Bài giảng Quản lý công nghệ - Bài 3: Đánh giá và lựa chọn công nghệ

v1.0012108210 BÀI 3 ĐÁNH GIÁ VÀ LỰA CHỌN CÔNG NGHỆ ThS. Phạm Huy Hân Trường Đại học Kinh tế Quốc dân 1 v1.0012108210 TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Việt nam vào top 5 của các nhà cung ứng cao su tự nhiên • Trong vòng 20 năm gần đây giá cao sư tự nhiên của thế giới liên tục tăng. Ngành trồng và chế biến cao su của Việt Nam cũng liên tục có tốc độ tăng trưởng cao. • Cây cao su không chỉ được trồng ở các vùng đất đỏ Đông Nam Bộ và Tây Nguyên mà cả ở vùng ven biển các tỉnh Miền Trung như Quảng Bình và Quảng Trị. • Thật không may, hai cơn bão số 10 và 11 năm 2013 đã phá hủy khoảng 80% cây cao su ở khu vưc này. Tuy vậy, khi được phỏng vấn về phòng chống cơn bão số 14, một lãnh đạo của tỉnh Quảng Bình đã thể hiện quyết tâm phục hồi lại diện tích cây cao su ở tỉnh nhà. 1. Việc phát triển cây cao su ở các tỉnh ven biển Miền Trung có phù hợp không? Tại sao? 2. Hãy bình luận về sự quyết tâm của lãnh đạo tỉnh Quảng Bình. 2 v1.0012108210 • Phân tích được các quan niệm về đánh giá công nghệ; • Phân tích được đặc điểm, mục đích và nguyên tắc đánh giá công nghệ; • Trình bày được nội dung tổng quát trong đánh giá công nghệ; • Trình bày được khái niệm công nghệ thích hợp; • Phân tích được 4 định hướng lựa chọn công nghệ thích hợp; • Trình bày được ít nhất 2 phương pháp lựa chọn công nghệ. Ứng dụng được vào thực tế. MỤC TIÊU 3 v1.0012108210 NỘI DUNG 4 Đánh giá công nghệ Công nghệ thích hợp v1.0012108210 1. ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ 1.2. Nội dung đánh giá công nghệ 1.1. Khái quát về đánh giá công nghệ 1.3. Công cụ và kỹ thuật sử dụng trong đánh giá công nghệ 5 v1.0012108210 1.1. KHÁI QUÁT VỀ ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ 1.1.1. Các quan điểm 1.1.2. Mục đích 1.1.3. Đặc điểm 1.1.4. Nguyên tắc 6 v1.0012108210 1.1.1. CÁC QUAN ĐIỂM • Đánh giá công nghệ là một dạng nghiên cứu chính sách nhằm cung cấp sự hiểu biết toàn diện về một công nghệ hay một hệ thống công nghệ cho đầu vào của quá trình ra quyết định. • Đánh giá công nghệ là quá trình tổng hợp xem xét tác động giữa công nghệ với môi trường xung quanh nhằm đưa ra các kết luận về khả năng thực tế và tiềm năng của một công nghệ hay một hệ thống công nghệ. • Đánh giá công nghệ là việc phân tích định lượng hay định tính các tác động của một công nghệ hay một hệ thống công nghệ đối với các yếu tố của môi trường xung quanh. 