Đánh giá những tác hại của chất endosulfan

Đánh giá những tác hại của chất endosulfan PHẦN I : TỔNG QUAN VỀ ENDOSULFAN 11 KHAÙI NIỆM VỀ ENDOSULFAN Endosulfan laø 1 loaïi thuoác tröø saâu thuộc nhoùm chaát goác clo höõu cô gaây ñoäc thaàn kinh thuoäc nhoùm thuoác tröø saâu goác cyclodiene . Coù daïng kem maøu naâu ñaát, phaûn öùng döôùi daïng tinh theå hoaëc daïng ‘boâng tuyeát’, coù muøi gioáng nhö muøi cuûa nhöïa thoâng nhöng khoâng chaùy . IUPAC name  6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide   Moät soá teân khaùc  Thiodan, Thionex, Phaser, Benzoepin   Coâng thức phaân tử - khối lượng phaân tử - mật ñộ phaân tử  C9H6Cl6O3S 406.95 1.745 g/cm³   Laø moät chaát coù ñoäc toá cao, laøm öùc cheá caùc chaát noäi tieát vaø bò caám söû duïng taïi chaâu Aâu, Philipin , Campuchia vaø treân moät vaøi quoác gia khaùc nöõa . Tuy nhieân, noù vaãn ñöôïc söû duïng phoå bieán ôû nhieàu nuôùc bao goàm caû Myõ vaø Aán Ñoä . Endosulfan ñöôïc saûn xuaát bôûi Bayer Cropscience _moät coâng ty hoùa döôïc phaåm, truï sôû chính ñöôïc ñaët taïi Leverksen, Baéc Rhine-Westphalia, Ñöùc ; Makhteshim-Agan ; döôùi söï kieåm soaùt bôûi toå chöùc HIL (Hindustan Insecticides Limited) . Endosulfan ñöôïc baùn treân thò tröôøng vôùi caùc teân thương mại : Thiodan, Thionex, Phaser vaø Benzoepin . Do coù khaû naêng gaây ñoäc cao,nhaát laø trong quaù trình tích luõy sinh hoïc,ñoàng thôøi cuõng laø chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng neân trong coâng öôùc Stockholm ñaõ coù khuyeán caùo trong vieäc söû duïng vaø saûn xuaát loïai cheá phaåm naøy . Sau đây laø moät vaøi chæ tieâu haøm löôïng endosulfan cho pheùp cuûa moät soá saûn phaåm : Nöôùc soâng, hoà, suoái  < 74 ppb   Traø khoâ  <24ppm   Saûn phaâm noâng nghieäp thoâ  0,1 – 2 ppm   1.2 TÌNH HÌNH SÖÛ DUÏNG TREÂN THEÁ GIÔÙI Baûn ñoà phaân boá söû duïng Endosulfan ôû Myõ năm 2002 Endosulfan ñaõ ñöôïc söû duïng treân theá giôùi ñeå kieåm soùat nhöõng loøai coân truøng phaù hoaïi bao goàm reäp, raày, boï caùnh cöùng, saâu vaø nhöõng loøai coân truøng khaùc ; ñoàng thôøi noù cuõng ñöôïc söû duïng caû trong coâng taùc baûo quaûn goã . Noù cuõng ñöôïc söû duïng trong caùc khu baûo toàn, vöôøn töôïc vaø trong caû coâng taùc phoøng choáng soát reùt ; maëc duø hieän nay endosulfan khoâng ñöôïc pheùp söû duïng trong baát kyø moät lĩnh vực naøo . Theo WHO ( World Health Organization ) thì öôùc tính vaøo khoûang ñaàu thaäp nieân 80, treân toøan theá giôùi haøng naêm saûn löôïng Endosulfan ñaït khoûang 20 trieäu pounds ( töông ñöông 9 x 10 6 taán ). ÔÛ Aán Ñoä, Endosulfan ñöôïc saûn xuaát ñeå tröø saâu boï, với tổng sản lượng hơn 180 triệu pounds trong giai ñoaïn töø 1999 – 2000 . Taïi Myõ, endosulfan ñöôïc söû duïng chuû yeáu trong noâng nghieäp ( thöôøng ñoái vôùi caây boâng vaûi, khoai taây, caø chua vaø taùo ) ; theo quy ñònh cho pheùp cuûa EPA ( Environmental Protection Agency ). Theo EPA öôùc tính thì khoaûng 1.38 trieäu lb endosulfan ñaõ ñöôïc söû duïng haøng naêm trong giai ñoaïn töø 1987 – 1997 . Rieâng taïi California , chæ tính rieâng töø 1995 ñeán 2005, löôïng endosulfan söû duïng trong noâng nghieäp cuõng ñaõ giaûm töø 230.000 lb (104t) xuoáng coøn 83.000 lb (38t) . 