Giáo trình và các tài liệu được sửdụng làm giáo trình (gọi tắt là giáo
trình) có vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng, hiệu quả đào
tạo cán bộcác hệtrung, cao cấp lý luận chính trị. Việc xuất bản có chất
lượng các giáo trình đòi hỏi một hệthống quy chế, quy trình chặt chẽtừ
khâu xác định nội dung, chương trình đào tạo đến khâu tổchức biên tập,
xuất bản, in ấn và phát hành. Tuy nhiên, việc xuất bản giáo trình hiện nay ở
các hệ đào tạo của Học viện Chính trịquốc gia HồChí Minh còn nhiều bất
cập, dẫn đến chất lượng xuất bản còn nhiều tiêu chí chưa đáp ứng yêu cầu
của sựnghiệp đào tạo cán bộ. Sựbất cập đó thểhiện ởnhiều nét chính sau:
- Quy chếxuất bản chưa hoàn thiện.
- Việc chấp hành quy chếxuất bản ởcác đơn vịchưa thống nhất.
- Quy trình biên soạn giáo trình còn nhiều điểm chưa hợp lý.
- Công tác nghiệm thu giáo trình còn có phần nểnang, dễdãi.
- Chất lượng biên tập cảvềnội dung lẫn hình thức đang còn những
hạn chếnhất định.
- Một sốtiêu chuẩn vềkỹ- mỹthuật giáo trình chưa được thực hiện
thống nhất.
- Chưa gắn phân tích nhu cầu học viên vềgiáo trình với hoạt động
xuất bản.
Trong thời kỳtới đòi hỏi phải có bộgiáo trình có chất lượng cao, phù
hợp với yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp đào tạo cán bộtrong
5
hệthống Học viện Chính trịquốc gia HồChí Minh. Do đó, Nhà xuất bản
Lý luận chính trịcần phải có công trình nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu
cấp thiết vềnâng cao chất lượng xuất bản giáo trình và ứng dụng trực tiếp
kết quảnghiên cứu vào hoạt động xuất bản của đơn vị.
II. Tình hình nghiên cứu
- Vềchất lượng xuất bản giáo trình ởnước ngoài có nhiều công trình
nghiên cứu lồng ghép trong các đềtài lớn vềphương pháp giảng dạy - đào
tạo. Tuy nhiên, do quy trình, chuẩn mực đào tạo ởnước ngoài rất khác so
với nước ta nên tính ứng dụng vào trường hợp của nước ta không cao. Mặt
khác, quy cách và kiểu dáng chữviết của mỗi ngữkhác nhau nên những
yêu cầu vềtrình bày, minh họa cũng rất khác nhau.
- Ởtrong nước đã có một số đềtài khoa học và công trình dưới dạng
sách tham khảo viết vềxuất bản sách giáo khoa phổthông: Nhà xuất bản
Giáo dục đã xây dựng và ban hành hệthống quy chuẩn vềnội dung và hình
thức sách giáo khoa phổthông. Khoa Xuất bản thuộc Học viện Báo chí và
Tuyên truyền đã có chuyên đềgiảng dạy vềcông tác biên tập giáo trình,
giáo khoa dùng đểgiảng dạy cho sinh viên chuyên ngành biên tập xuất bản.
Trong khi đó, chưa có công trình nào nghiên cứu vềchất lượng xuất bản
giáo trình dùng cho đào tạo cán bộlãnh đạo hệtrung, cao cấp lý luận ởHọc
viện Chính trịquốc gia HồChí Minh.
III. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá thực trạng vềchất lượng xuất bản giáo trình phục vụcác hệ
đào tạo hiện nay ởHọc viện Chính trịquốc gia HồChí Minh.
- Đềxuất các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục
vụcác hệ đào tạo ởHọc viện Chính trịquốc gia HồChí Minh.
IV. Đối tượng và hạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là việc xuất bản các bộgiáo trình của Học
6
viện trong công tác đào tạo.
- Phạm vi nghiên cứu: áp dụng vào công tác xuất bản của Nhà xuất
bản Lý luận chính trịhiện nay.
- Khi đềcập đến chất lượng xuất bản giáo trình của Học viện Chính trị
quốc gia HồChí Minh, đềtài đềcập ởkhía cạnh khái quát chung, vai trò
của giáo trình lý luận chính trịtrong công tác đào tạo các hệlớp của Học
viện.
