Đề cương môn văn minh Ai Cập

§Ò c­¬ng V¨n minh : VM trong tiÕng anh lµ “civilization” lµ kh¸i niÖm dïng ®Ó chØ nh÷ng tr¹ng th¸i tiÕn bé vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña x· héi loµi ng­êi, nã chØ xuÊt hiÖn khi v¨n ho¸ cña loµi ng­êi ph¸t triÓn ®Õn cÊp ®é cao. §èi lËp víi VM lµ x· héi nguyªn thuû m«ng muéi. V¨n ho¸ : V¨n hiÕn V¨n minh ai cËp A, Tæng quan vÒ lÞch sö Ai CËp cæ ®¹i : 1. §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ d©n c­ : Ai CËp lµ 1 n­íc n»m ë §«ng B¾c ch©u Phi cã vÞ trÝ ®Þa lý : phÝa B¾c gi¸p §Þa Trung H¶i, phÝa §«ng gi¸p biÓn Hång H¶i, phÝa Nam gi¸p Céng hoµ Xu §¨ng, phÝa T©y gi¸p Céng hoµ LiBi vµ Sa m¹c Sahara. DiÖn tÝch kho¶ng 1 triÖu km2, d©n sè h¬n 70 triÖu ng­êi. Trong thêi cæ ®¹i, AC chia thµnh 2 khu vùc : phÝa Nam lµ Th­îng AC, phÝa B¾c lµ H¹ AC. §Þa h×nh : Th­îng AC : nhiÒu ghÒnh th¸c ë s«ng Nin ch¶y qua nªn giao th«ng ®i l¹i khã kh¨n, cã nhiÒu nói ®¸ däc 2 bªn bê s«ng cïng thung lòng dµi vµ hÑp kh¸ thuËn lîi cho nÒn kinh tÕ ch¨n nu«i ®¹i gia sóc. H¹ AC : lµ ®ång b»ng ph× nhiªu mµu mì do n­íc phï sa cña s«ng Nin båi ®¾p. Trong thêi cæ ®¹i hä trång lóa m×, m¹ch, ngò cèc, ¨n qu¶ vµ cho thu ho¹ch n¨ng suÊt cao. Vai trß cña s«ng Nin : S«n Nin cã chiÒu dµi kho¶ng 6700 km, b¾t nguån tõ vïng nói xÝch ®¹o ch©u Phi hå Victoria, ch¶y qua ®Êt AC dµi 700km. H¹ nguån s«ng Nin chia thµnh 7 nh¸nh kh¸c nhau. S«ng Nin chiÕm vÞ trÝ quan träng trong s¶n xuÊt ë AC v× nã cung cÊp nguån phï sa lín cho ®ång b»ng H¹ AC Lµ trôc giao th«ng ®­êng thuû quan träng cña ng­êi AC dïng vËn chuyÓn hµng ho¸, vËn chuyÓn vËt t­ ®Ó x©y dùng c«ng tr×nh kiÕn tróc thêi cæ, nèi c¸c vïng miÒn kh¸c nhau. Cung cÊp nguån thuû s¶n dåi dµo cho ng­êi AC. Tµi nguyªn thiªn nhiªn : ®¸ vµ c©y papyrut §¸ cã nhiÒu lo¹i : ®¸ v«i, ®¸ hoa c­¬ng, m· l·o dïng ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc nh­ ®Òn ®µi, kim tù th¸p vµ lµm ®å trang søc C©y papyrut ®Ó chÕ t¹o giÊy Tµi nguyªn ®éng thùc vËt : th«ng qua ch÷ t­îng h×nh cæ vµ nghi thøc t«n gi¸o ng­êi ta biÕt ®­îc AC cæ ®¹i cã tµi nguyªn ®éng thùc vËt rÊt phong phó. Kim lo¹i : ®ång, vµng ë phÝa ®«ng biÓn Hång H¶i vµ b¸n ®¶o Xina. KhÝ hËu : thuËn lîi cho ®êi sèng con ng­êi vµ nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. V× thÕ, cã nhiÒu d©n téc di c­ ®Õn AC tõ rÊt sím, c­ tró däc 2 bê s«ng Nin. C­ d©n AC ngµy nay chñ yÕu lµ ng­êi ArËp, nh­ng thêi cæ ®¹i, c­ d©n ë ®©y lµ ng­êi Libi, ng­ßi da ®en vµ cã thÓ cã c¶ ng­êi Xªmit di c­ tõ ch©u ¸ tíi n÷a. 2. Sù thµnh lËp v­¬ng quèc cæ ®¹i : §Çu thiªn nhiªn kØ 4 TCN, trªn