1.3 CAÙC DAÁU MOÁC QUAN TROÏNG TRONG LÒCH SÖÛ CUÛA ENDOSULFAN Ñaàu thaäp nieân 50 tìm ra vaø baét ñaàu söû duïng Endosulfan 1954 Hoechst AG chính thöùc saûn xuaát endosulfan döôùi söï chaáp nhaän cuûa toå chöùc EPA vaø hoäi noâng nghieäp Myõ [7]. ( Chuù thích: Hoechst AG vaøo naêm 1999 ñoåi teân thaønh Aventis döôùi söï quaûn lyù cuûa Rhône-Poulenc S.A ; vaø vaøo naêm 2002, Aventis Cropsience bò thaâu toùm bôûi coâng ty Bayer AG, töø ñoù ñoåi teân thaønh Bayer Cropsience) 2000 EPA quy ñònh möùc endosulfan söû duïng giôùi haïn trong nhaø cöûa vaø vöôøn töôïc .[5] 2002 EPA xaùc ñònh raèng ñoái vôùi treû em töø 1 -6 tuoåi, noàng ñoä endosulfan söû duïng coù trong thöïc phaåm vöôït quaù möùc cho pheùp . Do ñoù, vieäc söû duïng endosulfan trong noâng nghieäp baét ñaàu bò haïn cheá . Vaø ñeå giaûm nguy cô oâ nhieãm nguoàn nöôùc uoáng vaø nhieãm ñoäc ôû coâng nhaân maø toå chöùc EPA ñaõ ñöa ra vaên baûn boå sung veà quy ñònh söû duïng endosulfan . 2007 Coäng ñoàng theá giôùi ñaõ ñaït ñöôïc 1 böôùc tieán môùi trong vieäc haïn cheá söû duïng vaø thöông maïi hoùa endosulfan .Uyû ban thöôøng tröïc CRC ( Chemical Review Committee ) taïi coâng öôùc Rotterdam ñaõ ñeà nghò ñöa endosulfan vaøo danh saùch khuyeán caùo[8] . Vaø hoäi ñoàng chaâu Aâu (European Commission) cuõng ñaõ ñeà xuaát ñöa endosulfan vaøo danh saùch caám ñoái vôùi chaát hoùa hoïc trong coâng öôùc Stockholm veà vaán ñeà oâ nhieãm caùc chaát höõu cô beàn vöõng . Neáu nhöõng kieán nghò naøy ñöôïc chaáp thuaän thì vieäc saûn xuaát vaø söû duïng endosulfan seõ bò caám treân toaøn theá giôùi .[1] 2007 Canada loan baùo endosulfan döôùi daïng chaát caàn xem xeùt laïi nhaém loaïi boû khoûi ñaát nöôùc naøy .[9] 2007 Haõng Bayer Cropsience ñaõ tình nguyeän thu laïi caùc saûn phaåm endosulfan cuûa mình ra khoûi thò tröôøng Myõ[10], nhöng vaãn tieáp tuïc baùn chuùng ôû caùc nöôùc khaùc .Nhöõng toå chöùc khaùc ôû Myõ vaãn tieáp tuïc uûng hoä cho vieäc loaïi boû endosulfan .[11] 2008 Toå chöùc veà moâi tröôøng, ngöôøi tieâu duøng, noâng daân bao goàm Natura Resources Defense Council[12], Organic Consumers Association, vaø United Farm Workers ñaõ keâu goïi toå chöùc EPA Myõ ra leänh caám ñoái vôùi endosulfan .