Đề tài Đánh giá sự phát triển tâm thần - Vận động ở trẻ suy giáp trạng bẩm sinh ≤ 6 tuổi tại Viện Nhi

§Æt vÊn ®Ò Suy gi¸p tr¹ng bÈm sinh (SGTBS) lµ mét bÖnh néi tiÕt do rèi lo¹n s¶n xuÊt hormone gi¸p tr¹ng kh«ng ®Çy ®ñ ®Ó ®¸p øng cho nhu cÇu chuyÓn hãa vµ qu¸ tr×nh sinh tr­ëng cña c¬ thÓ. SGTBS lµ mét trong nh÷ng bÖnh néi tiÕt hay gÆp nhÊt ë trÎ em víi tØ lÖ m¾c míi kho¶ng 1/4000 trÎ s¬ sinh [26,40,41]. T¹i ViÖn Nhi Trung ¦¬ng, trong 10 n¨m ( 1992 - 2001) cã 326 tr­êng hîp chiÕm 12,8% tæng sè bÖnh nh©n bÞ bÖnh tuyÕn gi¸p vµ chiÕm 6,73% tæng sè bÖnh nh©n bÞ bÖnh néi tiÕt[1] NÕu kh«ng ®­îc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ sím, SGTBS sÏ g©y chËm ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ t©m thÇn kh«ng håi phôc trë thµnh g¸nh nÆng cho gia ®×nh bÖnh nhi vµ x· héi. MÆc dï vËy SGTBS lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n hµng ®Çu g©y chËm ph¸t triÓn t©m thÇn cã thÓ phßng tr¸nh ®­îc. NÕu ®­îc ph¸t hiÖn vµ ®iÒu trÞ tr­íc 3 th¸ng tuæi, nh÷ng trÎ SGTBS sÏ ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt gÇn nh­ b×nh th­êng [6,8,32,47,56] Tuy nhiªn, do c¸c dÊu hiÖu vµ triÖu chøng l©m sµng cña bÖnh xuÊt hiÖn muén vµ kh«ng ®Æc hiÖu nªn viÖc chÈn ®o¸n sím cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Theo La Franchi, tû lÖ chÈn ®o¸n bÖnh b»ng l©m sµng trong giai ®o¹n s¬ sinh chØ lµ 5% [40]. Tõ thùc tÕ ®ã, ch­¬ng tr×nh sµng läc s¬ sinh (CTSLSS) ra ®êi tõ gi÷a thËp kû 70 cña thÕ kû 20 nh»m gi¶i quyÕt triÖt ®Ó c¸c khã kh¨n trong chÈn ®o¸n sím SGTBS. KÓ tõ ®ã, nhiÒu b¸o c¸o ®· cho thÊy chÊt l­îng cuéc sèng cña trÎ SGTBS ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ, c¸c ¶nh h­ëng cña bÖnh lªn trÝ tuÖ vµ thÓ chÊt hÇu nh­ kh«ng cßn. T¹i ViÖt Nam, do ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn hµnh CTSLSS réng r·i nªn viÖc chÈn ®o¸n sím SGTBS cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. T¹i Hµ Néi, nh÷ng n¨m tr­íc 2000 tû lÖ trÎ ®­îc sµng läc chØ chiÕm 1% trÎ s¬ sinh [9]. T¹i BÖnh viÖn Nhi trung ­¬ng, chØ cã 7,2% bÖnh nh©n SGTBS ®­îc chÈn ®o¸n sím tr­íc 3 th¸ng tuæi vµ 30,37% ®­îc chÈn ®o¸n d­íi mét tuæi [6].Do ®ã phÇn lín trÎ em ViÖt Nam m¾c SGTBS ®Òu ph¶i chÞu hËu qu¶ chËm ph¸t triÓn t©m thÇn- vËn ®éng ë c¸c møc ®é kh¸c nhau. V× vËy, víi mong muèn ®¸nh gi¸ ¶nh h­ëng cña SGTBS ®Õn sù ph¸t triÓn t©m thÇn -vËn ®éng cña nh÷ng trÎ ch­a ®­îc chÈn ®o¸n sím b»ng CTSLSS, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi “§¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m thÇn- vËn ®éng ë trÎ suy gi¸p tr¹ng bÈm sinh ≤ 6 tuæi t¹i ViÖn Nhi ” . Môc tiªu nghiªn cøu: 1.