Đề tài Định hướng và những giải pháp đổi mới kế hoạch hoá ở Việt Nam
Một thời gian khá dài trước đây, Việt Nam đã từng duy trì một nền kinh tế tập trung bao cấp với sự điều tiết trực tiếp những hoạt động kinh tế thông qua quá trình đưa ra những quyết định mang tính pháp lệnh từ trung ương. Các hoạt động kinh tế của các cấp địa phương đều tiến hành theo những chỉ tiêu cụ thể do nhà nước giao. Trong thời kỳ này có thể nói rằng KHH nền kinh tế quốc dân là đặc trưng và là tính ưu việt riêng của cơ chế tập trung, nó đã giúp nước ta huy động được các nguồn lực phục vụ cho công cuộc kháng chiến thành công. Tuy nhiên, việc duy trì quá lâu cơ chế tập trung đã thủ tiêu tính năng động và hiệu quả của các hoạt động kinh tế. Đặc biệt là trong cơ chế thị trường hiện nay thì một nền kinh tế mang tính cấp phát với hệ thống chỉ tiêu chằng chịt không còn phù hợp nữa. Ngày nay, trước xu thế hội nhập quốc tế diễn ra mạnh mẽ và sự biến động khôn lường của cơ chế thị trường thì Nhà nước chỉ nên giữ vai trò điều tiết vĩ mô và định hướng phát triển cho nền kinh tế, tạo một môi trường vĩ mô thuận lợi cho các hoạt động kinh tế. Vì vậy, KHH với vai trò là một trong những công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước cũng cần phải có sự đổi mới phù hợp với yêu cầu thực tế. Tại Đại hội IX, Đảng ta cũng đã khẳng định “ cần tiếp tục tạo lập đồng bộ các yếu tố thị trường, đổi mới và nâng cao hiệu lực quản lý kinh tế của nhà nước”, đồng thời “ Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế. Đổi mới hơn nữa công tác kế hoạch hoá, nâng cao chất lượng xây dựng các chiến lược, quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội”. Chính vì những lý do trên, bài nghiên cứu này không có mục đích gì khác là nhằm giúp người đọc hiểu rõ hơn vì sao cần phải đổi mới công tác KHH ở Việt Nam, thấy được những bước tiến trong công tác KHH ở nước ta, kinh nghiệm về làm KHH ở một số nước, và từ đó đưa ra những ý kiến về phương hướng đổi mới công tác KHH và từ đó đưa ra những ý kiến về phương hướng đổi mới công tác KHH ở Việt Nam. Bài viết kết cấu gồm ba phần: Phần I: Lời mở đầu Phần II: Những đổi mới trong công tác KHH ở Việt Nam và những phương hướng tiếp tục đổi mới công tác KHH ở Việt Nam. Phần II gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở của vấn đề đổi mới công tác KHH ở Việt Nam. Chương 2: Những đổi trong công tác KHH ở Việt Nam trong thời gian qua. Chương 3: Phương hướng tiếp tục đổi mới công tác KHH ở nước ta trong thời gia tới. Phần III: Kết luận Nhóm tác giả xin chân thành cảm ơn sự hướng dẫn của thầy giáo Ngô Thắng Lợi, đồng cảm ơn thầy Phạm Thanh Hưng đã giúp đỡ nhóm tác giả trong quá trình viết bài. Mặc dù đã có nhiều cố gắng xong không tránh khỏi những thiếu sót, nhóm tác giả rất mong có được sự đóng góp ý kiến từ phía bạn đọc. Nhóm tác giả xin chân thành cảm ơn.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Định hướng và những giải pháp đổi mới kế hoạch hoá ở Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Lêi më ®Çu
Mét thêi gian kh¸ dµi tríc ®©y, ViÖt Nam ®· tõng duy tr× mét nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp víi sù ®iÒu tiÕt trùc tiÕp nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ th«ng qua qu¸ tr×nh ®a ra nh÷ng quyÕt ®Þnh mang tÝnh ph¸p lÖnh tõ trung ¬ng. C¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña c¸c cÊp ®Þa ph¬ng ®Òu tiÕn hµnh theo nh÷ng chØ tiªu cô thÓ do nhµ níc giao. Trong thêi kú nµy cã thÓ nãi r»ng KHH nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ ®Æc trng vµ lµ tÝnh u viÖt riªng cña c¬ chÕ tËp trung, nã ®· gióp níc ta huy ®éng ®îc c¸c nguån lùc phôc vô cho c«ng cuéc kh¸ng chiÕn thµnh c«ng.
Tuy nhiªn, viÖc duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ tËp trung ®· thñ tiªu tÝnh n¨ng ®éng vµ hiÖu qu¶ cña c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §Æc biÖt lµ trong c¬ chÕ thÞ trêng hiÖn nay th× mét nÒn kinh tÕ mang tÝnh cÊp ph¸t víi hÖ thèng chØ tiªu ch»ng chÞt kh«ng cßn phï hîp n÷a. Ngµy nay, tríc xu thÕ héi nhËp quèc tÕ diÔn ra m¹nh mÏ vµ sù biÕn ®éng kh«n lêng cña c¬ chÕ thÞ trêng th× Nhµ níc chØ nªn gi÷ vai trß ®iÒu tiÕt vÜ m« vµ ®Þnh híng ph¸t triÓn cho nÒn kinh tÕ, t¹o mét m«i trêng vÜ m« thuËn lîi cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. V× vËy, KHH víi vai trß lµ mét trong nh÷ng c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc còng cÇn ph¶i cã sù ®æi míi phï hîp víi yªu cÇu thùc tÕ.
T¹i §¹i héi IX, §¶ng ta còng ®· kh¼ng ®Þnh “ cÇn tiÕp tôc t¹o lËp ®ång bé c¸c yÕu tè thÞ trêng, ®æi míi vµ n©ng cao hiÖu lùc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc”, ®ång thêi “ TiÕp tôc ®æi míi c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc ®èi víi nÒn kinh tÕ. §æi míi h¬n n÷a c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸, n©ng cao chÊt lîng x©y dùng c¸c chiÕn lîc, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi”.
ChÝnh v× nh÷ng lý do trªn, bµi nghiªn cøu nµy kh«ng cã môc ®Ých g× kh¸c lµ nh»m gióp ngêi ®äc hiÓu râ h¬n v× sao cÇn ph¶i ®æi míi c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam, thÊy ®îc nh÷ng bíc tiÕn trong c«ng t¸c KHH ë níc ta, kinh nghiÖm vÒ lµm KHH ë mét sè níc, vµ tõ ®ã ®a ra nh÷ng ý kiÕn vÒ ph¬ng híng ®æi míi c«ng t¸c KHH vµ tõ ®ã ®a ra nh÷ng ý kiÕn vÒ ph¬ng híng ®æi míi c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam.
Bµi viÕt kÕt cÊu gåm ba phÇn:
PhÇn I: Lêi më ®Çu
PhÇn II: Nh÷ng ®æi míi trong c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam vµ nh÷ng ph¬ng híng tiÕp tôc ®æi míi c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam.
PhÇn II gåm 3 ch¬ng:
Ch¬ng 1: C¬ së cña vÊn ®Ò ®æi míi c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam.
Ch¬ng 2: Nh÷ng ®æi trong c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam trong thêi gian qua.
Ch¬ng 3: Ph¬ng híng tiÕp tôc ®æi míi c«ng t¸c KHH ë níc ta trong thêi gia tíi.
PhÇn III: KÕt luËn
Nhãm t¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n sù híng dÉn cña thÇy gi¸o Ng« Th¾ng Lîi, ®ång c¶m ¬n thÇy Ph¹m Thanh Hng ®· gióp ®ì nhãm t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh viÕt bµi. MÆc dï ®· cã nhiÒu cè g¾ng xong kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, nhãm t¸c gi¶ rÊt mong cã ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn tõ phÝa b¹n ®äc. Nhãm t¸c gi¶ xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
Ch¬ng 1:
C¬ së cña vÊn ®Ò ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ë ViÖt Nam.
1.1. KÕ ho¹ch ho¸ ë c¸c níc trªn thÕ giíi
Kinh nghiÖm cña c¸c nícph¸t triÓn:
KHH ë Ph¸p : Níc Ph¸p lµ mét níc cã nÒn kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn, ®ång thêi níc tõ l©u ®· cã mét nhµ níc m¹nh, gi÷ vai trß rÊt quan träng tong ®êi sèng kinh tÕ, x· héi. Vµ c«ng t¸c KHH ë ®©y còng tiÕn hµnh theo mét ph¬g thøc riªng víi hai ®Æc ®iÓm næi bËt lµ: thø nhÊt, KHH chñ yÕu mang tÝnh híng dÉn chø kh«ng b¾t buéc. Thø hai, KHH liªn tôc biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn.
Tuy cã nhiÒu ®iÓm tiÕn bé nhng theo nhËn xÐt cña nhiÒu häc gi¶ ph¬ng T©y, KHH cña Ph¸p vÉn cßn thuéc lo¹i nÆng nÒ, cã phÇn cæ hñ, tiÕn triÓn kh«ng kÞp víi thêi ®¹i.
Tõ n¨m 1975, do sù ph¸t triÓn kh«ng ngõng cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi víi nhiÒu biÕn ®æi to lín, h¬n thÕ ë Ph¸p l¹i diÔn ra cuéc khñng ho¶ng KHH trÇm träng, nªn qu¸ t×nh c¶i c¸ch KHH ngµy cµng ®îc thóc ®Èy mét c¸ch khÈn tr¬ng. Vµ tõ thËp kû 80, nhÊt lµ ®Çu thËp kû 90, sù thay ®æi trong c«ng t¸c KHH ë Ph¸p diÔn ra theo c¸c néi dung sau:
VÒ nhiÖm vô vµ néi dung cña kÕ ho¹ch tËp trung chñ yÕu vµo c«ng t¸c dù b¸o vµ cung cÊp nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu tiÕt uyÓn chuyÓn nh»m vËn hµnh tèt h¬n c¬ chÕ thÞ trêng, ®ång thêi thiÕt lËp mét khu«n khæ nhÊt qu¸n c¸c môc tiªu vµ chÝnh s¸ch c«ng trung h¹n, cè g¾n víi mét tÇm nh×n dµi h¹n.
VÒ ph¬ng ph¸p lËp kÕ ho¹ch: t¨ng cêng sù tham gia ®ãng gãp cña c¸c viÖn, c¸c tung t©m, c¸c nhµ khoa häc; N©ng cao chÊt lîng dù b¸o; VÉn ®¶m b¶o nguyªn t¾c th¬ng th¶o víi mäi t¸c nh©n kinh tÕ; N©ng cao tr×nh ®é vµ nhËn thøc vÒ viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hiÖn kÕ ho¹ch vµ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ.
KHH kinh tÕ vÜ m« ë NhËt B¶n: NhËt B¶n ®· sím x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng ngay tõ nh÷ng cuéc c¶i c¸ch díi thêi kú Minh TrÞ duy t©n tõ n¨m 1868, nhng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ChÝnh phñ NhËt ®· kh«ng sö dông c«ng cô KHH trong qu¶n lý kinh tÕ. Mµ ngîc l¹i, hÖ thèng KHH ë NhËt cã nh÷ng nÐt ®éc ®¸o vµ KHH ®· ®ãng vai trß quan träng trong nhiÒu lÜnh vùc.
§iÓm næi bËt trong c«ng t¸c KHH ë NhËt, ®ã lµ m« h×nh KHH “cuèn chiÕu”: mçi kú kÕ ho¹ch thêng ®îc kÕt thóc sím h¬n dù kiÕn vµ thay thÕ b»ng kú kÕ ho¹ch míi; c¸c kÕ ho¹ch thêng gèi ®Çu lªn nhau. M« h×nh KHH nµy thÓ hiÖn tÝnh n¨ng ®éng, nh¹y bÐn vµ ®¸p øng ®îc sù thay ®æi nhanh chãng cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
KHH kinh tÕ cña NhËt B¶n chó träng v¹ch ra c¸c biÖn ph¸p chÝnh s¸ch mµ ChÝnh phñ ®Þnh sö dông ®Ó qu¶n lý nÒn kinh tÕ xÐt tõ gãc ®é ph¸t triÓn dµi h¹n. Cßn c¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn chñ yÕu lµ kÕ ho¹ch ®Þnh híng, t¹o nh÷ng tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i h×nh kinh tÕ.
Víi m« h×nh KHH kiÓu “ cuèn chiÕu”, NhËt B¶n ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, vµ ®©y còng lµ bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u cho ViÖt Nam trong viÖc ®æi míi c«ng t¸c KHH thêi gian tíi.
KHH ë c¸c níc ®ang ph¸t triÓn: trong nh÷ng thËp niªn ®Çu tiªn cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn ®· coi kÕ ho¹ch ho¸ quèc gia trùc tiÕp lµ c¬ chÕ tæ chøc duy nhÊt gióp hä vît qua nh÷ng trë ng¹i to lín ®èi víi sù ph¸t triÓn vµ duy tr× t¨ng trëng cao.
Nhng ®Õn thËp niªn 60, th× c¸c níc ®ang ph¸t triÓn l©m vµo thêi kú khñng ho¶ng KHH. Sù khñng ho¶ng nµy ®· dÉn ®Õn sù thay ®æi lín, c¨n b¶n trong c«ng t¸c KHH kÓ tõ thËp niªn 70: Néi dung cña kÕ ho¹ch ngµy cµng ®Çy ®ñ h¬n, bao hµm kh«ng chØ vÒ kinh tÕ mµ cßn c¶ x· héi, m«i trêng; B¶o ®¶m tÝnh chÊt thùc tÕ h¬n cña hÖ thèng KHH; Quy tr×nh lËp kÕ ho¹ch còng ®îc thay ®æi theo híng t¨ng cêng chÊt lîng cña hÖ thèng sè liÖu, th«ng tin, t¨ng cêng mèi quan hÖ gi÷a c¸c nhµ kÕ ho¹ch víi c¸c nhµ qu¶n lý vµ c¸c nhµ chÝnh trÞ. Víi sù thay ®æi trªn th× hÖ thèng KHH ngµy cµng gi÷ vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc nµy.
1.2.C¬ së thùc tiÔn cña vÊn ®Ò ®æi míi c«ng t¸c KHH ë ViÖt Nam.
Nghiªn cøu lÞch sö c¸c häc thuyÕt kinh tÕ, chóng ta thÊy r»ng: VÊn ®Ò Nhµ níc vµ thÞ trêng lµ mèi quan t©m hµng ®Çu cña nhiÒu nhµ kinh tÕ trong nhiÒu thËp kû qua, kh«ng nh÷ng ë níc ta mµ cßn ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, v× muèn t×m ra m« h×nh qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« thÝch hîp vµ cã hiÖu qu¶ h¬n.
ë ViÖt Nam, trong suèt mét thêi gian ®· duy tr× c¬ chÕ tËp trung víi c«ng cô KHH lµ chñ yÕu, thÞ trêng hÇu nh kh«ng cã vai trß g×, bëi v× toµn bé kÕ ho¹ch s¶n xuÊt ®Òu phô thuéc vµo c¸c chØ tiªu mµ Nhµ níc giao cho. Mét nÒn kinh tÕ hoµn toµn kh«ng cã sù c¹nh tranh.
Víi c¬ chÕ nµy, chóng ta ®· thùc hiÖn thµnh c«ng c¸c môc tiªu kh«i phôc, c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kinh tÕ sau hoµ b×nh 1954, gãp phÇn vµo sù thµnh c«ng cña c«ng cuéc kh¸ng chiÕn chèng ®Õ quèc Mü x©m lîc.
Tuy vËy, sau n¨m 1975, t×nh kinh tÕ trong níc vµ thÕ giíi cã nhiÒu sù biÕn ®æi to lín. ChÝnh tõ yªu cÇu cña vÊn ®Ò s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ ®· n¶y sinh vÊn ®Ò cÇn ph¶i ®æi míi c«ng t¸c KHH cho phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña thùc tÕ.
§¹i héi lÇn thø VIII cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®· x¸c ®Þnh “C¬ chÕ kinh tÕ ¸p dông ë ViÖt Nam lµ c¬ chÕ thÞ trêng cã sù ®iÒu tiÕt cña ChÝnh phñ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa”.
Kh¸c víi nhiÒu níc cã nÒn kinh tÕ chuyÓn ®æi, ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam kh«ng cã nghÜa lµ tõ bá hoÆc coi nhÑ KHH kinh tÕ vÜ m«, mµ yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i cã nh÷ng nh÷ng thay ®æi cÇn thiÕt, ®¸p øng ®îc nh÷ng ®ßi hái vµ ®iÒu kiÖn míi cña nÒn kinh tÕ. Muèn ®¸p øng ®îc c¸c yªu cÇu ®ã, ®ßi hái ph¶i ®æi míi m¹nh h¬n n÷a c¸c c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m«, trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¶i ®æi míi c«ng t¸c KHH. NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø t Ban chÊp hµnh Trung ¬ng kho¸ VIII ®· kh¼ng ®Þnh chñ tr¬ng ®æi míi qu¶n lý nhµ níc vÒ kinh tÕ – x· héi lµ “ ChuyÓn m¹nh sang qu¶n lý kinh tÕ – x· héi b»ng tæ chøc, luËt ph¸p, chÝnh s¸ch, chÕ ®é, quy ho¹ch, gi¸o dôc, thuyÕt phôc, thanh tra, kiÓm tra vµ rÊt quan träng lµ b»ng c¸c c«ng cô qu¶n lý vÜ m« vµ søc m¹nh kinh tÕ cña Nhµ níc(…), ®Èy m¹nh c«ng t¸c ho¹ch ®Þnh vµ híng dