.Phân loại phí và lệ phí .................................................................................... 93 2 2. Quản lý thu phí và lệ phí thuộc ngân sách Nhà nước ........................................... 94 2.1. Phân cấp thẩm quyền quy định về phí và lệ phí ............................................ 94 2.2. Xác định mức thu phí và lệ phí ...................................................................... 94 2.3. Đối tượng nộp phí, lệ phí và các tổ chức, cá nhân được thu phí, lệ phí ........ 95 2.4. Quản lý thu phí, lệ phí thuộc ngân sách Nhà nước ........................................ 96 3. Hệ thống phí và lệ phí hiện hành ở Việt Nam (xem phụ lục 4.1- Mục 2100-3050 tiểu mục 3061) .......................................................................................................... 97 Chương 5: Quản lý chi đầu tư phát Triển của Ngân sách Nhà nước......................... 99 I. khái niệm, nội dung và đặc điểm chi đầu tư phát triển của NSNN ........................... 99 1. Khái niệm .............................................................................................................. 99 2. Nội dung chi đầu tư phát triển của NSNN ............................................................ 99 3. Đặc điểm chi đầu tư phát triển của NSNN ......................................................... 100 II. Quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN .................................................... 101 1. Những vấn đề chung về quản lý chi đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN ........... 101 1.1. Nguyên tắc quản lý và cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN ... 101 1.2. Các dự án đầu tư thuộc đối tượng cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN................................................................................................................... 106 1.3. Lập và thông báo kế hoạch thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN................................................................................................................... 108 1.4. Điều kiện cấp phát thanh toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản của NSNN ..... 112 2. Cấp phát thanh toán vốn đầu tư đối với các công trình thuộc dự án đầu tư sử dụng nguồn vốn NSNN ............................................................................................ 116 2.1. Cấp phát thanh toán vốn xây lắp .................................................................. 116 2.2. Cấp phát thanh toán vốn thiết bị.................................................................. 120 2.2.1. Xác định giá trị dự toán chi phí mua sắm thiết bị công trình xây dựng .... 120 2.2.2. Cấp phát tạm ứng và thu hồi tạm ứng ....................................................... 120 2.3. Cấp phát thanh toán vốn chi phí khác ......................................................... 122 2.4. Những điểm chú ý khi cấp phát vốn đầu tư xây dựng cơ bản ...................... 124 3. Quyết toán vốn đầu tư xây dựng cơ bản ............................................................. 128 3.1. Quyết toán thực hiện vốn đầu tư năm .......................................................... 128 3.2. Quyết toán vốn đầu tư hoàn thành ............................................................... 129 III. Quản lý các khoản chi đầu tư phát triển khác của NSNN .................................... 132 1. Quản lý chi đầu tư vốn cho các doanh nghiệp Nhà nước ................................... 132 2. Quản lý chi trợ cấp tài chính và trợ giá đối với doanh nghiệp ............................ 133 Chương 6: Quản lý chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước .............................. 136 I. Nội dung, đặc điểm chi thường xuyên của NSNN .................................................. 136 1. Nội dung chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước ........................................ 136 1.1. Nếu xét theo từng lĩnh vực chi ..................................................................... 136 1.2. Theo nội dung kinh tế của các khoản chi thường xuyên ............................. 138 2. Đặc điểm chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước ........................................ 140 II. Các nguyên tắc quản lý chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước ..................... 141 l. Nguyên tắc quản lý theo dự toán ......................................................................... 141 2. Nguyên tắc tiết kiệm, hiệu quả ........................................................................... 142 3. Nguyên tắc chi trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước ................................................ 143 III. Tổ chức quản lý chi thường xuyên của ngân sách Nhà nước ............................... 144 l. Xây dựng định mức chi........................................................................................ 144 3 1.1. Các loại định mức và yêu cầu đối với định mức chi thường xuyên của NSNN ............................................................................................................................. 