§¸nh gi¸ sù ph¸t triÓn t©m thÇn-vËn ®éng ë trÎ suy gi¸p tr¹ng bÈm sinh ≤ 6 tuæi. 2.NhËn xÐt mét sè yÕu tè liªn quan ®Õn sù ph¸t triÓn t©m thÇn - vËn ®éng ë trÎ SGTBS. CH¦¥NG 1 Tæng quan LÞch sö nghiªn cøu SGTBS B­íu cæ vµ bÖnh ®Çn ®Þa ph­¬ng ®­îc biÕt ®Õn tõ h¬n 2000 n¨m nay. Tõ ThÕ kû 9 tr­íc c«ng nguyªn, ng­êi Anh®iªng ®· kh¾c lªn ®¸ h×nh ¶nh m« t¶ ng­êi lïn cã b­íu cæ. Tuy vËy, m·i ®Õn n¨m 1850, SGTBS míi xuÊt hiÖn trªn y v¨n khi Curling m« t¶ hai trÎ g¸i cã nh÷ng triÖu chøng cæ ®iÓn cña suy gi¸p tr¹ng tiªn ph¸t. Khi mæ x¸c «ng ®· kh«ng t×m thÊy tuyÕn gi¸p. Tõ ®ã «ng cho r»ng viÖc thiÕu tuyÕn gi¸p cã thÓ cã liªn quan víi nh÷ng tæn th­¬ng trong ph¸t triÓn n·o bé ë nh÷ng trÎ nµy [33,35] N¨m 1852, Cruveilhier vµ Verneuil m« t¶ nh÷ng tr­êng hîp ®Çu tiªn cña tuyÕn gi¸p l¹c chç [33]. N¨m 1865, W.Huut th«ng b¸o chi tiÕt mét tr­êng hîp tuyÕn gi¸p l¹c chç d­íi l­ìi. N¨m 1878, Orrd dïng thuËt ng÷ phï niªm ( Myxoedeme ) nh»m m« t¶ nh÷ng b­íu mì trªn x­¬ng ®ïi ë nh÷ng ng­êi phô n÷ suy gi¸p tr¹ng tuæi trung niªn. N¨m 1891, G. Murray ®· ®iÒu trÞ cho mét phô n÷ 48 tuæi bÞ suy gi¸p tr¹ng b»ng c¸ch tiªm cao chiÕt suÊt tõ mét thïy tuyÕn gi¸p cõu. Mét n¨m sau, Howitz vµ MacKenzie giíi thiÖu ph­¬ng ph¸p uèng cã sö dông tinh chÊt gi¸p tr¹ng. N¨m 1898, Williamss Osler lµ ng­êi ®Çu tiªn c«ng bè ®iÒu trÞ thµnh c«ng suy gi¸p tr¹ng. Sau ®ã c¸c bøc ¶nh bÖnh nh©n tr­íc vµ sau ®iÒu trÞ ®· xuÊt hiÖn trong c¸c s¸ch gi¸o khoa. [24]. N¨m 1927, Harrington t×m ra c«ng thøc tæng hîp thyroxin. N¨m 1975, CTSLSS víi SGTBS ra ®êi, kÓ tõ ®©y viÖc nghiªn cøu còng nh­ tiªn l­îng cña bÖnh b­íc sang trang míi [12,28] T¹i ViÖt Nam, do ch­a cã ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh CTSLSS nªn c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu chñ yÕu xoay quanh triÖu chøng l©m sµng vµ chÈn ®o¸n SGTBS. N¨m 1990, NguyÔn Thu Nh¹n b¸o c¸o 175 tr­êng hîp SGTBS trong 10 n¨m t¹i khoa Néi tiÕt -ViÖn Nhi cho thÊy bÖnh nh©n cã tiªn l­îng tèt h¬n nÕu nguyªn nh©n lµ rèi lo¹n tæng hîp HMGT, chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ sím tr­íc 3 th¸ng tuæi [8]. Hai n¨m sau, NguyÔn ThÞ Hoµn ®i s©u nghiªn cøu ®Æc ®iÓm l©m sµng, yÕu tè nguy c¬ vµ kÕt qu¶ ®iÒu trÞ b­íc ®Çu SGTBS ë trÎ em nhËn thÊy kÕt qu¶ ®iÒu trÞ tèt h¬n nÕu chÈn ®o¸n vµ ®iÒu trÞ tr­íc 1 tuæi [6] N¨m 1999, Hå Anh TuÊn nghiªn cøu sù thay ®æi mét sè chØ sè sinh häc ë bÖnh nh©n SGT BS sau ®iÒu trÞ t¹i viÖn Nhi trong 10 n¨m (1990 - 1999) [11] N¨m 2003, NguyÔn ThÞ B¸nh nghiªn cøu t×nh h×nh bÖnh néi tiÕt trÎ em trong 10 n¨m (1992 - 2001) t¹i ViÖn Nhi [1] Sinh tæng hîp hormone tuyÕn gi¸p C¸c hormone tuyÕn gi¸p ®­îc tæng hîp qua 4 giai ®o¹n: Giai ®o¹n b¾t Iod Iod trong thøc ¨n ®­îc hÊp thô vµo m¸u, ®Õn tËp trung ë tuyÕn gi¸p. Iod tõ m¸u vµo tÕ bµo tuyÕn gi¸p nhê c¬ chÕ “b¬m iod”, ®©y lµ qu¸ tr×nh vËn chuyÓn tÝch cùc. Nång ®é iod trong tuyÕn gi¸p th­êng cao gÊp 40 lÇn iod trong huyÕt t­¬ng Giai ®o¹n oxy hãa iodua vµ g¾n iod nguyªn tö vµo tyrosin: T¹i ®Ønh tÕ bµo tuyÕn gi¸p, iod ®­îc oxy hãa thµnh iod nguyªn tö, sau ®ã g¾n víi Tyrosin ®Ó t¹o thµnh : - Monoiodo tyrosin (MIT) - Diiodo tyrosin (DIT) Hai qu¸ tr×nh nµy xÈy ra d­íi t¸c dông xóc t¸c cña men peroxidase Giai ®o¹n ng­ng tô hai ph©n tö MIT vµ DIT MIT + DIT ( Triiodo thyronin (T3) DIT + MIT ( Tetra iodo thyronin (T4) C¶ T3 vµ T4 khi h×nh thµnh ®Òu g¾n víi Thyroglobulin trong lßng nang tuyÕn gi¸p. T3,T4 chÝnh lµ hai hormone cña tuyÕn gi¸p MIT vµ DIT lµ tiÒn chÊt cña hormone tuyÕn gi¸p. Gi¶i phãng hormon vµo m¸u Trong tÕ bµo nang gi¸p T3, T4, MIT, DIT ®­îc bµi tiÕt vµo m¸u d­íi t¸c dông cña men Peptidase. MIT, DIT d­íi t¸c dông cña men desiodase, iod ®­îc t¸ch ra khái 2 ph©n tö MIT, DIT vµ ®­îc sö dông l¹i ®Ó tæng hîp hormone tuyÕn gi¸p. Sù ®iÒu hßa bµi tiÕt hormone tuyÕn gi¸p th«ng qua trôc d­íi ®åi - yªn- gi¸p. Khi nång ®é T3, T4 trong m¸u t¨ng sÏ øc chÕ vïng d­íi ®åi s¶n xuÊt TRH vµ tuyÕn yªn gi¶m tiÕt TSH. KÕt qu¶ lµ tuyÕn gi¸p gi¶m ho¹t ®éng vµ nång ®é hormone tuyÕn gi¸p gi¶m xuèng trong m¸u. Nång ®é hormone tuyÕn gi¸p trong m¸u còng sÏ kÝch thÝch tuyÕn yªn vµ vïng d­íi ®åi mét qu¸ tr×nh ng­îc l¹i. Vai trß cña HMGT víi sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn HMGT cã t¸c dông trùc tiÕp kÝch thÝch sù t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn.T¸c dông nµy hoµn toµn ®éc lËp víi t¸c dông chuyÓn hãa, sinh n¨ng l­îng [3,31,36] Víi sù ph¸t triÓn bµo thai Trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh, sù ph¸t triÓn bµo thai d­êng nh­ kh«ng phô thuéc vµo HMGT. ChiÒu dµi, c©n nÆng, vßng ®Çu cña c¸c trÎ kh«ng cã tuyÕn gi¸p còng gièng nh­ c¸c trÎ b×nh th­êng [21,30], c¸c triÖu chøng cña SGTBS ë giai ®äan s¬ sinh lµ kÝn ®¸o vµ khã ph¸t hiÖn. Tuy vËy l­îng Thyrotropin (TSH) t¨ng cao ë hÇu hÕt c¸c trÎ s¬ sinh SGTBS vµ cã 40 - 50 % sè trÎ nµy cã chËm cèt hãa x­¬ng ngay tõ lóc sinh. C¸c nghiªn cøu gÇn ®©y cho thÊy c¸c trÎ SGTBS dï ®­îc ®iÒu trÞ rÊt sím vÉn cßn mét vµi biÓu hiÖn tæn th­¬ng t©m thÇn vµ vËn ®éng nhÑ. Víi sù ph¸t triÓn thÓ chÊt sau khi sinh Sù ph¸t triÓn thÓ chÊt ë trÎ em lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra liªn tôc vµ chÞu sù t­¬ng t¸c cña nhiÒu yÕu tè: Di truyÒn, néi tiÕt, m«i tr­êng… [10]. Ngay sau ®Î, sù ph¸t triÓn thÓ chÊt b¾t ®Çu phô thuéc vµo HMGT, hormone t¨ng tr­ëng (GH) còng nh­ c¸c yÕu tè t¨ng tr­ëng (GF). T¸c dông cña HMGT víi sù bµi tiÕt GH Chernausek ®· thÊy l­îng GH ban ®ªm ë c¸c bÖnh nh©n thiÓu n¨ng gi¸p sau ®iÒu trÞ ®· t¨ng gÇn gÊp 2 lÇn so víi tr­íc khi ®iÒu trÞ HMGT thay thÕ [49]. Cassio vµ céng sù ®· thÊy r»ng l­îng GH g¾n protein (GH binding protein - GHBP) còng gi¶m ë nhãm bÖnh nh©n SGTBS [22]. Cïng víi liÖu ph¸p ®iÒu trÞ thay thÕ, c¸c biÕn ®æi nµy dÇn ®­îc phôc håi. C¬ chÕ t¸c dông do t­¬ng t¸c gi÷a phøc hîp T3 - thô thÓ víi gen ®iÒu hßa tiÕt GH [20,58]. T¸c dông cña HMGT víi c¸c yÕu tè t¨ng tr­ëng C¸c t¸c dông cña GH víi t¨ng tr­ëng lµ gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c somatomedin. Somatomedin lµ peptide gièng insulin cã t¸c dông t¨ng tr­ëng (insulin - like growth factor - IGF), cã 2 lo¹i lµ IGF - I vµ IGF - II. ThiÕu HMGT g©y ra gi¶m IGF - I, IGF - II, gi¶m c¸c phøc hîp IGF g¾n protein nh­ IGFBP3 (IGD binding protein - 3) [44]. Ngoµi ra, HMGT cïng víi IGF - I kÝch thÝch sù ph¸t triÓn sôn ë c¸c ®Çu x­¬ng, kÝch thÝch gan, ruét bµi tiÕt somatomedin [38]. HMGT cßn kÝch thÝch bµi tiÕt mét sè yÕu tè t¨ng tr­ëng kh¸c nh­ : - YÕu tè t¨ng tr­ëng thÇn kinh : Nerve growth factor (NGF) - YÕu tè t¨ng tr­ëng biÓu b× : Epidermal growth factor (EGF) - YÕu tè sinh hång cÇu : Erythropoetin T¸c dông cña HMGT víi sù ph¸t triÓn x­¬ng Cïng víi GH, HMGT kÝch thÝch biÖt hãa x­¬ng, cèt hãa x­¬ng, lµm gi¶m ®é ®Ëm ®Æc x­¬ng [31,58]. HMGT kÝch thÝch ph¸t triÓn c¸c sôn ®Çu x­¬ng vµ trùc tiÕp kÝch thÝch x­¬ng ph¸t triÓn theo chiÒu dµi [46]. Ngoµi ra HMGT cßn g©y t¨ng hñy x­¬ng vµ kÝch thÝch t¸i t¹o c¸c m« x­¬ng míi. TrÎ SGTBS nÕu ®iÒu trÞ muén sÏ lïn, tuæi x­¬ng chËm so víi tuæi thùc. T¸c dông cña HMGT lªn sù ph¸t triÓn hÖ thÇn kinh HMGT ®ãng vai trß rÊt quan träng trong sù ph¸t triÓn b×nh th­êng cña hÖ thÇn kinh bao gåm n·o bé còng nh­ hÖ thÇn kinh ngo¹i biªn. Giai ®o¹n quan träng nhÊt cho sù ph¸t triÓn n·o bé lµ tõ sau khi sinh ®Õn 2 - 3 tuæi [17,18,59]. §Õn lóc 3 tuæi, träng l­îng bé n·o ®· t¨ng gÊp 3 lÇn so víi giai ®o¹n s¬ sinh. ThiÕu HMGT trong thêi kú nµy g©y : Gi¶m ph©n chia tÕ bµo thÇn kinh ®Öm, gi¶m ph©n nh¸nh c¸c ®u«i gai cña n¬ron, gi¶m myelin hãa, tæn th­¬ng dÉn truyÒn thÇn kinh, gi¶m khèi l­îng n·o. C¸c cÊu tróc n·o chÞu ¶nh h­ëng trùc tiÕp cña thiÕu HMGT lµ : tiÓu n·o, thÓ v©n, håi h¶i m·, thÓ trai, ®åi thÞ vµ vá n·o [49]. C¸c hËu qu¶ tæn th­¬ng trªn l©m sµng lµ : chËm ph¸t triÓn