[13] 1.4 CAÙC AÛNH HÖÔÛNG CUÛA ENDOSULFAN Endosulfan hieän nay laø moät trong nhöõng loaïi thuoác tröø saâu ñoäc ñöôïc söû duïng raát phoå bieán, vaø noù laø nguyeân nhaân cuûa nhieàu vuï ngoä ñoác thuoác tröø saâu treân theá giôùi . Endosulfan laø xenoestrogen – moät chaát ñöôïc toång hôïp trong cô theå sinh vaät coù theå laøm taêng aûnh höôûng cuûa estrogen vaø laøm maát hoaït tính cuûa caùc chaát noäi tieát ( endoscrine disruptor ), ñaây chính laø nguyeân nhaân gaây neân söï toån thöông tôùi quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån ôû ñoäng vaät cuõng nhö ôû con ngöôøi . Coøn veà vieäc nghieân cöùu lieäu endosulfan coù gaây ra beänh ung thö hay khoâng vaãn coøn ñang trong voøng tranh caõi cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc . 1.4.1 Ñoäc tính Endosulfan laø moät chaát öùc cheá thaàn kinh cöïc kyø nghieâm troïng ôû caû coân truøng vaø ñoäng vaät coù vuù ( trong ñoù bao goàm caû con ngöôøi ). Toå chöùc EPA cuûa Myõ ñaõ xeáp endosulfan vaøo muïc I : “Chaát ñoäc cöïc kyø nguy hieåm”, döïa treân chæ soá LC50 ôû chuoät caùi ( 30 mg/kg ) trong khi ñoù toå chöùc Y teá theá giôùi WHO xeáp chaát naøy vaøo danh muïc thöù II : “Chaát nguy hieåm vöøa phaûi” cuõng döïa treân chæ soá LC50 ôû chuoät ( 80mg/kg ) . Endosulfan laø moät chaát ngaên chaën coång vaän chuyeån chloride (GABA – gated chloride channel antagonist )leân boä naõo, ñoàng thôøi cuõng laø moät chaát öùc cheá Ca2+, Mg2+, vaø enzyme ATPase . Taát caû hoïat tính cuûa nhöõng enzyme naøy ñeàu coù lieân quan maät thieát ñeán söï truyeàn taûi caùc xung ñoäng thaàn kinh . Trieäu chöùng cuûa vieäc nhieãm ñoäc thöôøng bao goàm chaán ñoäng maïnh, co giaät, thieáu söï phoái hôïp (ôû chaân tay), choùng maët, khoù thôû, buoàn noân vaø oùi möûa ; trong moät vaøi tröôøng hôïp naïn nhaân coù theå bò ngaát . Neáu noàng ñoä vöôït möùc 35 mg/kg thì coù theå gaây cheát ngöôøi, nhöng ña soá thì khi bò nhieãm ñoäc vôùi noàng ñoä ôû möùc baùn gaây cheát cuõng ñuû laøm cho naïn nhaân bò toån thöông naõo vónh vieãn . Nhöõng ngöôøi noâng daân ( laø nhöõng ngöôøi thöôøng xuyeân tieáp xuùc vôùi endosulfan ) laø nhoùm ngöôøi coù nguy cô nhieãm ñoäc cao nhaát vôùi bieåu hieän ban ñaàu phoå bieán laø phaùt ban hoaëc da bò söng taáy . EPA ñaõ khuyeán caùo raèng noàng ñoä endosulfan cho pheùp ñoái vôùi ngöôøi tröôûng thaønh laø 0.015 mg/kg thöïc phaåm/ngaøy vaø ñoái vôùi treû em laø 0.0015 mg/kg thöïc phaåm /ngaøy .Töông öùng, EPA ñöa ra noàng ñoä nhieãm cho pheùp haøng ngaøy nhö sau 0.006mg/kg theå troïng/ngaøy ñoái vôùi ngöôøi tröôûng thaønh vaø 0.0006 mg/kg theå troïng/ngaøy ñoái vôùi treû em . 1.4.2 Söï öùc cheá chaát noäi tieát vaø quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån Theo Colborn, moät chuyeân gia trong ngaønh Ñoäng vaät hoïc, ñaõ xeáp endosulfan vaøo nhoùm chaát gaây bieán ñoåi caùc chaát noäi tieát xaùc ñònh, caû toå chöùc EPA vaø ATSDR ( The Agancy for Toxic Subtances and Disease Registry ) cuõng ñeà nghò xem endosulfan nhö moät chaát bieán ñoåi chaát noäi tieát döïa treân nhieàu taøi lieäu thí nghieäm nghieân cöùu veà hoaït tính cuûa estrogen vaø sinh lyù ñoäng vaät, ñaõ chöùng minh ñöôïc söï aûnh höôûng cuûa ñoäc tính endosulfan tôùi quaù trình sinh saûn vaø phaùt