Công nghiệp hoá - Hiện đại hoá tại Việt Nam

Lêi nãi ®Çu Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc ban chÊp hµnh trung ­¬ng §¶ng gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII (1-1990) ®· nhËn ®Þnh r»ng: “MÆc dï cßn nhiÒu yÕu kÐm ph¶i kh¾c phôc nh÷ng thµnh tùu quan träng ®· ®¹t ®­îc, ®· vµ ®ang t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò ®­a ®Êt n­íc sang mét thêi kú ph¸t triÓn míi ®Èy tíi mét b­íc c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc” C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ sÏ gióp chóng ta lùc míi ®Ó t¨ng tr­ëng nhanh tèc ®é ph¸t triÓn, kh«ng nh÷ng thÕ nhê cã hiÖn ®¹i ho¸ chóng ta cã ®iÒu kiÖn ®i t¾t, ®ãn ®Çu ®ã lµ bµi to¸n tæng hîp ®Ó gi¶i bµi to¸n ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Nghiªn cøu c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong nÒn kinh tÕ lµ mét vÊn ®Ò bøc xóc, nãng báng trong nhiÒu n¨n nay vµ ®­îc ®«ng ®¶o c¸c nhµ nghiªn cøu, trong ®ã cã ®éi ngò sinh viªn quan t©m. Nghiªn cøu nh»m nhËn thøc râ tõ ®ã ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t huy sö dông tèi ®a mäi nguån lùc trong n­íc vµ tranh thñ sù ñng hé quèc tÕ phôc vô sù c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ . I . c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ g× ? Tõ tr­íc tíi nay, cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ c«ng nghiÖp ho¸. VËy nªn hiÓu ph¹m trï nµy nh­ thÕ nµo? Quan niÖm ®¬n gi¶n nhÊt vÒ c«ng nghiÖp ho¸ cho r»ng “ c«ng nghiÖp ho¸ lµ ®­a ®Æc tÝnh c«ng nghiÖp cho mét ho¹t ®éng, trang bÞ ( cho mét vïng, mét n­íc), c¸c nhµ m¸y, c¸c lo¹i c«ng nghiÖp...” Quan niÖm mang tÝnh triÕt tù nµy ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së kh¸i qu¸t qu¸ tr×nh h×nh thµnh lÞch sö c«ng nghiÖp ho¸ ë c¸c n­íc T©y ¢u, B¾c Mü. Nghiªn cøu ®Þnh nghÜa ph¹m trï c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c nhµ kinh tÕ Liªn X« (cò) ta thÊy trong cuèn gi¸o khoa kinh tÕ chÝnh trÞ cña Liªn X« ®­îc dÞch sang tiÕng ViÖt Nam 1958, ng­êi ta ®· ®Þnh nghÜa “ c«ng nghiÖp ho¸ XHCN lµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng, sù ph¸t triÓn Êy cÇn thiÕt cho viÖc c¶i t¹o toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n trªn c¬ së kü thuËt tiªn tiÕn.” Quan ®iÓm c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn ®¹i c«ng nghiÖp, tr­íc hÕt lµ c«ng nghiÖp nÆng cña c¸c nhµ kinh tÕ häc Liªn X« ®· ®­îc chóng ta tiÕp nhËn thiÕu sù ph©n tÝch khoa häc ®èi víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n­íc ta. Cuèn “ Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt” ®· gi¶i thÝch c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn s¶n xuÊt c¬ khÝ lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®Æc biÖt c«ng nghiÖp nÆng, dÇn tíi sù t¨ng nhanh tr×nh ®é trang bÞ kü thuËt cho lao ®éng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Trªn thùc tÕ, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nh÷ng n¨m 60, ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm ®ã, kÕt qu¶ lµ nÒn kinh tÕ vÉn kh«ng tho¸t khái nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu, n«ng nghiÖp l¹c hËu, kÕt cÊu h¹ tÇng yÕu kÐm... MÆc dï kh«ng ®¹t ®­îc môc tiªu nh­ng