Bài giảng Quản lý học - Bài 2: Ra quyết định - Phan kim Chiến

BÀI 2 RA QUYẾT ĐỊNHPGS.TS.Phan kim ChiếnTrường Đại học Kinh tế Quốc dân1TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Bộ Y tế dự kiến điều chỉnh giá của 350 dịch vụ y tếTrong quá trình quản lý, các tổ chức, doanh nghiệp và Nhà nước luôn phải đưa ra và tổ chức thực hiện những quyết định khác nhau, có những quyết định nhỏ, đơn giản, có những quyết định lớn, phức tạp, có nhiều yếu tố không chắc chắn. Một giám đốc doanh nghiệp quyết định thưởng cho nhóm nghiên cứu đem lại cho doanh nghiệp một khoản lợi nhuận lớn. Quyết định này không phải là quyết định khó khăn, mọi cái đã rõ ràng, kết quả đã khẳng định, nằm trong quyền hạn, chính sách đã ban hành, được mọi người ủng hộ. Không phải lúc nào các nhà quản lý cũng được đưa ra các quyết định dễ chịu như vậy. Mấy hôm nay (24/9/2011) dư luận cả nước đang xôn xao trước đề nghị điều chỉnh giá 350 dịch vụ y tế của Bộ Y tế, với mức giá cao nhất tăng gấp 10 lần giá hiện tại. Việc đưa ra quyết định này của Chính phủ là không dễ. Có nhiều mục tiêu cần xem xét, ảnh hưởng của quyết định là rất rộng, có nhiều yếu tố ảnh hưởng, đời sống của người dân đang gặp khó khăn do lạm phát leo cao, nhiều tính toán, cân nhắc cần thực hiện, nhiều phương án cần xem xét để lựa chọn phương án điều chỉnh tốt nhất.2TÌNH HUỐNG KHỞI ĐỘNG: Bộ Y tế dự kiến điều chỉnh giá của 350 dịch vụ y tế3Ý kiến của anh(chị) có đồng tình với Bộ Y tế không? Vì sao?Mục tiêu của quyết định này?Những tác động có thể có của quyết định này?Các phương án cần xem xét?Phương án tối ưu là gì?Cách thức ra quyết định như thế nào?MỤC TIÊUNắm được khái niệm,vai trò, đặc điểm, hình thức thể hiện,các loại và yêu cầu đối với quyết định quản lý.Hiểu và vận dụng được các căn cứ đề ra quyết định quản lý.Hiểu và thực hành được các bước của quá trình quyết địnhNắm và sử dụng được một số phương pháp và kỹ thuật ra quyết định quản lý.45NỘI DUNGTổng quan về quyết định quản lýQuy trình quyết định quản lýPhương pháp và kỹ thuật ra quyết định quản lý61.2. Phân loại quyết định quản lý1. TỔNG QUAN VỀ QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝ1.1. Khái niệm và đặc điểm của quyết định quản lý 1.3. Yêu cầu đối với quyết định quản lý1.4. Căn cứ ra quyết định1.1. KHÁI NIỆM VÀ ĐẶC ĐIỂM CỦA QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝKhái niệm: Quyết định quản lý là phương án hợp lý nhất trong các phương án có thể để xử lý vấn đề theo mục tiêu và những điều kiện, môi trường của hệ thống trong hiện tại và tương lai.Đặc điểm:Là sản phẩm của hoạt động quản lý;Chủ thể là cá nhân hoặc tập thể;Phạm vi tác động rộng;Gắn liền với thu thập và xử lý thông tin.1.2. PHÂN LOẠI QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝTheo thời gian: Quyết định dài hạn, trung hạn, ngắn hạn.Theo tính chất vấn đề của quyết định: Quyết định chuẩn tắc, không chuẩn tắc.Theo mức độ tổng quát: Quyết định chiến lược/chiến thuật/tác nghiệp.Theo cơ quan ra quyết định: Quyết định QLNN/Quyết định của các tổ chức.Theo số người cần ra quyết định: Quyết định tập thể/Quyết định cá