trieån ôû caùc con ñöïc . Tuy nhieân hieän nay ngöôøi ta vaãn chöa bieát roõ lieäu endosulfan coù phaûi laø moät hôïp chaát teratogen ôû ngöôøi ( moät taùc nhaân gaây ñoät bieán ôû treû sô sinh )hay khoâng ? maëc duø ôû chuoät thí nghieäm cuõng xuaát hieän caùc daáu hieäu ñaëc tröng . Moät soá nghieân cöùu ñaõ chæ ra raèng endosulfan coù khaû naêng gaây aûnh höôûng ñeán quaù trình phaùt trieån ôû ngöôøi . Theo nghieân cöùu ôû nhöõng treû em töø moät ngoâi laøng bò coâ laäp ôû Kerala, Aán Ñoä, endosulfan coù lieân quan ñeán vieäc roái loaïn tình duïc ôû caùc beù trai (sexual maturity) . Taïi ngoâi laøng naøy, endosulfan laø loaïi thuoác tröø saâu duy nhaát ñöôïc söû duïng taïi caùc ñoàn ñieàn troàng ñieàu treân ñoài trong voøng hôn hai chuïc naêm vaø do ñoù noù ñaõ gaây oâ nhieãm nghieâm trong moâi tröôøng ôû ñaây . Cuoäc nghieân cöùu tieáp tuïc so saùnh giöõa nhoùm beù trai ñang ñöôïc kieåm tra vôùi nhöõng ngöôøi khaùc trong laøng, vaø vôùi ngöôøi daân ôû nhöõng laøng gaàn ñoù, ñaõ döa ra nhöõng keát quaû sau : nhöõng caäu beù naøy coù noàng ñoä endosulfan raát cao trong cô theå, möùc hormone testosterone thaáp, vaø bò öùc cheá quaù trình hình thaønh caùc ñaëc ñieåm giôùi tính . Söï ñoät bieán boä phaän sinh saûn ôû caùc beù trai sô sinh bao goàm caû hieän töôïng “tinh hoaøn aån” (cryptorchidism) laø nhöõng bieåu hieän thöôøng thaáy nhaát trong suoát quaù trình nghieân cöùu . Vaø sau cuøng, caùc nhaø nghieân cöùu ñaõ keát luaän raèng “endosulfan laø nguyeân nhaân gaây öùc cheá söï hình thaønh caùc ñaëc dieåm giôùi tính ôû caùc beù trai vaø laø taùc nhaân gaây roái loaïn quaù trình toång hôïp hormone giôùi tính ” . Maø veà maët daân soá hoïc thì roái loaïn naøy gaây aûnh höôûng raát nghieâm troïng . Moät nghieân cöùu vaøo naêm 2007 ñöôïc thöïc hieän bôûi CDPH ( California Department of Public Health ) ñaõ chæ ra raèng nhöõng phuï nöõ soáng gaàn caùc noâng traïi coù phun endosulfan hoaëc phun keát hôïp vôùi thuoác tröø saâu goác chloride höõu cô (dicofol) trong thôøi gian ñaàu cuûa quaù trình mang thai (8 ngaøy ñaàu) thì coù khaû naêng sinh con bò chöùng taâm thaàn nghieâm troïng (autism – beänh töï kyû) . Ñaây chæ laø böôùc ñaàu trong vieäc nghieân cöùu söï lieân quan giöõa endosulfan vaø beänh autism, vaãn caàn coù nhieàu cuoäc nghieân cöùu tieáp theo nöõa ñeå coù theå khaúng ñònh chaéc chaén veà moái töông quan naøy . 1.4.3 Endosulfan vaø ung thö Toå chöùc EPA, IARC vaø nhöõng cô quan khaùc ñeàu khoâng xeáp endosulfan vaøo loaïi chaát coù khaû naêng gaây ung thö . Chöa coù söï nghieân cöùu veà dòch teã hoïc (epidemiology) naøo chöùng minh ñöôïc raèng endosulfan coù khaû naêng gaây ung thö ôû ngöôøi, nhöng caùc thí nghieäm ôû ñieàu kieän in vitro ñaõ nhaän thaáy raèng endosulfan thuùc ñaåy quaù trình phaân chia ôû nhöõng teá baøo ung thö beà maët – ung thư vú (breast cancer) ôû ngöôøi . Do ñoù ñeå coù theå ñöa ra keát luaän cuoái cuøng veà vaán ñeà naøy caàn coù söï phoái hôïp chaët cheõ giöõa caùc nghieân cöùu chaát gaây ung thö ôû ñoäng vaät . 1.5 ENDOSULFAN VAØ VAÁN ÑEÀ MOÂI TRÖÔØNG Endosulfan coù maët trong nöôùc, khoâng khí, ñaát trong suoát quaù trình saûn xuaát vaø söû duïng noù . Noù thöôøng ñöôïc phun treân caùc caùnh ñoàng vaø phaân huûy trong vaøi tuaàn nhöng endosulfan tích tuï trong ñaát döôùi daïng haït laïi phaûi maát ñeán haøng naêm ñeå phaân huûy hoaøn toaøn . Theo EPA, endosulfan khi phaân huûy seõ taïo ra endosulfan sulfate vaø endosulfan diol, caû hai “ñeàu coù caáu truùc hoaù hoïc vaø ñoäâc tính gioáng endosulfan. Chu kyø baùn raõ ñoái vôùi ñoä ñoäc cuûa nhöõng lieân hôïp chaát phaân huûy naøy (endosulfan plus vaø endosulfan sulfate) keùo daøi töø 9 thaùng ñeán 6 naêm” maëc duø, neáu chæ xeùt rieâng trong vòeâc phaân huûy thì laïi ngaén hôn nhieàu (α-endosulfan laø 43 ngaøy vaø β-endosulfan laø 76 ngaøy, coøn endosulfan sulfate laø 100 ngaøy). Do khoâng coù khaû naêng hoøa tan trong nöôùc deã daøng neân endosulfan taïi nguoàn nhöõng nguoàn nöôùc maët nhieãm vaøo caùc haït ñaát caùt naèm ôû phía ñaùy, töø ñoù coù theå tích luõy trong cô theå cuûa caùc ñoäng thöïc vaät soáng trong nöôùc . Toå chöùa EPA ñaõ keát luaän raèng : “ döïa treân nghieân cöùu trong phoøng thí nghieäm veà söï phaân huûy trong moâi tröôøng, nghieân cöùu veà söï xoùi moøn taïi caùc caùnh ñoàng, nghieân cöùu ñònh phaân caùc maãu vaät, vaø nhöõng taøi lieäu ñaõ coâng boá, ta coù theå ñöa ra keát luaän sau : endosulfan laø moät chaát hoùa hoïc beàn vöõng_khoù phaân huûy, noù coù theå toàn taïi trong moâi tröôøng vôùi moät thôøi gian daøi, ñaëc bieät laø trong moâi tröôøng acid .” EPA cuõng keát luaän raèng : “thoâng qua quaù trình tích tuï sinh hoïc maø endosulfan coù khaû naêng tích luõy trong cô theå caù vôùi noàng ñoä töông ñoái cao .” Theo moät baùo caùo vaøo naêm 2008, ñöôïc thöïc hieän bôûi toå chöùc NPS (National Park Service ) ñaõ tìm ra raèng nhìn chung endosulfan laø nguyeân nhaân gaây oâ nheãm khoâng khí, nöôùc, thöïc vaät vaø caùc loaøi caù ôû coâng vieân quoác gia (National Park) taïi Myõ ; moät ñieàu ñaùng chuù yù laø haàu heát caùc coâng vieân naøy naèm xa nhöõng vuøng coù söû duïng endosulfan . Naêm 2001, taïi Kerala, Aán Ñoä, vieäc phun endosulfan baét ñaàu ñöôïc caûnh baùo sau moät loaït nhöõng bieåu hieän baát thöôøng ôû nhöõng treû em ñòa phöông coù lieân quan ñeán endosulfan . Vaøo thôøi ñeåm ñaàu, leänh caám söû duïng endosulfan ñaõ gaëp söï phaûn ñoái quyeát lieät bôûi nhöõng nhaø saûn xuaát thuoác tröø saâu ñeán möùc leänh caám naøy coù nguy cô bò huûy boû . Cho ñeán khi tieán só Achyuthan A tieán haønh nghieân cöùu söï aûnh höôûng cuûa vieäc phun endosulfan . Vaøo naêm 2006, taïi Kerala, chính phuû phaûi traû 50,000 Rs cho gia ñình cuûa 135 ngöôøi daân bò cheát do söû duïng endosulfan . Vaø sau ñoù boä tröôûng boä Y teá ñaõ thoâng qua chính saùch baûo hieåm cho nhöõng ngöôøi daân bò aûnh höông bôûi ñoäc chaát, “chính phuû cuõng baét ñaàu soaïn ra caùc döï thao chaêm soùc coâng daân bao goàm vieäc ñieàu trò, thöïc phaåm vaø nhöõng nhu caàu khaùc cuûa nhöõng ngöôøi daân bò aûnh höôûng, vaø chính saùch boài thöôøng naøy ñang trong quaù trình coâng khai hoùa .” 