còng chÝnh nhê c«ng nghiÖp ho¸ mµ n­íc ta ®É x©y dùng ®­îc mét sè c¬ së vËt chÊt kü thuËt nhÊt ®Þnh, t¹o ra tiÒm lùc vÒ kinh tÕ-quèc phßng, phôc vô chiÕn tranh, ®¶m b¶o ®­îc phÇn nµo ®êi sèng nh©n d©n. N¨m 1963, tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña Liªn hiÖp quèc ( UNIDO) ®· ®­a ra mét ®Þnh nghÜa: “c«ng nghiÖp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, trong qu¸ tr×nh nµy, mét bé phËn ngµy cµng t¨ng c¸c nguån cña c¶i quèc d©n ®­îc ®éng viªn ®Ó ph¸t triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu ngµnh ë trong n­íc víi kü thuËt hiÖn ®¹i. §Æc ®iÓm cña c¬ cÊu kinh tÕ nµy lµ cã mét bé phËn lu«n thay ®æi ®Ó s¶n xuÊt ra t­ liÖu s¶n xuÊt, hµng tiªu dïng vµ cã kh¶ n¨ng ®¶m b¶o cho toµn bé nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn víi nhÞp ®é cao, ®¶m b¶o ®¹t tíi sù tiÕn bé cña nÒn kinh tÕ vµ x· héi.” Theo quan ®iÓm nµy, qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ nh»m thùc hiÖn nhiÒu môc tiªu chø kh«ng ph¶i chØ nh»m mét môc tiªu kinh tÕ-kü thuËt. Cßn theo quan niÖm míi phï hîp víi ®iÒu kiÖn n­íc ta th× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ g¾n liÒn víi ®æi míi c«ng nghÖ, x©y dùng c¬ cÊu vËt chÊt-kü thuËt, lµ qu¸ tr×nh chuyÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi tõ tr×nh ®é c«ng nghÖ thÊp sang tr×nh ®é c«ng nghÖ cao h¬n, nhê ®ã mµ t¹o ra sù t¨ng tr­ëng bÒn v÷ng vµ cã hiÖu qu¶ cña toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n. Nãi tãm l¹i ®ã lµ sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch­a hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn. Thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ lµ nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi, ®­a n­íc ta theo kÞp c¸c n­íc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi. II. Muèn tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ta ph¶i lµm g×? Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái ngoµi m«i tr­êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã c¸c nguån lùc cÇn thiÕt nh­: nguån lùc con ng­êi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý, nguån lùc n­íc ngoµi. C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ng møc ®é t¸c ®éng vµ vai trß cña chóng ®èi víi toµn bé qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ kh«ng gièng nhau, trong ®ã nguån lùc con ng­êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. Vai trß cña nguån lùc con ng­êi quan träng nh­ thÕ nµo ®· ®­îc chøng minh trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh­ NhËt B¶n, Mü,... nhiÒu nhµ kinh doanh n­íc ngoµi khi ®Õn tham quan NhËt B¶n th­êng chØ chó ý ®Õn kü thuËt, m¸y mãc vµ coi ®ã lµ nguyªn nh©n t¹o nªn “kú tÝch NhËt B¶n”. Nh­ng hä ®· nhÇm, chÝnh ng­êi NhËt B¶n còng kh«ng quan niÖm nh­ vËy. Ng­êi NhËt cho r»ng kü thuËt vµ c«ng nghÖ cã vai trß rÊt to lín nh­ng kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt. YÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt dÉn ®Õn thµnh c«ng cña hä lµ con ng­êi. Cho nªn hä ®· tËp trung cao ®é vµ cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®éc ®¸o ph¸t triÓn yÕu tè con ng­êi. Ngµy nay ®èi víi nh÷ng n­íc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c