- Đềtài nghiên cứu dưới dạng lý luận và thực tếcông tác xuất giáo
trình của Nhà xuất bản, đưa ra nhiều khía cạnh cụthểchi tiết trong công tác
xuất bản sách nói chung và giáo trình nói riêng.
V. Phương pháp nghiên cứu
Bên cạnh các phương pháp truyền thống, đềtài sửdụng phương pháp
so sánh, thống kê, đối chiếu tài liệu, điều tra chọn mẫu, mô hình hóa đểlàm
rõ các mục tiêu nghiên cứu của mình.
VI. Đóng góp của đềtài
- Làm rõ khái niệm giáo trình và giáo trình lý luận chính trị, triển khai
mởrộng nội dung của khái niệm này trong công tác xuất bản phục vụcác
hệ đào tạo hiện nay của Học viện.
- Khái quát vềtác dụng của giáo trình đối với công tác đào tạo, giảng
dạy của Học viện, nêu lên nhiều điểm quan trọng, trong đó có những nhấn
mạnh vềcông tác biên tập nội dung, biên tập kỹ- mỹthuật, chất lượng in
ấn giáo trình của Học viện.
- Nêu một sốgiải pháp có tính khảthi, đặc biệt là nhấn mạnh các
nhóm vấn đềvềnâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục vụcác hệ
đào tạo ởHọc viện Chính trịquốc gia HồChí Minh.
- Là một tài liệu thực tiễn, giúp ích cho công tác xuất bản giáo trình
7
của Nhà xuất bản Lý luận chính trị
159 trang |
Chia sẻ: oanhnt | Lượt xem: 1476 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Báo cáo Một số giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình ở học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ - HÀNH CHÍNH QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
BÁO CÁO TỔNG HỢP KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
ĐỀ TÀI KHOA HỌC CẤP CƠ SỞ NĂM 2007
MéT Sè GI¶I PH¸P
N¢NG CAO CHÊT L¦îNG XUÊT B¶N GI¸O TR×NH
ë HäC VIÖN CHÝNH TRÞ QUèC GIA Hå CHÝ MINH
(Mã số: CS 07-46)
Cơ quan chủ trì: Nhà xuất bản Lý luận chính trị
Chủ nhiệm đề tài: PGS, TS Đường Vinh Sường
6812
17/4/2008
HÀ NỘI - 2008
2
Chủ nhiệm đề tài: PGS, TS Đường Vinh Sường
Thư ký đề tài: Dương Văn Vinh
Các cộng tác viên: Lê Ngọc Diệp
Lê Tiến Hùng
Vũ Tiến Hùng
Ứng Thị Bích Liên
TS Lê Thị Hoài Thanh
Nguyễn Cao Thắng
Nguyễn Văn Thắng
Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
3
MỤC LỤC
Trang
Phần mở đầu 4
Chương I: NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH 8
1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục vụ công tác
đào tạo
8
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình 11
1.3. Hệ thống giáo trình của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh -
Yêu cầu và đặc điểm
18
Chương II: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH
Ở HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH
26
2.1. Tình trạng bản thảo 28
2.2. Tình hình biên tập giáo trình 32
2.3. Công tác biên tập kỹ - mỹ thuật 49
2.4. Tình hình và chất lượng in ấn giáo trình 57
2.5. Đánh giá thực trạng chất lượng giáo trình ở Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh
61
Chương III: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT
LƯỢNG XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH PHỤC VỤ CHO NHU
CẦU ĐÀO TẠO CỦA HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH TRONG TÌNH HÌNH MỚI
73
3.1. Phương hướng chung 73
3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
73
Kết luận 78
Tài liệu tham khảo 80
4
PHẦN MỞ ĐẦU
I. Tính cấp thiết của đề tài
Giáo trình và các tài liệu được sử dụng làm giáo trình (gọi tắt là giáo
trình) có vai trò rất quan trọng trong việc bảo đảm chất lượng, hiệu quả đào
tạo cán bộ các hệ trung, cao cấp lý luận chính trị. Việc xuất bản có chất
lượng các giáo trình đòi hỏi một hệ thống quy chế, quy trình chặt chẽ từ
khâu xác định nội dung, chương trình đào tạo đến khâu tổ chức biên tập,
xuất bản, in ấn và phát hành. Tuy nhiên, việc xuất bản giáo trình hiện nay ở
các hệ đào tạo của Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh còn nhiều bất
cập, dẫn đến chất lượng xuất bản còn nhiều tiêu chí chưa đáp ứng yêu cầu
của sự nghiệp đào tạo cán bộ. Sự bất cập đó thể hiện ở nhiều nét chính sau:
- Quy chế xuất bản chưa hoàn thiện.
