Báo chí với nhiệm vụ xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc

BÁO CHÍ VỚI NHIỆM VỤ XÂY DỰNG NỀN VĂN HOÁ VIỆT NAM TIÊN TIẾN, ĐẬM ĐÀ BẢN SẮC DÂN TỘC ThS. Đinh Ngọc Ruẫn∗ Lê Văn Phong∗∗ Ở bất kì giai đoạn lịch sử nào, báo chí cũng giữ vai trò hết sức quan trọng. Báo chí không chỉ là nơi tuyên truyền chủ trương, chính sách của Đảng, hiến pháp, pháp luật của Nhà nước, là cầu nối giữa ý Đảng với lòng dân, nêu gương người tốt, việc tốt, tham gia phản biện xã hội, mà còn giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh từng khẳng định: Văn hóa có ý nghĩa vô cùng to lớn và giữ vị trí đặc biệt quan trọng. Theo Người: Văn hóa là một kiến trúc thượng tầng; những cơ sở hạ tầng của xã hội có kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết được và đủ điều kiện phát triển được; có thực mới vực được đạo; xã hội thế nào thì văn hóa thế ấy. Nhưng mặt khác, đến lượt mình, văn hóa là động lực của sự phát triển xã hội, phát triển kinh tế; văn hóa phải soi đường cho quốc dân đi,v.v... Với nhận thức văn hóa có nhiệm vụ phụng sự Tổ quốc và nhân dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: “Cách mạng là sự nghiệp của quần chúng”, “nước ta là một nước dân chủ, địa vị cao nhất là dân”. Vì vậy, văn hóa cũng phải thấm nhuần sâu sắc quan điểm vì nhân dân phục vụ và phát huy sứ mạng toàn dân làm văn hóa. Chỉ khi nào được mọi tầng lớp nhân dân, mọi tổ chức chính trị, xã hội, các đoàn thể, tôn giáo, nhà trường và gia đình tham gia tích cực, thường xuyên, liên tục, bền bỉ thì văn hóa mới có thể thực hiện được những nhiệm vụ đã đề ra. ∗ Đại học Tây Bắc ∗∗ Viện Lịch sử quân sự Việt Nam Không dừng lại ở đó, văn hóa còn là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu, vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội. Vì thế, trong nhiều bài nói, bài viết của mình, Hồ Chí Minh đã đề cập đến việc phải giữ gìn và phát huy những giá trị văn hoá truyền thống. Đó là những giá trị bền vững, những tinh hoa của cộng đồng dân tộc được hun đúc qua hàng ngàn năm lịch sử, biểu trưng cho ý chí tự lực, tự cường, tinh thần đoàn kết, lòng nhân ái khoan dung, trọng đạo lý, đức tính cần cù sáng tạo trong lao động, dũng cảm trong chiến đấu của nhân dân Việt Nam. Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa là một di sản vô cùng quý báu, đã và đang định hướng cho sự nghiệp xây dựng nền “văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Nhận thức sâu sắc triết luận này, tháng 7-1998, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 5 (khoá VIII) đã ra Nghị quyết về xây dựng nền “văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Đây là tư duy mang tầm chiến lược của Đảng Cộng sản Việt Nam, phù hợp với tình hình thực tiễn và đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân. Với Nghị quyết này, nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” được xác định là nền văn hoá với vai trò là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực thúc đẩy kinh tế- xã hội phát triển, gắn với sự nghiệp công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước, gắn với những vấn đề nảy sinh trong xu thế toàn cầu hoá và nền kinh tế thị trường. Sau Nghị quyết Trung ương 5, Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng tiếp tục nhấn mạnh vị trí, vai trò của văn hoá trong lịch sử phát triển của dân tộc. Về ý nghĩa “văn hoá là nền tảng tinh thần của xã hội”, Nghị quyết Đại hội IX chỉ rõ đó là tầm cao, là chiều sâu của sự phát triển của dân tộc. Đến Đại hội X, Đảng Cộng sản Việt Nam xác định: Tiếp tục phát triển sâu rộng, nâng cao chất lượng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Gắn kết chặt chẽ hơn với phát triển kinh tế- xã hội. Làm cho văn hoá thấm sâu vào mọi lĩnh vực đời sống xã hội... Kết hợp hài hoà giữa bảo tồn, phát huy với kế thừa và phát triển, giữ gìn di tích với phát triển kinh tế du lịch, tinh thần tự nguyện, tính tự quản của nhân dân trong xây dựng văn hoá,v.v... Tổng kết thành tựu của quá trình xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, nhiệm vụ chăm lo phát triển văn hoá được Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI Đảng Cộng sản Việt Nam đúc kết cô đọng hơn, tập trung vào bốn nội dung: Thứ nhất: Củng cố và tiếp tục xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, phong phú, đa dạng; triển khai cuộc vận động xây dựng gia đình Việt Nam góp phần giữ gìn và phát triển những giá trị truyền thống của văn hóa, con người Việt Nam, nuôi dưỡng giáo dục thế hệ trẻ. Thứ hai: Phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật; bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa truyền thống, cách mạng. Hoàn thiện và thực hiện nghiêm túc các quy định của pháp luật về sở hữu trí tuệ, về bảo tồn, phát huy giá trị các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể của dân tộc. Xây dựng và thực hiện các chính sách, chế độ đào tạo, bồi dưỡng, chăm lo đời sống vật chất, tinh thần, tạo điều kiện để đội ngũ những người hoạt động văn hóa, văn học, nghệ thuật sáng tạo nhiều tác phẩm có giá trị cao về tư tưởng và nghệ thuật. Thứ ba: Chú trọng phát huy mạnh mẽ chức năng thông tin, giáo dục, tổ chức và phản biện xã hội của các phương tiện thông tin đại chúng vì lợi ích của nhân dân và đất nước. Tập trung đào tạo, bồi dưỡng, xây dựng đội ngũ hoạt động báo chí, xuất bản vững vàng về chính trị, tư tưởng, nghiệp vụ và có năng lực đáp ứng tốt yêu cầu của thời kỳ mới. Thứ tư: Đổi mới, tăng cường việc giới thiệu, truyền bá văn hóa, văn học, nghệ thuật, đất nước, con người Việt Nam với thế giới. Có thể nói, bản sắc văn hóa Việt Nam là sản phẩm của cuộc đấu tranh dựng nước và giữ nước, là kết tinh những giá trị tốt đẹp nhất, lâu bền nhất của dân tộc; hun đúc nên tâm hồn, khí phách, bản lĩnh Việt Nam. Càng đi vào phát triển kinh tế thị trường, mở cửa hội nhập, chúng ta càng cần giữ gìn và phát huy những giá trị đạo đức, bản sắc văn hóa dân tộc. Trên tinh thần ấy, để xây dựng thành công nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” đòi hỏi có sự chung sức đồng lòng của toàn Đảng, toàn dân và cả hệ thống chính trị, trong đó báo chí giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Để báo chí thực hiện tốt vai trò của mình, chúng ta cần làm tốt những việc sau: Một là, cần có nhận thức mới về hiệu quả của báo chí trong xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Trong xã hội hiện đại, báo chí là phương tiện thông tin đại chúng thiết yếu đối với đời sống của con người. “Trình độ phát triển kinh tế, văn hóa- xã hội và tính chất đặc thù của mỗi dân tộc, mỗi đất nước vừa là một trong những điều kiện của sự hình thành báo chí, vừa là yếu tố ảnh hưởng mạnh mẽ đến sự vận động của các phương tiện thông tin đại chúng” Không phải ngẫu nhiên mà các nhà chính trị, các nhà cách mạng đã dành cho báo chí sự quan tâm đặc biệt. Từ khi ra đời và trong suốt quá trình lãnh đạo cách mạng, lãnh đạo nhân dân đấu tranh giành độc lập dân tộc và xây dựng đất nước, Đảng và Nhà nước luôn đánh giá, đề cao vai trò của báo chí, coi báo chí như một công cụ đắc lực để tuyên truyền, vận động và tổ chức quần chúng làm cách mạng. Báo chí hoạt động trên mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. Trong xây dựng nền “văn hoá tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, sự tham gia của báo chí càng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Luật báo chí được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam thông qua năm 1989 và được sửa đổi, bổ sung năm 1999, đã quy định rõ nhiệm vụ, quyền hạn của báo chí Việt Nam, trong đó có nội dung “nâng cao dân trí, đáp ứng nhu cầu văn hóa lành mạnh của nhân dân, bảo vệ và phát huy truyền thống tốt đẹp của dân tộc”. Việc truyền bá hệ tư tưởng cùng đường lối, quan điểm đúng đắn của Đảng Cộng sản Việt Nam trong xây dựng, phát triển đất nước một cách thiết thực, sâu rộng, có tính thuyết phục cao đến mọi đối tượng, nhất là thế hệ trẻ, sẽ góp phần định hướng tư tưởng, hoạt động của nhân dân phục vụ lợi ích đất nước, dân tộc. Dựa vào lợi thế đặc biệt của mình, báo chí có khả năng đưa các nhân tố văn hóa tinh thần, nhân văn thấm sâu vào các lĩnh vực đời sống, vào kế hoạch phát triển kinh tế - văn hóa xã hội của Đảng và Nhà nước. Hai là, xây dựng chiến lược lâu dài trong công tác tuyên truyền về xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc Trong thực tế hiện nay, việc nhận thức không đầy đủ ý nghĩa của việc xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” cũng như tầm quan