n­ícph¸t triÓn. Nh­ng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ng­êi. CÇn nhí r»ng, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi khi ®­îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ, thËm chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo yÕu tè con ng­êi khi sö dông chóng. NhiÒu c«ng ty chØ chó ý ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ nh­ng v× kh«ng chó ý ®Õn yÕu tè con ng­êi nªn ®Òu thÊt b¹i. ¤ng Victor S.L.Tan, gi¸m ®èc cña Ohostate University ®· viÕt: “§iÒu mØa mai lín nhÊt cßn lµ ë chç, trong cã nhiÒu c«ng ty ®· cè thùc hiÖn ®æi míi, nh­ng l¹i cã Ýt c«ng ty thùc hiÖn ®ñ møc ®Ó ®¹t tíi thµnh c«ng. NhiÒu c«ng cuéc ®æi míi ®· tiÕn hµnh nh­ng thÊt b¹i v× c¸c c«ng ty ®ã ®· kh«ng ®­a vµo cÊu t¹o cña kÕ ho¹ch ®æi míi hoÆc ch­¬ng tr×nh ®æi míi cña hä mét nh©n tè khã nhÊt ®Ó thµnh c«ng- con ng­êi.” Nh­ mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ng­êi vµ do nguån lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi v×: _ Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh­ vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... tù nã chØ tån t¹i d­íi d¹ng tiÒm n¨ng. Chóng chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa tÝch cùc x· héi khi ®­îc kÕt hîp víi nguån lùc con ng­êi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ng­êi. Bëi lÏ, con ng­êi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t­ duy, cã trÝ tuÖ vµ cã ý chÝ, biÕt “lîi dông” c¸c nguån lùc kh¸c, g¾n chóng kÕt l¹i víi nhau, t¹o thµnh mét søc m¹nh tæng hîp, cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. C¸c nguån lùc kh¸c lµ nh÷ng kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o, khai th¸c cña con ng­êi, hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých cña con ng­êi, nÕu con ng­êi biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. V× thÕ trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt, ng­êi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ “lùc l­îng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn nh©n lo¹i”. Ch¼ng h¹n nh­ vèn còng lµ mét nguån lùc ®Ó tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ nh­ng vèn chØ trë thµnh nguån lùc quan träng vµ cÊp thiÕt cña sù ph¸t triÓn khi nã n»m trong tay nh÷ng ng­êi biÕt sö dông ®óng môc ®Ých vµ cã hiÖu qu¶ cao. T­¬ng tù nh­ vËy, sù giµu cã vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh÷ng ­u thÕ vÒ vÞ trÝ ®Þa lý còng sÏ mÊt ý nghÜa nÕu chñ nh©n cña nã kh«ng cã n¨ng lùc khai th¸c. Ngµy nay tr­íc xu h­íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, sù hîp t¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi còng lµ nguån lùc quan träng, nã t¹o ra “c¸i hÝch” kinh tÕ, nhÊt lµ víi c¸c n­íc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp, nh­ng søc m¹nh cña “c¸i hÝch” nµy ®Õn ®©u, t¸c ®éng tÝch cùc cña nã nh­ thÕ nµo cßn tuú thuéc vµo yÕu tè con ng­êi khi tiÕp nhËn nguån lùc ®ã. XÐt ®Õn cïng nÕu thiÕu sù hiÖn diÖn cña trÝ tuÖ vµ lao ®éng cña con ng­êi th× mäi nguån lùc ®Òu trë nªn v« nghÜa thËm chÝ kh¸i niÖm “nguån lùc” còng kh«ng cßn lý do g× ®Ó tån t¹i. _ Thø hai, c¸c nguån lùc kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi ®ã nguån lùc con ng­êi l¹i lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù s¶n sinh vÒ mÆt sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng, ph¸t triÓn vÒ chÊt trong con ng­êi x· héi, nÕu biÕt ch¨m lo, båi d­ìng vµ khai th¸c hîp lý. §ã lµ c¬ së lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi ph¸t triÓn nh­ mét qu¸ tr×nh v« tËn xÐt trªn b×nh diÖn céng ®ång nh©n lo¹i. Nhê vËy con ng­êi ®· tõng b­íc lµm chñ tù nhiªn, s¸ng t¹o, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt cã hiÖu qu¶ h¬n, ®­a x· héi chuyÓn qua c¸c nÒn v¨n minh tõ thÊp ®Õn cao. _ Thø ba, trÝ tuÖ con ng­êi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®­îc vËt thÓ ho¸, trë thµnh lùc l­îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Dù b¸o vÜ ®¹i nµy cña C.M¸C ®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc-kü thuËt vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. Giê ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ng­êi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ng­êi m¸y “b¾t ch­íc” hay “pháng theo” nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ng­êi. Râ rµng lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ng­êi lµm ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®ang chøng kiÕn nh÷ng biÕn ®æi thÇn kú trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh. _ Thø t­, kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc vµ thùc tiÔn cña chÜnh n­íc ta cho thÊy sù thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®­êng lèi, chÝnh s¸ch còng nh­ tæ chøc thùc hiÖn, nghÜa lµ phô thuéc vµo n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. §èi víi nh÷ng nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp ch­a c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt sè l­îng cña nguån nh©n lùc cã tÇm quan träng ®Æc biÖt v× nã qui ®Þnh quy m« cña thÞ tr­êng. Nh­ng khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ th× mÆt chÊt l­îng, c¬ cÊu vµ c¬ chÕ sö dông nguån nh©n lùc l¹i quan träng h¬n. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ph¶i bao gåm: c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, c¸c nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ... kh«ng cã c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ tµi ba th× khã cã thÓ cã ®­îc nh÷ng chiÕn l­îc, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n; kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh lçi l¹c th× còng sÏ kh«ng cã ng­êi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn, nh©n lùc, c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng hay kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn ®©y sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Qua toµn bé ph©n tÝch trªn cã thÓ kÕ luËn r»ng nguån lùc con ng­êi lµ nguån lùc cã vai trß quyÕt ®Þnh sù thµnh c«ng cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Do vËy, muèn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t­ cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n ho¸, gi¸o dôc, y tÕ ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi cho c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. III . Con ng­êi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®­îc