Đề án Giải pháp đẩy mạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam
Chúng ta đang chủ trương xây dựng nền kinh tế độc lập tự chủ đi đôi với chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Muốn thực hiện được mục tiêu đã đề ra thì năng lực cạnh tranh của nền kinh tế nói chung cũng như của từng doanh nghiệp, từng sản phẩm nói riêng phải không ngừng được nâng cao. Thực chất cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước là phần lớn các doanh nghiệp nông nghiệp. Muốn nâng cao được sức cạnh tranh cho các doanh nghiệp Việt Nam thì cổ phần hoá một bộ phận các doanh nghiệp nhà nước(DNNN) được coi là một trong những giải pháp quan trọng. Đảng và Nhà Nước ta đã chủ trương thực hiện quá trình này từ đầu thập niên 90, cho đến nay thì đã trải qua bốn giai đoạn. Giai đoạn 1992-1996 thực hiện thí điểm theo quyêt định số 220/HĐBT của Hội Đồng Bộ Trưởng (nay là Chính Phủ). Giai đoạn 1996-1998 triển khai thực hiện cổ phần hoá một bộ phận DNNN theo tinh thần Nghị Định 28/CP của Chính Phủ. Giai đoạn 1998-2001 đẩy mạnh cổ phần hoá DNNN theo Nghị Định 44/1998/NĐ_CP. Giai đoạn mới, giai đoạn tiếp tục đẩy mạnh cổ phần hóa theo Nghị định số 64/2002/NĐ-CP. Cổ phần hoá DNNN là một chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước ta nhằm huy động thêm nguồn vốn của xã hội vào sản xuất kinh doanh, tạo động lực mạnh mẻ, cơ chế quản lí năng động nhằm sử dụng hiệu quả nguồn vốn của Nhà nước cung cấp như của toàn xã hội, nhằm tăng sức cạnh tranh của các doanh nghiệp trên trường quốc tế. Sau hơn 10 năm thực hiện với kết quả tích cực chủ trương ngày càng có sức sống, cơ chế chính sách ngày càng được điều chỉnh, bổ sung hợp lí hơn và hoàn thiện hơn. Cổ phần hoá DNNN là một nhu cầu, một thực tế khách quan trong quá trình xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Các công ty cổ phần sẻ là loại hình doanh nghiệp phổ biến do thu hút được nguồn vốn rộng rãi trong xã hội, tách được quyền sở hữu vốn và quyền sử dụng vốn trong sản xuất kinh doanh. Xét một cách toàn diện thì cổ phần hoá DNNN đã đem lại lợi ích rõ rệt cho người lao động, cổ đông, Nhà nước và xã hội. Thông qua cổ phần hoá vốn Nhà nước không những được đảm bảo mà còn được tăng thêm. DNNN có nhiều cơ hội huy động vốn trong xã hội để phục vụ cho hoạt động sản xuất kinh doanh, mở rộng sản xuất. Sau 3 năm triển khai thực hiện nghị quyết lần thứ 3 hội nghị ban chấp hành Trung ương Đảng khoá IX về tiếp tục sắp xếp đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả DNNN việc thực hiện cổ phần hoá nói riêng và đổi mới DNNN nói chung đã có những chuyển biến tích cực. Các cơ chế chính sách được ban hành đã sớm phát huy được hiệu quả, tạo ra được động lực quan trọng và kết quả đáng ghi nhận trong tiến trình cổ phần hoá DNNN. Tuy nhiên qua quá trình cổ phần hoá DNNN đã xuất hiện nhiều tồn tại hạn chế cần sớm được khắc phục., tốc độ cổ phần hoá đang diễn ra khá chậm mà một trong những nguyên nhân chủ yếu chính là những “rào cản”, vì thế việc xác định cụ thể chính xác những “rào cản” trong tiến trình cổ phần hoá DNNN là hết sức cần thiết để từ đó đưa ra những giải pháp hợp lí nhằm hạn chế bớt những “rào cản” làm chậm tiến trình cổ phần hoá DNNN nói riêng cũng như chiến lược phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước ta nói chung. Nội dung đề án được chia làm các phần chính sau: I). Khái niệm cổ phần hoá và cổ phần hoá DNNN. II). Cơ sở lí luận và thực tiễn cổ phần hoá DNNN. III).Tiến trình cổ phần hoá DNNN ở Việt Nam. IV). Đánh giá chung về tiến trình cổ phần hoá DNNN ở Việt Nam. V). Mục tiêu cổ phần hóa DNNN ở Việt Nam. VI). Giải pháp đẩy mạnh cổ phần hoá DNNN ở Việt Nam
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề án Giải pháp đẩy mạnh cổ phần hoá doanh nghiệp nhà nước ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
lêi më ®Çu
