Đề tài Chính sách hỗ trợ phát triển các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam

Lêi më ®Çu §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VII ®· chØ ra r»ng n­íc ta cÇn ph¶i "x©y dùng mét nÒn kinh tÕ më héi nhËp víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, khuyÕn khÝch xuÊt khÈu vµ ®ång thêi thay thÕ hµng ho¸ nhËp khÈu b»ng c¸c s¶n phÈm h÷u hiÖu s¶n xuÊt trong n­íc". Víi tinh thÇn ®ã, n­íc ta ®· cam kÕt thùc hiÖn AFTA, gia nhËp APEC vµ trong t­¬ng lai sÏ tham gia WTO khi ®ñ ®iÒu kiÖn. §Ó thùc hiÖn ®óng ®Þnh h­íng trªn cÇn ph¶i quan t©m tíi ®Çu t­ trong n­íc hay cÇn chó träng vµo sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ cña ®Êt n­íc, cô thÓ lµ c¸c doanh nghiÖp. Lµ mét n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë n­íc ta chiÕm tû träng lín trong tæng sè doanh nghiÖp vµ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm, thu hót vèn, lµm cho nÒn kinh tÕ n¨ng ®éng hiÖu qu¶ lín, gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, thóc ®Èy sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc trong giai ®o¹n hiÖn nay. Song c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang gÆp khã kh¨n nh­: n¨ng lùc qu¶n lý kinh doanh kÐm, vèn ®Çu t­ h¹n chÕ, c«ng nghÖ l¹c hËu, bÞ ®éng trong quan hÖ thÞ tr­êng... Do ®ã, §¶ng vµ Nhµ n­íc còng nh­ toµn x· héi ®ang quan t©m ®Õn nh÷ng ho¹t ®éng hç trî ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ ®ang t¹o ra khung khæ ph¸p lý, ®æi míi hÖ thèng chÝnh s¸ch, x©y dùng c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc, c¸c tæ chøc hç trî céng ®ång... ®èi víi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. MÆc dï vËy, hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®ang ë trong m«i tr­êng ph¸p lý ch­a hoµn thiÖn, lµm h¹n chÕ sù ph¸t triÓn, ®Æc biÖt lµ c¸c chÝnh s¸ch cho nh÷ng doanh nghiÖp nµy cßn thiÕu vµ ch­a ®ång bé. §Ó gãp phÇn h×nh thµnh luËn cø khoa häc cho viÖc t¹o m«i tr­êng chÝnh s¸ch vÜ m« thuËn lîi nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá, ®­îc sù gióp ®ì cña c« gi¸o TS. Lª ThÞ Anh V©n vµ chuyªn viªn Bïi V¨n HiÒn - Vô C«ng nghiÖp - Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­ em ®· nghiªn cøu ®Ò tµi "ChÝnh s¸ch hç trî ph¸t triÓn c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam". §©y lµ mét ®Ò tµi míi mÎ ë n­íc ta, nã rÊt phong phó, phøc t¹p vµ hiÖn ®ang cã nhiÒu ng­êi nghiªn cøu, em muèn nghiªn cøu vÊn ®Ò nµy trªn gãc ®é ®¸nh gi¸ sù t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch ®èi víi doanh nghiÖp võa vµ nhá trong n­íc, trªn c¬ së ®ã h×nh thµnh luËn chøng khoa häc, t×m ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¾c phôc khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp, ®ång thêi gióp Nhµ n­íc hoµn thiÖn h¬n vÒ chÝnh s¸ch nµy. Néi dung chÝnh cña ®Ò tµi lµ luËn