Bài giảng Quản trị học - Chương 2: Sự phát triển của tư tưởng quản trị - ĐHKT TP.HCM

1 CHƯƠNG 2 SỰ PHÁT TRIỂN CỦA TƯ TƯỞNG QUẢN TRỊ I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ II. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ CỔ ĐIỂN III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI IV. TRƯỜNG PHÁI ĐỊNH LƯỢNG V. TRƯỜNG PHÁI HỘI NHẬP TRONG QUẢN TRỊ VI. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI 2 I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ Tầm quan trọng của nghiên cứu lịch sử phát triển các tư tưởng quản trị: • Lý thuyết quản trị là một hệ thống những tư tưởng, quan niệm: đúc kết, giải thích về các hoạt động quản trị được thực hành trong thế giới thực tại. • Lý thuyết quản trị cũng dựa vào thực tế và được nghiên cứu cĩ hệ thống qua các thời đại, nhất là từ thế kỷ 19. Nghiên cứu lịch sử phát triển của tư tưởng quản trị là cần thiết cho các nhà quản trị trong lý luận và thực tiễn “Cách học tốt nhất là nghiên cứu các bài học của quá khứ” 3 I. BỐI CẢNH LỊCH SỬ 4 mốc quan trọng 1. Trước công nguyên : tư tưởng quản trị sơ khai, gắn liền với tôn giáo & triết học 2. Thế kỷ 14 : sự phát triển của thương mại thúc đẩy sự phát triển của quản trị 3. Thế kỷ 18 : cuộc cách mạng công nghiệp là tiến đề xuất hiện lý thuyết QT 4. Thế kỷ 19 : sự xuất hiện của các nhà quản trị chuyên nghiệp đánh dấu sự ra đời của các lý thuyết quản trị 4 II. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ CỔ ĐIỂN Trường phái này nhấn mạnh việc quản trị cơng việc và tổ chức một cách hiệu quả hơn. Bao gồm 3 hướng tiếp cận quản trị khác nhau: – Quản trị khoa học – Quản trị quan liêu – Quản trị hành chính 5 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN „1. Trường phái quản trị khoa học • Quản trị khoa học là cách tiếp cận của các học thuyết quản trị cổ điển nhấn mạnh tính khoa học của phương pháp làm việc nhằm gia tăng hiệu quả cơng việc của cơng nhân • Trường phái này cĩ rất nhiều tác giả, cĩ thể kể ra một số tác giả như sau: ‟ Charles Babbage (1792-1871) ‟ Frank & Lillian Gibreth (1886-1924 &1878-1972) ‟ Henry Gantt (1861-1919) ‟ Fededric W Taylor (1856-1915) 6 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học (1) Charles Babbage (1792 - 1871) : „ °Là một nhà toán học Anh tìm cách tăng năng suất lao động, tính cách sử dụng nguyên vật liệu tối ưu nhất. „ ° Chủ trương các nhà quản trị phải nghiên cứu thời gian cần thiết để hoàn thành một công việc, „ ° Là người đầu tiên đề nghị phương pháp chia lợi nhuận để duy trì quan hệ giữa công nhân và người quản lý. 7 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học (2) Frank & Lillian Gibreth (1886-1924 &1878-1972): Hai ơng bà là người tiên phong trong việc nghiên cứu thời gian - động tác – Họ đưa ra một hệ thống xếp loại bao trùm các động tác như cách nắm đồ vật, cách di chuyển. – Hệ thống các động tác khoa học nêu lên những tương quan giữa loại động tác và tần số với sự mệt nhọc trong lao động, xác định những động tác dư thừa, chú tâm vào những động tác thích hợp – Làm giảm mệt mỏi và tăng năng suất lao động. 8 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học (3) Henry Gantt (1861 - 1919): Ơng vốn là một kỹ sư chuyên về hệ thống