Bài giảng Nhập môn chăn nuôi - Chương 5: Tập tính và phúc lợi động vật

Chương 5 TẬP TÍNH VÀ PHÚC LỢI ĐỘNG VẬT Tinh thầnThể chất Tập tính tự nhiên NỘI DUNG • Giới thiệu • Tập tính động vật - Khái niệm tập tính động vật - Các loại tập tính của vật nuôi • Phúc lợi động vật - Khái niệm về phúc lợi động vật - Đánh giá phúc lợi động vật - Phúc lợi của vật nuôi - Khoa học, đạo đức và luật pháp về AW GIỚI THIỆU • Kiến thức về con vật hoạt động như nào (tập tính) trong môi trường sống giúp chúng ta: – Biết cách nuôi dưỡng chăm sóc sao cho con vật thoải mái và an toàn – Thiết kế được hệ thống chăn nuôi sao cho phát huy tối đa những đặc điểm tự nhiên của con vật. • Phúc lợi động vật có ảnh hưởng lớn tới: – Sự khỏe mạnh về thể chất và tinh thần của con vật  Tăng hiệu quả chăn nuôi  Đạo đức và phúc lợi của con người Thương mại động vật và sản phẩm chăn nuôi TẬP TÍNH ĐỘNG VẬT • Khái niệm tập tính động vật • Các loại tập tính của vật nuôi Khái niệm tập tính động vật • Tập tính của động vật là gì? √ Các hành vi của con vật có thể quan sát được. √ Thể hiện cách thức con vật đánh giá môi trường sống của chúng Hầu hết các tập tính là kết quả sự lựa chọn của con vật sau khi đã phân tích các tác động kích thích từ bên trong và bên ngoài cơ thể Khái niệm tập tính động vật • Tại sao chúng ta nên biết về tập tính của con vật? Sự biểu hiện các tập tính thể hiện cảm giác, động lực của con vật và thể hiện phúc lợi của con vật  Sử dụng các chỉ thị hành vi để xác định các yếu tố quan trọng đối với con vật  Thiết kế được các hệ thống chăn nuôi mà có thể phát huy tối đa các đặc điểm tự nhiên của con vật. Khái niệm tập tính động vật • Tập tính bẩm sinh: Con vật sinh ra đã có và làm cho con vật phản ứng một cách tự nhiên với các tác động của môi trường. Tập tính này là do gen quy định và có thể di truyền. • Tập tính tập nhiễm: Con vật hình thành một số tập tính trong cuộc sống qua “học tập”. Các loài vật khác nhau có khả năng học khác nhau. Tập tính tập nhiễm không có khả năng di truyền. Khái niệm tập tính động vật • Có những loại tập tính nào? • Những sự sai lệch so với các tập tính bình thường? Khái niệm tập tính động vật Các loại tập tính của vật nuôi • Tập tính bầy đàn • Tập tính sinh sản • Tập tính ăn uống • Sự giao tiếp ở động vật • Tập tính bầy đàn Cách thức mà các con vật tương tác, ảnh hưởng lẫn nhau. Hầu hết các vật nuôi có xu hướng tập hợp lại thành đàn. Trong mỗi đàn đó, có sự phân cấp về địa vị xã hội của các con vật. Các loại tập tính của vật nuôi • Tập tính sinh sản Mỗi loài vật nuôi có những tập tính nhất định liên quan đến sinh sản và giao phối. Con đực thường chủ động tìm con cái động dục để tiến hành giao phối. Hầu hết các con mẹ có khả năng nhận biết con con của nó và chỉ chăm sóc nuôi dưỡng các con con của nó. Các loại tập tính của vật nuôi • Tập tính ăn uống  Là cách thức các con vật ăn và uống. Các loài động vật khác nhau có thói quen hay cách thức lấy thức ăn khác nhau. Các loại tập tính của vật nuôi • Sự giao tiếp ở động vật Động vật có khả năng truyền thông tin từ cá thể này sang cá thể khác. Các dạng thức giao tiếp: hành vi của cơ thể, âm thanh hoặc mùi do chúng phát ra. Vd: Các loại tập tính của vật nuôi VD về giao tiếp • Gà mái mẹ phát ra tiếng cục cục để gọi gà con VD về giao tiếp • Bò cái động dục sẽ kêu rống lên để tìm con đực