vËn ®éng, rèi lo¹n hµnh vi øng xö, råi lo¹n vËn ng«n, ®iÕc, gi¶m tr­¬ng lùc c¬, run giËt, co giËt vµ c¸c møc ®é chËm ph¸t triÓn t©m thÇn. TÊt c¶ c¸c tæn th­¬ng thÇn kinh do thiÕu HMGT nh­ trªn ®Òu kh«ng håi phôc vµ sÏ g©y ¶nh h­ëng nÆng nÒ ®Õn chÊt l­îng cuéc sèng cña trÎ nÕu ®iÒu trÞ muén. Tãm l¹i , HMGT cã vai trß quan träng trong sù ph¸t triÓn thÓ chÊt vµ t©m thÇn cña trÎ, nhÊt lµ trong vµi n¨m ®Çu tiªn. C¸c ¶nh h­ëng cña thiÕu HMGT lµ toµn diÖn vµ nÆng nÒ, nh÷ng trÎ SGTBS ®iÒu trÞ muén cã thÓ coi nh­ nh÷ng trÎ tµn phÕ thËt sù. DÞch tÔ häc Tû lÖ m¾c bÖnh Qua kÕt qu¶ cña c¸c CTSLSS ë c¸c n­íc kh¸c nhau, tû lÖ m¾c míi SGTBS nãi chung dao ®éng tõ 1/3500 -1/4000 trÎ s¬ sinh [6,40,41]. Theo La Franchi, tû lÖ míi m¾c cña lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p lµ 1/4500 trÎ s¬ sinh vµ cña rèi lo¹n tæng hîp HMGT kho¶ng 1/30 000 trÎ s¬ sinh [40]. Tû lÖ m¾c ë Ch©u ¸ cao h¬n Ch©u ¢u. Lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p cã tû lÖ m¾c cao ë ng­êi Mü b¶n xø vµ ng­êi Mü gèc T©y Ban Nha, Bå §µo Nha (1/2000), Ýt gÆp ë ng­êi Mü da ®en (1/20 000) [41]. D­íi ®©y lµ tû lÖ m¾c míi SGT BS qua kÕt qu¶ CTSLSS ë mét sè n­íc : §Þa ®iÓm  N¨m c«ng bè  Sè trÎ ®­îc sµng läc  Sè trÎ SGTBS  Tû lÖ   Mexico [55]  1999  1.140.364  5  1/1000   ¢n’ §é [27]  1994  25.244  9  1/2804   Hµ Lan [57]  1993  1.601 603  481  1/3329   Saudi Arabia [15]  1997  279 482  81  1/3450   §øc [37]  1997  395 202  104  1/3800   Trung Quèc [60]  1991  91 683  20  1/4584   Mü(California, Nevada) [39]  1997  700 000  243  1/3471   §an M¹ch [42]  1998  1 240 400  356  1/3400   Ph¸p [52]  1997    1/3500   T¹i ViÖn Nhi Trung ¦¬ng, theo NguyÔn ThÞ B¸nh, trong 10 n¨m (1992 - 2001) cã 326 bÖnh nh©n SGTBS, chiÕm 6,7% tæng sè bÖnh nh©n néi tiÕt ®iÒu trÞ néi tró [1] Tuæi ®­îc chÈn ®o¸n Tr­íc khi cã CTSLSS, tuæi lóc chÈn ®o¸n SGTBS kh¸ cao, ®a sè bÞ bá sãt trong 3 th¸ng ®Çu sau ®Î. Theo La Franchi, tû lÖ chÈn ®o¸n b»ng l©m sµng trong giai ®o¹n s¬ sinh nãi chung chØ kho¶ng 5% [40]. Theo Delange, tû lÖ m¾c bÖnh ®­îc ph¸t hiÖn b»ng l©m sµng thay ®æi tõ 1/5000 - 1/10.000, chØ cã 10% sè bÖnh nhi ®­îc chÈn ®o¸n trong th¸ng ®Çu tiªn, 35% trong 3 th¸ng ®Çu vµ 70% trong mét n¨m [26]. Tarim nghiªn cøu 1000 bÖnh nhi t¹i Thæ NhÜ Kú ®· thÊy tuæi trung b×nh lóc chÈn ®o¸n lµ 49,2 th¸ng tuæi vµ chØ cã 3,1% sè trÎ ®­îc chÈn ®o¸n trong giai ®o¹n s¬ sinh [54]. T¹i Kuwait, Daoud vµ cs thÊy tuæi trung b×nh lóc chÈn ®o¸n SGTBS lµ 18,5 th¸ng tuæi (1,5 tuæi) vµ cã 48% sè trÎ ®­îc chÈn ®o¸n khi ®· trªn 6 th¸ng tuæi [25]. T¹i Thôy §iÓn, Alm vµ cs nghiªn