Chóng ta ®ang chñ tr¬ng x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ ®i ®«i víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Muèn thùc hiÖn ®îc môc tiªu ®· ®Ò ra th× n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ nãi chung còng nh cña tõng doanh nghiÖp, tõng s¶n phÈm nãi riªng ph¶i kh«ng ngõng ®îc n©ng cao. Thùc chÊt cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc lµ phÇn lín c¸c doanh nghiÖp n«ng nghiÖp. Muèn n©ng cao ®îc søc c¹nh tranh cho c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam th× cæ phÇn ho¸ mét bé phËn c¸c doanh nghiÖp nhµ níc(DNNN) ®îc coi lµ mét trong nh÷ng gi¶i ph¸p quan träng. §¶ng vµ Nhµ Níc ta ®· chñ tr¬ng thùc hiÖn qu¸ tr×nh nµy tõ ®Çu thËp niªn 90, cho ®Õn nay th× ®· tr¶i qua bèn giai ®o¹n. Giai ®o¹n 1992-1996 thùc hiÖn thÝ ®iÓm theo quyªt ®Þnh sè 220/H§BT cña Héi §ång Bé Trëng (nay lµ ChÝnh Phñ). Giai ®o¹n 1996-1998 triÓn khai thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ mét bé phËn DNNN theo tinh thÇn NghÞ §Þnh 28/CP cña ChÝnh Phñ. Giai ®o¹n 1998-2001 ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN theo NghÞ §Þnh 44/1998/N§_CP. Giai ®o¹n míi, giai ®o¹n tiÕp tôc ®Èy m¹nh cæ phÇn hãa theo NghÞ ®Þnh sè 64/2002/N§-CP. Cæ phÇn ho¸ DNNN lµ mét chñ tr¬ng lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ta nh»m huy ®éng thªm nguån vèn cña x· héi vµo s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ®éng lùc m¹nh mÎ, c¬ chÕ qu¶n lÝ n¨ng ®éng nh»m sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn cña Nhµ níc cung cÊp nh cña toµn x· héi, nh»m t¨ng søc c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp trªn trêng quèc tÕ. Sau h¬n 10 n¨m thùc hiÖn víi kÕt qu¶ tÝch cùc chñ tr¬ng ngµy cµng cã søc sèng, c¬ chÕ chÝnh s¸ch ngµy cµng ®îc ®iÒu chØnh, bæ sung hîp lÝ h¬n vµ hoµn thiÖn h¬n. Cæ phÇn ho¸ DNNN lµ mét nhu cÇu, mét thùc tÕ kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¸c c«ng ty cæ phÇn sÎ lµ lo¹i h×nh doanh nghiÖp phæ biÕn do thu hót ®îc nguån vèn réng r·i trong x· héi, t¸ch ®îc quyÒn së h÷u vèn vµ quyÒn sö dông vèn trong s¶n xuÊt kinh doanh. XÐt mét c¸ch toµn diÖn th× cæ phÇn ho¸ DNNN ®· ®em l¹i lîi Ých râ rÖt cho ngêi lao ®éng, cæ ®«ng, Nhµ níc vµ x· héi. Th«ng qua cæ phÇn ho¸ vèn Nhµ níc kh«ng nh÷ng ®îc ®¶m b¶o mµ cßn ®îc t¨ng thªm. DNNN cã nhiÒu c¬ héi huy ®éng vèn trong x· héi ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, më réng s¶n xuÊt. Sau 3 n¨m triÓn khai thùc hiÖn nghÞ quyÕt lÇn thø 3 héi nghÞ ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng kho¸ IX vÒ tiÕp tôc s¾p xÕp ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ DNNN viÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ nãi riªng vµ ®æi míi DNNN nãi chung ®· cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc. C¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®îc ban hµnh ®· sím ph¸t huy ®îc hiÖu qu¶, t¹o ra ®îc ®éng lùc quan träng vµ kÕt qu¶ ®¸ng ghi nhËn trong tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN. Tuy nhiªn qua qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ®· xuÊt hiÖn nhiÒu tån t¹i h¹n chÕ cÇn sím ®îc kh¾c phôc..., tèc ®é cæ phÇn ho¸ ®ang diÔn ra kh¸ chËm mµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu chÝnh lµ nh÷ng “rµo c¶n”, v× thÕ viÖc x¸c ®Þnh cô thÓ chÝnh x¸c nh÷ng “rµo c¶n” trong tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN lµ hÕt søc cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã ®a ra nh÷ng gi¶i ph¸p hîp lÝ nh»m h¹n chÕ bít nh÷ng “rµo c¶n” lµm chËm tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN nãi riªng còng nh chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ta nãi chung.
Néi dung ®Ò ¸n ®îc chia lµm c¸c phÇn chÝnh sau:
I). Kh¸i niÖm cæ phÇn ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ DNNN.
II). C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ DNNN.
III).TiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam.
IV). §¸nh gi¸ chung vÒ tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam.