VD về giao tiếp • Ong mật thông tin cho các con ong khác về nguồn phấn và mật hoa mà nó tìm thấy PHÚC LỢI ĐỘNG VẬT • Khái niệm về phúc lợi động vật • Đánh giá phúc lợi động vật • Phúc lợi của vật nuôi • Khoa học, đạo đức và luật pháp về phúc lợi động vật • Phúc lợi động vật với con người • Chất lượng cuộc sống và phúc lợi động vật Tinh thầnThể chất Tính tự nhiên Diagram after Appleby, MC. In: Appleby, MC and Hughes, BO. 1997 Animal Welfare. CAB International Khái niệm về phúc lợi động vật Ví dụ: lợn nái trong cũi • Thể chất? – Tổn thương miệng do cắn chuồng • Tinh thần? – Chán nản thất vọng ? – Đau do tổn thương miệng • Tính tự nhiên? – Bị giới hạn các tập tính xã hội và dũi đất – Bị hạn chế di chuyển Khái niệm về phúc lợi động vật • Ba định nghĩa về phúc lợi động vật • Trạng thái thể chất (tình trạng khỏe mạnh) – Các chỉ thị sinh học bao gồm cả các chỉ tiêu về mặt sinh sản và sản xuất • Trạng thái tinh thần (cảm giác) – Trạng thái cảm xúc tích cực và tiêu cực • Tính tự nhiên – Các chỉ thị về hành vi Khái niệm về phúc lợi động vật • Định nghĩa theo trạng thái sức khỏe  “Phúc lợi động vật là trạng thái của một con vật liên quan đến nỗ lực của chúng để thích ứng với môi trường” (Fraser & Broom, 1990)  “Một con vật ở trạng thái phúc lợi kém khi các hoạt động sinh lý của con vật bị rối loạn đến mức làm giảm khả năng sống sót hay sinh sản”. (McGlone, 1993) Khái niệm về phúc lợi động vật • Định nghĩa theo trạng thái tinh thần  “...Việc kết luận con vật ở trạng thái phúc lợi tốt không đơn thuần chỉ dựa vào trạng thái sức khỏe thể chất hay/và con vật không bị stress. Phúc lợi còn phụ thuộc vào việc con vật cảm giác như thế nào.” (Duncan, 1993) Khái niệm về phúc lợi động vật • Định nghĩa theo tính tự nhiên  “Phúc lợi không chỉ đơn thuần là việc kiểm soát đau đớn hay sợ hãi, phúc lợi còn bao gồm cả việc nuôi dưỡng và tạo điều kiện để con vật thực hiện các tập tính “tự nhiên” (Rollin, 1993) Khái niệm về phúc lợi động vật • Mối quan hệ giữa ba định nghĩa Khái niệm về phúc lợi động vật • Định nghĩa kết hợp  Một vài định nghĩa kết hợp hai đến 3 khía cạnh – “Phúc lợi là trạng thái kết hợp cả trạng thái vật chất và tinh thần của con vật và thêm vào đó là con vật được thỏa mãn các tập tính tự nhiên“ (Appleby/Duncan/Fraser?) – “Khỏe mạnh và cảm giác tốt” (Webster, 2005)  Năm Không thường được dùng làm khung để đánh giá phúc lợi động vật • Không bị đói khát • Không bị bực bội, khó chịu • Không bị đau đớn, bị thương hay bệnh tật • Không bị hạn chế biểu hiện các tập tính tự nhiên • Không bị đau khổ, sợ hãi Khái niệm về phúc lợi động vật Năm “Không” Khái niệm về phúc lợi động vật Đánh giá phúc lợi động vật • Các chỉ tiêu về năng suất: – Tuổi, bệnh tật, hành vi, trạng thái sinh lý, sức sản xuất, sức sinh sản, vv • Năm Không: – Là những khởi đầu tốt để đánh giá phúc lợi • Đánh giá đầu vào và đầu ra: (i) “Đầu vào”: Những gì được cung cấp cho con vật (ii) “Đầu ra”: Ảnh hưởng của đầu vào đến con vật. Phúc lợi của vật nuôi • Vấn đề phúc lợi cần được quan tâm ở vật nuôi do sự thâm canh nhằm tăng năng suất đã ảnh hưởng tới con vật. – Một số lượng lớn động vật được nuôi nhốt ở mật độ thâm canh cao  làm hạn chế cơ hội để con vật biểu hiện các tập tính tự nhiên  các hành vi bất thường: cắn đuôi, nhổ lông, – Các quy trình kỹ thuật có sự xâm hại con vật như cắt