Đề tài Cơ cấu kinh tế nhiều thành phần của nước ta

Lêi nãi ®Çu §Êt n­íc ta, ngay sau khi giµnh ®­îc ®éc lËp, ®· b­íc vµo c«ng cuéc x©y dùng x· héi chñ nghÜa. Nh­ng cho ®Õn tr­íc thêi kú ®æi míi, dï cã ®¹t ®­îc mét sè thµnh tùu nhÊt ®Þnh, song nÒn kinh tÕ n­íc ta nãi chóng ch­a huy ®éng ®­îc mäi tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt nh­ nh÷ng tiÒm n¨ng vÒ vèn, kü thuËt, tµi nguyªn thiªn nhiªn, nguån lao ®éng, tr×nh ®é qu¶n lý... Nguyªn nh©n th× cã nhiÒu, trong ®ã cã nguyªn nh©n liªn quan ®Õn vÊn ®Ò sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Chóng ta lóc ®Çu cho r»ng, së h÷u c«ng cäng c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó tranh sù bãc lét ng­êi lao ®éng, ®Ó x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi, nh­ng thùc tÕ ®· cho thÊy kh«ng ph¶i nh­ vËy. ViÖc xo¸ bá c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh­ thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, biÓu chñ... ®· khiÕn cho n­íc ta cã mét nÒn kinh tÕ tr× trÖ, l¹c hËu. Trong nhiÒu n¨m trë l¹i ®©y, nhËn thÊy thiÕu sãt nµy, §¶ng Nhµ n­íc ®· khuyÕn khÝch sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ n­íc ta ®· b¾t ®Çu cã nh÷ng khëi s¾c râ rÖt. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ sù tån t¹i cña nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta cã ph¶i lµ tÊt yÕu kh¸ch quan kh«ng? N­íc ta cã nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ nµo, ®Æc ®iÓm, thùc tr¹ng cña chóng rasao? Nguyªn nh©n cña thùc tr¹ng ®ã? Ph­¬ng h­íng sö dông c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy trong thêi gian tíi?... ViÖc tr¶ lêi nh÷ng c©u hái nµy cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn sù nghiÖp ®æi míi ë n­íc ta. ChÝnh v× vËy, t¸c gi¶ cña bµi tiÓu luËn nµy ®· chän nã lµm ®Ò tµi nghiªn cøu cho m×nh. Hy väng nã sÏ gióp c¸c b¹n hiÓu h¬n vÒ thùc tr¹ng vµ t­¬ng lai ph¸t triÓn cña "C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña n­íc ta". Ch­¬ng I C¬ së lý luËn - tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn 1.1. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta. 1.1.1. Mét sè kh¸i niÖm. Thµnh phÇn kinh tÕ bao gåm nh÷ng ®¬n vÞ kinh tÕ mµ ®­îc ®Æc tr­ng bëi mét h×nh thøc së h÷u nhÊt ®Þnh vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt do ®ã cã quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi t­¬ng øng víi nã. Së h÷u lµ quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong viÖc chiÕm ®o¹t, chiÕm h÷u cña c¶i vËt chÊ cña x· héi. Trong mçi chÕ ®é x· héi chÕ ®é së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nã lµ ph¹m trï kinh tÕ kh¸ch quan ph¶n ¸nh sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a së h÷u víi t­ c¸ch lµ ®iÒu kiÖn cña s¶n xuÊt víi së h÷u ®­îc thùc hiÖn vÒ mÆt kinh tÕ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Nh­ vËy, c¬ së ®Ó ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau chÝnh lµ quan hÖ së h÷u ®Æc tr­ng vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ mçi thµnh phÇn kinh tÕ t­¬ng øng víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Sè l­îng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ tû träng cña chóng trong nÒn kinh tÕ cña mét n­íc phô thuéc vµo tÝnh chÊt, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ c¬ cÊu cô thÓ cña nÒn kinh tÕ n­íc ®ã. C¬ cÊu kinh tÕ lµ mét cÊu tróc phøc t¹p cña nÒn kinh tÕ, trong ®ã tån t¹i c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c ngµnh kinh tÕ vµ c¸c vïng kinh tÕ trong mèi liªn hÖ t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Khi nãi tíi c¬ cÊu kinh tÕ lµ nãi tíi cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ trªn ba ph­¬ng diÖn: kinh tÕ - x· héi, kinh tÕ - kü thuËt vµ kh«ng gian. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ tæng thÓ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cïng tån t¹i trong m«i tr­êng hîp t¸c vµ c¹nh tranh. T­¬ng øng víi mçi thµnh phÇn kinh tÕ, cã lo¹i h×nh s¶n xuÊt víi qui m« vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh, chÞu sù chi phèi cña c¸c qui luËt kinh tÕ kh¸c nhau, cã c¬ chÕ qu¶n lý vµ c¬ chÕ ph©n phèi thÝch hîp. §Ó cËp c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Ò cËp ®Õn cÊu tróc cña nÒn kinh tÕ vÒ ph­¬ng diÖn kinh tÕ - x· héi, mµ tr­íc hÕt lµ vÒ ph­¬ng diÖn quan hÖ së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Nh­ vËy kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn hÑp h¬n kh¸i niÖm c¬ cÊu kinh tÕ. Trong ph¹m vi bµi tiÓu luËn nµy, chóng ta chñ yÕu ®Ò cËp ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. 1.1.2. C¬ së lý luËn - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi k× qu¸ ®é ë n­íc ta. Tr­íc hÕt, b¾t nguån tõ quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. Ph¶i cã sù phï hîp ®ã th× s¶n xuÊt míi ph¸t triÓn ®­îc. Nõu nh­ trong nÒn kinh tÕ, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn víi nhiÒu tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é kh¸c nhau, tøc lµ tån t¹i nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ do ®ã, tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Trong ®ã lu«n cã nh÷ng quan hÖ së h÷u, thµnh phÇn kinh tÕ gi÷ vai trß chñ ®¹o cña nÒn kinh tÕ cña mét n­íc. ë n­íc ta, khi b­íc vµo thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi, ®iÓm xuÊt ph¸t vÒ lùc l­îng s¶n xuÊt, vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, vÒ n¨ng suÊt lao ®éng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cßn thÊp vµ kh«ng ®Òu gi÷a c¸c xÝ nghiÖp, c¸c ngµnh, c¸c vïng... trong nÒn kinh tÕ, c«ng cô lao ®éng cßn tån t¹i nhiÒu tr×nh ®é kh¸c nhau, cã c¶ thñ c«ng th« s¬, m¸y mãc, c¬ khÝ, tù ®éng ho¸; n lao ®éng cã ng­êi kh«ng lµnh nghÒ, ch­a qua ®µo t¹o, cã ng­êi lµnh nghÒ, ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch cã hÖ thèng... Do ®ã, tÊt yÕu tån t¹i nhiÒu c¸ch thøc kÕt hîp t­ liÖu s¶n xuÊt víi søc lao ®éng, nhiÒu qui m« tr×nh ®é s¶n xuÊt kh¸c nhau, nhiÒu quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau vµ nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. LÞch sö ®· cho thÊy, hÇu nh­ kh«ng n­íc nµo cã mét nÒn kinh tÕ thuÇn nhÊt, tøc chØ tån t¹i duy nhËt mét thµnh phÇn kinh tÕ. VÒ mÆt lý luËn, c¶ M¸c vµ lªnin ®Òu cho r»ng: kh«ng cã chñ nghÜa t­ b¶n thuÇn tuý vµ kh«ng cã chñ nghÜa t­ b¶n ®éc quyÒn thuÇn tuý, mµ ë ®ã chØ cã duy nhÊt mét quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa, mét thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. Cho ®Õn nay, nhËn ®Þnh nµy vÉn cßn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ, bªn c¹nh thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ, cßn tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nh­: kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá... Vµ lªnin còng ®· chØ ra ®Æc ®iÓm kinh tÕ mang tÝnh phæ biÕn trong thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi lµ nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn, mÆc dï ë mçi n­íc, mçi thêi kú kh¸c nhau, sè l­îng thµnh phÇn kinh tÕ cã thÓ nhiÒu Ýt kh¸c nhau. NÒn kinh tÕ n­íc ta do lÞch sö ®Ó l¹i vèn ®· lµ mét nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu thµnh phÇn. §Ó c¶i biÕn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, c¶i biÕn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cò thµnh quan hÖ s¶n xuÊt míi cao h¬n, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ, vËt chÊt - kü thuËt, tr×nh ®é qu¶n lý vµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh mµ ®Êt n­íc ta ch­a thÓ ®¸p øng ngay ®­îc. H¬n n÷a, sau nhiÒu n¨m c¶i t¹o vµ x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt míi, n­íc ta xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ míi nh­ kinh tÕ quèc doanh, kinh tÕ tËp thÓ... C¸c thµnh phÇn kinh tÕ cò vµ míi tån t¹i ®an xen vµo nhau, xo¾n xuýt víi nhau, t¹o thµnh ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta. Sù tån t¹i cña c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cßn ®­îc b¾t nguån tõ yªu cÇu cña c¸c quy luËt kinh tÕ cña s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng ho¸, dï vÉn cßn nh÷ng khuyÕt tËt, song cã nhiÒu ­u thÕ v­ît tréi so víi s¶n xuÊt tù cung, tù cÊp. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, d­íi t¸c ®éng cña c¸c qui luËt kinh tÕ nh­ quy luËt gi¸ trÞ, qui luËt c¹nh tranh, qui luËt cung - cÇu th× s¶n phÈm ®­îc t¹o ra ngµy cµng rÎ h¬n, ®Ñp h¬n, nhanh h¬n... Nh­ng ®Ó thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn th× tr­íc hÕt ph¶i ph«i phôc c¬ së tån t¹i cña nã - ®ã lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Nh­ vËy nÕu s¶n xuÊt hµng ho¸ tån t¹i lµ tÊt yÕu th× sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ còng lµ tÊt yÕu vµ cÇn thiÕt. H¬n n÷a, trong thêi kú ®æi míi, ®Êt n­íc ta cã nhiÒu nhiÖm vô ®Æt ra cÇn gi¶i quyÕt nh­ c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho chñ nghÜa x· héi, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lµm viÖc, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi... §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã th× kh«ng thÓ chØ dùa vµo nÒn kinh tÕ chØ cã thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh mµ cÇn ph¶i ph¸t huy mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, vÒ tµi nguyªn thiªn nhiªn, tr×nh ®é qu¶n lý, kü thuËt, c«ng nghÖ, kh«ng chØ ë trong n­íc mµ c¶ cña n­íc ngoµi. Môc ®Ých ®ã chØ cã thÓ thùc hiÖn khi sö dông ®­îc søc m¹nh tæng hîp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ChÝnh sù tån t¹i cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· gãp phÇn ph¸t huy tèt h¬n mäi tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh­ vËy, sù tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. ChÝnh v× vËy, §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI ®· chØ ra: "Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa trªn c¬ së cñng cè vµ gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh, víi sù ®iÒu tiÕt vµ qu¶n lý cña Nhµ n­íc lµ ®­êng lèi chiÕn l­îc l©u dµi cña n­íc ta" Ch­¬ng II C¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ vÊn ®Ò sö dông ë n­íc ta 1.1. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ ë n­íc ta 1.1.1. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. ë n­íc ta, kinh tÕ Nhµ n­íc lµ thµnh phÇn kinh tÕ c¬ b¶n bao gåm c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc, c¸c tµi s¶n thuéc së h÷u cña Nhµ n­íc nh­ ®Êt ®ai, ng©n s¸ch tµi nguyªn thiªn nhiªn... PhÇn gãp vèn cña Nhµ n­íc vµo c¸c doanh nghiÖp cæ phÇn hay liªn doanh víi c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong vµ ngoµi n­íc. Kinh tÕ Nhµ n­íc lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ cã nhiÒu bé phËn hîp thµnh trong ®ã, doanh nghiÖp Nhµ n­íc lµ bé phËn nßng cèt. ë n­íc ta, kinh tÕ Nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu b»ng hai con ®­êng: quèc h÷u ho¸ nh÷ng c¬ së kinh tÕ cña chÝnh quyÒn cò vµ mét sè c¬ së kinh tÕ cña t­ b¶n t­ nh©n, hoÆc Nhµ n­íc ®Çu t­ x©y dùng míi tõ nguån vèn ng©n s¸ch tù cã, vèn vay hoÆc nhËn viÖn trî cña n­íc ngoµi. Trong nÕn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng ngõng lín m¹nh vµ ®ãng vai trß chñ ®¹o. nã n¾m nh÷ng lÜnh vùc then chét trong nÒn kinh tÕ, nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc cã t¸c ®éng ®Õn toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ - x· héi hoÆc cã ý nghÜa quan träng ®èi víi sù æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chÝnh trÞ cña ®Êt n­íc nh­ ngµnh ®iÖn, n­íc, giao th«ng, th«ng tin liªn l¹c, c«ng nghiÖp quèc phßng... Nã lµ mét c«ng cô cã søc m¹nh vËt chÊt mang tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó nhµ n­íc ®iÒu tiÕt vµ h­íng dÉn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phµan ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. Theo sè liÖu thèng kª "tÝnh ®Õn cuèi n¨m 1989 ë n­íc ta cã 12.084 ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh, chiÕm trªn 2/3 tµi s¶n quèc gia, 80 - 90% lao ®éng lµnh nghÒ (lao ®éng kü thuËt, c¸n bé khoa häc, c¸n bé qu¶n lý ®· qua ®µo t¹o). Tuy nhiªn, hµng n¨m kinh tÕ quèc doanh chØ cung cÊp 30 - 40% tæng s¶n phÈm x· héi, 20 - 30% thu nhËp quèc d©n, hao phÝ nguyªn, nhiªn vËt liÖu cho mét ®¬n vÞ s¶n phÈm cao gÊp 2 - 3 lÇn møc trung b×nh cña thÕ giíi. VÊn ®Ò cèt yÕu cña kinh tÕ hµng ho¸ lµ chÊt l­îng s¶n phÈm l¹i Ýt ®­îc chó ý. Nh×n chung tõ n¨m 1990 trë vÒ tr­íc, tû lÖ gi÷a møc ®ãng gãp cñakv kinh tÕ quèc doanh so víi møc chi cña ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho khu vùc nµy lµ 1:3". Nh­ vËy, vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ quèc doanh ch­a ®­îc ®¶m b¶o. Nguyªn nh©n lµ do ý thøc chñ quan, duy ý chÝ, coi c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh cµng nhiÒu th× cµng mau chãng x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi mµ kh«ng chó ý ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Tõ nhËn thøc sai lÇm ®ã, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ quèc doanh chØ cã sè l­îng mµ kh«ng cã chÊt l­îng hÇu nh­ kh«ng cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng. H¬n n÷a, c¬ chÕ tËp trung quan liªu bao cÊp ®­îc duy tr× trong mét thêi gian dµi còng lµ mét nguyªn nh©n lµm cho thµnh phÇn kinh tÕ nµy kh«ng lµm trßn chøc n¨ng