vai trß ®ã kh«ng? V× sao? Cã rÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc víi nguån lùc chñ ®¹o lµ con ng­êi. VËy trong c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam h«m nay, Víi nh÷ng thÕ m¹nh vµ nh÷ng h¹n chÕ cña m×nh con ng­êi ViÖt Nam cã thùc hiÖn ®­îc vai trß cña m×nh hay kh«ng? Tr­íc hÕt ta t×m hiÓu xem nguån nh©n lùc cña ViÖt Nam cã nh÷ng ®Æc ®iÓm g× ®Ó ph¸t huy vµ nh÷ng h¹n chÕ g× cÇn ph¶i kh¾c phôc. Nh÷ng thÕ m¹nh ph¶i nãi ®Õn ®ã lµ: _ Thø nhÊt, ë ViÖt Nam hiÖn nay cã lùc l­îng lao ®éng dåi dµo víi 36,5 triÖu ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng, dù b¸o ®Õn n¨m 2000 con sè nµy sÏ lµ 45,6 triÖu ng­êi. _ Thø hai, ViÖt Nam cã tû träng t­¬ng ®èi cao vÒ lao ®éng trÎ, phÇn lín cã häc vÊn phæ th«ng, ngay c¶ ë n«ng th«n. §©y lµ mét tiÒn ®Ò quan träng t¹o ®iÒu kiÖn tiÕp thu c¸c kiÕn thøc kü n¨ng nghÒ nghiÖp, kÓ c¶ nh÷ng ngµnh nghÒ míi. Lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n, nghiÖp vô ®­îc ®µo t¹o t­¬ng ®èi lín (so víi c¸c n­íc cã thu nhËp nh­ n­íc ta). HiÖn t¹i n­íc ta cã trªn 9000 tiÕn sÜ vµ phã tiÕn sÜ, trªn 800000 ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc cao ®¼ng, trªn 2 triÖu c«ng nh©n kü thuËt. §©y lµ ®iÒu kiÖn quan träng cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc, tiÕp thu, lµm chñ vµ thÝch nghi víi c¸c c«ng nghÖ nhËp tõ n­íc ngoµi, kÓ c¶ c«ng nghÖ cao. _ Thø ba, chóng ta cã mét l­îng t­¬ng ®èi lín ng­êi ViÖt sèng ë n­íc ngoµi, tËp trung chñ yÕu ë ch©u ¢u, ch©u Mü vµ ¤xtraylia; trong ®ã tØ lÖ ng­êi cã tr×nh ®é cao vÒ chuyªn m«n vµ nghiÖp vô lµ ®¸ng kÓ ( trªn 300000 ng­êi). §©y lµ mét nguån lùc quan träng gãp phÇn ph¸t triÓn ®Êt n­íc, lµ cÇu nèi gi÷a ViÖt Nam vµ thÕ giíi vÒ mÆt chuyÓn giao tri thøc, c«ng nghÖ vµ c¸c quan hÖ quèc tÕ. _ Thø t­, ®ã lµ b¶n tÝnh hiÕu häc, th«ng minh cÇn cï lao ®éng cña con ng­êi ViÖt Nam. TruyÒn thèng ®ã cÇn ®­îc nu«i d­ìng vµ ph¸t huy lµm c¬ së cho viÖc n¾m b¾t, tiÕp thu vµ vËn dông mét c¸ch nhanh chãng, s¸ng t¹o nh÷ng ph¸t minh, s¸ng kiÕn khoa häc cña nh©n lo¹i phôc vô cho sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc. TÝnh céng ®ång, ý thøc tr¸ch nhiÖm víi céng ®ång ®­îc ph¸t huy m¹nh mÏ sÏ cã thÓ hç trî ®¾c lùc kh«ng chØ cho viÖc truyÒn b¸ tay nghÒ, kinh nghiÖm nghÒ nghiÖp mµ cßn cã thÓ gióp nhau c¶ vÒ vèn liÕng, t¹o dùng vµ ph¸t triÓn c¬ nghiÖp, hç trî nhau t×m kiÕm c«ng ¨n viÖc lµm, gãp phÇn lµm gi¶m søc Ðp vÒ lao ®éng hiÖn nay. D©n téc ViÖt Nam cßn cã truyÒn thèng biÕt chÞu ®ùng gian khæ ®Ó tiÕt kiÖm, tÝch luü cho ®Çu t­ më réng, t¹o dùng c¬ ®å cho m×nh vµ cho nÒn kinh tÕ n­íc nhµ nãi chung. Nh­ng bªn c¹nh ®ã, nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam cã nh÷ng h¹n chÕ,nh÷ng ®iÓm yÕu kÐm sau ®©y: _ Thø nhÊt, sè ng­êi lao ®éng ®­îc ®µo t¹o qu¸ Ýt chØ chiÕm 5.5% d©n sè vµ 11% tæng sè lao ®éng. MÆt b»ng d©n trÝ cßn thÊp, sè n¨m ®i häc cña ng­êi d©n tõ 7 tuæi trë lªn míi ®¹t 4,5 n¨m. §¸ng lo ng¹i h¬n lµ mÆc dï chóng ta ®· cè g¾ng ®Ó ®¹t ®­îc 88% d©n sè biÕt ch÷ nh­ng hiÖn nay l¹i ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh t¸i mï ch÷, nhÊt lµ c¸c tØnh miÒn nói (cã x· sè ng­êi mï ch÷ lªn tíi 70%); trong sè trÎ em ë ®é