nhân.1.3. YÊU CẦU ĐỐI VỚI QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝTính hợp phápTính khoa họcTính hệ thốngTính tối ưuTính linh hoạtTính cô đọng, dễ hiểuTính thời gian, có chủ thể chịu trách nhiệm1.4. CĂN CỨ RA QUYẾT ĐỊNHHệ thống mục tiêuHệ thống pháp luật và thông lệHiệu quả của quyết địnhCác nguồn lực có thể huy độngMôi trường quyết định2. QUY TRÌNH QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝPhân tích vấn đềXây dựng các phương án quyết địnhĐánh giá và lựa chọn phương án tốt nhấtTổ chức thực hiện quyết địnhBƯỚC 1: PHÂN TÍCH VẤN ĐỀPhát hiện vấn đềChẩn đoán nguyên nhânQuyết định giải quyết vấn đềXác định mục tiêu của quyết địnhLựa chọn tiêu chí đánh giáBƯỚC 2: XÂY DỰNG CÁC PHƯƠNG ÁN QUYẾT ĐỊNHPhương án của quyết định?Cách thức tìm các phương ánBƯỚC 3: ĐÁNH GIÁ VÀ LỰA CHỌN PHƯƠNG ÁNDự báo ảnh hưởng của các phương ánĐánh giá ảnh hưởngSo sánh các phương án theo các tiêu chí:Phương pháp phân tích chi phí – lợi íchPhương pháp cho điểmPhương pháp hệ sốBƯỚC 4: TỔ CHỨC THỰC THI QUYẾT ĐỊNHLập kế hoạch thực hiệnCá nhân/tập thể chịu trách nhiệm chỉ đạoCá nhân/tập thể phối hợp thực hiệnCá nhân/tập thể chịu trách nhiệm thực hiệnNguồn lực thực hiệnThời gian thực hiệnThực hiện quyết địnhKiểm tra việc thực hiệnTổng kết và rút kinh nghiệm3. PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT RA QUYẾT ĐỊNHPhương pháp điều tra, nghiên cứuPhương pháp dự báo khoa họcDự báo nhân quảDự báo tương tựDự báo trực quanPhương pháp chuyên giaPhương pháp phân tích toán họcPhương pháp mô phỏng và thực nghiệmPhương pháp dựa vào trực giácTÓM LƯỢC CUỐI BÀIQuyết định quản lý là kết quả của quá trình ra quyết định, là phương án hợp lý nhất trong các phương án có thể, để xử lý vấn đề theo mục tiêu và những điều kiện, môi trường của hệ thống trong hiện tại và tương lai.Quyết định quản lý có bốn đặc điểm căn bản: (1)là sản phẩm của hoạt động quản lý; (2)chủ thể ra quyết định là những cá nhân hay tập thể có quyền hạn;(3)Phạm vi tác động của quyết định rộng, thường nhiều nguời, thậm chí cả quốc gia;(4)liên quan chặt chẽ với hoạt động thu thập và xử lý thông tin. Quyết định quản lý phân thành nhiều loại khác nhau, theo những tiêu chí khác nhau: Theo thời gian, theo mức độ tổng quát, theo chủ thể ra quyết định,Quyết định hợp lý là quyết định đảm bảo các yêu cầu: tính hợp pháp; tính khoa học; tính thống nhất; tính tối ưu; tính cô đọng, dễ hiểu; tính linh hoạt; tính cụ thể về thời gian và tính trách nhiệm. Quá trình quyết định gồm bốn bước cơ bản: phân tích vấn đề; xây dựng các phương án; lựa chọn phương án tốt nhất; tổ chức thực hiện quyết định. Ra quyết định quản lý cần dựa vào các căn cứ: Hệ thống mục đích và mục tiêu của tổ chức; hệ thống pháp luật và thông lệ xã hội; lợi ích của các quyết định mang lại; nguồn lực để thực hiện quyết định; Môi trường quyết định, sự đồng thuận của tập thể, xã hội.17GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNGQuyết định điều chỉnh giá 350 dịch vụ y tế nhằm mục tiêu nâng cao chất lượng các dịch vụ y tế.Phạm vi ảnh hưởng của quyết định là rất rộng, liên quan đến đông đảo người