Đánh giá thành tựu 10 năm thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Tiền Giang - Những kinh nghiệm, cách làm hiệu quả

133 UBND TỈNH TIỀN GIANG ĐÁNH GIÁ THÀNH TỰU 10 NĂM THỰC HIỆN CHƢƠNG TRÌNH MỤC TIÊU QUỐC GIA XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH TIỀN GIANG - NHỮNG KINH NGHIỆM, CÁCH LÀM HIỆU QUẢ 1. Đặc điểm tình hình: Tiền Giang là tỉnh thuộc vùng đồng bằng sông Cửu Long, nằm dọc theo bờ bắc sông Tiền, dòng sông bao đời mang nặng phù sa vun bồi cho những vườn cây ăn trái xanh tươi, bốn mùa trĩu quả, là tỉnh có vị trí địa lý thuận lợi, nằm trên các trục giao thông thủy, bộ quan trọng của khu vực, nối liền các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long với thành phố Hồ Chí Minh và là cửa ngõ ra biển Đông của các tỉnh ven sông Tiền và Campuchia. Đặc biệt trong lĩnh vực du lịch, Tiền Giang được xem là cầu nối du lịch giữa thành phố Hồ Chí Minh với các tỉnh miền Tây Nam Bộ. Tiếp tục kế thừa những thành quả từ lãnh đạo, điều hành và công sức lao động của nhân dân tỉnh nhà trong suốt quá trình phát triển, bằng sự nổ lực vươn lên mạnh mẽ với tinh thần trách nhiệm cao của cả hệ thống chính trị và sự miệt mài lao động của từng người dân và doanh nghiệp tình hình kinh tế, xã hội của tỉnh trong những năm qua phát triển theo xu thế năm sau cao hơn năm trước và luôn ở nhóm những tỉnh phát triển khá cao của vùng Đồng bằng sông Cửu long; năm 2018 đạt kết quả tốt nhất trong 3 năm qua: tăng trưởng GRDP ở mức 7,24%, đạt 46,9 triệu đồng/ người/ năm; thu nội địa của thu ngân sách đạt hơn 8.700 tỷ đồng, tăng gần 1.400 tỷ đồng, tương đương 19% so với năm 2017; xuất khẩu đạt 2,86 tỉ USD; số doanh nghiệp đang hoạt động trên 5.000 doanh nghiệp; độ bao phủ Bảo hiểm y tế đạt 82,5%, tỉ lệ hộ nghèo giảm còn 3,41%; tội phạm về trật tự xã hội giảm gần 18%; tai nạn giao thông được kéo giảm cả ba tiêu chí gần 20%; 2. Những kết quả đạt đƣợc đối với Chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới: Cũng như các tỉnh khác ở khu vực đồng bằng sông Cửu Long, tỉnh Tiền Giang khi triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu Quốc gia xây dựng nông thôn mới với nhiều khó khăn, xuất phát điểm của các xã trong tỉnh thấp. Tuy nhiên, với sự vào cuộc quyết liệt của các cấp ủy, chính quyền, mặt trận tổ quốc, các tổ chức đoàn thể từ tỉnh đến cơ sở và sự hưởng ứng, tham gia tích cực của người dân nên sau hơn 09 năm thực hiện kết quả đạt được đối với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh là rất đáng trân trọng. Tính đến thời điểm hiện tại, toàn tỉnh có 72 xã được công nhận đạt chuẩn quốc gia về nông thôn mới (chiếm 50% số xã trên địa bàn tỉnh; tăng thêm 60 xã so với thời điểm cuối năm 2015); Số tiêu chí đạt bình quân toàn tỉnh là 15,7 tiêu chí/xã (tăng thêm 10 tiêu chí so với thời điểm năm 2010 và tăng thêm 4,2 tiêu chí so với thời điểm cuối năm 2015); không còn xã nào đạt dưới 05 tiêu chí; không có phát sinh nợ đọng xây dựng cơ bản trong xây dựng nông thôn mới; kết quả đạt được của các xã đã được công nhận nông thôn mới đảm bảo đúng thực chất (không có tình trạng cho nợ tiêu chí khi thẩm định, công nhận xã đạt chuẩn nông thôn mới). 