144 2.2. Phương pháp lập dự toán chi thường xuyên ................................................ 149 3. Chấp hành dự toán chi thường xuyên ................................................................. 152 3.1. Căn cứ tổ chức chấp hành dự toán chi thường xuyên .................................. 152 3.2. Các yêu cầu cơ bản trong tổ chức chấp hành dự toán chi thường xuyên. .... 153 3.3. Các biện pháp nhằm tăng cường quản lý chi thường xuyên của NSNN trong quá trình chấp hành. ............................................................................................ 154 4. Quyết toán và kiểm toán các khoản chi thuờng xuyên của NSNN ..................... 155 4.1. Yêu cầu đối với công tác quyết toán và kiểm toán chi thường xuyên ......... 155 4.2. Các loại báo cáo quyết toán chi thường xuyên của NSNN .......................... 156 4.3. Lập, gửi, xét duyệt báo cáo quyết toán ........................................................ 157 Chương 7: Tổ chức cân đối ngân sách Nhà nước ...................................................... 160 I. Lý luận cơ bản về cân đối ngân sách Nhà nước. ..................................................... 160 1. Khái niệm cân đối ngân sách Nhà nước. ............................................................ 160 2. Một số học thuyết về cân đối ngân sách Nhà nước. ........................................... 160 2.1. Lý thuyết cổ điển về sự thăng bằng ngân sách. ........................................... 160 2.2. Lý thuyết về ngân sách chu kỳ...................................................................... 161 2.3. Lý thuyết về ngân sách cố ý thiếu hụt. ......................................................... 162 II. bội chi ngân sách Nhà nước. .................................................................................. 163 1.Khái niệm và cách tính bội chi ngân sách Nhà nước. ......................................... 163 2. Nguyên nhân bội chi ngân sách Nhà nước và nguồn bù đắp. ............................ 164 III. Tổ chức cân đối ngân sách Nhà nước ở nước ta. .................................................. 165 1. Cách tính bội chi ngân sách Nhà nước và nguyên tắc thực hiện cân đối ngân sách Nhà nước ở nước ta. ............................................................................................... 166 1.1. Cách tính bội chi ngân sách Nhà nước ở nước ta. ...................................... 166 1.2. Nguyên tắc thực hiện cân đối ngân sách Nhà nước ở nước ta. ................... 166 2. Biện pháp quản lý tài chính để cân đối ngân sách Nhà nước. ........................... 167 2.1. Trong khâu lập dự toán ngân sách Nhà nước. ............................................ 167 2.2. Trong khâu chấp hành ngân sách Nhà nước. .............................................. 168 2.3. Trong khâu quyết toán ngân sách Nhà nước. .............................................. 169 3. Tác động của cân đối thu-chi TCC tới sự phát triển kinh tế-xã hội .................... 170 3.1. Tác động của cân đối thu – chi NSNN tới sự phát triển kinh tế - xã hội ..... 170 3.2. Tác động của cân đối thu – chi các quỹ ngoài NSNN tới sự phát triển kinh tế - xã hội ................................................................................................................... 170 Phụ lục 4.1. MỤC THU NGÂN SÁCH NHÀ NƯỚC 172 4 Chương I: Những vấn đề cơ bản về Tài chính công I. Khái niệm và đặc điểm của tài chính công 1. Khái niệm Tài chính công Tài chính công (TCC) một bộ phận hữu cơ của nền tài chính quốc gia. Nó ra đời, tồn tại và phát triển gần với sự ra đời, tồn tại và phát triển của Nhà nước và sự phát triển của nền kinh tế hàng hóa, tiền tệ. Nhà nước xuất hiện đòi hỏi phải có nguồn lực vật chất nhất định để nuôi sống bộ máy Nhà nước và thực hiện các chức năng kinh tế, xã hội do cộng đồng giao phó. Trong nền kinh tế hàng hóa tiền tệ, các nguồn lực vật chất đó, không những đã được tiền tệ hoá mà còn ngày càng trở nên dồi dào. Chính trong những điều kiện nh vậy, tài chính Nhà nước mới ra đời, tồn tại và phát triển. Ngày nay, tài chính công không chỉ là công cụ động viên, khai thác mọi nguồn lực tài chính của xã hội tạo nên sức mạnh tài chính của Nhà nước mà còn là công cụ quản lý, điều chỉnh mọi hoạt động kinh tế, xã hội của mọi quốc gia. Xuất phát từ tầm quan trọng đó, sự tồn tại, phát triển tài chính công là một đòi hỏi khách quan và hết sức cần thiết. Tuy nhiên, để sử dụng có hiệu quả phạm trù tài chính công trong thực tiễn, đòi hỏi trước hết phải nhận thức một cách đầy đủ, chính xác phạm trù đó. Trong thực tiễn đời sống xã hội, hoạt động tài chính thể hiện ra nh các hiện tượng thu, chi bằng tiền - sự vận động của các nguồn tài chính - gắn liền với việc tạo lập hoặc sử dụng các quỹ tiền tệ nhất định. Trên phạm vi toàn bộ nền kinh tế, gắn liền với sự hoạt động của các chủ thể trong các lĩnh vực kinh tế - xã hội khác nhau có các quỹ tiền tệ khác nhau được hình thành và được sử dụng. Có thể kể như: Quỹ tiền tệ của các hộ gia đình; quỹ tiền tệ của các doanh nghiệp; quỹ tiền tệ của các tổ chức bảo hiểm , tín dụng; quỹ tiền tệ của Nhà nước Quỹ tiền tệ của Nhà nước là một bộ phận của hệ thống củ