dân, trong đó có nhóm người dân có thu nhập cao, nhóm người dân có thu nhập thấp. Có thể nhóm có thu nhập cao sẽ ủng hộ, nhưng nhóm thu nhập thấp sẽ không ủng hộ vì vượt quá khả năng chi trả của họ.Giá dịch vụ y tế phải được xây dựng trên cơ sở khoa học, bù đắp được chi phí, nhưng cũng phải phù hợp với điều kiện người dân. Nếu giá mới quá thấp thì không bù đắp đủ chi phí cho các cơ sở khám chữa bệnh; nếu giá mới quá cao thì không phù hợp với điều kiện của người dân.Quyết định điều chỉnh giá 350 dịch vụ y tế này phải thống nhất với các quy định trước đây của Chính phủ, Bộ y tế.GIẢI QUYẾT TÌNH HUỐNGCác phương án điều chỉnh: điều chỉnh giá 350 dịch vụ y tế theo cùng 1 tỷ lệ/hay điều chỉnh theo từng loại khác nhau/Các tiêu chí đánh giá đối với từng phương án điều chỉnh là gì? VD: cải thiện chất lượng dịch vụ, phù hợp với thu nhập của người dân, được người dân ủng hộQuyết định này có sự đồng thuận của xã hội, cần sự ủng hộ của các cơ quan chức năng khác. Làm thế nào để có được sự đồng thuận, sự ủng hộPhương án tối ưu là gì?CÂU HỎI MỞLấy một ví dụ về quyết định quản lý nhà nước, của tổ chức và quyết định của doanh nghiệp?Trả lời:Quyết định tăng lương cơ bản từ 950,000 lên 1,050,000 đồng/tháng; Quyết định giảm thuế TNDN từ 25% xuống 22%.Quyết định Đại học KTQD lắp đặt máy chiếu, micro ở tất cả các giảng đường.Quyết định của công ty Telcom thực hiện đánh giá nhân viên và chuyển từ trả lương theo thời gian sang trả lương theo hiệu quả làm việc.CÂU HỎI TRẮC NGHIỆMMột quyết định quản lý không cần đáp ứng được yêu cầu:Tính hợp phápTính khoa học và tối ưuTính hệ thốngTính đa mục tiêuTrả lời: Đáp án đúng: DGiải thích: Một quyết định quản lý có hiệu lực và hiệu quả cao cần phải đáp ứng được các yêu cầu: Tính hợp pháp; Tính khoa học; Tính hệ thống; Tính tối ưu; Tính linh hoạt; Tính cô đọng, dễ hiểu; Tính thời gian, có chủ thể chịu trách nhiệm. Quyết định càng đa mục tiêu thì càng không tối ưu.CÂU HỎI TRẮC NGHIỆMTheo quy trình quyết định quản lý, tiếp sau bước xây dựng các phương án quyết định là:Phân tích vấn đềTổ chức thực hiện quyết địnhĐánh giá và lựa chọn phương án tốt nhấtKhông có đáp án nào đúngTrả lời: Đáp án đúng: c). Giải thích: Quy trình quyết định quản lý bao gồm các bước: 1) Phân tích vấn đề 2) Xây dựng các phương án quyết định 3) Đánh giá và lựa chọn phương án tốt nhất 4)Tổ chức thực hiện quyết định22CÂU HỎI TỰ LUẬNÁp dụng phương pháp cây vấn đề để phân tích vấn đề trong quá trình ra một quyết định quản lý mà bạn quan tâm.Trả lời:Ví dụ cây vấn đề của việc túi nilon thải ra môi trường.24Làm ảnh hưởng đến người dânKhách du lịch giảm do ô nhiễm môi trườngTăng các bệnh lây qua nướcRủi ro về sức khỏe người dân gia tăngGây ô nhiễmLàm chết hại động vật dưới nướcGây tắc nghẽn các hệ thống xử lý nước đô thịTúi ni-lông được thải ra môi trườngNgười dân sử dụng túi ni-lông ngày càng gia tăngGiá túi ni-lông thấpTâm lý cho rằng túi ni-lông là miễn phí - mặc dù đã được tính vào trong giá bán các sản phẩm tiêu dùngHệ thống tiêu hủy/xử lý túi ni-lông kémQuy trình và hệ thống tiêu hủy của các công ty xử lý rác kémXả rác