mỏ, thiến, căt tai đánh dấu  Đau  Hạn chế các tập tính tự nhiên, vv. Phúc lợi của vật nuôi • Các loại vật nuôi đều được chọn lọc nhân tạo theo hướng nâng cao năng suất nên thường đã ảnh hưởng xấu đến phúc lợi động vật. Vd. Gà thịt được chọn lọc và lai tạo theo hướng có khối lượng lớn và sản xuất nhiều thịt nhất.  tăng tỷ lệ số con bị chân dị dạng  khối lượng tăng nhanh cũng gây căng thẳng cho tim và phổi Phúc lợi của vật nuôi • Con vật thường bị tổn thương do: – Phương pháp vận chuyển không phù hợp – Phương pháp giết mổ không nhân đạo - Quản lý chăn nuôi kém • Sử dụng thuốc: Vd. Kháng sinh  xuất hiện những dòng vi sinh vật kháng kháng sinh  Các vấn đề sức khỏe trầm trọng không chỉ cho con vật mà cho cả con người. Khoa học, đạo đức và luật pháp về phúc lợi động vật • Khoa học về phúc lợi động vật nghiên cứu, đánh giá các tác động lên con vật ở các tình huống và môi trường khác nhau, xem xét quan điểm từ phía con vật. • Đạo đức về phúc lợi động vật chú ý tới việc con người nên đối xử như thế nào với con vật. • Luật pháp về phúc lợi động vật kiểm soát việc con người đối xử với con vật như thế nào. Khoa học phúc lợi động vật • Từ hàng ngàn năm nay con người đã quan tâm đến cảm giác của động vật • Khoa học nghiên cứu chính thống về vấn đề này chỉ mới có khoảng 50 năm nay. • Ở nước ta, animal welfare là một khái niệm còn rất mới, được tạm dịch là phúc lợi động vật hay quyền lợi động vật. Bắt đầu được đưa vào giảng dạy ở cả bậc phổ thông và đại học • Khoa học tìm cách lượng hoá các tác động lên con vật thông qua các thước đo sinh lý, hành vi, sức khỏe, sức sản xuất, v.v. Đạo đức đối với vật nuôi • Con người nuôi con vật để lấy thịt, trứng, sữa và các sản phẩm khác  Phải có trách nhiệm đạo đức, đó là quan tâm cả đến lợi ích của con vật.  Cần phải bảo vệ phúc lợi của con vật trên phương diện phòng và điều trị bệnh, thiết kế chuồng nuôi phù hợp, quản lý tốt, dinh dưỡng hợp lý, bắt giữ và giết thịt con vật một cách nhân đạo. • Đạo đức quan tâm tới hành động của con người, xem xét vấn đề đạo đức của của con người trong cách đối xử với con vật. Luật pháp về phúc lợi động vật • Luật pháp về animal welfare điều chỉnh các quy tắc xã hội về cách sử dụng và đối xử với động vật. • Các nước văn minh có các luật chi tiết giám sát việc bảo vệ với từng loài động vật. • Ở các quốc gia thần quyền, luật bắt nguồn thuần túy từ văn tự tôn giáo và được diễn giải bởi các lãnh tụ tôn giáo. Luật trong trường hợp này là ‘không thể thay đổi’. • Luật Thú y của Việt Nam đã đề cập đến AW, nhưng còn rất sơ bộ Animal welfare đối với con người • AW tốt  ít phí thú y, tăng năng suất và chất lượng sản phẩm  lợi ích kinh tế. • AW tốt trong vận chuyển và giết mổ  giảm tổn thất và giữ được chất lượng sản phẩm tốt  lợi ích kinh tế. • AW tốt trong chăn nuôi, vận chuyển và giết mổ là đòi hỏi của người tiêu dùng sản phẩm chăn nuôi ở các thị trường văn minh  lợi ích kinh tế. • AW tốt  duy trì đa dạng sinh học động vật  phát triển bền vững. • Đối xử nhân đạo với động vật  nhân cách con người tốt hơn, nhân đạo hơn với chính con người  ý nghĩa xã hội. Tóm tắt • Các định nghĩa về phúc lợi động vật có được từ ba ý niệm chính – Khỏe mạnh thể chất – Thoải mái về mặt tinh thần – Được biểu hiện tập tính tự nhiên • Các yếu tố hợp thành phúc lợi động vật: – Khoa học – Đạo đức – Luật pháp