134 Với những kết quả trên tỉnh Tiền Giang đã thực hiện đạt chỉ tiêu nghị quyết của Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân tỉnh đề ra đến năm 2020 và và vượt chỉ tiêu của Trung ương giao tại Quyết định số 1865/QĐ-TTg ngày 23/11/2017 của Thủ tướng Chính phủ về việc giao kế hoạch thực hiện các chương trình mục tiêu quốc gia giai đoạn 2016- 2020 (chỉ tiêu giao đến năm 2020 tỉnh Tiền Giang phải đạt 70 xã); các nội dung xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh đã ngày càng đi vào chiều sâu, hướng tới sự bền vững. 3. Một số chủ trƣơng, chính sách; những quyết định, chỉ đạo mang tính đột phá góp phần thực hiện thành công Chƣơng trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh: Về quan điểm chỉ đạo chung: trong xây dựng nông thôn mới tỉnh Tiền Giang luôn xác định con người là nhân tố quyết định; đặc biệt là vai trò của người đứng đầu ở cấp xã (Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban nhân dân xã); đòi hỏi người đứng đầu phải có tâm, có tầm; đồng thời xác định xây dựng nông thôn mới là để đáp ứng nhu cầu, nguyện vọng của người dân, góp phần nâng cao đời sống và tinh thần của người dân ở nông thôn; một khi người dân đồng thuận, đồng lòng và mong muốn xây dựng xây dựng nông thôn mới thì cấp ủy, chính quyền địa phương đó phải có trách nhiệm và quyết tâm lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức thực hiện. Nếu Lãnh đạo không có đủ khả năng và không quyết tâm thực hiện thì sẽ thay thế. Về bố trí, hỗ trợ và huy động nguồn lực nguồn lực: Công tác rà soát, đánh giá thực trạng, đánh giá khả năng phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới của các xã tại các được thực hiện rất nghiêm túc; Việc đánh giá, lựa chọn các xã có khả năng phấn đấu đạt chuẩn qua từng năm rất rõ ràng, cụ thể. Trên cơ sở đó, việc xác định danh mục các công trình hạ tầng kỹ thuật để đưa vào kế hoạch đầu tư công trung hạn làm cơ sở huy động, bố trí nguồn lực để thực hiện theo quy định; góp phần quan trọng trong việc thực hiện các tiêu chí thuộc nhóm hạ tầng tại các xã theo kế hoạch, lộ trình đề ra (nhất là đối với tiêu chí cần vốn đầu tư lớn như Trường học). Để khắc phục tư tưởng, tâm lý trông chờ và ỷ lại sự hỗ trợ từ ngân sách cấp trên và chủ động trong việc xây dựng kế hoạch, lộ trình, huy động các nguồn lực để thực hiện xây dựng xã đạt chuẩn nông thôn mới. Năm 2017, Ủy ban nhân dân tỉnh đã báo cáo và đề xuất Hội đồng nhân dân tỉnh ban hành Nghị quyết số 05/NQ-HĐND ngày 14/7/2017 của Hội đồng nhân dân tỉnh về chi phân bổ đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng xây dựng nông thôn mới cấp xã trên địa bàn tỉnh Tiền Giang giai đoạn 2018-2020. Theo đó, tỉnh sẽ hỗ trợ cho các địa phương ít nhất 13 tỷ đồng/xã để thực hiện đầu tư cơ sở hạ tầng thuộc 04 tiêu chí: giao thông, thủy lợi, cơ sở vật chất văn hóa, cơ sở hạ tầng thương mại nông thôn (đối với các xã đăng ký phấn đấu đạt chuẩn trong giai đoạn 2018-2020); trách nhiệm của địa phương (cấp huyện, xã và cộng đồng dân cư) phải huy động nguồn lực của mình để đảm bảo thực hiện các tiêu chí trên theo quy định. Đây là một trong những chính sách, chủ trương mang tính đột phá và tạo được động lực, tính năng động, sáng tạo và huy động nguồn lực của địa phương trong việc thực hiện Chương trình; góp phần hoàn thành chỉ tiêu về số xã đạt chuẩn trên địa bàn tỉnh sớm hơn 01 năm (đến nay đã có 67 xã được hưởng chính sách này 34 xã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới và các xã còn lại sẽ phấn đấu hoàn thành trong năm 2020). 135 Trong quá trình tổ chức triển khai thực hiện Chương trình, tỉnh Tiền Giang gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình thực hiện tiêu chí điện do kinh phí để đầu tư lưới điện trung và hạ thế để các xã đạt tiêu chí điện phụ thuộc vào kế hoạch đầu tư và khả năng bố trí vốn đầu tư của ngành điện. Do đó, để đảm bảo tiến độ và mục tiêu đối với Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh; Ủy ban nhân dân tỉnh đã thỏa thuận với Tổng Công ty Điện lực Miền Nam tam ứng vốn từ ngân sách địa phương để Công ty Điện lực Tiền Giang triển khai thi công lưới điện trung và hạ thế tại các xã đăng ký phấn đấu đạt chuẩn theo kế hoạch, lộ trình đã được cấp có thẩm quyền phê duyệt sau đó ngành điện có trách nhiệm hoàn trả dần trong thời gian 5 năm (mỗi năm 20%). Đây là một trong những quyết định, giải pháp mang tính đột phá góp phần để tỉnh Tiền Giang thực hiện đạt và vượt chỉ tiêu kế hoạch trước hơn 01 năm. Đối với việc duy trì và nâng chất tiêu chí đạt đƣợc tại các xã nông thôn mới: Xác định xây dựng nông thôn mới có điểm bắt đầu và không có điểm kết thúc. Do đó, để đảm bảo các xã sau khi được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới tự hài lòng với kết quả đạt được; việc tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo và có kế hoạch duy trì, nâng chất các tiêu chí đã đạt được ít được quan tâm. Tỉnh Tiền Giang đã và đang thực hiện cộng điểm thưởng, điểm trừ vào kết quả tổng điểm thực hiện chỉ tiêu thi đua kinh tế xã hội đối với việc duy trì, cũng cố và nâng chất các xã đã đạt chuẩn nông thôn mới (cụ thể: trên cơ sở kết quả thẩm định, đánh giá đối với các xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới của Thường trực Ban Chỉ đạo tỉnh và các sở, ngành tỉnh được phân công phụ trách tiêu chí; nếu mỗi xã không duy trì và giữ vững 19 tiêu chí theo quy định sẽ bị trừ 02 điểm, nếu duy trì và nâng chất so với mức độ so với quy định thì mỗi xã sẽ được cộng 01 điểm thưởng. Đối với các xã nếu không giữ vững 19 tiêu chí thì Ủy ban nhân dân tỉnh không khen thưởng: Cờ thi đua của Ủy ban nhân dân tỉnh, Bằng khen của Chủ tịch Ủy ban nhân dân tỉnh, Danh hiệu tập thể lao động xuất sắc đối với thành tích kinh tế xã hội của năm đó). 4. Những tồn tại, hạn chế: Mặc dù đạt được nhiều kết quả nổi bật, nhưng quá trình xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh vẫn còn những tồn tại, hạn chế cần có giải pháp khắc phục trong giai đoạn tới, đó là: - Kết quả xây dựng nông thôn mới giữa các huyện, thành, thị chưa thật sự đồng đều nhau và có sự chênh lệch khá lớn; có đơn vị cấp huyện chưa có xã đạt chuẩn nông thôn mới (huyện Tân Phú Đông), có nhiều đơn vị cấp huyện có số xã và tỷ lệ xã đạt chuẩn thấp so với các địa phương khác (Châu Thành, Cái Bè, Tân Phước). - Vẫn còn địa phương nặng về hình thức, mới quan tâm đến việc đạt được