cña m×nh. Hµng n¨m ng©n s¸ch Nhµ n­íc chi bao cÊp hµng ngh×n tû ®ång cho c¸c ®¬n vÞ ho¹t ®éng s¶n xuÊt nh­ng viÖc thu håi th× rÊt lµ nhá. ViÖc bï lç, bï tiÒn l­¬ng... cµng lµm gi¶m sù kÝch thÝch n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng. VÊn ®Ò qu¶n lý cßn chång chÐo gi÷a qu¶n lý kinh tÕ cña Nhµ n­íc víi qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ còng lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i. Khi quyÒn h¹n, nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm vµ lî Ých kh«ng g¾n liÒn víi nhau th× kh«ng thÓ cã ®éng lùc cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt, mµ cßn ®em l¹i nhiÒu tiªu cùc nh­ tham nhòng, lµm thÊt tho¸t tµi s¶n... Tr×nh ®é kü thuËt, c«ng nghÖ l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý h¹n chÕ... tÊt c¶ t¹o nªn mét bøc tranh ¶m ®¹m cña nÒn kinh tÕ mµ kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Sau ®¹i héi §¶ng lÇn thø VI, n­íc ta b¾t xo¸ bá dÇn nÒn kinh tÕ quan liªu bao cÊp, b­íc vµo nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Nhµ n­íc chuyÓn sang chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ vµ kinh doanh, ®Ò ra nhiÒu ®æi míi vµ s¾p xÕ. ChØ trong vµi n¨m sè doanh nghiÖp Nhµ n­íc gi¶m m¹nh, chñ yÕi lµ c¸c c¬ së lµm ¨n thua lç, kh«ng ®øng v÷ng ®­îc trong c¹nh tranh. §iÒu nµy ®· lµm gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc, gióp Nhµ n­íc cã thÓ ®Çu t­ h¬n nµo c¸c lÜnh vùc träng yÕu. Sau mét thêi gian ®Çy biÕn ®éng do viÖc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· dÇn dÇn ®i vµo æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn. GÇn ®©y sau khi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ®æi tªn thµnh thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc th× môc ®Ých, ph­¬ng h­íng, nh÷ng ­u - khuyÕt ®iÓm cña nã ®­îc x¸c ®Þnh râ rµng h¬n. §Ó cã thÓ kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n, v­íng m¾c nh­ c«ng nghÖ cßn l¹c hËu, tr×nh ®é qu¶n lý kÐm... vµ ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o cña m×nh, thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc cÇn thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p sau: - TiÕp tôc ®æi míi, tæ chøc, s¾p xÕp l¹i c¸c thµnh phÇn, c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶. - "TËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ nh­ hÖ thèng tµi chÝnh, ng©n hµng, b¶o hiÓm, c¬ së h¹ tÇng...; c¸c c¬ së, doanh nghiÖp träng yÕu, ®Æc biÖt lµ ccs doanh nghiÖp cã liªn quan ®Õn an ninh quèc phßng. Chñ yÕu lµ ot víi qui m« lín vµ võa". - Tõng c¬ së, ®¬n vÞ ho¹t ®éng kinh tÕ cÇn gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò sau: + §æi míi c«ng nghÖ vµ c¸ch thøc tæ chøc qu¶n lý, ®µo t¹o, n©ng cao tay nghÒ, tr×nh ®é cña c«ng nh©n, c¸n bé qu¶n lý. + §Æt m×nh trong m«i tr­êng tù do c¹nh tranh, hîp t¸c vµ b×nh ®¼ng víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. + §i vµo ho¹t ®éng ë nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc cã l·i Ýt, thu håi vèn chËm, nhiÒu rñi ro mµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c kh«ng ®Çu t­ nh­ c¬ së h¹ tÇng, ho¹t ®éng ë vïng s©u, vïng xa... (Nhµ n­íc sÏ cã nh÷ng ­u ®·i ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nµy). + H¹n chÕ ®i ®Õn xo¸ bá c¸c hµnh vi tiªu cùc nh­ tham nhòng, hçi lé, l¹m