- Việc chấp hành quy chế xuất bản ở các đơn vị chưa thống nhất.
- Quy trình biên soạn giáo trình còn nhiều điểm chưa hợp lý.
- Công tác nghiệm thu giáo trình còn có phần nể nang, dễ dãi.
- Chất lượng biên tập cả về nội dung lẫn hình thức đang còn những
hạn chế nhất định.
- Một số tiêu chuẩn về kỹ - mỹ thuật giáo trình chưa được thực hiện
thống nhất.
- Chưa gắn phân tích nhu cầu học viên về giáo trình với hoạt động
xuất bản.
Trong thời kỳ tới đòi hỏi phải có bộ giáo trình có chất lượng cao, phù
hợp với yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp đào tạo cán bộ trong
5
hệ thống Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Do đó, Nhà xuất bản
Lý luận chính trị cần phải có công trình nghiên cứu nhằm đáp ứng yêu cầu
cấp thiết về nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình và ứng dụng trực tiếp
kết quả nghiên cứu vào hoạt động xuất bản của đơn vị.
II. Tình hình nghiên cứu
- Về chất lượng xuất bản giáo trình ở nước ngoài có nhiều công trình
nghiên cứu lồng ghép trong các đề tài lớn về phương pháp giảng dạy - đào
tạo. Tuy nhiên, do quy trình, chuẩn mực đào tạo ở nước ngoài rất khác so
với nước ta nên tính ứng dụng vào trường hợp của nước ta không cao. Mặt
khác, quy cách và kiểu dáng chữ viết của mỗi ngữ khác nhau nên những
yêu cầu về trình bày, minh họa cũng rất khác nhau.
- Ở trong nước đã có một số đề tài khoa học và công trình dưới dạng
sách tham khảo viết về xuất bản sách giáo khoa phổ thông: Nhà xuất bản
Giáo dục đã xây dựng và ban hành hệ thống quy chuẩn về nội dung và hình
thức sách giáo khoa phổ thông. Khoa Xuất bản thuộc Học viện Báo chí và
Tuyên truyền đã có chuyên đề giảng dạy về công tác biên tập giáo trình,
giáo khoa dùng để giảng dạy cho sinh viên chuyên ngành biên tập xuất bản.
Trong khi đó, chưa có công trình nào nghiên cứu về chất lượng xuất bản
giáo trình dùng cho đào tạo cán bộ lãnh đạo hệ trung, cao cấp lý luận ở Học
viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
III. Mục tiêu nghiên cứu
- Đánh giá thực trạng về chất lượng xuất bản giáo trình phục vụ các hệ
đào tạo hiện nay ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục
vụ các hệ đào tạo ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
IV. Đối tượng và hạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu là việc xuất bản các bộ giáo trình của Học
6
viện trong công tác đào tạo.
- Phạm vi nghiên cứu: áp dụng vào công tác xuất bản của Nhà xuất
bản Lý luận chính trị hiện nay.
- Khi đề cập đến chất lượng xuất bản giáo trình của Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh, đề tài đề cập ở khía cạnh khái quát chung, vai trò
của giáo trình lý luận chính trị trong công tác đào tạo các hệ lớp của Học
viện.
- Đề tài nghiên cứu dưới dạng lý luận và thực tế công tác xuất giáo
trình của Nhà xuất bản, đưa ra nhiều khía cạnh cụ thể chi tiết trong công tác
xuất bản sách nói chung và giáo trình nói riêng.
V. Phương pháp nghiên cứu
Bên cạnh các phương pháp truyền thống, đề tài sử dụng phương pháp
so sánh, thống kê, đối chiếu tài liệu, điều tra chọn mẫu, mô hình hóa để làm
rõ các mục tiêu nghiên cứu của mình.
VI. Đóng góp của đề tài
- Làm rõ khái niệm giáo trình và giáo trình lý luận chính trị, triển khai
mở rộng nội dung của khái niệm này trong công tác xuất bản phục vụ các
hệ đào tạo hiện nay của Học viện.