V). Môc tiªu cæ phÇn hãa DNNN ë ViÖt Nam.
VI). Gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN ë ViÖt Nam
Néi dung
I). Cæ phÇn ho¸ vµ cæ phÇn ho¸ DNNN.
1.Cæ phÇn ho¸.
C«ng ty cæ phÇn lµ doanh nghiÖp trong ®ã vèn ®iÒu lÖ ®îc chia thµnh nhiÒu phÇn b»ng nhau gäi lµ cæ phÇn. Cæ ®«ng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ nî vµ c¸c nghÜa vô kh¸c cña doanh nghiÖp trong ph¹m vi sè vèn ®· gãp vµo doanh nghiÖp, cæ ®«ng cã quyÒn tù do chuyÓn nhîng cæ phÇn cña m×nh cho ngêi kh¸c trõ trêng hîp qui ®Þnh t¹i kho¶n 3 ®iÒu 55 vµ kho¶n 1 ®iÒu 58 cña luËt doanh nghiÖp. Cæ ®«ng cã thÓ lµ tæ chøc c¸ nh©n sè lîng cæ ®«ng tèi thiÓu lµ 3 kh«ng h¹n chÕ tèi ®a. C«ng ty cæ phÇn ®îc phÐp ph¸t hµnh chøng kho¸n vµ cã t c¸ch ph¸p nh©n kÓ tõ ngµy ®îc cÊp giÊy chøng nhËn ®¨ng kÝ kinh doanh.
Cæ phÇn ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u, biÕn doanh nghiÖp mét chñ thµnh doanh nghiÖp cña nhiÒu chñ, tøc lµ chuyÓn tõ h×nh thøc së h÷u ®¬n nhÊt sang së h÷u chung th«ng qua chuyÓn mét phÇn tµi s¶n cho ngêi kh¸c, cæ phÇn ho¸ cã thÓ ¸p dông víi tÊt c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc së h÷u cña mét chñ duy nhÊt. V× thÕ doanh nghiÖp t nh©n, doanh nghiÖp Nhµ níc, doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi...®Òu cã thÓ cæ phÇn ho¸.
2. Cæ phÇn ho¸ DNNN
DNNN ®îc ®Þnh nghÜa ë ®iÒu 1 luËt DNNN: “ Doanh nghiÖp nhµ níc lµ tæ chøc kinh tÕ do nhµ níc së h÷u toµn bé vèn ®iÒu lÖ hoÆc cã cæ phÇn, vèn gãp chi phèi, ®îc tæ chøc díi h×nh thc c«ng ty nhµ níc, c«ng ty cæ phÇn, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n”. §Þnh nghÜa nµy chøa ®ùng nh÷ng thay ®æi c¬ b¶n trong nhËn thøc cña c¸c nhµ lËp ph¸p vµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh vËy viÖc x¸c ®Þnh DNNN kh«ng hoµn toµn dùa vµo tiªu chÝ së h÷u nh tríc ®©y ( tríc ®©y doanh nghiÖp ®îc Nhµ níc thµnh lËp, ®Çu t vèn, tæ chøc qu¶n lÝ ®îc coi lµ DNNN trong ®ã së h÷u ®îc coi lµ tiªu chÝ c¬ b¶n nhÊt); tiªu chÝ quyÒn chi phèi ®îc ¸p dông trong luËt DNNN n¨m 2003 lµ tiªu chÝ ®Þnh lîng, tÝnh chÊt ®Þnh lîng thÓ hiÖn ë phÇn vèn gãp cña Nhµ níc trong toµn bé vèn cña doanh nghiÖp. Nh vËy quyÒn kiÓm so¸t ®îc coi lµ tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh mét doanh nghiÖp cã ph¶i lµ DNNN hay kh«ng, ®©y cã thÓ coi lµ mét bíc tiÕn trong c¸ch tiÕp cËn DNNN.
Cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ níc lµ mét qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u mét phÇn tµi s¶n cña Nhµ níc, biÕn doanh nghiÖp tõ së h÷u cña Nhµ níc thµnh d¹ng së h÷u hçn hîp trong ®ã Nhµ níc cã thÓ gi÷ mét tû lÖ nhÊt ®Þnh, tû lÖ nµy tuú thuéc vµo tõng doanh nghiÖp còng nh vai trß vµ vÞ trÝ cña nã trong nÒn kinh tÕ.
ViÖc chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®îc ®¹i héi §¶ngVI khëi xíng ®· t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ®Ó c¶i c¸ch triÖt ®Ó h¬n ®èi víi DNNN, th«ng qua viÖc cæ phÇn ho¸ chóng. Së dÜ cæ phÇn ho¸ ®îc coi lµ gi¶i ph¸p triÖt ®Ó v× nã gi¶i quyÕt ®îc c¨n nguyªn trong tæ chøc qu¶n lÝ vµ ho¹t ®éng cña DNNN ®ã lµ së h÷u. Cæ phÇn ho¸ DNNN chÊp nhËn sù dung hoµ cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau mµ tríc hÕt lµ c¸c doanh nghiÖp. Cæ phÇn ho¸ lµm thay ®æi kÕt cÊu së h÷u cña chóng.
II). C¬ së lÝ luËn vµ thùc tiÔn cæ phÇn ho¸ DNNN
Qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN cã c¶ nh÷ng thµnh c«ng vµ nh÷ng va vÊp lÖch l¹c. Nh÷ng thµnh c«ng chñ yÕu lµ gÆt h¸i ®îc nhiÒu kinh nghiÖm, lµm s¸ng tá thªm nhiÒu vÊn ®Ò kh«ng chØ trong ph¹m vi cæ phÇn ho¸ mµ c¶ trong lÜnh vùc hÖ träng h¬n, nh s¾p xÕp ®æi míi DNNN vµ c¬ chÕ qu¶n lý.
1. C¬ së lÝ luËn.
VÒ thùc chÊt h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn ®Çu tiªn ®· ®îc C.Mac ®¸nh gi¸ vµ kh¸i qu¸t mét c¸ch kh¸ch quan vµ khoa häc. Sù ra ®êi cña c¸c c«ng ty cæ phÇn lµ mét bíc tiÕn cña lùc lîng s¶n xuÊt:
Chóng ®· biÕn nh÷ng ngêi sì h÷u t b¶n thµnh nh÷ng ngêi së h÷u thuÇn tuý, mét mÆt chØ gi¶n ®¬n ®iÒu khiÓn vµ qu¶n lÝ t b¶n cña ngêi kh¸c, mÆt kh¸c lµ nh÷ng nhµ t b¶n-tiÒn tÖ thuÇn tuý. QuyÒn së h÷u t b¶n hoµn toµn t¸ch rêi chøc n¨ng cña t b¶n trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt thùc tÕ.
Lµm cho quy m« s¶n xuÊt ®îc t¨ng lªn, më réng, mét ®iÒu mµ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp riªng lÎ rÊt khã thùc hiÖn. XuÊt hiÖn nh÷ng tiÒn ®Ò thñ tiªu t b¶n víi t c¸ch lµ së h÷u t nh©n ë ngay trong nh÷ng giíi h¹n cña b¶n th©n ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, thñ tiªu ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ë ngay trong lßng nã.
C¸c c«ng ty cæ phÇn lµ ®iÓm qu¸ ®é ®Ó biÕn tÊt c¶ nh÷ng chøc n¨ng cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt hiÖn cßn g¾n liÒn víi quyÒn sì h÷u t b¶n ®¬n gi¶n thµnh nh÷ng chøc n¨ng cña nh÷ng ngêi s¶n xuÊt liªn hîp, tøc lµ thµnh nh÷ng chøc n¨ng x· héi.
Bªn c¹nh nh÷ng thµnh c«ng ®ã th× C.Mac còng ph©n tÝch nh÷ng h¹n chÕ ( tiªu cùc) cña c¸c c«ng ty cæ phÇn. C.Mac chñ yÕu ph©n tÝch nh÷ng ¶nh hëng cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, so s¸nh c«ng ty cæ phÇn t b¶n chñ nghÜa víi c«ng ty hîp t¸c cña c«ng nh©n. Díi chñ nghÜa t b¶n cã thÓ h×nh thøc s¶n xuÊt míi nµy sÎ ®a ®Õn viÖc thiÕt lËp chÕ ®é ®éc quyÒn vµ ®a ®Õn sù can thiÖp cña Nhµ níc.
Nh vËy sù xuÊt hiÖn cña c¸c c«ng ty cæ phÇn theo lÝ luËn cña C.Mac lµ kÕt qu¶ cña sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ lµ bíc tiÕn tõ së h÷u t nh©n lªn së h÷u tËp thÓ cña c¸c cæ ®«ng.
Qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa mét bé phËn DNNN ë níc ta cã nhiÒu nÐt ®Æc thï, ®ã lµ cæ phÇn hãa mét bé phËn doanh nghiÖp thuéc së h÷u nhµ níc, thuéc së h÷u x· héi, toµn d©n. Môc tiªu c¬ b¶n cña viÖc chuyÓn mét bé phËn DNNN thµnh c«ng ty cæ phÇn lµ nh»m hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt, phï hîp víi tÝnh chÊt tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ cña DNNN. Cô thÓ lµ t×m mét h×nh thøc qu¶n lÝ võa ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña ngêi lao ®éng võa ®¶m b¶o qu¶n lÝ mét c¸ch cã hiÖu qu¶ tµi s¶n cña doanh nghiÖp.
Chóng ta ®· ®a ra nhiÒu h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn nhng cã thÓ gãi gän trong hai nhãm chÝnh:
Nhãm c¸c c«ng ty cæ phÇn trong ®ã Nhµ níc cã tham gia cæ phÇn nh: Gi÷ nguyªn gi¸ trÞ cña doanh nghiÖp kªu gäi thªm vèn b»ng c¸ch ph¸t hµnh thªm cæ phiÕu, b¸n mét phÇn tµi s¶n doanh nghiÖp, cæ phÇn hãa mét bé phËn doanh nghiÖp. TÊt c¶ c¸c h×nh thøc cæ phÇn hãa theo ba d¹ng trªn th× Nhµ níc hoÆc lµ n¾m gi÷ cæ phiÕu khèng chÕ(51%) hoÆc lµ kh«ng n¾m gi÷ cæ phiÕu khèng chÕ.
Lo¹i h×nh cæ phÇn hãa theo thÓ thøc Nhµ níc b¸n toµn bé doanh nghiÖp cho ngêi lao ®éng. Nh»m rót vèn, ®Çu t vµo nh÷ng ngµnh lÜnh vùc quan träng, then chèt, ®Þa bµn quan träng. Kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i gi÷ tû träng lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc, s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ.
Dï tån t¹i díi bÊt k× h×nh thøc nµo th× c«ng ty cæ phÇn lµ mét lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®a së h÷u. khi ngêi lao ®éng tham gia mua cæ phÇn cña doanh nghiÖp th× hä còng ®· g¾n lîi Ých cña b¶n th©n vµo lîi Ých cña doanh nghiÖp, t¹o ra sù gi¸m s¸t tËp thÓ ®èi víi ®èi víi qu¸ tr×nh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o ra c¬ chÕ ph©n phèi hµi hßa gi÷a doanh nghiÖp, Nhµ níc vµ ngêi lao ®éng. Nhê ®ã mµ hiÖu qu¶, søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp cã ®iÒu kiÖn ®îc n©ng lªn.
Nh vËy cã thÓ nãi qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa mét bé phËn DNNN kh«ng ph¶i lµ qu¸ tr×nh t nh©n hãa. Bëi v× Nhµ níc chØ n¾m gi÷ nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc cÇn thiÕt, vai trß chñ ®¹o cña khu vùc kinh tÕ nhµ níc kh«ng nh÷ng kh«ng ®îc còng cè mµ cßn cã thÓ bÞ yÕu ®i nÕu cø tiÕp tôc duy tr× nh÷ng doanh nghiÖp hiÖu qu¶ thÊp, n¨ng lùc c¹nh tranh kÐm. ViÖc b¸n toµn bé tµi s¶n chØ ®îc ¸p dông ®èi víi c¸c doanh nghiÖp mµ Nhµ níc kh«ng cÇn n¾m gi÷, nh÷ng lÜnh vùc mµ khu vùc d©n doanh hoµn toµn cã thÓ lµn tèt h¬n DNNN. Nhµ níc sÎ lùa chän h×nh thøc b¸n phï hîp vµ nÕu b¸n theo c¸ch ®Ó cho ngêi lao ®éng cã cæ phÇn u ®·i hay cæ phÇn kh«ng chia th× râ rµng kh«ng thÓ nãi ®ã lµ t nh©n hãa.
Cæ phÇn hãa còng xuÊt ph¸t tõ yªu cÇu ®æi míi DNNN. DNNN n¾m gi÷ trong tay nh÷ng nguån lùc cña nÒn kinh tÕ nh tµi nguyªn thiªn nhiªn, vèn vµ nh©n lùc. ViÖc sö dông l·ng phÝ, kh«ng hiÖu qu¶ cao c¸c nguån lùc khan hiÕm lµ mét trong nh÷ng nh©n tè lµm chËm tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña níc ta. Tèc ®é t¨ng trëng cao cña nÒn kinh tÕ níc ta trong nh÷ng n¨m qua kh«ng cã nghÜa lµ nÒn kinh tÕ chóng ta ®ang vËn hµnh tr¬n tru mµ sù t¨ng trëng cao ®ã nh c¸c tæ chøc kinh tÕ thÕ giíi ®· c¶nh b¸o lµ do chóng ta cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp. HiÖn nay mèi quan hÖ gia nhµ níc vµ c¸c DNNN lµ kh«ng râ rµng, ®Ó duy tr× c¸c doanh nghiÖp lµm ¨n kÐm hiÖu qu¶ Nhµ níc ®· sö dông hµng lo¹t c¸c biÖn ph¸p trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp nh : xãa nî, khoanh nî, t¨ng vèn, u ®·i tÝn dông... Vµ nh vËy DNNN trë thµnh ®èi tîng “trî cÊp” cña x· héi, vµ x· héi trë thµnh chæ bÊu vÝu cho c¸c DNNN
lµm ¨n thua lç. Theo b¸o c¸o tæng kiÓm kª tµi s¶n vµ x¸c ®Þnh l¹i gi¸ trÞ tµi s¶n cña DNNN th× thùc tr¹ng nh sau: “tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña DNNN theo sæ s¸ch kÕ to¸n lµ 517.654 tû ®ång, theo gi¸ kiÓm kª x¸c ®Þnh l¹i lµ 527.256 tû ®ång; sè nî ph¶i thu lµ 187.091 tû ®ång chiÕm 35% gi¸ trÞ tµi s¶n cña doanh nghiÖp, gÊp 1,43 lÇn vèn kinh doanh; hµng hãa tån kho lµ 45.688 tû ®ång, trong ®ã hµng ø ®äng, mÊt phÈm chÊt kh«ng dïng ®Õn lµ 1.600 tû ®ång; doanh nghiÖp cã 1 ®ång vèn th× ph¶i vay hoÆc chiÕm dông 1,2 ®ång cho kinh doanh, hÖ sè vèn vay vµ vèn chiÕm dông so víi vèn së h÷u lµ 1,8 lÇn; tæng sè nî ph¶i tr¶ lµ 353.410 tû ®ång, b»ng 2,3 lÇn vèn nhµ níc cÊp, gÊp 2 lÇn nî ph¶i thu trong ®ã nî qu¸ h¹n ph¶i tr¶ lµ 10.171 tû”[ theo b¸o c¸o tæng kiÓm kª tµi s¶n vµ x¸c ®Þnh l¹i tµi s¶n DNNN t¹i thêi ®iÓm 0 h ngµy 01-01-2000.]