tuæi ®i häc chØ cã 45% em häc hÕt cÊp I. Sè ng­êi ®­îc ®µo t¹o cã tay nghÒ cao còng nh­ ng­êi cã häc vÊn ®¹i häc vµ sau ®¹i häc n¨m 1982 lµ 0,26% n¨m 1993 cßn 0,2%. TØ lÖ nµy ë c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi §«ng nam ¸ lµ 0,6 ®Õn 0,8. Trong 75% lao ®éng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp chØ cã 7% ®­îc ®µo t¹o. V× vËy n¨ng suÊt lao ®éng thÊp, trong c«ng nghiÖp chØ ®¹t 30% møc trung b×nh cña thÕ giíi, cßn trong n«ng nghiÖp mét lao ®éng cña ta chØ nu«i ®­îc 3 ®Õn 5 ng­êi, trong khi chØ sè nµy ë c¸c n­íc ph¸t triÓn lµ 20 ®Õn 30 ng­êi. §©y lµ trë ng¹i lín nhÊt khi tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ trong n«ng nghiÖp trong kinh tÕ n«ng th«n nãi riªng vµ trong c¶ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam nãi chung. _Thø hai, ®éi ngò c¸n bé khoa häc trÎ qu¸ Ýt. Qua ®iÒu tra ë 17 tr­êng ®¹i häc th× sè c¸n bé gi¶ng d¹y d­íi 35 tuæi chØ cã 8%. PhÇn lín nh÷ng tri thøc cã tr×nh ®é trªn ®¹i häc ®ang lµ nh÷ng chuyªn gia ®Çu ngµnh ®· ë ®é tuæi 55 ®Õn 60. H¬n 60% phã tiÕn sÜ vµ tiÕn sÜ, h¬n 70% gi¸o s­ vµ h¬n 90% gi¸o s­ ®Òu ë ®é tuæi nµy.Trong khi ®ã sinh viªn giái sau khi tèt nghiÖp ®Òu kh«ng muèn ë l¹i tr­êng. V× vËy viÖc chuÈn bÞ cho ®éi ngò trÝ thøc kÕ cËn sÏ gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. _Thø ba, viÖc bè trÝ sö dông c¸n bé cßn nhiÒu viÖc bÊt hîp lý gi÷a c¸c vïng, c¸c ngµnh: 80% c¸n bé khoa häc c«ng nghÖ lµm viÖc t¹i Hµ Néi, ë thµnh phè Hå ChÝ Minh chØ cã 12%. §a sè c¸c c¸n bé khoa häc cña ta lµm viÖc trong c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c tr­êng häc, cßn trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th× rÊt Ýt Ch¼ng h¹n, trong c¸c ngµnh n«ng l©m ng­ nghiÖp chØ cã 8,1% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 6,49% c¸n bé cã tr×nh ®é sau ®¹i häc. Trong khi cã tíi 34% c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc vµ 55,47% tr×nh ®é sau ®¹i häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi. Nh×n vµo mét sè n­íc trong khu vùc, c¸n bé khoa häc lµm viÖc trong c¸c ngµnh s¶n xuÊt chiÕm tØ lÖ rÊt cao nh­ Th¸i Lan: 58%, HµnQuèc: 48%, NhËt B¶n: 64%. ChÝnh viÖc ph©n bè lùc l­îng lao ®éng kh«ng hîp lý nµy g©y nªn hiÖn t­îng thõa thiÕu gi¶ t¹o, g©y ra n¹n thÊt nghiÖp ®Æc biÖt trong lao ®éng tri thøc. Qua ®iÒu tra ë 55 tr­êng ®¹i häc cã kho¶ng 14 ngh×n sinh viªn ra tr­êng ch­a cã viÖc lµm. Ch¼ng h¹n tõ n¨m 1988 ®Õn nay sè sinh viªn tèt nghiÖp ë 19 tr­êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng khu vùc Hµ Néi ch­a t×m ®­îc viÖc lµm t¨ng dÇn tõ 13,4% (n¨m 1988) lªn 35,38% (n¨m 1992). Trong khi ®ã nhiÒu vïng, nhiÒu miÒn nhÊt lµ miÒn nói vïng s©u vïng xa l¹i thiÕu c¸n bé khoa häc kü thuËt. Nguyªn nh©n chñ yÕu lµ mét mÆt do sinh viªn ra tr­êng muèn ë l¹i c«ng t¸c t¹i c¸c thµnh phè, khu c«ng nghiÖp, n¬i kinh tÕ ph¸t triÓn ®Ó cã thu nhËp cao h¬n vµ ®iÒu kiÖn viÖc lµm tèt h¬n, mÆt kh¸c chóng ta ch­a cã chÝnh s¸ch thu hót ®Ó ®iÒu chØnh sù ph©n bè nµy. _ Thø t­, thÓ chÊt, søc khoÎ cña thanh niªn ViÖt Nam cßn rÊt nhiÒu h¹n chÕ. Sù ph¸t triÓn vÒ ph­¬ng diÖn sinh lý vµ thÓ lùc d­êng nh­ ch÷ng l¹i “sau h¬n 40 n¨m thanh niªn n­íc ta kh«ng cao thªm 1cm nµo vµ kh«ng c©n