- Khái quát về tác dụng của giáo trình đối với công tác đào tạo, giảng
dạy của Học viện, nêu lên nhiều điểm quan trọng, trong đó có những nhấn
mạnh về công tác biên tập nội dung, biên tập kỹ - mỹ thuật, chất lượng in
ấn giáo trình của Học viện.
- Nêu một số giải pháp có tính khả thi, đặc biệt là nhấn mạnh các
nhóm vấn đề về nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình phục vụ các hệ
đào tạo ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
- Là một tài liệu thực tiễn, giúp ích cho công tác xuất bản giáo trình
7
của Nhà xuất bản Lý luận chính trị.
VII. Nội dung nghiên cứu
Chương I: Những vấn đề chung về xuất bản giáo trình
1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục vụ
công tác đào tạo.
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình.
1.3. Hệ thống giáo trình ở Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh -
yêu cầu và đặc điểm.
Chương II: Thực trạng chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh
2.1. Tình trạng bản thảo.
2.2. Tình hình biên tập giáo trình.
2.3. Công tác biên tập kỹ - mỹ thuật.
2.4. Tình hình và chất lượng in ấn giáo trình.
2.5. Đánh giá thực trạng chất lượng giáo trình ở Học viện Chính trị
quốc gia Hồ Chí Minh.
Chương III: Phương hướng và giải pháp nâng cao chất lượng xuất
bản giáo trình phục vụ cho nhu cầu đào tạo của Học viện Chính trị quốc
gia Hồ Chí Minh trong tình hình mới
3.1. Phương hướng chung.
3.2. Các giải pháp nâng cao chất lượng xuất bản giáo trình ở Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
8
Chương I
NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG
VỀ XUẤT BẢN GIÁO TRÌNH
1.1. Những vấn đề lý luận nghiệp vụ về xuất bản giáo trình phục
vụ công tác đào tạo
Bất cứ môn khoa học nào cũng đều có chức năng là truyền bá, phổ
biến nội dung kiến thức của mình ngày càng rộng rãi trong xã hội. Đây là
lý do để tồn tại và phát triển. Hình thức phổ biến nhất, hiệu quả nhất để thể
hiện chức năng đó mà các khoa học hay sử dụng là thông qua giáo dục, đào
tạo, tức thông qua học tập. Mà muốn học tập chất lượng cao, bất cứ môn
khoa học nào, bất cứ cấp chương trình nào cũng cần có giáo trình. Có thể
nói, giáo trình là loại hình văn hóa đọc luôn cần thiết không thể thiếu đối
với việc học tập. Nếu không có giáo trình sẽ trở nên dạy chay, học chay và
tất yếu kết quả không thể cao, mục đích giáo dục đào tạo sẽ rất hạn chế, kể
cả xã hội hiện đại.
Đối với khoa học lý luận chính trị cũng không nằm ngoài lựa chọn đó.
Muốn truyền bá, phổ biến, giáo dục và học tập chủ nghĩa Mác-Lênin, tư
tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng
và Nhà nước, chúng ta cần phải có giáo trình lý luận chính trị. Thông qua
đó nâng cao kiến thức, kinh nghiệm, phương pháp cách mạng, góp phần
xây dựng nền tảng tư tưởng, thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách
mạng, nâng cao không ngừng tri thức lý luận chính trị, đạo đức, lối sống và
phương pháp công tác cho cán bộ đảng viên và toàn thể nhân dân. Những
tri thức lý luận chính trị thu nhận qua học tập được vận dụng trong thực
tiễn xây dựng cuộc sống mới, con người mới, xã hội mới, đấu tranh bác bỏ
9
các luận điệu sai trái của các thế lực thù địch của chủ nghĩa xã hội và của
cách mạng nước ta.
Để tìm hiểu và xem xét giáo trình lý luận chính trị là gì, hay nói cách
khác, để phân biệt nó với các loại sách lý luận chính trị khác, cần xác định
một số khái niệm nền có liên quan với chủ đề đang nghiên cứu sau:
Giáo trình là sách dành cho học tập, giảng dạy ở trường lớp trong hệ
thống giáo dục.
Giáo dục là một từ Hán có nghĩa là dạy bảo. Đó là quá trình hoạt động
có ý thức, có mục đích, có kế hoạch, có tổ chức nhằm bồi dưỡng cho người
học những phẩm chất, đạo đức, những kiến thức cần thiết, qua đó tạo ra
khả năng tham gia mọi mặt của cuộc sống, cải tạo tự nhiên, biến đổi lịch sử
nhằm phục vụ lợi ích của bản thân và cộng đồng. Để thực hiện có hiệu quả
chức năng giáo dục, tất cả các môn khoa học đều phải căn cứ trên mục
đích, đối tượng đào tạo để định ra chương trình, nội dung, phương pháp và
tổ chức dạy và học của môn học đó, trong đó khâu biên soạn giáo trình dạy
và học là nhiệm vụ hết sức quan trọng.