chøng vÒ tiªu chÝ, ®Æc ®iÓm, vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam; ph©n tÝch thùc tr¹ng c¸c chÝnh s¸ch hç trî vµ t×m nh÷ng ®iÓm "t¾c nghÏn" cña hÖ thèng chÝnh s¸ch; kiÕn nghÞ mét sè gi¶i ph¸p nh»m th¸o gì nh÷ng khã kh¨n, v­íng m¾c ®èi víi sù ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Do thêi gian nghiªn cøu cã h¹n, nªn khã tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. Em rÊt mong nhËn ®­îc ý kiÕn ®ãng gãp cña mäi ng­êi. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Ch­¬ng I Tæng quan vÒ chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam I. Kh¸i niÖm vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá 1. Tiªu chÝ ph©n lo¹i ViÖc ®­a ra kh¸i niÖm chuÈn x¸c vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá cã ý nghÜa lín ®Ó x¸c ®Þnh ®èi t­îng ®­îc hç trî. NÕu ph¹m vi hç trî ®èi t­îng qu¸ réng sÏ kh«ng ®ñ søc bao qu¸t vµ t¸c dông hç trî sÏ gi¶m ®¸ng kÓ. Cßn nÕu ph¹m vÞ qu¸ nhá sÏ kh«ng cã ý nghÜa vµ Ýt t¸c dông trong nÒn kinh tÕ. V× vËy chóng ta cÇn chó träng nghiªn cøu tiªu thøc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá. Tuy nhiªn, kh«ng cã mét tiªu thøc thèng nhÊt ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cho tÊt c¶ c¸c n­íc v× ®iÒu kiÖn kinh tÕ cña mçi n­íc lµ kh¸c nhau vµ ngay trong mét n­íc, sù ph©n lo¹i còng kh¸c nhau tuú theo tõng thêi kú, tõng ngµnh nghÒ, vïng l·nh thæ. Cã hai tiªu chÝ phæ biÕn ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá: tiªu chÝ ®Þnh tÝnh vµ tiªu chÝ ®Þnh l­îng. Nhãm tiªu chÝ ®Þnh tÝnh: dùa trªn nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá nh­: chuyªn m«n ho¸ thÊp, sè ®Çu mèi qu¶n lý Ýt, møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp...Nhãm chØ tiªu nµy cã ­u thÕ lµ ph¶n ¸nh ®óng b¶n chÊt cña vÊn ®Ò nh­ng th­êng khã x¸c ®Þnh trªn thùc tÕ. Do ®ã, nã th­êng chØ lµm c¬ së ®Ó tham kh¶o, kiÓm chøng mµ Ýt ®­îc dïng ®Ó ph©n lo¹i trong thùc tÕ. Nhãm tiªu chÝ ®Þnh l­îng: Cã thÓ dïng c¸c tiªu chÝ nh­ : sè lao ®éng, gi¸ trÞ tµi s¶n hay vèn, doanh thu, lîi nhuËn. 1.1. C¸c yÕu tè t¸c ®éng tíi viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá. Sù ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo quy m« lín, võa hay nhá th× mang tÝnh t­¬ng ®èi vµ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè nh­ : - Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét n­íc: Tr×nh ®é ph¸t triÓn cµng cao th× trÞ sè c¸c tiªu chÝ cµng t¨ng. Nh­ vËy, chØ sè vÒ sè lao ®éng, vèn ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ thÊp sÏ nhá h¬n c¸c n­íc ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, ë NhËt B¶n, doanh nghiÖp cã 300 lao ®éng vµ mét triÖu USD tiÒn vèn ®­îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá cßn c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nh­ vËy ë Th¸i Lan l¹i lµ doanh