c¬ së tan r· cña chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû, däc 2 bê ven s«ng Nin xuÊt hiÖn hµng lo¹t c¸c quèc gia s¬ khai víi kho¶ng 40 quèc gia trong ®ã th­îng AC cã 20 quèc gia, h¹ AC cã 20 quèc gia. Nh÷ng quèc gia nµy ®éc lËp víi nhau vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ, t«n gi¸o vµ mçi quèc gia cã 1 khu vùc hµnh chÝnh riªng. Tr¶i qua nhiÒu thÕ kØ, nh÷ng quèc gia nµy th­êng x¶y ra xung ®ét, th«n tÝnh lÉn nhau, tranh chÊp nguån n­íc vµ t«n gi¸o. N¨m 3200 TCN, vua cña vïng th­îng AC sau khi ®· chinh phôc c¸c quèc gia ®· thèng nhÊt AC thµnh 1 nhµ n­íc. 3. C¸c thêi k× vµ sù kiÖn lÞch sö chñ yÕu cña AC cæ ®¹i : T¶o v­¬ng quèc (3200 – 3000 TCN) : Kinh tÕ n«ng nghiÖp b¾t ®Çu ph¸t triÓn, v¨n ho¸, v¨n tù còng ®­îc x©y dùng, mÇm mèng trÝ thøc ®­îc h×nh thµnh, n¨ng lùc nghÖ thuËt còng ®­îc ph¸t triÓn nhanh chãng. Cæ v­¬ng quèc (3000 – 2000 TCN) : Gåm 8 v­¬ng triÒu, tõ v­¬ng chiÒu III ®Õn v­¬ng triÒu X. Thêi Cæ v­¬ng quèc nµy cßn gäi lµ thêi k× kim tù th¸p, AC b­íc vµo giai ®o¹n h­ng thÞnh. C¸c Phara«ng lÇn l­ît cho x©y kim tù th¸p. Cã kho¶ng > 70 kim tù th¸p ®­îc x©y dùng ë bê t©y s«ng Nin tõ kho¶ng 2800 TCN – 2300 TCN. Trung v­¬ng quèc (2200 – 1570 TCN) : Gåm 7 v­¬ng triÒu, tõ v­¬ng triÒu XI ®Õn v­¬ng triÒu XVII, tron ®ã thêi k× thèng trÞ cña v­¬ng triÒu XI vµ v­¬ng triÒu XII lµ thêi k× æn ®Þnh nhÊt. Ph¸t triÓn m¹nh vÒ kinh tÕ n«ng nghiÖp, thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp. X· héi cã nhiÒu biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, nhiÒu cuéc khëi nghÜa næ ra. §iÓn h×nh lµ cuéc khëi nghÜa næ ra vµo n¨m 1750 TCN. T©n v­ong quèc (1570 – 1100 TCN) : Nhµ vua AC më réng cuéc bµnh tr­íng th«n tÝnh ®Êt ®ai, v¬ vÐt cña c¶I, b¾t tï binh chiÕn tranh ë quèc gia l¸ng giÒng. HËu v­¬ng quèc (1000 – 30 TCN) : ChÝnh trÞ AC bÞ khñng ho¶ng, kinh tÕ bÞ suy yÕu, liªn tiÕp bÞ c¸c téc ng­êi trµn vµo x©m l­îc. N¨m 30 TCN, AC bÞ biÕn thµnh 1 tØnh cña ®Õ quèc La M·. Tõ ®ã, VM AC bÞ suy sôp. Nh­ vËy, nÒn VM AC h×nh thµnh ph¸t triªn tr¶i qua 4 thiªn nhiªn kØ ®· ®Ó l¹i nhiÒu thµnh tùu VM rùc rì. 4. Mét sè ®Æc ®iÓm chÝnh trÞ - x· héi cña AC cæ ®¹i : ChÝnh tri : Nhµ n­íc AC thêi cæ ®¹i lµ nhµ n­íc qu©n chñ chuyªn chÕ, ®øng ®Çu lµ Pharaon n¾m quyÒn lùc tèi cao vÒ v­¬ng quyÒn lÉn thÇn quyÒn. Vua cßn lµ ng­êi së h÷u tèi cao vÒ ruéng ®Êt. Vua dïng ruéng ®Êt ®Ó ban cÊp cho quý téc, quan l¹i, ng­êi th©n vua. ë ®Þa ph­¬ng, ®Êt ®ai giao cho c«ng x· qu¶n lý cã tr¸ch nhiÖm nép thuÕ cho nhµ n­íc. D­íi vua lµ bé m¸y chÝnh quyÒn tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng. §øng ®Çu quan l¹i TW lµ Tæng ph¸p quan (quan sau vua). D­íi lµ cÊp …………………………… Nghi lÔ ®øng ®Çu lµ ng­êi th©n vua do vua bæ nhiÖm chøc vô. D­íi ®Þa ph­¬ng chia nhiÒu ch©u kh¸c nhau. §øng ®Çu lµ chóa ch©u. Quan l¹i chóa ch©u rÊt lín chiÕm gi÷a nhiÒu ruéng ®Êt, tµi s¶n, n« lÖ, cã tr¸ch nhiÖm thu thuÕ, huy ®éng lao dÞch, huy ®éng nghÜa vô qu©n sù. Bé m¸y cai trÞ cña AC kh¸ hoµn chØnh, quan l¹i tËp trung quyÒn lùc vµo tay vua. Chøc n¨ng cña nhµ n­íc AC : + §èi néi gåm nh÷ng nhiÖm vu nh­ thu thuÕ, huy ®éng lao dÞch, nghÜa vô qu©n sù, trÊn ¸p cuéc khëi nghÜa. + §èi ngo¹i : th­êng më nhiÒu cuéc bµnh tr­íng l·nh thæ, x©m chiÕm ®Êt ®ai, v¬ vÐt cña c¶i, b¾t tï binh chiÕn tranh. X· héi : cã 2 giai cÊp c¬ b¶n + Giai cÊp thèng trÞ : vua, chñ n«, quý téc, quan l¹i, t¨ng l÷. Hä cã ®Æc quyÒn ®Æc lîi lín, ®Þa vÞ kinh tÕ chÝnh trÞ x· héi rÊt lín, tËp trung trong tay nhiÒu ruéng ®Êt, tµi s¶n vµ n« lÖ. + Giai cÊp bÞ trÞ : n«ng d©n, thî thñ c«ng, th­¬ng nh©n, n« lÖ. N«ng d©n chiÕm sè l­îng ®«ng nhÊt. Hä trùc tiÕp s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt ………………… Thî thñ c«ng, th­¬ng nh©n cã sè l­îng Ýt h¬n, cã chót tµi s¶n riªng nh­ng ph¶i lao ®éng trong ®iÒu kiÖn rÊt khæ cùc. N« lÖ xuÊt th©n tõ tï binh chiÕn tranh vµ nhiÒu ng­êi nî kh«ng tr¶ ®­îc. Th©n phËn n« lÖ rÊt thÊp kÐm, bÞ coi lµ hµng ho¸, chØ cã thÓ ®em chuyÓn nh­îng, trao ®æi. Do bÞ thèng trÞ bãc lét nªn n«ng d©n vµ n« lÖ th­êng næi dËy khëi nghÜa, ®iÓn h×nh lµ cuéc khëi nghÜa 1750 TCN (thêi Trung V­¬ng quèc). B, Thµnh tùu v¨n ho¸ : 1. Ch÷ viÕt cæ : Ch÷ viÕt ban ®Çu cña AC lµ ch÷ t­îng h×nh. §èi víi c¸c kh¸i niÖm phøc t¹p th× ph¶i dïng ph­¬ng ph¸p m­în ý. DÇn xuÊt hiÖn h×nh vÏ biÓu thÞ ©m tiÕt vµ sau ®ã nh÷ng ch÷ chØ ©m tiÕt biÕn thµnh ch÷ c¸i. Tæng sè ch÷ t­îng h×nh cña AC cæ ®¹i cã kho¶ng 1000 ch÷, trong ®ã sè ch÷ c¸i cã 24 ch÷. Ch÷ viÕt cæ cña AC ®­îc viÕt trªn gç, ®¸, ®å gèm, … nh­ng chÊt liÖu phæ biÕn nhÊt lµ giÊy papyrus. Tõ thÕ kØ V ®Õn thÕ kØ XIX, nhiÒu nhµ häc gØa ®· t×m c¸ch ®äc lo¹i ch÷ cæ nµy nh­ng kh«ng thµnh c«ng. §Õn n¨m 1822, mét nhµ ng«n ng÷ häc ng­ßi Ph¸p 32 tuæi míi t×m ®­îc c¸ch ®äc thø ch÷ nµy. 2. T«n gi¸o, tÝn ng­ìng : T«n gi¸o ë AC cã céi nguån tõ thêi nguyªn thuû sau khi nhµ n­íc ra ®êi th× t«n gi¸o ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tr¶i qua c¸c giai ®o¹n lÞch sö. §Æc ®iÓm : T«n gi¸o AC lµ t«n gi¸o ®a thÇn, tõ thÇn TW (thÇn bß Apis) cho ®Õn thÇn ®Þa ph­¬ng (thÇn r¾n, thÇn ong, … ), tõ thÇn tÇm th­êng ®Õn thÇn vò trô, thÇn mang h×nh thÓ nöa ng­êi nöa vËt (nh©n s­). Nhµ sö häc Hªr«®èt ng­êi Hi L¹p khi ®Õn AC ®· nhËn ®Þnh : nh÷ng c­ d©n AC lµ nh÷ng tÝn ®å t«n gi¸o thËn träng nhÊt, hä sèng v× thÇn th¸nh, tu©n thñ mäi luËt lÖ cña thÇn th¸nh ®Æt ra. Cã 2 h×nh thøc t«n gi¸o ë AC : + H×nh thøc 1 : Sïng b¸i tù nhiªn vµ ®éng vËt. Së dÜ ng­êi AC thê c¸c vÞ thÇn tù nhiªn v× hä quan niÖm tù nhiªn cã quan hÖ ®Õn ®êi sèng con ng­êi, mang h¹nh phóc ®Õn hoÆc ho¸ h¹nh phóc cña con ng­êi. Nh÷ng vÞ thÇn ®­îc thê nhiÒu nhÊt : Pta (thÇn s¸ng t¹o), Ra (thÇn mÆt trêi), Thèt (thÇn mÆt tr¨ng), Horót (søc m¹nh trÝ tuÖ), OzirÝt (thÇn s«ng Nin). Së dÜ cã hiÖn t­îng thê ®éng vËt v× theo c¸ thÇn tÊt c¶ ®éng vËt ®Òu lµ ho¸ th©n cña c¸c thÇn nªn tõ TW ®Õn ®Þa ph­¬ng c¸c ®éng vËt ®Òu ®­îc thê, trong ®ã bß c¶ n­íc thê. + H×nh thøc 2 : Sù thê cóng linh hån ng­ßi chÕt. Ng­êi AC cho r»ng, sau khi chÕt ®I th× linh hån tho¸t khái thÓ x¸c. Linh hån cã nhu cÇu sèng nh­ ng­êi b×nh th­êng cÇn 1 n¬i ®Ó c­ tró. NÕu thÓ x¸c ®­îc b¶o qu¶n kh«ng bÞ ph©n huû thi linh hån nhËp l¹i thÓ x¸c ®Ó ng­êi ®ã sèng l¹i, nªn ë AC cã tôc ­íp x¸c. Trong x· héi AC cã nhiÒu thî ­íp x¸c vµ hiÖn t­îng ­íp x¸c ng­êi lµ phæ biÕn. HiÖn nay, ë ¸C cã 29 x¸c ­íp vÉn ®­îc b¶o tån ë b¶o tµng TW cßn nguyªn. T«n gi¸o ë AC kh«ng chØ lµ mãn ¨n tinh thÇn cña d©n c­ mµ cßn chi phèi c¶ ®êi sèng chÝnh trÞ – x· héi. Vua AC – thñ lÜnh lµ thñ lÜnh t«n gi¸o. Quý téc dïng t«n gi¸o ®Ó thÓ hiÖn ®¼ng cÊp x· héi. T¨ng l÷ dïng t«n gi¸o ®Ó kiÕm tiÒn. 4. NghÖ thuËt : Trong tÊt c¶ c¸c thµnh tùu VMAC ®Ó l¹i, nghÖ thuËt lµ thµnh tùu quan träng nhÊt. V× : Nã ph¶n ¸nh kh¸ trung thùc tÊt c¶ c¶nh sinh ho¹t cña d©n AC NghÖ thuËt AC ®¹t tr×nh ®é cao vÒ quy m«, nghÖ thuËt, kÜ thuËt. Cã 2 lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®iÓn h×nh lµ ®iªu kh¾c vµ kiÕn tróc. KiÕn tróc : + §Æc ®iÓm : phô thuéc vµo yÕu tè ®Þa lý, toµn bé c¸c c«ng tr×nh ®­îc x©y b»ng ®¸ hïng vÜ vµ to lín. Phô thuéc vµo t«n gi¸o v× tÊt c¶ c¸c c«ng tr×nh ®Òu phôc vô t«n gi¸o lµ chñ yÕu nh­ : må m¶, l¨ng tÈm, … + 2 thÓ lo¹i kiÕn tróc ë AC lµ hÖ thèng kim tù th¸p vµ ®Òn thê thÇn. Kim tù th¸p gåm 2 thÓ lo¹i : Kim tù th¸p bËc thang : ng­êi ®Çu tiªn x©y dùng lµ nhµ vua Gie®ª (v­¬ng triÒu III thêi cæ v­¬ng quèc), chiÒu cao 60m, ®¸y h×nh ch÷ nhËt 120mx106m Kim tù th¸p mÆt ph¼ng nghiªng : ng­êi ®Çu tiªn x©y dùng lµ nhµ vua Xªnªphru, «ng x©y 2 KTT : chiÕc thø 1 cao 36m, chiÕc thø 2 cao 99m. Trong hÖ thèng KTT cña AC cã 3 chiÕc ®iÓn h×nh : KTT cña nhµ vua KÕ«p cao 146,5m ®¸y h×nh vu«ng 230mx230m, diÖn tÝch lµ 52,9m2, sö dông 2,5 triÖu phiÕn ®¸, b×nh qu©n mçi phiÕn nÆng 2,5 tÊn, phiÕn nÆng nhÊt 30 tÊn. TÊt c¶ ®Òu mµi nh½n c¸c c¹nh, khi x©y dùng kh«ng dïng v÷a chØ chång lªn nhau. Kinh phÝ 16000 Tal¨ng b¹c vµ x©y trong vßng 30 n¨m. KTT KÕ«p cã nhiÒu ý nghÜa khoa häc : to¸n, lý, ho¸, sinh, thiªn v¨n häc, y häc. KTT thø 2 lµ KTT Kªfren cao 137m. KTT thø 3 lµ Mykerin cao 66m. KTT lµ k× quan cña thÕ giíi cæ ®¹i vµ hiÖn ®¹i ngµy nay. §iªu kh¾c : NghÖ thuËt ®iªu kh¾c ra ®êi vµ ph¸t triÓn phôc vô t«n gi¸o cho nªn bÞ chi phèi bëi t«n gi¸o. C¸c t¸c phÈm ®iªu kh¾c b»ng ®¸ ®­êng nÐt rÊt ®Ñp nh­ng th­êng ë t­ thÕ nghiªm trang, ®Æc biÖt lµ c¸c bøc t­îng ®iªu kh¾c ng­êi thÓ hiÖn kh«ng râ néi t©m nh©n vËt. Nh÷ng thµnh tùu lín cña nghÖ thuËt ®iªu kh¾c AC biÓu hiÖn ë 2 mÆt t­îng vµ phï ®iªu. T­äng th­êng ®­îc t¹c trªn ®¸, gç hoÆc ®óc b»ng ®ång. Cã 2 di s¶n næi tiÕng lµ t­îng nh©n s­ vµ t­îng b¸n th©n hoµng hËu NªfÐctiti. 5. Tuîng Nh©n s­ (Sphinx) : §éc ®¸o nhÊt trong nghÖ thuËt ®iªu kh¾c cña AC cæ ®¹i lµ t­îng Sphinx. Sphinx, ng­êi ta th­êng dÞch lµ con nh©n sù, lµ nh÷ng bøc t­îng m×nh s­ tö ®Çu ng­ßi hoÆc dª. Nh÷ng t­îng nµy th­êng ®­îc ®Æt tr­íc cæng ®Òn miÕu. C¸ biÖt, cã ®Òn cã ®Õn 500 t­îng nh­ vËy. Trong sè c¸c bøc t­îng Sphinx cña AC cæ ®¹i, tiªu biÓu nhÊt lµ t­îng Sphinx ë gÇn Kim tù th¸p cña vua Kªphren ë Ghidª. T­îng Sphinx nµy dµi 55m, cao 20m, chØ riªng c¸i tai ®· dµi 2m. §ã chÝnh lµ t­îng cña vua Kªphren. ThÓ hiÖn vua d­íi h×nh t­îng ®Çu ng­êi m×nh s­ tö lµ muèn ca ngîi vua kh«ng nh÷ng cã trÝ tuÖ cña loµi ng­êi mµ cßn cã søc m¹nh cña loµi s­ tö. T­îng ®­îc t¹c vµo thÕ kØ XXIX TCN theo lÖnh cña Kªphren. V¨n minh Ên ®é A, Tæng quan vÒ Ên §é : 1. VÞ trÝ ®Þa lý vµ d©n c­ : VÞ trÝ ®Þa lý : ¢§ n»m ë khu vùc Nam ¸, ë vÞ trÝ t­¬ng ®èi c« lËp bÞ ng¨n c¸ch víi Trung ¸ bëi d·y nói Hymalaya PhÝa Nam – T©y - §«ng ¢§ nh­ 1 b¸n ®¶o nh« ra TBD ¢§ n»m trªn tuyÕn ®­êng th­¬ng m¹i b¾t buéc gi÷a ph­¬ng §«ng vµ ph­¬ng T©y nªn ¢§ ®­îc coi lµ 1 kiÓu lôc ®Þa. ¢§ cã nhiÒu ®iÒu kiÖn tù nhiªn thuËn lîi ®Ó sím ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trång trät ch¨n nu«i kÕt hîp víi nghÒ thñ c«ng. + ë B¾c Ên cã 2 d¶i ®ång b»ng lµ ®ång b»ng s«ng Ên vµ ®ång b»ng s«ng H»ng, ngoµi ra cßn cã nhiÒu d¶i ®ång b»ng nhá hÑp kh¸c lµ ®iÒu kiÖn thÝch hîp cho nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trång trät ph¶t triÓn. + ë Nam Ên cã nhiÒu rõng víi nhiÒu gç ®¸ lµ nguyªn liÖu quan träng thêi cæ gióp ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp s¬ khai. Trªn cao nguyªn §Òc¨n cã rÊt nhiÒu kho¸ng s¶n gióp nghÒ thñ c«ng ph¸t triÓn sím (VD : chÕ t¸c ®¸ luyÖn kim), ®Æc biÖt ®iÒu