Giáo trình là loại tài liệu đặc trưng nhất phục vụ chức năng giáo dục
và đào tạo. Vì vậy, việc chỉ đạo biên soạn giáo trình, xuất bản giáo trình
(trong đó đặc biệt là giáo trình lý luận chính trị) luôn luôn được Đảng và
Nhà nước ta quan tâm hàng đầu. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói:
“Không có giáo dục, không có cán bộ thì cũng không nói gì đến kinh tế văn
hóa”1). Vì vậy ngay từ năm 1927, để mở lớp đào tạo huấn luyện những nhà
cách mạng, chuẩn bị cho việc thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam, đưa cán
bộ về nước lãnh đạo cách mạng, Người đã trực tiếp soạn thảo ra cuốn
giáo trình để giảng dạy, bồi dưỡng lý luận chính trị cho lớp học có tên
Đường Kách mệnh. Có thể nói cho đến bây giờ Đường Kách mệnh của Chủ
1) Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia, H. 2002, t. 8, tr. 184.
10
tịch Hồ Chí Minh vẫn là cuốn giáo trình kiểu mẫu, thể hiện đầy đủ đặc
trưng, tính chất của khoa học lý luận chính trị, được biên soạn với kết cấu,
cách diễn đạt phù hợp với yêu cầu của việc giảng dạy và học tập; phù hợp
với đặc điểm về trình độ, tâm lý của người học dễ nhớ, dễ vận dụng2).
Khái niệm “giáo trình”, theo Từ điển Tiếng Việt đó là một từ kết hợp
hạn chế chỉ các loại sách dành cho các môn học được dùng ở trường học.
Về mặt từ loại, giáo trình, giáo khoa, giáo tài là khác nhau, nhưng có nội
hàm gần giống nhau. Ở góc độ nào đó, trong thực tế chúng được dùng cùng
một nghĩa, còn được gọi chung là loại sách giáo khoa.
Vậy giáo trình lý luận chính trị là loại sách để dạy về khoa học Mác-
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối của Đảng, pháp luật, chính sách
của Nhà nước ta cho sinh viên, cán bộ, đảng viên ở các trường hệ thống
Nhà nước và hệ thống trường Đảng trong cả nước.
Nói đến giáo trình bao giờ chúng ta cũng ghép với và đi liền với một
ngành, một môn khoa học cụ thể. Do đó khái niệm “giáo trình” tồn tại như
một tính từ chứ không phải một danh từ, nó được dùng để chỉ tính chất của
loại sách dùng trong dạy và học ở các lớp, các trường. Giáo trình là chỉ một
loại sách chứ không phải là một cuốn sách cụ thể nào dù nó có ghi ở bìa
hay không ghi ở bìa từ Giáo trình, Tập bài giảng, Tài liệu học tập... hay
không?
Trước đây, vào cuối những năm 1970, ở nước ta trong lĩnh vực xuất
bản giáo trình lý luận chính trị có quan niệm, theo chúng tôi, là không đúng
rằng: Sách dùng cho học tập lý luận được chia thành nhiều cấp tùy thuộc
vào độ chín muồi, chất lượng nội dung hoặc dựa vào độ ổn định của nó.
Môn học mới được đưa vào giảng dạy, biên soạn còn sơ sài, còn nhiều nội
2) Xem Đường Kách mệnh - Giá trị lý luận và thực tiễn, Nxb. Tổng hợp Thành phố Hồ
Chí Minh, 2007, tr. 137.
11
dung chưa thật yên tâm lắm thì gọi là tập bài giảng, chẳng hạn lúc đó có
Tập bài giảng Về xây dựng Đảng hay Tập bài giảng Văn hóa xã hội chủ
nghĩa...