dông chøc quyÒn... + C¸c ®¬n vÞ x¸c ®Þnh râ môc ®Þch ho¹t ®éng cña m×nh. NÕu ho¹t ®éng v× lîi nhuËn ph¶i thùc hiÖn tèt chÕ ®é h¹ch to¸n kinh tÕ, h¬n n÷a c¸c ®¬n vÞ cÇn më réng quyÒn tù chñ, tù bï ®¾p chi phÝ s¶n xuÊt, cã tr¸ch nhiÖm, quyÒn lîi vµ nghÜa vô cô thÓ, ®­îc khuyÕn khÝch b»ng lîi Ých vËt chÊt... Mét h×nh thøc doanh nghiÖp ®ang ®­îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn ®ã lµ cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Môc ®Ých cña viÖc lµm nµy lµ nh»m thu hót nguån vèn tõ ng­êi lao ®éng, h¹n chÕ tiªu cùc, n©ng cao tinh thÇn lao ®éng. §Æc biÖt Nhµ n­íc cã chÝnh s¸ch ®éng viªn chÝnh c¸c c¸n bé, c«ng nh©n cña doanh nghiÖp mua cæ phÇn. Trong c¸c doanh nghiÖp ®ã, Nhµ n­íc n¾m phÇn lín cæ phÇn hoÆc cæ phÇn khèng chÕ. ViÖc thùc hiÖn cæ phÇn ho¸ ®· ®­îc tiÕn hµnh thÝ ®iÓm ë thµnh phè Hå ChÝ Minh vµ ®ang ®­îc nh©n réng. VÊn ®Ò cßn v­íng m¾c lµ Nhµ n­íc cÇn hoµn chØnh quy chÕ vµ tiªu chuÈn lùa chän héi ®ång qu¶n lý, gi¸m ®èc ®iÒu hµnh vµ tuyªn truyÒn cho mäi ng­êi thÊy lîi Ých to lín cña viÖc cæ phÇn ho¸. 1.1.2. Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn h×nh thøc së h÷u tËp thÓ vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, trõ ruéng ®Êt trong n«ng nghiÖp thuéc së h÷u cña Nhµ n­íc. §©y lµ h×nh thøc liªn kÕt tù nguyÖn cña nh÷ng ng­êi lao ®éng nh»m kÕt hîp søc m¹nh cña tõng thµnh viªn víi søc m¹nh tËp thÓ ®Ó gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ h¬n nh÷ng vÊn ®Ò cña s¶n xuÊt, kinh doanh... Thµnh phÇn kinh tÕ nµy tån t¹i trong mäi ngµnh nghÒ kinh tÕ vµ d­íi nhiÒu h×nh thøc. ë n­íc ta nã tån t¹i chñ yÕu d­íi d¹ng tËp ®oµn s¶n xuÊt vµ hîp tac x· (hîp t¸c x· n«ng nghiÖp, hîp t¸c x· tiÓu thñ c«ng nghiÖp, hîp t¸c x· mua b¸n, tÝn dông...) Thµnh phÇn kinh tÕ hîp t¸c ë n­íc t¨ ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu tõ khi tiÕn hµnh hîp t¸c ho¸ ®èi víi nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá, c¸ thÓ. Cïng víi inh tÕ Nhµ n­íc, kinh tÕ hîp t¸c còng lµ mét bé phËn cña h×nh thøc kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. §Ó nã cã thÓ ho¹t ®éng víi hiÖu qu¶ cao cÇn tu©n thñ nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ mµ V.I. lªnin ®· ®Ò ra. §ã lµ tù nguyÖn, d©n chñ, cïng cã lî d­íi sù l·nh ®¹p cña §¶ng. Trong ®ã, nguyªn t¾c tù nguyÖn lµ nguyªn t¾c ®Çu tiªn, c¬ b¶n nhÊt. Ngoµi ra cßn cã nh÷ng nguyªn t¾c kh¸c nh­: ph¶i sö dông c¸c h×nh thøc ®a d¹ng, tõ lÜnh vùc l­u th«ng, dÞch vô, ®Õn lÜnh vùc s¶n xuÊt, ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ tæ nhãm hîp t¸c ®Õn hîp t¸c x·, qu¶n lý d©n chñ... TÊt c¶ c¸c nguyªn t¾c trªn cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau. Ch¼ng h¹n, kh«ng thÓ ®¶m b¶o nguyªn t¾c tù nguyÖn, nÕu nh­ gia nhËp hîp t¸c x· mµ kh«ng mang l¹i lîi Ých cho ng­êi lao ®éng, trø¬c hÕt lµ lîi Ých kinh tÕ vµ ®Ó c¸c tæ chøc kinh tÕ ®ã cã thÓ mang l¹i lîi Ých cho ng­êi lao ®éng, th× nã ph¶i s¶n xuÊt - kinh doanh cã hiÖu qu¶. ë n­íc ta, quan träng hîp t¸c ho¸ ®èi víi nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá diÔn ra tõ sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c (1954). "N¨m 1958, ë miÒn B¾c cã tõ 65 - 67% sè hé n«ng d©n ®· vµo kinh tÕ tËp thÓ d­íi h×nh thøc tæ ®éi c«ng. §Õn n¨m 1960 ®a sè hé n«ng d©n (85,8%) ®· vµo hîp t¸c x· (chñ yÕu lµ bËc thÊp)". TiÕp