trọng của nó thì chúng ta sẽ không đảm bảo cho sự phát triển bền vững của quá trình đổi mới và hội nhập. Sự nghiệp đổi mới do Đảng Cộng sản Việt Nam khởi xướng và lãnh đạo đòi hỏi chúng ta phải có cái nhìn mới, nhận thức mới. Cần phải làm thay đổi, làm mới nhận thức của cả cộng đồng về xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Để làm được điều này, lãnh đạo Đảng, nhà nước cần định hướng cho báo chí một chiến lược tuyên truyền về xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Chiến lược tuyên truyền trên báo chí gồm hoạch định lại về phạm vi, lĩnh vực đề cập, về phương pháp tác động, về cách thức tổ chức trang, chuyên mục (nên chăng mỗi một tờ báo nên tổ chức một chuyên trang riêng cho mục xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”). Đồng thời, cần đẩy mạnh tuyên truyền qua các báo điện tử, trên trang web, đưa những vấn đề bản sắc văn hoá dân tộc giới thiệu với bạn bè năm châu, nhằm tăng cường giao lưu quốc tế và hội nhập văn hóa với thế giới. Nếu xây được một chiến lược thông tin tuyên truyền tốt và có hiệu quả, chắc chắn báo chí sẽ thu được những thành công hơn nữa trong công tác vận động tuyên truyền xã hội hóa hoạt động xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Ba là, cần nâng cao ý thức xây dựng nền văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc cho những người làm báo Để có những bài báo chất lượng, phục vụ nhiệm vụ tuyên truyền xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”, thì việc đào tạo đội ngũ những người làm báo có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Trong giai đoạn hiện nay, để thực hiện tốt chức năng và nhiệm vụ của mình trong quá trình thông tin về văn hóa nói chung và về chủ trương xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” nói riêng, đội ngũ nhà báo cần không ngừng nghiên cứu, học tập chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh để có bản lĩnh chính trị vững vàng, có phương pháp nhận thức, phương pháp tư duy biện chứng phù hợp với sự phát triển của xã hội hiện đại. Ngoài ra, người làm báo phải không ngừng rèn luyện đạo đức, lối sống. Sinh thời, Hồ Chí Minh chỉ rõ: Cán bộ báo chí là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ. Ðể làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng. Cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương, chính sách của Ðảng và Chính phủ; đi sâu vào thực tế và quần chúng lao động. Quả đúng như vậy, báo chí là một nghề có ảnh hưởng, tác động mạnh mẽ đến dư luận xã hội, đời sống cộng đồng, nên mỗi nhà báo cần được đào tạo và trau dồi một cách nghiêm túc về phẩm chất đạo đức cá nhân và đạo đức nghề nghiệp. Nhà báo phải không ngừng phấn đấu rèn luyện ý thức tổ chức kỷ luật, tác phong đạo đức, lối sống và phát ngôn, nhất là cần có lối sống lành mạnh, trong sáng, vô tư, khoa học, thẳng thắn, trung thực, dũng cảm và khiêm tốn. Có như thế mới đủ bản lĩnh để cổ vũ cái mới, ca ngợi cái đúng, tôn vinh cái đẹp và sẵn sàng đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu, cái sai trái, kiên quyết tấn công cái ác, những tư tưởng phản động. Đặc biệt, nhà báo cần không ngừng học tập, nghiên cứu sâu sắc tri thức khoa học cả tự nhiên và xã hội trong mối tương quan với văn hoá truyền thống của dân tộc để làm chủ được ngòi bút, có đủ tầm nhìn, nhạy cảm, phát hiện, ủng hộ cái mới, cổ vũ và ca ngợi cái đúng, cái đẹp. Để làm được điều đó rất cần có sự chung tay giữa những người làm công tác xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” và những người làm công tác báo chí. Tóm lại, xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc” không phải là công việc tiến hành một sớm một chiều mà là công việc lâu dài, có tính chất quyết định tới sự thành bại của công cuộc đổi mới đất nước. Do vậy, trong giai đoạn cách mạng mới, trước những biến động phức tạp của tình hình trong nước và thế giới, hơn lúc nào hết, báo chí cần phát huy hết vị trí, vai trò của mình trong nhiệm vụ xây dựng nền “văn hoá Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc”. Làm tốt được nhiệm vụ này, ngoài thực hiện có hiệu quả chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và nhà nước, thì những bài học nêu trên là những vấn đề mang tính lí luận và thực tiễn sâu sắc./.