các mục tiêu, chưa quan tâm đến chất lượng của việc đạt chuẩn; nhiều tiêu chí, kết quả thực hiện còn chưa thật sự bền vững (môi trường, an ninh trật tự,); một số nơi mức thu nhập bình quân còn hạn chế, kết quả giảm nghèo chưa thực sự bền vững và vẫn còn để xảy ra tình trạng tái nghèo. - Tình hình an ninh trật tự xã hội chưa thực sự bền vững, trong đó, các vụ trọng án phức tạp có xu hướng gia tăng và chưa được kiềm chế triệt để, làm ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống của người dân, cũng như kết quả xây dựng nông thôn mới trên địa bàn. - Một số địa phương có biểu hiện hài lòng với kết quả đã đạt được, phong trào 136 xây dựng nông thôn mới có dấu hiệu chững lại đối với các xã đã được công nhận đạt chuẩn nông thôn mới; vẫn còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào nguồn lực của cấp trên. 5. Nguyên nhân của tồn tại, hạn chế: - Những địa phương có tỷ lệ số xã đạt chuẩn còn thấp, nguyên nhân chủ yếu là do địa bàn rộng, địa hình phức tạp, kênh rạch nhiều, nền đất yếu, nên việc đầu tư xây dựng các công trình hạ tầng rất khó khăn, suất đầu tư lớn. Bên cạnh đó, nhận thức của một số cán bộ, đảng viên và nhân dân ở một số nơi chưa cao, chưa thể hiện quyết tâm mạnh mẽ, còn tư tưởng trông chờ, ỷ lại vào sự đầu tư của ngân sách Nhà nước. - Trong những năm gần đây, tình hình thời tiết diễn biến bất thường, thiên tai, bão, lũ lụt xảy ra nhiều; tình trạng xâm nhập mặn; dịch bệnh ở gia súc, gia cầm xảy ra và diễn biến phức tạp, ảnh hưởng không nhỏ đến sản xuất và đời sống của nhân dân, làm cho việc xây dựng nông thôn mới có nơi bị ảnh hưởng nghiêm trọng, thiếu bền vững. - Giai đoạn trước năm 2016, nhiều Chương trình mục tiêu quốc gia được triển khai đồng thời ở trên địa bàn, làm cho nhiều địa phương lúng túng trong việc lồng ghép các nguồn lực, dẫn đến mạnh chương trình nào, chương trình đó làm, đầu tư phân tán, thiếu đồng bộ. 6. Những bài học kinh nghiệm: Trên cơ sở kết quả thành công trong triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh đến thời điểm hiện tại có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm sau: - Để thực hiện thành công Chương trình xây dựng nông thôn mới, việc xây dựng, triển khai các mô hình điểm có vai trò rất quan trọng, giúp đúc kết, phát hiện cách làm hay, ý tưởng sáng tạo, làm cơ sở nhân rộng, tạo sự lan tỏa tới các địa bàn khác. Song song với việc xây dựng mô hình điểm, phải có hệ thống chính sách đủ mạnh để hỗ trợ chính quyền, nhân dân các địa phương, đồng thời, thu hút được sự tham gia, hưởng ứng của các cấp, các ngành và toàn xã hội. - Vai trò của cán bộ chủ chốt là hết sức quan trọng, nhất là trong công tác luân chuyển và bố trí cán bộ chủ chốt ở cơ sở. Thực tiễn cho thấy,ở những nơi nào, người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đoàn thể thực sự tâm huyết, trách nhiệm, vào cuộc thường xuyên, quyết liệt, sẽ tạo ra sự chuyển biến rõ nét. - Việc phát huy tốt vai trò chủ thể của nhân dân trong xây dựng nông thôn mới là hết sức quan trọng, có ý nghĩa quyết định chính đến kết quả xây dựng nông thôn mới. Phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng” là kim chỉ nam cho quá trình xây dựng nông