Yªu cÇu ®æi míi DNNN cßn ph¸t sinh sù tõ c¹nh tranh víi khu vùc kinh tÕ t nh©n ®ang cã nh÷ng bíc chuyÓn m×nh m¹nh mÎ. MÆt kh¸c trong qu¸ tr×nh héi nhËp DNNN kh«ng chØ c¹nh tranh víi c¸c doanh nghiÖp t nh©n trong níc mµ cßn c¶ víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c cña níc ngoµi. C¹nh tranh trªn thÞ trêng kh«ng chÊp nhËn sù b¶o hé cña Nhµ níc ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cña m×nh mµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng ®ßi hái nhµ níc kh«ng chØ xãa ®éc quyÒn mµ c¶ bao cÊp. Nh vËy cæ phÇn hãa lµ mét gi¶i ph¸p tèt cho nÒn kinh tÕ níc ta nãi chung còng nh c¸c DNNN nãi riªng.
2. Thùc tiÔn cæ phÇn hãa DNNN.
DNNN cã mÆt ë hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi, kÓ c¶ nh÷ng níc t b¶n chñ nghÜa. Sù tån t¹i cña DNNN ë c¸c níc t b¶n chñ nghÜa lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan . Khi mµ nh÷ng cuéc khñng ho¶ng liªn tôc cña chñ nghÜa t b¶n vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kØ XIX ®· chøng minh sù sôp ®æ cña häc thuyÕt bµn tay v« h×nh . Sù can thiÖp cña Nhµ níc vµo ho¹t ®éng cña nÒn kinh tÕ lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó duy tr× sù ph¸t triÓn c©n ®èi cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Tuy nhiªn sù ph¸t triÓn cña DNNN ë nhiÒu níc ®Òu vÊp ph¶i t×nh tr¹ng chung lµ hiÖu qu¶ thÊp, tham nhòng, l·ng phÝ... V× thÕ c¶i c¸ch DNNN lµ mét ®iÒu tÊt yÕu; Cã nhiÒu c¸ch thøc ®Ó c¶i c¸ch DNNN nhng t nh©n hãa lµ biÖn ph¸p ®îc sö dông réng r·i nhÊt vµ ®em l¹i nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan nhÊt. T nh©n hãa ®îc tiÕn hµnh m¹nh mÎ ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh nh Hµn Quèc, Xingapo, Nam phi... còng nh c¸c níc ®ang ph¸t triÓn vµ c¸c níc ph¸t triÓn vµ nã ®ang trë thµnh mét xu thÕ mang tÝnh chÊt toµn cÇu. Lµ mét níc x· h«i chñ nghÜa, cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi còng gÇn gièng víi ViÖt Nam. Trung Quèc còng tiÕn hµnh c¶i c¸ch DNNN vµ thùc tiÔn c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc ®· ®Ó l¹i cho chóng ta nhiÒu kinh nghiÖm quý b¸u. C¶i c¸ch DNNN ë Trung quèc ®îc thùc hiÖn kh¸ réng r·i vµ thµnh c«ng, thùc sù lµ mét kinh nghiÖm cho viÖc c¶i c¸ch DNNN mµ kh«ng cÇn ph¶i t nh©n hãa hµng lo¹t. C¶i c¸ch DNNN b¾t ®Çu tõ n¨m 1984 vµ ®· tr¶i qua bèn giai ®o¹n... Cæ ph©n hãa DNNN trong giai ®o¹n nµy thùc sù trë thµnh chiÕn lîc cña Trung Quèc trong viÖc hiÖn ®¹i hãa vµ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ®· thÓ hiÖn râ rÖt hiÖu qu¶ cña khu vùc kinh tÕ c«ng còng nh n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña DNNN.