cøu 112 trÎ SGTBS cho thÊy tû lÖ trÎ ®­îc chÈn ®o¸n trong giai ®o¹n s¬ sinh thÊp (19,6%), 48% sè trÎ ®­îc chÈn ®o¸n tr­íc 3 th¸ng tuæi [16]. T¹i Anh, trong 141 trÎ SGTBS, Raiti thÊy tû lÖ chÈn ®o¸n trong giai ®o¹n s¬ sinh lµ 6,4%, tr­íc 3 th¸ng tuæi lµ 28,4% [47]. T¹i ViÖn Nhi, theo NguyÔn ThÞ Hoµn, chØ cã 7,2% sè bÖnh nhi SGTBS ®­îc chÈn ®o¸n tr­íc 3 th¸ng tuæi vµ 30,37% ®­îc chÈn ®o¸n d­íi mét tuæi [6] Giíi SGTBS gÆp ë n÷ nhiÒu h¬n nam, tû lÖ n÷/nam nh×n chung kho¶ng 1,5/1 - 3/1 thay ®æi tïy theo c¸c t¸c gi¶. Vela [55] vµ Zhang [60] khi nghiªn cøu SGTBS t¹i Mexico vµ Trung Quèc ®Òu thÊy tØ lÖ n÷/nam lµ 1,5/1. Siebner [51] thÊy tØ lÖ nµy ë Israel lµ 5/3; Raiti [47] thÊy tØ lÖ n÷/nam ë Anh lµ 3/1; cßn t¹i Estonia tØ lÖ n÷/nam cña SGTBS lªn tíi 6/1 [45] T¹i ViÖn Nhi, theo NguyÔn ThÞ Hoµn tû lÖ n÷/nam lµ 1,7/1 [6]; cßn theo Hå Anh TuÊn tØ lÖ nµy lµ 1,69/1 [11].  Nguyªn nh©n vµ bÖnh sinh Lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p ( thyroid dysgenesis) §©y lµ nguyªn nh©n chiÕm tíi 80%-95% c¸c tr­êng hîp SGTBS [21]. Lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p bao gåm 3 lo¹i : - Kh«ng cã tuyÕn gi¸p (Athyreosis) - ThiÓu s¶n tuyÕn gi¸p (Hypo plasia) - TuyÕn gi¸p l¹c chç (Ectopia) C¬ chÕ bÖnh sinh cña lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p cßn ch­a ®­îc hiÓu biÕt ®Çy ®ñ vµ ®ang ®­îc tiÕp tôc nghiªn cøu. HiÖn nay ng­êi ta ®· biÕt ®­îc c¸c yÕu tè kÝ hiÖu lµ TTF-1, TTF-2 (Thyroid Transcription factor), PAX-8 [40,41,43] vµ TSHR (TSH Receptor) [61] qui ®Þnh sù h×nh thµnh, biÖt hãa vµ ph¸t triÓn tuyÕn gi¸p. VÞ trÝ trªn nhiÔm s¾c thÓ cña c¸c gen m· hãa cho c¸c yÕu tè trªn còng ®­îc x¸c ®Þnh: - TTF-1 ®­îc m· hãa bëi gen TITF1 trªn nhiÔm s¾c thÓ sè 14 (14q13) - TTF-2 ®­îc m· hãa bëi gen TITF2 trªn nhiÔm s¾c thÓ sè 9 ( 9q22) - Gen m· hãa PAX-8 n»m trªn nhiÔm s¾c thÓ sè 2 (2q12-14) [43] TØ lÖ dÞ tËt bÈm sinh kÌm theo lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p cao h¬n râ rÖt so víi tØ lÖ dÞ tËt bÈm sinh t¹i céng ®ång. Khi nghiªn cøu 243 trÎ SGTBS, Siebner thÊy tØ lÖ dÞ tËt bÈm sinh kÌm theo lµ 15,6%, cao h¬n nhiÒu so víi tØ lÖ dÞ tËt bÈm sinh ë céng ®ång, t¸c gi¶ cho r»ng khi cã t¸c nh©n g©y qu¸i thai t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c c¬ quan sÏ g©y dÞ tËt c¸c c¬ quan trong ®ã cã tuyÕn gi¸p [51]. Do kh¸ng thô thÓ cña TSH Cßn ®­îc gäi lµ tuyÕn gi¸p g¾n globulin miÔn dÞch øc chÕ (thyroid binding inhibitor immunoglobulin). TØ lÖ m¾c 1/50 000-1/100 000 trÎ s¬ sinh. §©y lµ nguyªn nh©n hiÕm gÆp g©y SGTGS tho¸ng qua do kh¸ng thÓ tõ ng­êi mÑ qua rau