sau ®ã lµ q chuyÓn tõ hîp t¸c x· bËp thÊp lªn hîp t¸c x· bËc cao, c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt ®­îc tËp thÓ ho¸ ë møc ®é cao vµ më réng quy m« s¶n xuÊt. ë miÒn Nam sau khi gi¶i phãng, c¸c tæ chøc kinh tÕ hîp t¸c còng ®­îc thµnh lËp. Trong tiÓu, thñ c«ng nghiÖp, th­¬ng nghiÖp vµ dÞch vô, qu¸ tr×nh hîp t¸c ho¸ còng diÔn ra nh­ vËy, tuy møc ®é cã thÊp h¬n. Nh×n chung kinh tÕ tËp thÓ ®· cã nh÷ng ®ãng gãp quan träng trong c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. Nh­ng khi c¶ n­íc cïng b­íc vµo c«ng cuéc x©y dùng vµ b¶o vÖ chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ sau khi b­íc vµo c¬ chÕ thÞ tr­êng nã ®· béc lé c¸c khuyÕt tËt cña m×nh, lµm cho s¶n xuÊt tr× trÖ, nhiÒu hîp t¸c x· kh«ng cßnhd, ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng chËm ®­îc c¶i thiÖn... Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng nµy lµ: - Tr­íc ®©y chóng ta cho r»ng cã cµng nhiÒu hîp t¸c x· víi quy m« cµng lín th× tÝnh chÊt x· héi chñ nghÜa cµng cao. - Chóng ta ®· vi ph¹m nguyªn t¾c c¬ b¶n cña quan träng hîp t¸c ho¸, tr­íc hÕt lµ nguyªn t¾c tù nguyÖn. - C¬ së vËt chÊt - kü thuËt cña c¸c hîp t¸c x· cßn rÊt thÊp. VÝ dô: "Trong nh÷ng n¨m 80, quy m« trung b×nh cña mét hîp t¸c x· lµ 640 ng­êi, víi diÖn tÝch ®Êt canh t¸c lµ 214 ha, nh­ng chØ cã 0,51 m¸y kÐo". Do ®ã, n¨ng suÊt lao ®éng cña c¸c hîp t¸c x· kh«ng cao, ®iÒu ®ã cã nghÜa la nh÷ng hîp t¸c x· bËc cao mµ chóng ta thiÕt lËp, kh«ng ph¶i do tÝnh tÊt yÕu kü thuËt quy ®Þnh. - Tr×nh ®é c¸n bé qu¶n lý kÐm, cßn nhiÒu h¹n chÕ, phÇn lín ch­a qua ®µo t¹o mét c¸ch chÝnh qui. TÊt c¶ n­íc nguyªn nh©n ®ã ®· lµm biÕn d¹ng Ö hîp t¸c ho¸ ë n­íc ta, nã biÕn thµnh qu¸ tr×nh tËp thÓ ho¸ t­ liÖu s¶n xuÊt. Tõ sau §¹i héi §¶ng VI, thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®· cã nh÷ng thay ®æi râ rÖt. Ch¼ng h¹n, trong n«ng nghiÖp: "Tõ 18.631 hîp t¸c x· n¨m 1989 gi¶m xuèng cßn gÇn 12.000 hîp t¸c x· n¨m 1991, trong ®ã 15% ®æi míi cã kÕt qu¶, kho¶ng 30% sè hîp t¸c x· ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi, sè cßn l¹i chØ tån t¹i mét c¸ch h×nh thøc, tiÕn tíi xo¸ bá". §ång thêi víi nã lµ sù ra ®êi cña mét sè hîp t¸c x· kiÓu míi tuy vÉn cßn nhiÒu h¹n chÕ nh­ng ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt ®Þnh cho nÒn kinh tÕ. §Ó cñng cè vµ ph¸t huy h¬n n÷a thµnh phÇn kinh tÕ nµy cÇn cã mét sè biÖn ph¸p nh­ sau: - CÇn ph¶i ph¸t triÓn c¸c lo¹i h×nh hîp t¸c ®a d¹ng, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc hîp t¸c x· cæ phÇn "®­îc tæ chøc trªn c¬ së ®ãng gãp cæ phÇn vµ sù tham gia lao ®éng trùc tiÕp cña x· viªn, ph©n phèi theo kÕt qu¶ lao ®éng theo cæ phÇn, mçi x· viªn cã quyÒn nh­ nhau ®èi víi c«ng viÖc chung ra ®êi vµ ph¸t triÓn do yªu cÇu kh¸ch quan cña s¶n xuÊt - kinh doanh, do nh÷ng ng­êi x· viªn tù ®éng gãp vèn, gãp søc, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, cã t­ c¸ch ph¸p nh©n,...". CÇn ph©n biÖt kinh tÕ hîp t¸c víi vai trß lµ mét trong hai thµnh phÇn kinh tÕ chñ ®¹o víi vai trß kinh tÕ cña nã. Cã nh­ vËy míi ph¸t huy ®­îc cao ®é thµnh phÇn kinh tÕ nµy theo ®óng môc ®Ých tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nã. Trong giai ®o¹n hiÖn nay thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®­îc h×nh thµnh chñ yÕu trong c¸c kh©u nh­: thuû lîi, cung øn