kiểm sốt trong các nhà máy. – Ơng phát triển sơ đồ Gantt mơ tả dịng cơng việc cần để hồn thành một nhiệm vụ, vạch ra những giai đoạn của cơng việc theo kế hoạch, ghi cả thời gian hoạch định và thời gian thực sự => Gantt là một cơng cụ quan trọng trong quản trị tác nghiệp. – Gantt cũng đưa ra một hệ thống chỉ tiêu cơng việc và hệ thống khen thưởng cho cơng nhân và quản trị viên đạt và vượt chỉ tiêu. 9 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học „ (4) Federich W Taylor (1856 - 1915) : „ Được coi là cha đẻ của phương pháp quản trị khoa học. ông đã tìm ra nhược điểm trong cách quản lý cũ là: (1) Thuê mướn cơng nhân trên cơ sở ai đến trước mướn trước, khơng lưu ý đến khả năng và nghề nghiệp của cơng nhân. (2) Cơng tác huấn luyện nhân viên hầu như khơng cĩ hệ thống tổ chức học việc. (3) Cơng việc làm theo thĩi quen, khơng cĩ tiêu chuẩn và phương pháp. Cơng nhân tự mình định đoạt tốc độ làm việc. (4) Hầu hết các cơng việc và trách nhiệm đều được giao cho người cơng nhân. (5) Nhà quản trị làm việc bên cạnh người thợ, quên mất chức năng chính là lập kế hoạch và tổ chức cơng việc. Tính chuyên nghiệp của nhà quản trị khơng được thừa nhận. 10 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học Sau đĩ ơng đưa ra 4 nguyên tắc quản trị khoa học như sau : 1. Lựa chọn và huấn luyện một cách tốt nhất (chọn người) 2. Quyết định phương pháp làm việc hiệu quả nhất (chọn PP) 3. Sự phối hợp giữa những người CN với cơng việc để đảm bảo rằng phương pháp tốt nhất được sử dụng.(kết hợp người và PP) 4. Phân chia cơng việc/trách nhiệm giữa cơng nhân và nhà quản lý. 11 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 1. Trường phái quản trị khoa học Cơng tác quản trị tương ứng là: a) Nghiên cứu thời gian và các thao tác hợp lý nhất để thực hiện cơng việc. b) Bằng cách mơ tả cơng việc (Job description) để chọn lựa cơng nhân, thiết lập hệ thống tiêu chuẩn và hệ thống huấn luyện chính thức. c) Trả lương theo nguyên tắc khuyến khích theo sản lượng, bảo đảm an tồn lao động bằng dụng cụ thích hợp. d) Thăng tiến trong cơng việc, chú trọng lập kế hoạch và tổ chức hoạt động. 12 2. Trường phái quản trị quan liêu “Cách tiếp cận này nhấn mạnh sự cần thiết của các tổ chức vận hành theo cách dựa trên lý trí hơn là dựa vào những ý thích chuyên quyền của người chủ hay nhà quản lý” • Tiêu biểu cho trường phái này là Max Weber (1864 - 1920): ‟ Là một nhà xã hội học người Đức, có nhiều đóng góp vào lý thuyết quản trị thông qua việc phát triển một tổ chức quan liêu bàn giấy là phương thức hợp lý tổ chức một công ty phức tạp. ‟ Khái niệm quan liêu bàn giấy được định nghĩa là hệ thống chức vụ và nhiệm vụ được xác định rõ ràng, phân công phân nhiệm chính xác, các mục tiêu phân biệt, hệ thống quyền hành có tôn ti trật tự. ‟ Cơ sở tư tưởng của Weber là ý niệm thẩm quyền hợp pháp và hợp lý II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 13 2. Trường phái quản trị quan liêu Thực chất những đặc tính chủ nghĩa quan liêu của Weber là: „ 1. Phân công lao động với thẩm quyền và trách nhiệm được qui định rõ và được hợp pháp hoá như nhiệm vụ chính thức. „ 2. Các chức vụ được thiết lập theo hệ thống chỉ huy, mỗi chức vụ nằm dưới một chức vụ khác cao hơn. „ 3. nhân sự được tuyển dụng và thăng cấp theo khả năng qua thi cử, huấn luyện và kinh nghiệm. „ 4. Các hành vi hành chánh và các quyết định phải thành văn bản. „ 5. Quản trị phải tách rời sở hữu „ 6. Các nhà quản trị phải tuân thủ điều lệ và thủ tục. Luật lệ phải công bằng và được áp dụng thống nhất cho mọi người. II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 14 Max Weber thủ tục và quy luật chính thức Chuyên mơn hĩa trong lao động •Hệ thống cấp bậc Thăng tiến dựa trên cơng lao II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN 2. Trường phái quản trị quan liêu 15 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN „3. Trường phái quản trị hành chính – “Cách tiếp cận tập trung vào những nguyên tắc được nhà quản lý sử dụng để kết nối các hoạt động nội bộ trong tổ chức”. – Tiêu biểu cho trường phái này là Henry Fayol (1814 - 1925) Là một nhà quản trị hành chánh người Pháp 16 1. Phân chia công việc 2. Thẩm quyền và trách nhiệm 3. Kỷ luật 4. Thống nhất chỉ huy 5. Thống nhất điều khiển 6. Lợi ích cá nhân phụ thuộc lợi ích chung 7. Thù lao xứng đáng. 8. Tập trung và phân tán 9. Hệ thống quyền hành (tổ chức theo cấp bậc) 10. Trật tựï. 11. Công bằng. 12. Ổn định nhiệm vụ. 13. Sáng kiến. 14. Tinh thần đoàn kết. II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN „3. Trường phái quản trị hành chính Henry Fayol: đưa ra 14 nguyên tắc quản trị gọi là CÁC NGUYÊN TẮC QUẢN TRỊ TỔNG QUÁT: 17 II. TRƯỜNG PHÁI QT CỔ ĐIỂN „ Ưu 1. Đưa ra hệ thống nguyên tắc quản lý trong tổ chức nhằm tăng NSLĐ 2. Nĩ đĩng gĩp rất nhiều trong lý luận cũng như thực hành quản trị như các nguyên tắc tổ chức, quyền lực và sự ủy quyền „ Khuyết 1. Các tư tưởng được thiết lập trong một tổ chức ổn định, ít thay đổi, quan niệm xí nghiệp là một hệ thống khép kín. 2. Quan điểm quản trị cứng rắn. 3. Ít chú trọng đến nhu cầu xã hội của con người 18 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI ‟ Lý thuyết tâm lý xã hội trong quản trị, là những quan niệm quản trị nhấn mạnh đến vai trò của yếu tố tâm lý, tình cảm, quan hệ xã hội của con người trong công việc. ‟ Lý thuyết này cho rằng hiệu quả của quản trị do năng suất lao động quyết định, nhưng năng suất lao động không chỉ do các yếu tố vật chất quyết định mà còn do sự thoả mãn các như cầu tâm lý xã hội của con người. – Trường phái này cĩ các tác giả sau:  Robert Owen (1771 - 1858)  Hugo Munsterberg (1863- 1916)  Mary Parker Follett (1868 - 1933)  Abraham Maslow (1908 - 1970)  Douglas Mc Gregor (1906 - 1964) 19 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI 1. Robert Owen (1771 - 1858) • Người đầu tiên nĩi đến nhân lực trong tổ chức • Ơng chỉ trích các nhà cơng nghiệp bỏ tiền ra phát triển máy mĩc nhưng lại khơng cải tiến số phận của những "máy mĩc người" 2. Hugo Munsterberg (1863- 1916)  Cha đẻ của ngành tâm lý học cơng nghiệp  Nghiên cứu một cách khoa học tác phong của con người  Ơng cho rằng năng suất lao động sẽ cao hơn nếu cơng việc giao phĩ cho họ được nghiên cứu phân tích chu đáo 20 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI „3. Elton Mayo (1880-1949) : Là giáo sư tâm lý học Havard cùng các đồng sự tiến hành cuộc nghiên cứu tại nhà máy Hawthornes thuộc