nÆng thªm 1kg nµo”, møc duy dinh d­ìng ë trÎ em d­íi n¨m tuæi lµ 51,5%. _ Thø n¨m, ng­êi lao ®éng n­íc ta nãi chung ch­a cã nÕp lao ®éng c«ng nghiÖp, quen theo kiÓu s¶n xuÊt nhá, lao ®éng gi¶n ®¬n cßn gß bã trong nÕp sèng ph­¬ng ®«ng, cha truyÒn con nèi. ChÝnh v× thÕ mµ cho tíi tËn thÕ kû 20 c«ng cô lµm viÖc ë c¸c bÔ lß rÌn B¾c Ninh vÉn kh«ng kh¸c bao nhiªu víi c«ng cô ®· rÌn cµy cuèc vµ vò khÝ ®¸nh giÆc ¢n thêi Th¸nh Giãng, c¸c c« g¸i Hµ §«ng vÉn dÖt lôa trªn c¸c khung cöi mµ c¸ch ®©y 900 n¨m c¸c c« g¸i triÒu Lý ®· sö dông. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®iÓm trong nguån lùc con ng­êi ë ViÖt Nam víi nh÷ng thÕ m¹nh còng nh­ c¸c mÆt h¹n chÕ. Ph¶i cã nh÷ng nè lùc phi th­êng b»ng hµnh ®éng thùc tiÔn trong viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån lùc nµy th× c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ míi cã thÓ thµnh c«ng. §ã còng lµ lý do v× sao nhiÒu nhµ khoa häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” mµ thùc chÊt lµ c¸ch m¹ng vÒ chÊt l­îng nguån lao ®éng. “C¸ch m¹ng con ng­êi” víi c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt, gi÷a chóng cã mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau. Bëi vËy, mçi b­íc tiÕn lªn cña cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” sÏ ®em l¹i nh÷ng thµnh tùu to lín cho qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ vµ ng­îc l¹i. IV. §Ó con ng­êi ViÖt Nam thùc hiÖn ®­îc vai trß ®ã cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch g×? Thùc chÊt c¨n b¶n cña chñ nghÜa M¸c vÒ con ng­êi lµ sù ph¸t triÓn tù do cña mçi con ng­êi lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn tù do cña mäi ng­êi. X· héi loµi ng­êi chØ ®­îc ph¸t triÓn khi ph¸t triÓn tèi ®a tõng c¸ nh©n. VÊn ®Ò ph¸t triÓn c¸ nh©n kh«ng cßn lµ vÊn ®Ò lý thuyÕt mµ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu trong thùc tiÔn x· héi ta ngay tõ h«m nay. Cô thÓ ®Ó c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ cÇn ph¶i tiÕn hµnh mét cuéc “c¸ch m¹ng con ng­êi” nh»m t¹o ra mét sè l­îng lín c¸c nhµ khoa häc mét ®éi ngò ®«ng ®¶o c¸c nh©n viªn kü thuËt cã tr×nh ®é tri thøc t­¬ng ®èi cao vµ nh÷ng ng­êi lao ®éng lµnh nghÒ. §iÒu ®ã ®ßi hái sù nghiÖp gi¸o dôc båi d­ìng nh©n tµi ph¶i ph¸t triÓn t­¬ng øng. Thö nh×n vµo lÞch sö kinh tÕ cña mét sè n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn, ta thÊy nãi chung nh÷ng n­íc nµy ®Òu rÊt coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc. Ch¼ng h¹n thêi kú ®Çu sau chiÕn tranh, kinh tÕ NhËt b¶n bÞ ph¸ ho¹i nÆng nÒ, tµi chÝnh quèc gia v« cïng nguy ngËp nh­ng chÝnh phñ NhËt b¶n kh«ng hÒ gi¶m chi phÝ gi¸o dôc, tû träng kinh phÝ gi¸o dôc lu«n chiÕm 20% trë lªn trong kinh phÝ hµnh chÝnh cña NhËt cßn ë Mü n¨m 1985 chi tiªu nhµ n­íc cho gi¸o dôc chiÕm 4,2% GDP vµ chiÕm 12,8% chi tiªu cña nhµ n­íc. Thùc tÕ ®· chøng minh, ë Mü nÕu ®Çu t­ cho gi¸o dôc 1$ th× sÏ l·i 4$, cßn ë NhËt th× 1$ sÏ l·i 10$. Thùc ra kh«ng chØ cã c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn nh×n thÊy vai trß cña gi¸o dôc trong ph¸t triÓn kinh tÕ mµ mét sè n­íc §«ng nam ¸ còng ®· nhËn thøc ®­îc vÊn ®Ò nµy. Vµ kÕt qu¶ lµ sù ra ®êi cña nh÷ng n­íc c«ng nghiÖp míi ë ch©u ¸