kiÖn ë cao nguyªn rÊt thuËn lîi ®Ó trång b«ng nªn nghÒ dÖt v¶i ë ¢§ ph¸t triÓn sím víi tr×nh ®é chuyªn m«n cao. Quan hÖ giao th«ng hµng ho¸ ph¸t triÓn sím, tõ thÕ kØ 3 TCN ng­ßi ¢§ ®· cã quan hÖ bu«n b¸n víi n­íc ngoµi (L­ìng Hµ) VM¢§ vÉn ®­îc ph¸t triÓn trªn nÒn t¶ng n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. VÒ d©n c­ : Chñ thÓ ®Çu tiªn cña VM¢§ lµ ng­êi §raviva, hä lµ chñ nh©n ®Çu tiªn cña VM s«ng Ên nh­ng b¾t ®Çu tõ thÕ kØ thø 2 TCN th× chñng ng­êi Aryan chiÕm ®ång b»ng s«ng H»ng. ThÕ kØ 5 TCN cã chñng ng­êi M«ngt«r«it x©m nhËp vµo B¾c Ên. Chñ thÓ thø 4 lµ ng­êi ¶ RËp. Thµnh phÇn d©n c­ ®a chñng téc ®· lµm cho VM¢§ ®a d¹ng phong phó. 2. C¸c thêi k× lín cña Ên §é : - Thêi k× chiÕm h÷u n« lÖ : - Thêi k× phong kiÕn : B, Nh÷ng thµnh tùu v¨n ho¸ : 1. T«n gi¸o : §Æc ®iÓm : ¢§ lµ n¬i s¶n sinh ra nhiÒu t«n gi¸o vµ lµ m¶nh ®Êt ®Ó c¸c t«n gi¸o bªn ngoµi du nhËp vµ ph¸t triÓn thuËn lîi nªn ®êi sèng t«n gi¸o ë ¢§ rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. ¢§ cã nhiÒu t«n gi¸o b¶n ®Þa nh­ ®¹o Bµlam«n, ®¹o phËt, Jama. T«n gi¸o ngo¹i nhËp : ®¹o håi, ®¹o c¬ ®èc, ®¹o thê löa. T«n gi¸o kÕt hîp gi÷a b¶n ®Þa vµ ngo¹i nhËp nh­ xÝch ®¹o. C­ d©n ¢§ rÊt sïng ®¹o, b¾t k× 1 ng­êi d©n nµo cña ¢§ còng ®Òu lµ 1 tÝn ®å cña 1 t«n gi¸o nµo ®ã. T«n gi¸o ë ¢§ cã vai trß rÊt quan träng trong ®êi sèng chÝnh trÞ – x· héi còng nh­ trong ®êi sèng v¨n ho¸ nghÖ thuËt. C¸c t«n gi¸o chÝnh : §¹o Bµlam«n : Lµ 1 t«n gi¸o ®­îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së cña chÕ ®é ®¼ng cÊp ë ¢§, xuÊt hiÖn tõ 1 h×nh thøc tÝn ng­ìng d©n gian thê nhiÒu c¸c vÞ thÇn trong tù nhiªn mµ chuyÓn sang. Sau ®ã trë thµnh t«n gi¸o Bµlam«n. §©y lµ 1 t«n gi¸o ®a thÇn, trong ®ã cã 3 vÞ thÇn ®­îc thê nhiÒu nhÊt lµ : Blava, Visnu, Siva. + ThÇn Blava lµ thÇn s¸ng t¹o + ThÇn Visnu mang h¹nh phóc ®Õn cho mäi ng­êi, gióp ®ì ng­êi khã kh¨n, chia sÎ víi ng­êi bÊt h¹nh. + ThÇn Siva lµ thÇn huû diÖt (xo¸ bá nh÷ng thµnh qu¶ cña thÇn Visnu. Thêi gian ®Çu viÖc thê cóng c¸c vÞ thÇn kh«ng thèng nhÊt, nhiÒu n¬i thê thÇn Visnu, nhiÒu n¬I thê Siva. Gi¸o lý : §¹o Bµlam«n sö dông kinh th¸nh Vª®a vµ c«ng nhËn cã sù tån t¹i cña thuyÕt lu©n håi tøc lµ kiÕp ®Çu thai cña con ng­êi sau khi chÕt th× sÏ ®­îc chuyÓn kiÕp VÒ mÆt x· héi : ®¹o Bµlam«n c«ng nhËn cã sù tån t¹i cña chÕ ®é ®¼ng cÊp. Cã 4 ®¼ng cÊp lµ Blava (gi¶ng kinh th¸nh) – Kisat¬rya (®Êu sÜ) – Vaisya (lao ®éng) – Suctra (tiÖn d©n). Nh÷ng ®¼ng cÊp trªn cã ®Þa vÞ kinh tÕ x· héi rÊt kh¸c nhau, ®Æc biÖt lµ kh¸c nhau vÒ mµu s¾c, chñng téc vµ nguån gèc xuÊt th©n. Theo c¸ch gi¶i thÝch