1.6 CÔ SÔÛ HOÙA HOÏC CUÛA ENDOSULFAN Teân hoùa hoïc quoác teá cuûa endosulfan laø 6,7,8,9,10,10-hexachloro-1,5,5a,6,9,9a-hexahydro-6,9-methano-2,4,3-benzodioxathiepine-3-oxide . Veà maët hoùa hoïc, endosulfan cuõng töông töï nhö caùc loaïi thuoác tröø saâu goác cyclodiene khaùc nhö aldrin, chlodrane , heptachlor, vaø gioáng nhö “hoï haøng” cuûa mình noù ñöôïc toång hôïp töø hexachlorocyclopentadiene . Ñaëc bieät, noù coøn ñöôc toång hôïp töø phaûn öùng Diels-Alder cuûa hexachlorocyclopentadiene vôùi cis-butene-1,4-diol vaø chuoãi phaûn öùng vôùi thionyl chloride . Endosulfan kyõ thuaät laø moät hoãn hôïp cuûa caùc steroisomer, xaùc ñònh vôùi tyû leä α : β laø 7 : 3 . Nhöõng vaät lieäu kyõ thuaät cuõng coù theå chöùa moät soá löôïng nhoû endosulfan sulfate vaø nhöõng hôïp chaát hoùa hoïc töông töï khaùc . α vaø β-endosulfan laø nhöõng caáu daïng ñoàng phaân cuûa endosulfan vaø chuùng coù khaû naêng kieân keát vôùi nhau maø khoâng laøm phaù vôõ caáu truùc ban ñaàu cuûa mình . Neáu α-endosulfan toàn taïi ôû daïng iso- α thì seõ laø moät chaát hoùa hoïc beàn vöõng veà maët nhieät ñoäng hoïc . 1.6 TÌNH HÌNH GAÂY NGOÄ ÑOÄC DO ENDOSULFAN TREÂN THEÁ GIÔÙI VAØ VIEÄT NAM 1.6.1 Treân theá giôùi : Treân theá giôùi, endosulfan ñöôïc söû duïng trong noâng nghieäp ñeå dieät saâu boï haïi muøa maøng . Tröôùc ñaây, hoï coi endosulfan nhö moät “vò cöùu tinh” cho muøa maøng, chæ ñeán khi nhöõng naïn nhaân ñaàu tieân cuûa noù “xuaát hieän”, ngöôøi ta môùi bieát roõ baûn chaát cuûa noù laø moät loaïi chaát ñoäc . Theo thoáng keâ cuûa PAN (Pesticide Action Network) thì endosulfan laø taùcnhaân gaây ra tình traïng suy nhöôïc cô theå vaø töû vong, bao goàm caùi cheát cuûa 37 ngöôøi noâng daân ôû Benin, söï töû vong cuûa 2 beù trai vuøng phía Nam Aán Ñoä, vuï noâng daân laøm boâng bò ngoä ñoäc taïi Colombia, vaø nhieàu ngoâi laøng bò nhieãm ñoäc ôû Philipin vaø Aán Ñoä . 1.6.2 Taïi Vieät Nam Cuøng vôùi thuoác baûo veä thöïc vaät monitor, endosulfan chính thöùc bò caám söû duïng treân theá giôùi vaøo ñaàu naêm 2000, tuy nhieân taïi Vieät Nam, noâng daân vaãn söûa duïng endosulfan moät caùch “voâ toäi vaõ” thaäm chí hoï coøn tìm caùch pha endosulfan vôùi caùc loaïi thuoác tröøa saâu khaùc nhaèm laøm taêng khaû naêng tröø saâu cuûa thuoác . Vieäc laøm naøy duø voâ yù hay coù “chuû yù” thì cuõng ñaõ gaây ra nhöõng haäu quaû khoân löôøng . Vaøo thaùng 12/2002, taïi khu phoá 1 vaø khu phoá 3, phöôøng Taân Quy, quaän 7, thaønh phoá Hoà Chí Minh ñaõ xaûy ra tình traïng