7 v1.0012108210 1.1.2. MỤC ĐÍCH • Xác định tính thích hợp của công nghệ theo thứ tự ưu tiên, trên cơ sở đó để chuyển giao hay áp dụng công nghệ; • Điều chỉnh và kiểm soát công nghệ. Thông qua đánh giá công nghệ để nhận biết các lợi ích và bất lợi của công nghệ; • Xây dựng cơ sở dữ liệu về công nghệ, làm đầu vào cho quá trình ra quyết định:  Chấp nhận dự án tài trợ công nghệ;  Triển khai hay mở rộng công nghệ đang hoạt động;  Xác định thứ tự ưu tiên phát triển công nghệ theo từng giai đoạn 8 v1.0012108210 1.1.3. ĐẶC ĐIỂM • Đánh giá công nghệ đề cập tới các yếu tố xung quanh công nghệ: Kinh tế, dân số, môi trường, đầu vào, công nghệ, văn hóa – xã hội, chính trị – pháp lý. • Đánh giá công nghệ phải xem xét tới các yếu tố tác động trực tiếp và gián tiếp. • Đánh giá công nghệ phải quan tâm tới nhiều nhóm người trong xã hội. • Đánh giá công nghệ liên quan tới nhiều bộ môn khoa học. • Đánh giá công nghệ phải cân đối nhiều mục tiêu, nhiều ràng buộc với các thứ nguyên khác nhau. • Đánh giá công nghệ mang đặc tính động. 9 v1.0012108210 1.1.4. NGUYÊN TẮC • Toàn diện: phải xem xét tất cả các tác động có thể có, của công nghệ đối với tất cả các yếu tố của bối cảnh xung quanh. • Khách quan: khi đánh giá cần phải xem xét đến tất cả các vấn đề liên quan tới các nhóm lợi ích và các quan điểm khác nhau. • Khoa học: Phải xem xét các yếu tố dựa trên cơ sở khoa học, không dựa trên kinh nghiệm, chủ quan. 10 v1.0012108210 1.2. NỘI DUNG TỔNG QUÁT TRONG ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ • Thứ nhất, miêu tả công nghệ và phác họa các phương án:  Bước 1: Thu thập dữ liệu, thông tin liên quan tới công nghệ.  Bước 2: Giới hạn phạm vi đánh giá: như bị ràng buộc bởi tài chính, năng lực chuyên gia, thời gian hoàn thành...  Bước 3: Phác hoạ các phương án sẽ đánh giá: mô tả chi tiết ở mức cần thiết để có thể đánh giá được. • Thứ hai, dự báo và đánh giá tác động:  Bước 1: Lựa chọn tiêu chuẩn cho mỗi tác động.  Bước 2: Đo lường và dự báo các tác động.  Bước 3: Tính toán và trình bày tác động. • Thứ ba, phân tích chính sách:  Mức 1: Hình thành phương án được coi là tốt nhất, thiết lập tổ chức để thực hiện phương án.  Mức 2: Xem xét các vấn đề, các trở ngại còn tiềm tàng. Đề xuất giải pháp mới, có thể nằm ngoài phạm vi đã đánh gia ở trên. 11 v1.0012108210 1.3. CÔNG CỤ VÀ KỸ THUẬT SỬ DỤNG TRONG ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ 1.3.1. Các công cụ và kỹ thuật sử dụng trong đánh giá công nghệ 1.3.2. Phân tích chi phí – lợi ích trong đánh giá công nghệ 12 v1.0012108210 1.3.1. CÔNG CỤ VÀ KỸ SỬ DỤNG TRONG ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ • Các cộng cụ đánh giá công nghệ:  Phân tích kinh tế;  Phân tích hệ thống;  Đánh giá mạo hiểm;  Phương pháp tổng hợp. • Các kỹ thuật:  Phương pháp chuyên gia;  Phương pháp mô hình;  Phân tích xu thế;  Phân tích ảnh hưởng liên ngành. 