Trải qua một thời gian giảng dạy, rút kinh nghiệm, chỉnh lý, bổ sung,
sửa chữa và bài giảng thực sự có hệ thống, đầy đủ về nội dung, được người
đọc đánh giá tốt, chất lượng trình bày các phạm trù, quy luật, nguyên lý
thấy ổn định chúng ta cho xuất bản được gọi là giáo trình, giáo khoa. Như
vậy quan niệm trên là thiếu căn cứ khoa học. Chất lượng, độ chín muồi
trong biên soạn của sách chưa nói lên được đặc trưng của giáo trình lý luận
chính trị để phân biệt nó với cái khác cùng loại. Theo chúng tôi, quan hệ
giữa giáo trình lý luận chính trị với các loại sách lý luận chính trị khác là
quan hệ giữa cái chung với cái riêng và cái đặc thù. Muốn vậy, chúng ta
phải có phương pháp tiếp cận hết sức khách quan khi xác định đặc trưng
của nó.
1.2. Một số đặc trưng của giáo trình
Giáo trình là loại sách dùng trong trường học, lớp học. Nội dung của
giáo trình được biên soạn dựa theo chương trình do Nhà nước ban hành cho
một loại trường, lớp học và một số đối tượng người học nhất định nhằm đạt
mục tiêu giáo dục đề ra.
Mục tiêu chủ yếu của giáo trình là truyền thụ kiến thức, cung cấp
thông tin, củng cố niềm tin, tạo lập nhân cách, định hướng hành động.
Ngoài kiến thức nội dung môn học, giáo trình còn chú trọng cung cấp
phương pháp tư duy, phương pháp vận dụng thực tế, hay nói cách khác là
trang bị phương pháp cho mỗi người học.
Giáo trình lý luận chính trị, theo đó là loại sách chứa đựng những vấn
đề lý luận chính trị, được biên soạn theo một chương trình giáo dục lý luận
chính trị nhất định, làm công cụ học tập và giảng dạy cho một đối tượng xác
12
định nhằm nâng cao tri thức lý luận chính trị, hình thành, phát triển ở người
học tính tự giác chính trị, năng lực, nhiệt tình tham gia vào đời sống chính trị
đất nước.
Theo các tiêu chí khác nhau, giáo trình lý luận chính trị hiện nay có
thể được phân chia thành nhiều chủng loại, nhiều mảng sách, tủ sách:
- Nếu phân chia theo cấp học thì giáo trình lý luận chính trị có các
chủng loại: giáo trình chính trị cho chương trình phổ thông, chương trình
sơ cấp, chương trình trung cấp, chương trình cao cấp lý luận chính trị. Hoặc
có thể chia theo cách khác là giáo trình lý luận chính trị cho các chương
trình cơ sở, trung cấp, đại học và sau đại học.
- Nếu dựa vào chuyên môn khoa học mà sách chứa đựng thì giáo trình
lý luận chính trị có thể phân thành: giáo trình về các bộ môn lý luận Mác-
Lênin: Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học...; giáo trình
Tư tưởng Hồ Chí Minh, Lịch sử Đảng, Xây dựng Đảng v.v..
- Nếu căn cứ theo chức năng dạy và học tập lý luận chính trị, giáo trình
lý luận chính trị có thể chia thành: giáo trình dành cho giáo viên, giáo trình
cho học viên, học sinh, sách tham khảo, hỏi và đáp theo chương trình giáo
dục...
Tuy cũng là một loại sách, song giáo trình lý luận chính trị trước hết
phải mang đầy đủ những đặc điểm của một loại giáo trình và sau đó là đặc
điểm riêng biệt của chính nó. Các đặc điểm này kết hợp, đan xen với nhau
để tạo nên ý nghĩa đầy đủ cho một cuốn giáo trình lý luận chính trị.
1.2.1. Đặc trưng về tính chuẩn mực và tính sư phạm của giáo trình
lý luận chính trị
- Tính cơ bản chuẩn mực
Nội dung của giáo trình lý luận chính trị có tính chuẩn mực bắt buộc
về kiến thức và kỹ năng mà người học phải đạt được và người dạy phải
13
quán triệt nhằm thống nhất việc học tập và giảng dạy đối với các học viện,
trường đại học trong cả nước. Giáo trình phải lựa chọn những yếu tố kiến
thức cơ bản, thích hợp để hình thành những đơn vị kiến thức đúng yêu cầu
quy định của chương trình. Các khái niệm công cụ là cần thiết không thể
thiếu để hướng người đọc đi từ kiến thức đơn giản đến phức tạp, từ thấp
đến cao. Sẽ khó có ai hiểu được thế nào là hình thái kinh tế - xã hội cùng
các quy luật vận động của nó nếu không bắt đầu từ việc hiểu về “lực lượng
sản xuất”, “quan hệ sản xuất” và các khái niệm khác nữa.