Ph¶i nãi r»ng côm tõ “cæ phÇn “ ®· rÊt quen thuéc tõ h¬n nhiÒu n¨m nay, kÓ tõ khi §¶ng ta lËp hîp t¸c x· mua b¸n, hîp t¸c x· tÝn dông, lËp cöa hµng xÝ nghiÖp c«ng t hîp doanh vµ ®· ®îc ph¸t triÓn réng kh¾p. Tríc søc Ðp ®Èy nhanh viÖc cæ phÇn hãa mét sè ®Þa ph¬ng vµ DNNN ®· t×m mäi c¸ch ®Ó ®¹t ®îc chØ tiªu kÕ ho¹ch. NÕu chän ®¬n vÞ kÐm hÊp dÉn ®Ó cæ phÇn hãa th× cæ phÇn hãa thêng rÊt bÕ t¾c v× xuÊt ph¸t tõ t©m lÝ chñ quan cña mäi ngêi lµ ai còng muèn b¶o toµn lîi Ých cña m×nh, kh«ng ai muèn rñi ro v× thÕ kh«ng ai muèn bá vèn ra ®Ó mua cæ phÇn. Bëi vËy ®Ó cã thÓ su«n sÎ viÖc chän ®¬n vÞ nµo ®ang lµm ¨n ®îc, ®ang cã triÓn väng ®îc coi lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu dÔ ®îc c¸n bé c«ng nh©n viªn vµ ngêi ngoµi doanh nghiÖp chÊp nhËn viÖc mua cæ phÇn. NÕu chØ lµ DNNN thuÇn tóy th× c¬ chÕ tµi chÝnh rÊt ngÆt nghÌo, dï lµm ¨n cã hiÖu qu¶, l·i lín th× tiÒn l¬ng vÉn bÞ khèng chÕ, kh«ng ®îc t¨ng lªn t¬ng øng. Sù xuÊt hiÖn cña c«ng ty cæ phÇn ®· phÇn nµo kh¾c phôc ®îc nh÷ng h¹n chÕ ®ã. Nhng qua thùc tÕ th× râ rµng kh«ng ph¶i cæ phÇn hãa lµ mét phÐp mµu lµm cho c¸c c«ng ty cæ phÇn bçng nhiªn ph¸t ®¹t, bëi v× nÕu kh«ng cã sù “hç trî” cña c¸c DNNN th× c¸c c«ng ty®ã mÊt rÊt nhiÒu hîp ®ång kinh tÕ, mÊt viÖc lµm vµ cã thÓ dÉn ®Õn sa sót ngay. §iÒu nµy cµng chøng tá cæ phÇn hãa lµm s¸ng tá nhu cÇu vµ néi dung ®æi míi DNNN, ®ã lµ ph¶i ®ång bé c¶ vÒ s¾p xÕp c¶i tiÕn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®èi víi nã ®Ó ®¶m b¶o ®éng lùc ph¸t triÓn, nh©n tè kÝch thÝch sù h¨ng h¸i s¸ng t¹o, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh.
C¸c c«ng ty thµnh viªn hoÆc bé phËn trong DNNN sau khi cæ phÇn hãa vÒ nguyªn t¾c coi nh ®· ra khái doanh nghiÖp mÑ. Nhng xÐt vÒ thùc chÊt th× c«ng ty cæ phÇn míi vÉn g¾n chÆt víi c«ng ty mÑ vµ th«ng thêng kh«ng muèn rêi bá quan hÖ mËt thiÕt trong hÖ thèng cña tæng c«ng ty Nhµ níc. Bëi vËy cæ phÇn hãa ®· gîi më m« h×nh tæng c«ng ty ®a së h÷u víi thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ níc gi÷ vai trß chñ ®¹o, vai trß chñ ®¹o ë ®©y b¾t nguån tõ kh¶ n¨ng chi phèi b»ng søc m¹nh kinh tÕ, tõ lîi Ých mµ thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o dÉn d¾t vµ mang l¹i cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Trong thùc tÕ ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn c«ng ty ®a sì h÷u kiÓu nµy ë mét vµi DNNN cã quy m« lín nhng m« h×nh nµy cha ®îc thÓ chÕ hãa vµ nh©n réng. Khi m« h×nh nµy ®îc ph¸t triÓn th× sÎ Èn chøa kh¶ n¨ng h×nh thµnh c¸c c«ng ty ®Çu t hoÆc kinh doanh tµi s¶n cña Nhµ níc, qua ®ã quyÒn së h÷u tµi s¶n cña doanh nghiÖp sÎ chuyÓn thµnh quyÒn së h÷u gi¸ trÞ díi h×nh thøc phæ biÕn lµ cæ phiÕu.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng c¸c c«ng ty cæ phÇn c¸c, c«ng ty TNHH, t nh©n... ®Çu t mua chøng kho¸n cña nhau, ®an xen x©m nhËp nhau t¹o nªn nh÷ng h×nh th¸i doanh nghiÖp ®a së h÷u, t¸ch quyÒn së h÷u víi quyÒn kinh doanh nhng l¹i g¾n kÕt c¸c thµnh viªn trong x· héi ë hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Cã thÓ nãi ®©y lµ xu híng tÝch cùc, ngµy cµng phæ biÕn lµm cho c¸c thµnh viªn trong nÒn kinh tÕ cã thÓ hîp søc nhau l¹i t¹o nªn mét ®éng lùc míi cho tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc.