nghiÖp lín. - TÝch chÊt ngµnh nghÒ. Do ®Æc ®iÓm cña tõng ngµnh nghÒ, cã ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng (nh­ dÖt, may), cã ngµnh sö dông nhiÒu vèn nh­ng Ýt lao ®éng (nh­ ho¸ chÊt, ®iÖn). Trªn thùc tÕ ë nhiÒu n­íc, ®Ó so s¸nh ®èi chøng trong ph©n lo¹i dùa trªn tÝnh chÊt nµy, ng­êi ta th­êng ph©n chia thµnh 2 -3 nhãm ngµnh víi c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i kh¸c nhau hay cã thÓ dïng hÖ sè ngµnh (Ib). - Vïng l·nh thæ: Do tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau, nªn sè l­îng vµ quy m« doanh nghiÖp còng kh¸c nhau. Do ®ã, cÇn tÝnh ®Õn c¶ hÖ sè vïng (Ia) ®Ó ®¶m b¶o tÝnh t­¬ng thÝch trong viÖc so s¸nh quy m« doanh nghiÖp gi÷a c¸c vïng kh¸c nhau. - TÝnh lÞch sö: Mét sè doanh nghiÖp tr­íc ®©y ®­îc coi lµ lín nh­ng víi quy m« nh­ vËy, hiÖn t¹i hoÆc trong t­¬ng lai cã thÓ coi lµ nhá hoÆc võa. Nh­ vËy, trong viÖc x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp, cÇn tÝnh thªm hÖ sè t¨ng tr­ëng quy m« doanh nghiÖp trung b×nh (Id) trong tõng giai ®o¹n. HÖ sè nµy chØ ®­îc dïng khi x¸c ®Þnh quy m« trong c¸c thêi kú kh¸c nhau. Nh­ vËy, ®Ó x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp võa vµ nhá cña mét n­íc, tr­íc hÕt cÇn x¸c ®Þnh quy m« trung b×nh chung (Sa), sau ®ã, x¸c ®Þnh hÖ sè Ia, Ib, Id. CÇn l­u ý thªm lµ gi÷a c¸c yÕu tè nh­ vèn lao ®éng cã sù thay thÕ lÉn nhau. Cã thÓ x¸c ®Þnh quy m« doanh nghiÖp thuéc mét ngµnh vµ trªn mét ®Þa bµn cô thÓ F (Sba) theo c«ng thøc: F(Sba) = Ib.Ia xSa Id VÊn ®Ò hiÖn nay cÇn x¸c ®Þnh: Sa vµ c¸c hÖ sè t­¬ng øng nh­ thÕ nµo? Ngoµi ra, môc ®Ých ph©n lo¹i còng cã t¸c ®éng tíi viÖc ph©n lo¹i. V× viÖc ph©n lo¹i ®Ó ®Þnh møc cÊp ph¸t hay ®Ó hç trî lµ hoµn toµn kh¸c nhau. 1.2. Tiªu chÝ vµ c¸ch ph©n lo¹i ë n­íc ta hiÖn nay. C©u hái ®Çu tiªn ®Æt ra ®Ó x¸c ®Þnh tiªu chÝ ®ã lµ “c¸ch tiÕp cËn”. ë ViÖt Nam, tr­íc ®©y, kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ®· ®­îc dïng ®Ó ph©n lo¹i DNNN víi môc ®Ých x¸c ®Þnh møc l­¬ng cÊp ph¸t trong c¬ chÕ bao cÊp vµ ®Þnh møc l­¬ng cho c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp võa vµ nhá. Lóc nµy, tiªu thøc ph©n lo¹i chñ yÕu lµ sè lao ®éng trong biªn chÕ vµ theo ph©n cÊp TW-§F. Theo v¨n b¶n ph¸p lý míi nhÊt hiÖn hµnh (¸p dông tõ 1993 ®Õn nay) th× viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp ë ViÖt Nam theo 5 h¹ng (h¹ng ®Æc biÖt, h¹ng I, II, III, IV, V) dùa trªn hai nhãm yÕu tè lµ: ®é phøc t¹p cña qu¶n lý vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh vµ gåm 8 tiªu chÝ: vèn s¶n xuÊt kinh doanh, tr×nh ®é c«ng nghÖ, ph¹m vi ho¹t ®éng, sè l­îng lao ®éng, thùc hiÖn nghÜa vô víi Nhµ n­íc, lîi nhuËn thùc hiÖn, doanh thu vµ tû suÊt lîi nhuËn trªn vèn. ( Th«ng t­ liªn bé sè 21/L§TT ngµy 17-6-1993 cña Bé lao ®éng - th­¬ng binh vµ x· héi vµ Bä Tµi chÝnh vÌ xÕp h¹ng doanh nghiÖp. ) Nh­îc ®iÓm lín cña c¸ch ph©n lo¹i nµy lµ nhiÒu tiªu chÝ, ®èi t­îng ph©n lo¹i giíi h¹n. Cßn môc tiªu chñ yÕu nh»m s¾p xÕp l¹i tæ chøc bé m¸y qu¶n lý doanh nghiÖp nhµ n­íc, lµm c¨n cø xÕp l­¬ng chø kh«ng phôc vô ®Þnh h­íng ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ hç trî cho c¸c doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn. Trong khi, Nhµ n­íc ch­a ban hµnh tiªu chÝ chung x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá víi môc ®Ých hç trî c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ph¸t triÓn cña m×nh, mét sè tæ chøc hç trî ph¸t triÓn doanh nghiÖp võa vµ nhá ViÖt Nam ®· tù ®­a ra tiªu chÝ phôc vô cho c«ng t¸c cña m×nh. VÝ dô nh­: ë thµnh phè Hå ChÝ Minh, nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn trªn 1 tû ®ång, lao ®éng trªn 100 ng­êi vµ doanh thu hµng n¨m trªn 10 tû th× ®­îc coi lµ c¸c doanh nghiÖp võa, cßn d­íi møc trªn lµ c¸c doanh nghiÖp nhá. Ng©n hµng C«ng th­¬ng ViÖt Nam coi doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã: + Gi¸ trÞ tµi s¶n cè ®Þnh d­íi 10 tû ®ång. + Lao ®éng < 500 ng­êi. Theo dù ¸n VIE/US/95/004. Hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam do UNIDO tµi trî coi: Doanh nghiÖp nhá lµ doanh nghiÖp cã: + Lao ®éng d­íi 30 ng­êi. + Vèn ®¨ng ký d­íi 1 triÖu USD. Doanh nghiÖp võa lµ doanh nghiÖp cã: + Lao ®éng tõ 31-200 ng­êi. + Vèn ®¨ng ký d­íi 4 triÖu USD. Liªn Bé lao ®éng vµ Bé Tµi chÝnh coi doanh nghiÖp nhá lµ doanh nghiÖp cã : + Lao ®éng th­êng xuyªn d­íi 100 ng­êi. + Doanh thu hµng n¨m d­íi 10 tû ®ång. + Vèn ph¸p ®Þnh d­íi 1 tû ®ång. Quü hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá thuéc ch­¬ng tr×nh ViÖt Nam - EU hç trî c¸c doanh nghiÖp cã sè lao ®éng tõ 10 - 500 ng­êi, vèn ®iÒu lÖ tõ 50 ngµn ®Õn 300 ngµn USD.( ViÖt nam Economic issue 47, september 1997 ). Quü ph¸t triÓn n«ng th«n (thuéc Ng©n hµng N«ng nghiÖp). Coi doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ c¸c doanh nghiÖp cã: - Gi¸ trÞ tµi s¶n kh«ng v­ît qu¸ 2 triÖu USD. - Lao ®éng kh«ng qu¸ 500 ng­êi. Mét phÇn nguyªn nh©n cña c¸c tiªu chÝ rÊt kh¸c nhau trªn lµ do Nhµ n­íc ch­a chÝnh thøc ban hµnh mét tiªu chÝ chung ®Ó ¸p dông trong tÊt c¶ c¸c ngµnh nh»m x¸c ®Þnh ®èi t­îng thuéc lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá. VÊn ®Ò thø hai ®Æt ra cho viÖc x¸c ®Þnh tiªu chÝ lµ ®¸nh gi¸ møc ®é quan träng cña c¸c tiªu chÝ ®ã. KÕt qu¶ ®iÒu tra ®­îc tiÕn hµnh ë c¸c tØnh phÝa B¾c lµ kh¸ thèng nhÊt trong lÜnh vùc s¶n xuÊt còng nh­ th­¬ng m¹i, dÞch vô. §ã lµ: vèn s¶n xuÊt ®­îc coi lµ quan träng nhÊt (chiÕm 55,2% sè ®èi t­îng ®­îc hái), doanh thu ®øng vÞ trÝ thø 2 vµ sè lao ®éng th­êng xuyªn xÕp thø 3.