cña ®¹o Bµlam«n th× nh÷ng ®¼ng cÊp nµy ®­îc sinh ra trªn tõng bé phËn kh¸c nhau ë c¬ thÓ cña thÈn Blava. T«n gi¸o nµy tr¶i qua nhiÒu thÕ kØ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë ¢§ ®Õn gi÷a thÕ kØ 1 TCN th× bÞ suy yÕu kh«ng cßn phï hîp víi x· héi ¢§ lóc ®ã vµ nh­êng chç cho ®¹o phËt xuÊt hiÖn. §Õn thÕ kØ 9 SCN, ®¹o phËt bÞ suy yÕu vµ ®¹o Bµlam«n l¹i ®­îc phôc h­ng. TiÕp thu nhiÒu gi¸o lý vµ häc thuyÕt cña nhiÒu t«n gi¸o tr­íc ®ã, xuÊt hiÖn d­íi d¹ng 1 t«n gi¸o míi lµ ®¹o Hin®u. §¹o Hin®u : VÒ tÝn ng­ìng : ®¹o Hin®u tiÕp tôc thê 3 vÞ thÇn (Blava, Visnu, Siva) nh­ng c¸c vÞ thÇn cßn cã thªm nhiÒu chøc n¨ng míi ( Siva võa lµ huû diÖt võa lµ t¸i t¹o ®­îc thÓ hiÖn qua h×nh t­îng linga – yoni tøc bé phËn sinh dôc cña nam vµ n÷ ). Ngoµi ra trong hÖ thèng thê thÇn cßn cã thÇn bß ( v× thÇn bß lµ con cña thÇn Blava, lµ mÑ cña c¸c vÞ thÇn) nªn tõ ®ã ng­êi ¢§ kiªng kh«ng ¨n thÞt bß vµ kiªng dïng c¸c vËt dông lµm b»ng da bß ; thÇn khØ ( khØ lµ con vËt trung thµnh, dòng m·nh gióp cho hoµng tö Rama cøu ®­îc nµng Xita ) ; thÇn Kali ( thÇn hñy diÖt, vî cña thÇn Siva ) ; thÇn Ganªxa (thÇn trÝ tuÖ – søc m¹nh, con cña thÇn Visnu ). Nh÷ng vÞ thÇn cña ®¹o Hin®u trong rÊt xÊu xÝ vµ kinh dÞ. VD : ThÇn Blava lµ vÞ thÇn cã 4 ®Çu quay ra 4 h­íng t­îng tr­ng cho 4 cuèn kinh Vª®a. ThÇn Visnu ®· ®· gi¸ng xuèng trÇn 10 lÇn th× 6 lÇn lµ ®éng vËt, 4 lÇn lµ thÇn. VÒ nghi lÔ : + Dïng thùc phÈm vµ hoa qu¶ ®Ó d©ng cóng lªn c¸c vÞ thÇn vµo ngµy lÔ (trõ thÞt bß). + Tr­íc khi lµm lÔ th× vÈy n­íc hoa vµo c¸c pho t­îng (t«n kÝnh, tËp tôc). + T¨ng l÷ th× ®äc kinh, vò n÷ th× nh¶y móa. VÒ gi¸o lý : §ao nµy sö dông nhiÒu cuèn s¸ch kinh kh¸c nhau nh­ng vÉn tiÕp tôc c«ng nhËn sù tån t¹i cña lu©n håi gièng Bµlam«n gi¸o, chÕ ®é ®¼ng cÊp còng ®­îc Hin®u c«ng nhËn nh­ng b­íc sang giai ®o¹n nµy gäi lµ tÝnh jati, dùa vµo nghÒ nghiÖp ®Ó ph©n biÖt. VD : Nh÷ng ng­êi lµm nghÒ quÐt r¸c, ®å tÓ, ®ao phñ, ®èt than, ®¸nh c¸ … th× coi lµ rÎ m¹t. Thêi gian ®Çu nÕu nh÷ng ng­êi nµy va ch¹m vµo nh÷ng ng­êi kh¸c th× ph¶i lµm lÔ ®Ó tÈy röa. NhÑ th× tÈy b»ng n­íc th¸nh, nÆng th× ph¶i tÈy b»ng c¸c chÊt cña bß. Tuy nhiªn, ®Õn ngµy nay tôc lÖ nµy ®· bÞ b·i bá. Nh­ vËy, ®¹o Hin®u ngµy nay chiÕm 1 sè l­îng rÊt ®«ng theo 84% d©n sè ¢§ vµ ®­îc truyÒn b¸ sang nhiÒu n­íc kh¸c trªn ThÕ giíi (VN cã ng­êi Ch¨m, In®«nªxia ë ®¶o Bali, ë Campuchia, ... ). b. §¹o phËt : XuÊt hiÖn ë ¢§ vµo kho¶ng thÕ kØ 6 TCN. Ng­êi s¸ng lËp ra ®¹o phËt lµ ThÝch ca M©uni (ng­ßi hiÓu biÕt ch©n lý). + Tuæi ®êi tõ 624 – 544 TCN sau khi ®øc phËt qua ®êi th× còng lµ n¨m ®Çu tiªn thµnh lËp phËt gi¸o. + Tªn thËt cña §øc PhËt lµ 1 hoµng tö cã tªn gäi Xýttac®a G«tama. N¨m 29 tuæi «ng rêi bá hoµng cung ®i tu, ®i t×m ch©n lý vÒ nçi khæ vµ ph­¬ng ph¸p tõ bá nçi khæ. N¨m 35 tuæi «ng t×m ®­îc ch©n lý vµ tõ 35 – 80 tuæi «ng ®i truyÒn b¸ häc thuyÕt ë nhiÒu n¬i trªn ®Êt ¢§. 