công ty điện miền tây, là một sự kiện lớn trong lịch sử phát triển của tư tưởng quản trị. ‟ Ông kết luận rằng chính “yếu tố xã hội” mới chính là nguyên nhân tăng năng suất lao động tức là giữa tâm lý và tác phong có mối liên hệ rất mật thiết. ‟ Với việc nhấn mạnh đến quan hệ con người trong quản trị, các nhà quản trị phải tìm cách tăng sự thoả mãn tâm lý và tinh thần của nhân viên 21 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI „4. Abraham Maslow (1908-1970): xây dựng lý thuyết về nhu cầu của con người gồm 5 bậc được xếp từ thấp lên cao theo thứ tự: „1. Nhu cầu vật chất. „2. Nhu cầu an toàn. „3. Nhu cầu xã hội. „4. Nhu cầu được tôn trọng. „5. Nhu cầu tự hoàn thiện. Nhu cầu vật chất Nhu cầu an tồn Nhu cầu xã hội Nhu cầu được tơn trọng Nhu cầu tự hồn thiện 22 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI 5. Douglas Mc Gregor (1906 - 1964) • Mc Gregor cho rằng trước đây quản trị được thực hiện trên giả thuyềt bản chất của con người là: – Thích được chỉ huy hơn là tự chịu trách nhiệm – Và hầu hết mọi người làm việc vì lợi ích vật chất => Ơng gọi là thuyết X • Ơng đề nghị một loạt giả thuyết khác với giả thuyết bản chất của con người là: – Con người sẽ thích thú với cơng việc nếu cĩ được những thuận lợi – và họ cĩ thểđĩng gĩp nhiều điều hơn cho tổ chức. => Ơng đặt là thuyết Y 23 III. TRƯỜNG PHÁI TÂM LÝ XÃ HỘI „ Ưu 1. Quan tâm đến con người và hành vi con người trong quản lý 2. Nhấn mạnh đến lơi ích tinh thần và trạng thái tâm lý của con người 3. Quan tâm đến yếu tố nhằm tăng năng suất lao động „ Khuyết 1. Quá chú ý đến yếu tố xã hội - Khái niệm "con người xã hội" chỉ cĩ thể bổ sung cho khái niệm "con người kinh tế" chứ khơng thể thay thế. 2. Lý thuyết này coi con người là phần tử trong hệ thống khép kín mà khơng quan tâm đến yếu tố ngoại lai. 24 IV. TRƯỜNG PHÁI ĐỊNH LƯỢNG 1. Trường phái quản trị định lượng với cơ sở là áp dụng thống kê vào quá trình làm quyết định và dựa trên sự phát triển của mô hình toán kinh tế với sự trợ giúp của máy tính điện tử. 2. Trường phái quản trị định lượng tạo diều kiện để nâng cao tính chính xác của các quyết định quản trị. 3. Trường phái này dựa trên suy đoán là tất cả vấn đề đều có thể giải quyết được bằng các mô hình toán 25 IV. TRƯỜNG PHÁI ĐỊNH LƯỢNG Các phương pháp tiếp cận của trường phái định lượng: • Khoa học quản lý Cách tiếp cận nhằm mục đích gia tăng hiệu quả quyết định bằng cách sử dụng các mơ hình tốn học phức tạp và phương pháp thống kê • Quản trị tác nghiệp/điều hành Chức năng hoặc lĩnh vực của chuyên mơn chủ yếu chịu trách nhiệm về việc quản lý sản xuất và phân phối sản phẩm và dịch vụ • Hệ thống thơng tin quản lý Lĩnh vực quản lý tập trung vào thiết kế và thực hiện hệ thống thơng tin lưu trữ trên máy vi tính dành cho việc quản lý 26 IV. TRƯỜNG PHÁI ĐỊNH LƯỢNG Đĩng gĩp của trường phái định lượng: 1. Định lượng là sự nối dài của trường phái cổ điển (quản trị một cách khoa học) 2. Trường phái định lượng thâm nhập hầu hết trong mọi tổ chức chức hiện đại với những kỹ thuật phức tạp. 3. Đóng góp rất lớn trong việc nâng cao trình độ hoạch định và kiểm tra hoạt động. Hạn chế: 1. Các khái niệm và kỹ thuật của lý thuyếât này tương đối khó hiểu đối với các nhà quản