caùc cheát haøng loaït . Tröôùc khi phaùt hieän caù baét ñaàu cheát, vaøi ngöôøi daân quanh ñoù ñaõ phaùt hieän thaáy hieän töôïng laï : caù “döïng côø” chaïy nhö bò “beänh thaàn kinh” roài laên ra cheát . Khoaûng 20 taán caù ñaõ cheát do söï taêng ñoät ngoät haøm löôïng thuoác tröø saâu (thuoác baûo veä thöïc vaät) endosulfan . Theo GS.Chu Phaïm Ngoïc Sôn, nguyeân giaùm ñoác Trung taâm Dòch vuï Phaân Tích Tp.HCM, endosulfan laø moät chaát cöïc ñoäc ñoái vôùi caù, chæ caàn khoaûng 0,32mg endosulfan / lít nöôùc laø coù theå laøm cho caù cheát ñoä ngoät ; vaäy maø maãu caù cheát ñöôïc xeùt nghieäm coù chöùa ñeán 120 ppb, trong khi theo quy ñònh haøm löôïng endosulfan coù trong thòt gia suùc khoâng ñöôïc quaù 100 ppb . Ñaùng ngaïi hôn caû, laø sau vuï vieäc naøy ngöôøi daân xung quanh ñoù vaãn vôùt caùc leân aên, ñeàu naøy coù theå gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng cho söùc khoeû sau naøy, vì thoâng qua quaù trình tích luõy sinh hoïc, ngöôøi aên caùc cuõng seõ ñöa vaøo cô theå mình moät löôïng chaát ñoäc thaäm chí coøn cao hôn nhieàu, vaø nhöõng ngöôøi naøy coù nguy cô maéc caùc beänh ung thö gan, thaän raát cao . Treân baùo Tieàn Phong, soá ngaøy 8/07/2004, trang 2 coù ñaêng moät maåu tin noùi veà hieän töôïng caù cheát haøng loaït treân nhöõng keânh raïch vaø ruoäng nöôùc ôû huyeän Gioàng Rieàng, tænh Kieân Giang . Ñaëc bieät, ôû caùc xaõ Thanh Loäc, Thaïnh Höng, An Hoøa khoâng chæ coù caùc maø coøn nhieàu loaøi sinh vaät khaùc nhö toâm, eách, nhaùi, cua oác ,… cuõng cheát haøng loaït . Nguyeân nhaân ñöôïc khaúng ñònh laø do noâng daân trong vuøng ñaõ duøng thuoác tröø saâu endosulfan ñeå dieät oác böôu vaøng . Theo soá lieäu cuûa ngaønh Y teá Tp.HCM, töø naêm 2003-2005, haàu nhö khoâng coù vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm naøo lieân quan ñeán thuoác baûo veä thöïc vaät thì trong naêm 2006 ñaõ coù ñeán 24 vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm laøm 2.682 ngöôøi maéc, trong ñoù coù 163 ngöôøi ngoä ñoäc do thuoác baûo veä thöïc vaät . Ñaàu naêm 2007, coù khoaûng 17 vuï ngoä ñoäc thöïc phaåm laûm caû haøng ngaøn ngöôøi bò maéc . Nhieàu vuï tìm ñöôïc nguyeân nhaân laø do thuoác tröø saâu . Gaàn ñaây nhaát , 8/9/2007, 205 coâng nhaân cuûa coâng ty may maëc Terra tex Vieät Nam ôû khu coâng nghieäp Taân Thôùi Hieäp, quaän 12 bò ngoä ñoäc thöïc phaåm vôùi caùc trieäu chöùng : ñau buïng, choùng maët, noân oùi do aên böõa tröa goàm caù chieân, ñaäu huõ doàn thòc soát caø, caûi ngoït xaøo, canh caûi chua do chi nhaùnh cuûa coâng ty Nam Thuaän cung caáp, vuï ngoä ñoäc naøy bò nghi ngôø laø coù lieân quan ñeán dö löôïng thuoác tröø saâu trong rau caûi . Maø caùc loaïi thuoác tröø saâu ñöôïc nhaéc ñeán ôû treân bao goàm nhieáu loaïi nhöng chuû yeáu laø monitor vaø endosulfan . PHAÀN II . CAÙC TRIEÄU CHÖÙNG CUÛA BEÄNH GAÂY BÔÛI ENDOSULFAN Caùc trieäu chöùng