Phải cân nhắc thận trọng nếu không sẽ dẫn đến tình trạng cắt xén kiến
thức, hạ thấp yêu cầu. Cần thấy rõ mối liên hệ giữa các tài liệu sự kiện và
các tài liệu thực tế. Sự kiện phải điển hình, tiêu biểu, vừa đủ. Nếu ít quá sẽ
dẫn đến sự sơ lược trong quá trình nhận thức khoa học, nếu nhiều quá sẽ
rườm rà, nặng nề dễ che lấp con đường lôgíc dẫn đến nhận thức bản chất
của vấn đề. Có như thế mới phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi, khă năng tư
duy của từng đối tượng người học.
Không thể chọn một yếu tố kiến thức có tính trừu tượng, đòi hỏi thao
tác tư duy khá phức tạp để đưa vào giáo trình. Như thế là gạt bỏ tính sư
phạm - một yêu cầu quan trọng đối với mọi loại giáo trình. Độc giả không
thể sinh ra đã biết về những nội dung được đề cập tới trong sách nên dù
mang phong cách ngôn ngữ khoa học, giáo trình lý luận chính trị cũng cần
tránh lối dùng từ cầu kỳ, khó hiểu, xa lạ với bạn đọc. Dẫu sao đây cũng
không phải là một ấn phẩm chuyên môn thuần túy, phong cách giao tiếp
đơn giản, thân thiện thường hiệu quả hơn. Một cuốn giáo trình lý luận
chính trị thực sự cần ngắn gọn, dễ hiểu, thẳng thắn, chứa đựng thông tin
theo lối chuyển thẳng từ tác giả tới độc giả.
- Tính hệ thống
Như mọi loại giáo trình khác, giáo trình lý luận chính trị không phải
14
chỉ có tác dụng cho một năm học, một cấp học mà có tác dụng trong nhiều
cấp học - đó là hệ thống dọc. Giáo trình lý luận chính trị của cấp học này là
cơ sở cho sách của cấp học sau và cả cấp học sau nữa.
Ngoài ra, giáo trình lý luận chính trị còn có mối liên hệ ngang - đó là
mối liên hệ hữu cơ giữa các môn lý luận chính trị với nhau và với các môn
học khác. Đảm bảo mối liên hệ ngang sẽ tăng thêm tính hiệu quả của sách.
Ở các cấp học phổ thông đến đại học, mối liên hệ dọc và ngang này đòi
hỏi kiến thức được trình bày trong giáo trình phải có tính ổn định trong một
thời gian tương đối lâu. Việc thay đổi kiến thức trong môn học này sẽ có ảnh
hưởng đến các môn học khác và ảnh hưởng đến khả năng tiếp thu của sinh
viên. Có thể thấy rõ điều này ở giáo trình triết học, nếu khái niệm như “vật
chất”, “quan hệ xã hội”... chưa được trình bày chính xác, rõ ràng thì người
học không thể tiến tới nắm bắt kiến thức ở phần học sau, ở nhiều bộ môn
khác nữa. Tuy nhiên, cũng không nên quan niệm tính ổn định một cách cứng
nhắc. Khi cần thiết vẫn phải chỉnh lý nội dung của giáo trình lý luận chính trị
cho phù hợp với những thành tựu mới nhất về khoa học và yêu cầu mới của
cách mạng.
- Tính sư phạm
Giáo trình lý luận chính trị là một trong những công cụ để giáo viên
thực hiện vai trò nghề nghiệp của mình trong quá trình dạy học. Các cuốn
giáo trình có thể đưa ra nhiều con đường mới, công cụ mới, bài thực hành
mới vận dụng lý luận dạy học và sự nhạy cảm của mỗi giáo viên với hoàn
cảnh sư phạm.
Sự phát triển của lý luận dạy học các môn được thể hiện trong giáo
trình đem đến cho giáo viên một loạt các hành động thích hợp để cải tiến
hoặc đổi mới phương pháp dạy học. Những tư liệu được trình bày trong
giáo trình, những chú dẫn, chỉ dẫn để khai thác, các dạng đánh giá mà giáo
15
trình đề cập giúp giáo viên các khả năng truyền thụ tri thức cho học viên,
sinh viên.
Đối với học viên, sinh viên, giáo trìn