III). TiÕn tr×nh cæ phÇn hãa DNNN ë ViÖt Nam.
Cæ phÇn hãa lµ mét phÇn quan träng trong c¶i c¸ch hÖ thèng doanh nghiÖp Nhµ níc cña nhiÒu quèc gia trªn thÕ giíi kÓ tõ ®µu thËp niªn 80 cña thÕ kØ XX ë ViÖt Nam, cæ phÇn hãa DNNN lµ mét qu¸ tr×nh t×m tßi thö nghiÖm vµ tõng bíc th¸o gì khã kh¨n trong qu¸ tr×nh triÓn khai. Trong qu¸ tr×nh ®ã §¶ng ta kh«ng ngõng ®æi míi t duy, tõng bíc chØ ®¹o ®óng ®¾n cæ phÇn hãa gãp phÇn s¾p xÕp, còng cè, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña hÖ thèng DNNN trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Trong thêi gian tõ 1960 ®Õn 1990 tøc lµ tríc thêi ®iÓm thùc hiÖn cæ phÇn hãa, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· triÓn khai nhiÒu biÖn ph¸p nh»m c¶i tiÕn qu¶n lý xÝ nghiÖp quèc doanh. Trong thêi k× ®æi míi ý tëng vÒ cæ phÇn hãa DNNN ®· ®îc h×nh thµnh kh¸ sím. Tõ héi nghÞ Trung ¬ng 3( khãa VI) vÒ ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lÝ ®· nªu: “ NÕu kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó còng cè vµ kh«ng cÇn thiÕt duy tr× h×nh thøc quèc doanh th× chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u kh¸c ( kÓ c¶ cho tËp thÓ, t nh©n thuª), hoÆc gi¶i thÓ, tríc hÕt lµ nh÷ng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng kh«ng thuéc lo¹i thiÕt yÕu, xÝ nghiÖp dÞch vô trang bÞ kÜ thuËt thÊp, bÞ thua lç thêng xuyªn. Nh÷ng biÖn ph¸p c¶i c¸ch t¬ng ®èi cã gi¸ trÞ ®ét ph¸ ®îc qui ®Þnh trong quyÕt ®Þnh sè 21/H§BT ngµy 14-11-1987 cña héi ®ång bé trëng. NÕu tÝnh vÒ sè lîng c¸c v¨n b¶n ®îc ban hµnh th× vÊn ®Ò ®æi míi DNNN chiÕm vÞ trÝ hµng ®Çu trong hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ ph¸p luËt ë níc ta. QuyÕt ®Þnh 21/H§BT ®· ®Ò cËp tíi viÖc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm cæ phÇn hãa DNNN vµ giao cho bé tµi chÝnh chñ tr×. Nhng do ®iÒu kiÖn thÞ trêng cha ph¸t triÓn, tån t¹i qu¸ l©u trong c¬ chÕ cñ nªn tõ Trung ¬ng ®Õn c¬ së cha hiÓu hÕt vÊn ®Ò phøc t¹p nµy do ®ã cha thèng nhÊt vÒ quan ®iÓm. ë giai ®o¹n nµy th× cæ phÇn hãa lµ mét vÊn ®Ò míi ®èi víi thùc tiÔn qu¶n lÝ DNNN ë níc ta. §Çu n¨m 1990 trªn c¬ së ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ sau 5 n¨m ®æi míi, Héi ®ång bé trëng ®· ban hµnh quyÕt ®Þnh sè 143/H§BT ngµy 10/5/1990 vÒ chñ tr¬ng nghiªn cøu lµm thö xÝ nghiÖp quèc doanh sang c«ng ty cæ phÇn. Tuy vËy ®Õn n¨m 1992 c¶ níc cha cæ phÇn hãa ®îc doanh nghiÖp nµo. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy lµ quyÕt ®Þnh 143/H§BT cña Héi ®ång bé trëng ®Æt ra qu¸ nhiÒu môc tiªu kh«ng râ rµng dÔ g©y hiÓu nhÇm ®èi víi c¸