thai øc chÕ TSH g¾n vµo c¸c thô thÓ cña nã vµ dÉn ®Õn TSH kh«ng kÝch thÝch ®­îc tuyÕn gi¸p tiÕt T3 vµ T4.Thêi gian b¸n hñy cña kh¸ng thÓ nµy lµ 21 ngµy, trÎ sÏ håi phôc lóc 3 th¸ng tuæi. YÕu tè nguy c¬ lµ khi ng­êi mÑ m¾c c¸c bÖnh tuyÕn gi¸p tù miÔn nh­ viªm tuyÕn gi¸p Hashimoto, bÖnh Graves [24] Rèi lo¹n tæng hîp HMGT (thyroid dyshormonogenesis) BÖnh mang tÝnh chÊt gia ®×nh, di truyÒn lÆn nhiÔm s¾c thÓ th­êng. TriÖu chøng bÖnh th­êng xuÊt hiÖn muén cã kÌm theo b­íu cæ (x¹ h×nh tuyÕn gi¸p ë vÞ trÝ b×nh th­êng) , tØ lÖ m¾c 1/30 000-1/40 000. V× vËy nhãm bÖnh nµy cßn gäi lµ SGTBS cã b­íu cæ [12,34,48]. Dùa vµo c¸c rèi lo¹n sinh hãa thÊy cã nh÷ng rèi lo¹n tæng hîp sau : - Rèi lo¹n h÷u c¬ hãa iod : Hay gÆp nhÊt lµ do thiÕu men Peroxydase hoÆc men nµy kh«ng cã t¸c dông . BÖnh th­êng biÓu hiÖn cã b­íu cæ vµ ®«i khi xuÊt hiÖn b­íu nh©n. Khi chØ cã b­íu cæ vµ ®iÕc gäi lµ héi chøng Pendred. ChÈn ®o¸n dùa vµo nghiÖm ph¸p ®uæi Perchlorat: Gi¶m trªn 20% iod phãng x¹ ë tuyÕn gi¸p sau khi cho bÖnh nh©n uèng Perchlorat de potassium. - Rèi lo¹n ghÐp ®«i c¸c iodo Thyroxin (Coupling defect) : Cã thÓ do rèi lo¹n men ghÐp ®«i, còng cã thÓ do cÊu tróc cña thyroglobulin hoÆc do rèi lo¹n ho¹t tÝnh cña men peroxydase vµ hÖ thèng s¶n sinh H2O2. Trªn l©m sµng nhËn thÊy b­íu cæ cã tÝnh chÊt gia ®×nh kÌm theo suy gi¸p tr¹ng võa vµ kh«ng cã rèi lo¹n g× kh¸c. ChÈn ®o¸n dùa vµo lo¹i trõ c¸c rèi lo¹n kh¸c, sinh thiÕt tuyÕn gi¸p thÊy cã Ýt hay kh«ng cã T3, T4; l­îng MIT, DIT t¨ng vµ tØ lÖ MIT/DIT t¨ng. - Rèi lo¹n thñy ph©n Thyroglobulin (defects in Thyroglobulin Synthesis): ViÖc bµi tiÕt hormone gi¸p tr­íc tiªn ph¶i ph©n gi¶i Thyroglobulin. Men Peptidase vµ Protease cña lisozome tÕ bµo gi¸p gi÷ vai trß chÝnh trong ph©n gi¶i Thyroglobulin bªn trong tÕ bµo gi¸p. Khi thiÕu men nµy kh«ng gi¶i phãng hormone gi¸p nªn T3, T4 trong m¸u thÊp [34,48] - Rèi lo¹n khö iod: Do thiÕu hôt ho¹t tÝnh men desiodase nªn ¶nh h­ëng tíi khö iod cña c¸c iod protein kh«ng ph¶i hormone, c¸c MIT, DIT theo n­íc tiÓu ra ngoµi g©y thiÕu iodua. BÖnh nh©n th­êng cã b­íu cæ vµ suy gi¸p tr¹ng râ.B­íu cæ th­êng xuÊt hiÖn ngay lóc sinh [34,48] - Rèi lo¹n tæng hîp Thyroglobulin : RÊt hiÕm gÆp, míi cã kho¶ng 100 bÖnh nh©n ®­îc th«ng b¸o trªn y v¨n. Cã thÓ do thiÕu sè l­îng hay chÊt l­îng thyroglobulin. ThiÕu sè l­îng do gen cña c¸c thyroglobulin, thiÕu chÊt l­îng do rèi lo¹n tæng hîp protein. §Æc tr­ng bëi suy gi¸p tr¹ng cã b­íu cæ, thyrobulin rÊt thÊp hoÆc kh«ng cã. §Ò kh¸ng HMGT Do c¸c c¬ quan, m« kÐm ®¸p øng víi HMGT, biÓu hiÖn trªn l©m sµng lµ cã b­íu cæ; T3, T4 t¨ng