80 tuæi «ng qua ®êi. + Quª h­¬ng cña §øc phËt lµ ë vïng biªn giíi gi÷a Nªpan vµ ¢§ ngµy nay. Gi¸o lý c¬ b¶n cña ®øc phËt ®­îc tËp trung trong häc thuyÕt Tø diÖu ®Õ. Theo ®¹o phËt th× ®©y lµ hßn ®¸ t¶ng lý luËn c¬ b¶n cña ®¹o phËt hay lµ nh©n sinh quan phËt gi¸o gåm : + Khæ ®Õ : ®Ò cËp ®Õn b¸t khæ (sinh l·o bÖnh tö, o¸n t¨ng héi khæ – ph¶i sèng víi ng­êi kh«ng ­a, ¸i biÖt ly khæ – ph¶i xa ng­êi m×nh yªu, së cÇu bÊt ®¾c - ®iÒu m×nh mong muèn mµ kh«ng thùc hiÖn ®­îc, ngò thô uÈn khæ – s¾c thô h­ëng). Nhµ phËt nãi : §êi lµ bÓ khæ mµ khæ ®au lµ sù tuyÖt ®èi. + TËp ®Õ : nguyªn nh©n g©y ra nçi khæ. Theo phËt, nguyªn nh©n g©y ra nçi khæ lµ lu©n håi. Gèc cña ®au khæ lµ nghiÖp (sù tÝch tô nhiÒu hµnh ®éng mµ khi con ng­êi m¾c ph¶i). Nguyªn nh©n sinh ra nghiÖp lµ sù ham muèn. + DiÖt ®Õ : ®Ò cËp ®Õn nçi khæ con ng­êi cã thÓ tõ bá ®­îc. Nhµ phËt khuyªn ph¶i tiªu diÖt ham muèn, tõ bá v« minh. + §¹o ®Õ : nãi vÒ con ®­êng, ph­¬ng ph¸p, c¸ch thøc lµm cho con ng­êi tho¸t khái nçi khæ. Con ®­êng duy nhÊt lµ B¸t chÝnh ®¹o : chÝnh kiÕn, chÝnh t­ duy, chÝnh nghiÖp, chÝnh ng÷, chÝnh mÖnh, chÝnh miÖng, chÝnh ®Þnh, chÝnh tÞnh tiÕn. Tãm l¹i, Nhµ phËt khuyªn con ng­êi muèn tho¸t khæ th× ph¶i cã suy nghÜ nãi n¨ng, hµnh ®éng ®óng ®¾n. ThÕ giíi quan : §¹o phËt cho r»ng mäi sù vËt, hiÖn t­îng tån t¹i trong vò trô ®Òu ph¶i tu©n theo 1 quy luËt chung cña nã lµ sinh – trô – dÞ – diÖt (cã sinh, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ diÖt vong). + XÐt vÒ mÆt khoa häc th× ®©y lµ tr­êng ph¸i triÕt häc duy t©m chñ quan. §¹o phËt cßn cho r»ng mäi sù vËt, hiÖn tuîng ®Òu do nh©n duyªn t¹o nªn (nh©n – chñ yÕu, duyªn – lµ ®iÒu kiÖn). Nguån gèc cña nh©n – duyªn do t©m sinh ra. PhËt th­êng d¹y lµ phËt ë t©m. + Nhµ phËt cßn nªu ra thuyÕt v« ®¹o gi¶, v« ng·, v« th­êng vµ nh÷ng kh¸i niÖm vÒ thÕ giíi quan. Trong ®ã : V« t¹o gi¶ lµ phñ nhËn th­îng ®Õ vµ th¸nh thÇn _ luËn ®iÓm nµy nh»m chèng l¹i luËn ®iÓm cña ®¹o Bµlam«n. V« ng· vµ v« th­êng lµ nh÷ng kh¸i niÖm chØ thÕ giíi sù vËt, hiÖn t­îng kh«ng tån t¹i cè ®Þnh vµ kh«ng chuyÓn ®éng æn ®Þnh mµ ph¶i tu©n theo quy luËt sinh – trô – dÞ – diÖt, còng nh­ c¬ thÓ con ng­êi chØ lµ sù dung hîp cña ngò thô uÈn. Quan ®iÓm x· héi : di ®øc b¸o o¸n, lÊy ®øc ®Ó b¸o o¸n, kh«ng thõa nhËn chÕ ®é ph©n biÖt