(xem thªm b¶ng) B¶ng 1: Møc ®é quan träng cña c¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá theo kÕt qu¶ ®iÒu tra. Tiªu chÝ Tû lÖ % theo møc ®é quan träng gi¶m dÇn. 1 2 3 Vèn s¶n xuÊt 55.2 34.5 4.6 Doanh thu 33.3 29.9 29.9 Lao ®éng th­êng xuyªn 4.6 29.9 10.3 Nguån: B¸o c¸o ®iÒu tra doanh nghiÖp võa vµ nhá ë 5 tØnh vïng §B S«ng Hång, Häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, th¸ng 10 -1996. VÊn ®Ò thø 3 lµ x¸c ®Þnh trÞ sè cña c¸c tiªu chÝ, bao gåm c¸c yÕu tè: - Theo sè liÖu thèng kª, quy m« trung b×nh cña c¸c doanh nghiÖp cã ®¨ng ký kinh doanh hiÖn nay trong nÒn kinh tÕ quèc d©n ViÖt Nam nh­ sau: + Vèn b×nh qu©n mét doanh nghiÖp ®¨ng ký kinh doanh lµ 2,2 tû ®ång (trong s¶n xuÊt lµ 2,97, trong th­¬ng m¹i lµ 1,2 tû). + Lao ®éng trung b×nh lµ 210 ng­êi. (trong c«ng nghiÖp lµ 280 ng­êi, vµ th­¬ng m¹i lµ 150 ng­êi) ( Niªn gi¸m thèng kª 1995, NXB Thèng kª, Hµ Néi 1996. ) Nh­ vËy, quy m« doanh nghiÖp võa vµ nhá chØ cã thÓ cao h¬n møc trung b×nh mét Ýt. Møc hîp lý nhÊt ®Ó x©y dùng doanh nghiÖp võa vµ nhá chung cho tÊt c¶ nÒn kinh tÕ ë ViÖt Nam lµ: Trong c«ng nghiÖp: Vèn s¶n xuÊt < 5 tû, lao ®éng <300 ng­êi. Trong th­¬ng m¹i, dÞch vô: Vèn s¶n xuÊt < 2 tû, lao ®éng < 100 ng­êi. - Theo kiÓm chøng c¸ch ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá dùa trªn c¸c tiªu chÝ ®Þnh tÝnh nh­: møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý, vÞ thÕ cña chóng trªn thÞ tr­êng, tr×nh ®é c«ng nghÖ... KÕt qu¶ cña mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cho thÊy, hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp cã møc vèn vµ lao ®éng nh­ trªn hoÆc thÊp h¬n ®Òu cã c«ng nghÖ l¹c hËu, møc ®é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp, vÞ thÕ h¹n chÕ trªn thÞ tr­êng. Nh­ vËy trÞ sè ph©n lo¹i trªn lµ kh¸ phï hîp. - Tiªu chÝ t¹m thêi x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Ngµy 20/6/1996 t¹i th«ng b¸o sè 681/CP-KTN Thñ t­íng ChÝnh phñ ®· t¹m thêi quy ®Þnh thèng nhÊt tiªu chÝ x¸c ®Þnh doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã vèn ®iÒu lÖ d­íi 5 tû vµ sè lao ®éng th­êng xuyªn d­íi 200 ng­êi. Quy ®Þnh còng nªu râ, tuú ®iÒu kiÖn qu¸ tr×nh kinh tÕ-x· héi mµ ¸p dông ®ång thêi c¶ hai tiªu chÝ vèn vµ lao ®éng hoÆc mét trong hai tiªu chÝ nãi trªn. Tiªu chÝ nµy chØ lµ quy ­íc hµnh chÝnh ®Ó x¸c ®Þnh c¬ chÕ chÝnh s¸ch hç trî doanh nghiÖp võa vµ nhá. XÐt vÒ ®Þnh h­íng l©u dµi, quy ®Þnh trªn lµ phï hîp. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n tr­íc m¾t, cÇn tiÕp tôc nghiªn cøu kh¶ thi chi tiÕt h¬n c¸c tiªu chÝ. Ch¼ng h¹n, chóng ta cã thÓ t¸ch tiªu chÝ ¸p dông riªng cho lÜnh vùc th­¬ng m¹i , lÜnh vùc x©y dùng c«ng nghiÖp... nh­ phÇn trªn ®· tr×nh bµy. - Theo tham kh¶o ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ trong thêi kú cã tr×nh ®é ph¸t triÓn t­¬ng øng víi ViÖt Nam hiÖn nay (ch¼ng h¹n thêi kú nh÷ng n¨m 70 cña §µi Loan, Hµn Quèc). Trªn c¬ së nh÷ng luËn gi¶i ®ã, cã thÓ ®i ®Õn ­íc l­îng tiªu chÝ ®Ó ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá nh­ b¶ng sau: B¶ng 2: C¸c tiªu chÝ ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Tiªu chÝ C«ng nghiÖp Th­¬ng m¹i , dÞch vô DNV&N DN nhá DNV&N DN nhá Vèn s¶n xuÊt (tû ®ång) <5 < 1 < 2 < 1 Lao ®éng th­êng xuyªn < 300 <50 <200 < 30 2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá. 2.1. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi. Nh­ trªn ®· nªu, viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá còng nh­ c¸c tiªu chÝ phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè: phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn, ®iÒu kiÖn vµ môc ®Ých cña mçi n­íc. Nh×n chung, c¸ch ph©n lo¹i ë mçi n­íc cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. Tuy vËy, vÉn cã mét sè ®iÓm gièng nhau. Ch¼ng h¹n, viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp võa vµ nhá cña c¸c n­íc nh»m hç trî doanh nghiÖp nµy ph¸t triÓn ®Ó thùc hiÖn c¸c môc ®Ých nh­: - Huy ®éng mäi tiÒm n¨ng vµo s¶n xuÊt. - §¸p øng nhu cÇu, ®a d¹ng phong phó cña x· héi. - Gãp phÇn thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi cña mçi n­íc. - T¨ng sù n¨ng ®éng, hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ, gi¶m tèi ®a møc rñi ro trong kinh doanh, gi¶m bít ®éc quyÒn nhê t¨ng sè l­îng doanh nghiÖp, thiÕt lËp quan hÖ kinh doanh gi÷a doanh nghiÖp võa vµ nhá vµ doanh nghiÖp lín. Chóng ta cã thÓ tham kh¶o c¸ch ph©n lo¹i cña mét sè n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi nh­ sau: §µi Loan: Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá b¾t ®Çu tõ n¨m 1967, ®­îc ph©n lµm hai nhãm ngµnh: c«ng nghiÖp tiÓu thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng m¹i, vËn t¶i vµ c¸c dÞch vô kh¸c. N¨m 1977, hä l¹i thªm nhãm ngµnh thø 3 lµ ngµnh khai kho¸ng. Trong c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ khai kho¸ng ng­êi ta dïng chØ tiªu vèn gãp vµ lao ®éng. Trong Th­¬ng m¹i vµ dÞch vô kh¸c dïng chØ tiªu doanh thu vµ lao ®éng. Trong thêi gian 30 n¨m qua, tiªu chÝ doanh nghiÖp võa vµ nhá ë §µi Loan ®· ®­îc ®iÒu chØnh 6 lÇn. Sù thay ®æi cña kh¸i niÖm theo h­íng t¨ng dÇn trÞ sè c¸c tiªu chÝ (trong s¶n xuÊt, sè vèn gãp tõ 5 triÖu lªn ®Õn 40 triÖu ®« la §µi Loan) vµ ph©n ngµnh hÑp h¬n nh­ng bao qu¸t nhiªï lÜnh vùc h¬n. HiÖn nay, ë §µi Loan, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh nghiÖp cã: - Trong lÜnh vùc c«ng nghiÖp vµ x©y dùng: cã vèn gãp d­íi 40 triÖu ®« la §µi Loan (kho¶ng 1,4 triÖu USD) sè lao ®éng th­êng xuyªn d­íi 300 ng­êi. - Trong khai kho¸ng: Cã vèn gãp d­íi 40 triÖu ®« la §µi Loan lao ®éng th­êng xuyªn d­íi 500 ng­êi. Trong th­¬ng m¹i, vËn t¶i vµ dÞch vô kh¸c: Cã tæng doanh thu hµng n¨m d­íi 40 triÖu ®« la §µi Loan, lao ®éng d­íi 50 ng­êi. Hµn Quèc: Theo s¾c lÖnh c¬ b¶n cña Hµn Quèc vÒ doanh nghiÖp võa vµ nhá viÖc ph©n lo¹i quy m« doanh nghiÖp ®­îc thùc hiÖn theo hai