cao, TSH t¨ng hoÆc b×nh th­êng, dÔ chÈn ®o¸n nhÇm lµ t×nh tr¹ng ­u n¨ng gi¸p dï l©m sµng biÓu hiÖn hoµn toµn b×nh gi¸p. C¸c triÖu chøng l©m sµng cña suy gi¸p rÊt kÝn ®¸o vµ vÉn xuÊt hiÖn tæn th­¬ng sù ph¸t triÓn t©m thÇn, thÓ chÊt. §©y lµ héi chøng cã tÝnh chÊt di truyÒn do tæn th­¬ng thô thÓ β cña HMGT [20,31,41,58]. C¸c nguyªn nh©n kh¸c - Rèi lo¹n vËn chuyÓn iod - TiÕp xóc nhiÒu víi iod phãng x¹ trong thêi kú bµo thai. - Gi¶m TSH ®¬n thuÇn. - §Ò kh¸ng t¸c dông cña TSH. - BÊt th­êng Thyrotropin realising hormone (TRH). - TiÕp xóc nhiÒu iod vµ thuèc kh¸ng gi¸p tr¹ng. - Suy gi¸p tr¹ng ë trÎ s¬ sinh non th¸ng. - ThiÕu iod vµ ®Çn ®Þa ph­¬ng. TriÖu chøng l©m sµng Tïy theo møc ®é vµ thêi gian bÞ bÖnh còng nh­ tïy theo nguyªn nh©n g©y bÖnh thÊy cã nh÷ng biÓu hiÖn l©m sµng kh¸c nhau. Suy gi¸p tr¹ng ph¸t hiÖn sím Th­êng gÆp do lo¹n s¶n tuyÕn gi¸p, rÊt Ýt gÆp do rèi lo¹n tång hîp. TrÎ míi ®Î cã triÖu chøng : - ChiÒu cao gi¶m, c©n nÆng th­êng lín h¬n b×nh th­êng hoÆc b×nh th­êng. - H¹ th©n nhiÖt - TrÎ biÕng ¨n, mót bó kÐm, bó l©u, t¸o bãn. - Vµng da sím vµ kÐo dµi. - Khã thë, tÝm t¸i. - Tãc rËm, kh«, th«, l«ng mµy th­a, rËm l«ng ë l­ng. - Th©m nhiÔm ë cung mµy vµ mòi, da l¹nh, kh«, cã c¸c v©n tÝm - Thãp tr­íc vµ sau réng, c¸c ®­êng khíp réng. - Khãc khµn, l­ìi to dµy, m«i dµy. - Gi¶m tr­¬ng lùc c¬, tho¸t vÞ rèn. - TrÎ kh«ng khãc hoÆc khãc Ýt, ngñ nhiÒu, thê ¬ víi xung quanh. - Cµng ngµy cµng thÊy chËm lín râ, lïn kh«ng c©n ®èi, c¸c chi ng¾n. - ChËm ph¸t triÓn tinh thÇn vµ vËn ®éng. SGTBS ®Õn muén Th­êng do l¹c chç tuyÕn gi¸p, trªn l©m sµng cã thÓ thÊy biÓu hiÖn suy gi¸p tr¹ng nh­ng c¸c triÖu chøng th­êng kh«ng ®Çy ®ñ. TriÖu chøng chñ yÕu: - TrÎ chËm lín, lïn kh«ng c©n ®èi. - §Çu to, mÆt th«, mòi tÑt, m¸ phÞ, m¾t hïm hôp, m«i dµy, tãc mäc thÊp. - Da kh«, phï niªm, bông to, tho¸t vÞ rèn, t¸o bãn. - ChËm ph¸t triÓn tinh thÇn vµ vËn ®éng SGTBS ë trÎ s¬ sinh BiÓu hiÖn l©m sµng SGTBS ë trÎ s¬ sinh th­êng kh«ng râ rµng , do vËy tû lÖ ph¸t hiÖn SGTBS ë trÎ s¬ sinh cßn rÊt thÊp. §Ó t¹o thuËn lîi cho viÖc ph¸t hiÖn sím trªn l©m sµng , cã thÓ cho ®iÓm l©m sµng(®iÓm Appgar): + Tho¸t vÞ rèn : 2 ®iÓm + Phï niªm, bé mÆt ®Æc biÖt : 2 ®iÓm + T¸o bãn : 2 ®iÓm + Giíi n÷ : 1 ®iÓm + Da xanh, l¹nh, h¹ th©n nhiÖt : 1 ®iÓm. + L­ìi to : 1 ®iÓm + Vµng da kÐo dµi : 1 ®iÓm + Tr­¬ng lùc c¬ gi¶m : 1 ®iÓm + Da kh« : 1 ®iÓm + Thãp sau réng : 1 ®iÓm + Thai qu¸ 40 tuÇn : 1 ®iÓm + C©n nÆng sau sinh trªn 3,5 kg : 1 ®iÓm Khi cã trªn 5 ®iÓm lµ gîi ý cã thÓ m¾c SGTBS, cÇn lµm xÐt nghiÖm ®Ó chÈn ®o¸n x¸c ®Þnh. TriÖu chøng cËn l©m sµng - XÐt nghiÖm n