trị 2. Khơng hề chú trọng đến yếu tố con người trong tổ chức quản trị. 27 V. TRƯỜNG PHÁI HỘI NHẬP TRONG QUẢN TRỊ „ 1. Trươøng phái “Quá trình Quản trị” ‟ Thực chất trường phái này được đề cập từ đầu thế kỷ 20 qua tư tưởng của Henri Fayol, nhưng thực sự chỉ phát triển mạnh từ năm 1960 do công của Harold Koontz. ‟ Tư tưởng này cho rằng quản trị là một quá trình liên tục của các chức năng quản trị đó là hoạch định, tổ chức, điều khiển và kiểm soát 28 V. TRƯỜNG PHÁI HỘI NHẬP TRONG QUẢN TRỊ „2. Truờng phái “Ngẫu nhiên” ‟ Lý thuyết này cho rằng kỹ thuật quản trị thích hợp cho một hoàn cảnh nhất định tuỳ thuộc vào bản chất và điều kiện của hoàn cảnh đó ‟ Quan điểm ngẫu nhiên lập luận rằng các nhà quản trị có thể hiểu được hình thái của hoạt động, nhưng không thể có một khuôn mẫu cho tất cả các trường hợp – Vì những tổ chức thì khác biệt nhau về kích thước, mục tiêu, nhiệm vụ, nên khĩ cĩ thể cĩ những nguyên lý chung áp dụng một cách khái quát. 29 V. TRƯỜNG PHÁI HỘI NHẬP TRONG QUẢN TRỊ „3. Trường phái “Quản trị hệ thống”  Hệ thống là phức tạp của các yếu tố:  Tạo thành một tổng thể Cĩ mối quan hệ tương tác  Tác động lẫn nhau để đạt mục tiêu Những yếu tố đầu vào Quá trình biến đổi Những yếu tố đầu ra Mơi trường 30 VI. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI „1. Lý thuyết Z ‟ Lý thuyết Z được một giáo sư người Mỹ gốc Nhật Bản là giáo sư William Ouchi xây dựng trên cơ sở áp dụng cách quản lý của Nhật Bản trong các công ty Mỹ. ‟ Lý thuyết ra đời năm 1978, chú trọng đến quan hệ xã hội và yếu tố con người trong tổ chức 31 VI. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI Lý thuyết Z cĩ các đặc điểm sau: – Cơng việc dài hạn – Trách nhiệm cá nhân – Xét thăng thưởng chậm – Kiểm sốt kín đáo bằng các biện pháp cơng khai – Quan tâm đến tập thể và cả gia đình nhân viên... 32 VI. TRƯỜNG PHÁI QUẢN TRỊ HIỆN ĐẠI „2. Tiếp cận theo 7-yếu tố (7’S) „Cách tiếp cận này nhấn mạnh rằng trong quản trị cần phải phối hợp hài hoà 7 yếu tố (3 yếu tố cứng, 4 yếu tố mềm) quản trị có ảnh hưởng lên nhau, khi một yếu tố thay đổi kéo theo các yếu tố khác cũng bị ảnh hưởng: – Strategy: Chiến lược kinh doanh – Structure: - Cơ cấu tổ chức – System – Hệ thống – Staff – Nhân viên – Style: Phong cách – Skill – Kỹ năng – Share: hệ thống giá trị mà mọi người chia sẻ 33 Tĩm tắt bài học • Ý tưởng quản trị sơ khai Việc sản sinh ra các ý tưởng dẫn đến các nhận định quản lý như là một lĩnh vực đáng quan tâm để tìm hiểu . • Các học giả cổ điển Nhấn mạnh việc tìm ra cách để quản lý cơng việc và tổ chức hiệu quả hơn. • Các học giả thuộc về hành vi Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cố gắng thấu hiểu các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi con người trong tổ chức 34 Tĩm tắt bài học • Hướng tiếp cận định lượng Tập trung vào tốn, thống kê và thơng tin bổ sung để hỗ trợ việc ra quyết định quản trị và tính hiệu quả. • Tư tưởng hiện đại Những quan niệm tổ chức như các hệ thống, tầm quan trọng của các nhân tố ngẫu nhiên và các thực tiễn quản lý pha trộn giữa Mỹ và Nhật. • Thuyết quản lý và đổi mới Mỗi hướng tiếp cận đều cung cấp những hiểu biết sâu sắc, kiến thức và thực tiễn liên quan đến quản lý sự thay đổi trong tổ chức.