nhãm ngµnh: - Trong ngµnh chÕ t¹o, khai th¸c, x©y dùng: Doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ d­íi 600.000 USD vµ sè lao ®éng th­êng xuyªn tõ 20 - 300 ng­êi lµ doanh nghiÖp võa, sè lao ®éng th­êng xuyªn d­íi 20 ng­êi lµ doanh nghiÖp nhá. - Trong th­¬ng m¹i: Doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ doanh nghiÖp cã doanh thu d­íi 250.000 USD/n¨m, sè lao ®éng d­íi 20 ng­êi. 2.2. Kh¸i niÖm doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Nh­ ®· nghiªn cøu ë môc 1.2, mÆc dï viÖc x¸c ®Þnh c¸c tiªu chÝ ®­îc thùc hiÖn rÊt cã hÖ thèng nh­ng cã nhiÒu chç vËn cßn mang tÝnh ­íc lÖ vµ cßn ph¶i ®­a ra nhiÒu tr­êng hîp ngo¹i lÖ. Cã rÊt nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ c¸c ®èi t­îng, c¸c chñ thÓ kinh doanh ®­îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá. ThÝ dô, cã ý kiÕn cho r»ng hé s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng cÇn ®­îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá v× nã tho¶ m·n c¸c tiªu chÝ ®Æt ra. Khung ph¸p luËt kinh doanh ë n­íc ta hiÖn ®­îc coi lµ võa thiÕu võa kh«ng râ rµng. §©y chØ lµ mét thùc tÕ kh¸ch quan, ch­a thÓ kh¾c phôc ngay ®­îc. Theo ph¸p luËt hiÖn hµnh th× nhiÒu chñ thÓ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vÉn ch­a ®­îc coi lµ mét doanh nghiÖp. Cã nghÜa lµ thuËt ng÷ doanh nghiÖp ®­îc dïng ®Ó chØ c¸c chñ thÓ cã ®¨ng ký kinh doanh, tøc lµ doanh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n. Khi c¸c v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p luËt dïng thuËt ng÷ doanh nghiÖp lµ ®Ó chi doanh nghiÖp cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, tøc lµ cã ®¨ng ký víi c¬ quan nhµ n­íc theo quy ®Þnh. Nh­ vËy, cã thÓ nãi, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng c¬ së s¶n xuÊt cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, cã quy m« doanh nghiÖp (tÝnh theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau) trong giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®èi víi tõng giai ®o¹n cô thÓ. Theo ®Þnh nghÜa nµy th× c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam kh«ng ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. C¸c thµnh ph©n kinh tÕ bao gåm: - C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc cã quy m« võa vµ nhá ®­îc thµnh lËp theo LuËt Doanh nghiÖp nhµ n­íc. - C«ng ty cæ phÇn, c«ng ty TNHH, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n ®­îc thµnh lËp vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt C«ng ty, LuËt Doanh nghiÖp t­ nh©n vµ LuËt §Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. - C¸c hîp t¸c x· cã quy m« võa vµ nhá ®­îc thµnh lËp vµ ho¹t ®éng vµ ®¨ng ký ho¹t ®éng theo LuËt Hîp t¸c x·. - C¸c hé t­ nh©n vµ nhãm s¶n xuÊt kinh doanh d­íi vèn ph¸p ®Þnh ®¨ng ký theo NghÞ ®Þnh 66 - H§BT. HiÖn nay trong khu vùc DNNN cã c¸c tæng c«ng ty 90-91. C¸c tæng c«ng ty nµy cã c¸c c«ng ty ®¬n vÞ thµnh viªn cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, h¹ch to¸n ®éc lËp vµ còng cã thÓ cã quy m« thuéc lo¹i võa vµ nhá. VËy cã thÓ coi c¸c c«ng ty thµnh viªn lo¹i nµy lµ c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá hay kh«ng? Xung quanh vÊn ®Ò nµy hiÖn cßn nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau. Theo ®a sè th× ®Òu cho r»ng c¸c c«ng ty ®¬n vÞ thµnh viªn nµy kh«ng ®­îc coi lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá mÆc dï phï hîp víi quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. HiÖn nay, doanh nghiÖp võa vµ nhá lµ nh÷ng doanh nghiÖp trong lÜnh vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp cã sè vèn d­íi 5 tû ®ång vµ cã lao ®éng d­íi 300 ng­êi; trong th­¬ng m¹i dÞch vô lµ nh÷ng doanh nghiÖp cã sè vèn s¶n xuÊt d­íi 3 tû vµ sè lao ®éng d­íi 200 ng­êi. Trong ®ã doanh nghiÖp cã vèn d­íi 1 tû vµ lao ®éng d­íi 50 ng­êi (trong c«ng nghiÖp) vµ d­íi 30 ng­êi trong th­¬ng m¹i, dÞch vô) lµ doanh nghiÖp nhá. Cã thÓ tãm t¾t c¸ch ph©n lo¹i còng nh­ kh¸i niÖm cña doanh nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam nh­ sau: B¶ng 3: B¶ng tãm t¾t c¸ch ph©n lo¹i vµ kh¶ kh¸i niÖm nghiÖp võa vµ nhá ë ViÖt Nam. Tiªu chÝ C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn ph©n lo¹i * §Þnh tÝnh: + Tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ. - Kh«ng cã vÞ thÕ ®éc quyÒn + Giai ®o¹n ph¸t triÓn (tÝnh lÞch sö) - Chuyªn m«n ho¸ thÊp + TÝnh chÊt ngµnh nghÒ - §é phøc t¹p cña qu¶n lý thÊp + Vïng l·nh thæ * §Þnh l­îng + Môc ®Ých ph©n lo¹i - Vèn s¶n xuÊt + Vïng l·nh thæ - Lao ®éng + Môc ®Ých ph©n lo¹i - Doanh thu Doanh nghiÖp võa vµ nhá LÜnh vùc Tiªu chÝ ph©n lo¹i S¶n xuÊt c«ng nghiÖp + Vèn: d­íi 5 tû ®ång (doanh nghiÖp nhá d­íi 1 tû). + Lao ®éng: d­íi 300 ng­êi ( doanh nghiÖp nhá d­íi 50 ng­êi) Th­¬ng m¹i, dÞch vô + Vèn: d­íi 3 tû ®ång (doanh nghiÖp nhá d­íi 1 tû ®ång). +Lao ®éng: d­íi 200 ng­êi (doanh nghiÖp nhá d­íi 30 ng­êi) Theo c¸ch x¸c ®Þnh trªn, ë ViÖt Nam cã 88,2% sè c¸c doanh nghiÖp lµ doanh nghiÖp võa vµ nhá ë mäi h×nh thøc, theo tæng ®iÒu tra c¸c c¬ së kinh tÕ n¨m 1995. Kh¸i niÖm nªu trªn míi chØ lµ nh÷ng ý kiÕn b­íc ®Çu, nã sÏ hoµn chØnh h¬n cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. 3. Vai trß cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y th­êng nhÊn m¹nh tÇm quan träng cña c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá ®èi víi nÒn kinh tÕ mçi quèc gia. Trong thùc tÕ, kh«ng Ýt ngµnh c«ng nghiÖp lín ®­îc hç trî ®¾c lùc bëi c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá. Nh÷ng sù ®ãng gãp ®ã thÓ hiÖn qua nh÷ng vai trß sau: 3.1. §ãng gãp vµo kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. Gi¸ trÞ s¶n l­îng c«ng nghiÖp do c¸c doanh nghiÖp võa vµ nhá t¹o ra n