thôn mới bền vững. Đặc biệt, việc lấy ý kiến hài lòng của người dân khi xét, công nhận đạt chuẩn nông thôn mới đã tạo ra hiệu ứng rất tốt trong xã hội, giúp chính quyền các cấp có cơ sở khi quyết định công nhận đạt chuẩn/hoàn thành nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới; bên cạnh đó, những vấn đề người dân chưa hài lòng, chính là kênh thông tin quan trọng để cấp ủy, chính quyền các cấp đưa ra giải pháp, cam kết tiến độ xử lý để đảm bảo xây dựng nông thôn mới bền vững. - Trong công tác chỉ đạo, điều hành xây dựng nông thôn mới, phải phân công trách nhiệm rõ ràng cho từng cấp, từng ngành; đồng thời, nếu nhịp nhàng trong công tác điều phối chung, sẽ tạo sức mạnh tổng hợp. Bên cạnh đó, việc phân cấp mạnh mẽ cho chính quyền các cấp đã tạo ra sức sáng tạo ở mỗi địa phương, trong đó, vai trò chỉ 137 đạo, vào cuộc của chính quyền cấp huyện có ý nghĩa quan trọng góp phần đẩy nhanh tiến độ xây dựng nông thôn mới. - Việc xây dựng nông thôn mới không chỉ máy móc thực hiện theo quy định và hướng dẫn chung, mà cần có sự linh hoạt, vận dụng sáng tạo phù hợp với điều kiện thực tiễn của từng địa phương. - Trong điều kiện nguồn lực hỗ trợ trực tiếp của ngân sách nhà nước có hạn, phải đa dạng hóa việc huy động nguồn lực từ các thành phần kinh tế (doanh nghiệp, tín dụng, đóng góp của nhân dân,....); đồng thời, mỗi địa phương cần chủ động lồng ghép có hiệu quả nguồn lực từ các chương trình, dự án khác trên địa bàn để phục vụ xây dựng nông thôn mới. - Đối với Chương trình xây dựng nông thôn mới,việc chú trọng kiện toàn, củng cố tổ chức bộ máy tham mưu, giúp việc Ban Chỉ đạo các cấp là một giải pháp quan trọng tạo nên thành công. Chính việc có bộ máy chuyên trách, chuyên nghiệp mạnh dạn nghiên cứu, tham mưu, đề xuất cơ chế, chính sách đủ mạnh đã góp phần đẩy nhanh tiến độ, chất lượng và hiệu quả xây dựng nông thôn mới ở các địa phương. 7. Một số đề xuất, kiến nghị: - Đề nghị Bộ Xây dựng có hướng dẫn thêm về việc điều chỉnh tổng thể quy hoạch xây dựng nông thôn mới do các đồ án hiện nay lập đã đến hết giai đoạn thực hiện (2010-2020) trong khi các đồ án quy hoạch xây dựng nông thôn mới được thực hiện theo Thông tư liên tịch số 13/2011/TTLT-BXD-BNNPTNT-BTN&MT ngày 28/10/2011 (có nội dung “Quy hoạch sản xuất”, “quy hoạch Đối với trung tâm xã”), giai đoạn hiện nay tổ chức lập theo Luật Xây dựng năm 2014 và Thông tư 02/2017/TT-BXD của Bộ Xây dựng (bao gồm 02 cấp độ quy hoạch là quy hoạch chung xây dựng xã quy hoạch chi tiết xây dựng điểm dân cư nông thôn). - Kiến nghị Bộ Công Thương chỉ đạo Tổng Công ty Điện lực miền Nam bố trí vốn và thực hiện đầu tư cải tạo, phát triển lưới điện nông thôn đạt tiêu chí số 4 về điện cho 36 xã còn lại của tỉnh Tiền Giang. - Đề nghị các cơ quan Trung ương hoàn tất công tác tổng kết Chương trình vào cuối năm 2019 đồng thời ban hành Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 cùng với các văn bản hướng dẫn có liên quan ngay trong quý 2/2020 làm cơ sở để các địa phương ban hành các nghị quyết, Chương trình, kế hoạch thực hiện (gắn với việc xây dựng kế hoạch đầu tư công trung hạn gia đoạn 2021-2025) nhằm tổ chức thực hiện có hiệu quả ngay từ đầu năm 2021./.