và tiêu hủy túi ni-lông của người dân không đúng cáchTúi ni-lông ít có giá trị tái sử dụngÍt có nguy cơ bị xử phạt về việc xả rác/túi ni-lông bừa bãiNgười dân chưa hiểu những nguy hại của rác thải bừa bãiKhông đủ thùng đựng rác tại các điểm du lịch và trên đường phốVấn đềNguyên nhân cốt lõiHiện tượngCÂU HỎI THƯỜNG GẶPQuyết định quản lý là gì và những đặc điểm của quyết định quản lý? Trả lời: Quyết định quản lý là kết quả của quá trình ra quyết định, là phương án hợp lý nhất trong các phương án có thể, để xử lý vấn đề theo mục tiêu và những điều kiện, môi trường của hệ thống trong hiện tại và tương lai.Quyết định quản lý có bốn đặc điểm căn bản: (1) là sản phẩm của hoạt động quản lý; (2) chủ thể ra quyết định là những cá nhân hay tập thể có quyền hạn; (3) Phạm vi tác động của quyết định rộng, thường nhiều nguời, thậm chí cả quốc gia 4) liên quan chặt chẽ với hoạt động thu thập và xử lý thông tin. 2. Căn cứ ra quyết định quản lý? Trả lời: Các căn cứ ra quyết định quản lý bao gồm:Hệ thống mục tiêu;Hệ thống pháp luật và thông lệ;Hiệu quả của quyết định;Các nguồn lực có thể huy động;Môi trường quyết định.3. Thế nào là một quyết định hợp lý? Trả lời: Một quyết định hợp lý là quyết định đảm bảo các yêu cầu: tính hợp pháp; tính khoa học; tính thống nhất; tính tối ưu; tính cô đọng, dễ hiểu; tính linh hoạt; tính cụ thể về thời gian và tính trách nhiệm.4. Trình bày các bước của quá trình quyết định. Trả lời: Quá trình quyết định gồm bốn bước cơ bản: phân tích vấn đề; xây dựng các phương án; lựa chọn phương án tốt nhất; tổ chức thực hiện quyết định. Mỗi bước cơ bản bao gồm nhiều công việc cụ thể khác nhau cần được thực hiện.5. Phương pháp chuyên gia trong ra quyết định là gì, có những phương pháp cụ thể nào? Trả lời: Phương pháp chuyên gia sử dụng trong quá trình quyết định là phương pháp dựa trên các ý kiến chuyên gia để thực hiện các bước của quá trình quyết định.Các phương pháp cụ thể: Phương pháp phỏng vấn, phương pháp hội thảo, phương pháp tấn công não, phương pháp Coturn, phương pháp đối chiếu, phương pháp Delphi, phương pháp 6 chiếc mũ tư duy.THUẬT NGỮQuyết định quản lý Quyết định quản lý là phương án hợp lý nhất trong các phương án có thể để xử lý vấn đề theo mục tiêu và những điều kiện, môi trường của hệ thống trong hiện tại và tương lai.Quyết định tập thể Quyết định tập thể là quyết định do tập thể có thẩm quyền đưa ra, trên cơ sở biểu quyết.Quyết định cá nhân Quyết định cá nhân là quyết định do một người đưa ra trong phạm vi thẩm quyền.Quy trình quyết định quản lý Quy trình quyết định quản lý là trình tự thực hiện các hoạt động nhằm đưa ra và thực hiện quyết định.Hiệu quả của quyết định quản lý Hiệu quả của quyết định là lợi ích mang lại cho hệ thống khi thực hiện quyết định.27THUẬT NGỮHiệu lực của quyết định quản lý Là khả năng tác động lên đối tượng quản lý và khả năng yêu cầu đối tượng phải thực hiện quyết định quản lý.Phương án quyết định Phương án quyết định là cách thức can thiệp của chủ thể quản lý nhằm giải quyết vấn đề quyết định, là tổng thể các mục tiêu và các phương thức thực hiện mục tiêu.28