13 v1.0012108210 1.3.2. PHÂN TÍCH CHI PHÍ –LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ 1) Phân tích chi phí – lợi ích định lượng: Bước 1: Liệt kê các phương án công nghệ (i=1,2,..n) Bước 2: Xác định các yếu tố chi phí (j=1,2,..m) Bước 3: Tính tổng chi phí của các phương án công nghệ hiện tại: Ci Bước 4: Xác định các yếu tố lợi ích (j=1,2,..k) Bước 8: Điều chỉnh sự lựa chọn ở bước 7 Bước 7: Chọn phương án công nghệ thích hợp Bước 6: Xác định NPVi=Bi – Ci và Bi/Ci Bước 5: Tính tổng lợi ích của các phương án công nghệ hiện tại: Bi 14 v1.0012108210 1.3.2. PHÂN TÍCH CHI PHÍ –LỢI ÍCH TRONG ĐÁNH GIÁ CÔNG NGHỆ 15 2) Phân tích chi phí – lợi ích định tính Bước 1: Liệt kê các phương án công nghệ (i=1,2,..n) Bước 2: Lựa chọn các tiêu chuẩn để đánh giá (j=1,2,..m) Bước 3: Xác định tầm quan trọng tương đối của các tiêu chuẩn: Wj Bước 7: Điều chỉnh sự lựa chọn ở bước 6 Bước 6: Chọn phương án công nghệ thích hợp theo Vi Bước 5: Tính tổng giá trị của từng P/án công nghệ: Vi = Wj .Vij Bước 4: Đánh giá giá trị của từng phương án theo từng tiêu chuẩn dựa trên ý kiến của các chuyên gia: Vij v1.0012108210 2. CÔNG NGHỆ THÍCH HỢP 2.2. Căn cứ xác định công nghệ thích hợp 2.1. Khái niệm công nghệ thích hợp 2.3. Định hướng công nghệ thích hợp 2.4. Chiến lược phát triển công nghệ thích hợp 16 v1.0012108210 2.1. KHÁI NIỆM CÔNG NGHỆ THÍCH HỢP Công nghệ thích hợp là các công nghệ đạt được mục tiêu của quá trình phát triển kinh tế – xã hội và hòa hợp với bối cảnh xung quanh. Mô hình nhà máy nhiệt điện Phả Lại (www.vnn.vn) 17 v1.0012108210 2.2. CĂN CỨ XÁC ĐỊNH CÔNG NGHỆ THÍCH HỢP • Mục tiêu:  Phát huy tối đa tác động tích cực;  Hạn chế tối thiếu tác động tiêu cực. • Bối cảnh xung quanh công nghệ:  Dân số;  Tài nguyên;  Kinh tế;  Công nghệ;  Môi trường;  Văn hoá – xã hội;  Chính trị – pháp lý. • Thời gian Theo thời gian mục tiêu của phát triển kinh tế – xã hội và các yếu tố bối cảnh xung quanh của quốc gia/địa phương đối với công nghệ luôn biến đổi. Công nghệ Phong điện công suất 30kW (Trung tâm công nghệ Cao – ĐHBK HN) 18 v1.0012108210 2.3. ĐỊNH HƯỚNG CÔNG NGHỆ THÍCH HỢP • Theo mức độ hiện đại của công nghệ:  Công nghệ hiện đại: ưu, nhược?  Công nghệ trung gian: ưu, nhược?  Công nghệ truyền thống: ưu, nhược? • Theo nhóm người hưởng lợi mục tiêu: Đáp ứng nhu cầu của nhóm dân cư đông nhất: nông dân nông thôn. • Theo nguồn lực: Sử dụng các nguồn lực đầu vào (tài nguyên thiên nhiên, vốn và lao động dồi dào) ở trong nước. 19 • Theo sự hoà hợp:  Không gây ra sự thay đổi đột ngột cho hành vi tiêu dùng,van hóa xã hội;  Hài hòa giữa công nghệ nội sinh và ngoại sinh v1.0012108210 2.4. CHIẾN LƯỢC PHÁT TRIỂN CÔNG NGHỆ THÍCH HỢP Nguyên tắc xây dựng • Cân đối • Không thiên vị • Liên tục xem xét lại Công nghệ thích hợp mang tính tương đối? 20 Thông tin, truyền thông; Đào tạo; Hỗ trợ tài chính. Đơn giản; Đầu tư nhỏ; Tạo được nhiều việc làm. Đáp ứng nhu cầu của tầng lớp dân cư nghèo nhất. Công nghệ hỗ trợ Thông qua chuyển giao công nghệ: đánh giá; tiếp nhận, thích nghi và cải tiến. Phát huy tối đa tác động tích cực; Hạn chế tối thiếu tác động tiêu cực. Có công nghệ hiện đại để rút ngắn khoảng cách công nghệ; Đáp ứng nhu cầu về việc làm và thu nhập cho đại đa số dân chúng. Công nghệ thúc đẩy Dự báo; Hoạch định; Đánh giá; Nghiên cứu và triển khai; Marketing quốc tế. Tối đa hóa lợi nhuận ngoại thương. Công nghệ đạt đến trình độ tiên tiến của thế giới để xuất khẩu.Công nghệ dẫn dắt Biện pháp phát triểnTiêu chuẩn thích hợpMục tiêu Nhóm công nghệ v1.0012108210 GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNG 1. Việc phát triển cây cao su ở các tỉnh ven biển Miền Trung có phù hợp không? Tại sao? 2. Hãy bình luận về sự quyết tâm của lãnh đạo tỉnh Quảng Bình. Trả lời 1. Không, vì không phù hợp với khí tượng thủy văn, đầu tư dài hạn rủi ro cao. 2. Chủ quan và không mang tính khoa học. 21 v1.0012108210 CÂU HỎI MỞ Sau khi học xong bài này, anh/chị nêu được các nhận xét cơ bản về thực hành đánh giá công nghệ ở Việt Nam? Trả lời: • Việt Nam chưa có truyền thống về đánh giá công nghệ; • Việt Nam vừa mới thanh lập cơ quan chuyên trách về đánh giá công nghệ; • Việt Nam chưa có cơ sở nào đào chuyên ngành về đánh giá công nghệ; • Việt Nam điều kiện phát triển kinh tế, xã hội chưa chín muồi 22 v1.0012108210 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 1 Trong quá trình đánh giá công nghệ, nguyên tắc nào sau đây không cần tuân thủ: A. Nguyên tắc toàn diện B. Nguyên tắc khách quan C. Nguyên tắc khoa học D. Nguyên tắc thống kê Trả lời: • Đáp án đúng là: D. Nguyên tắc thống kê. • Giải thích: để đáp ứng được các đặc điểm của đánh giá công nghệ, trong quá trình đánh giá công nghệ cần tuân thủ theo 3 nguyên tắc: Toàn diện, khách quan và khoa học. 23 v1.0012108210 CÂU HỎI TRẮC NGHIỆM 2 Có bao nhiêu định hướng xác định công nghệ thích hợp? • 3 định hướng. • 4 định hướng. • 5 định hướng. • 6 định hướng. Trả lời: • Đáp án đúng là: B. 4 định hướng. • Giải thích: Có bốn định hướng xác định công nghệ thích hợp là: theo mức độ hiện đại của công nghệ, theo nhóm người hưởng lợi mục tiêu, theo nguồn lực và theo sự hòa hợp. 24 v1.0012108210 CÂU HỎI TỰ LUẬN Trình bày nội dung tổng quát trong đánh giá công nghệ. Trả lời: • Thứ nhất, miêu tả công nghệ và phác hoạ các phương án lựa chọn; • Thứ hai, dự báo và đánh giá tác động; • Thứ ba, phân tích chính sách. 25 v1.0012108210 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI • Hiện nay có nhiều quan điểm về đánh giá công nghệ. Trong bài đưa ra 3 quan niệm phổ biến về đánh giá công nghệ; • Đánh giá công nghệ bao gồm 7 đặc điểm cơ bản, 3 mục đích và 3 nguyên tắc; • Nội dung tổng quát trong đánh giá công nghệ gồm 3 nội dung; • Có hai phương pháp phân tích được sử dụng trong đánh giá công nghệ: Phân tích chi phí – lợi ích định lượng và phân tích chi phí – lợi ích định tính; • Công nghệ thích hợp mang tính chất tương đối. Có 3 căn cứ và 4 định hướng lựa chọn công nghệ thích hợp. 26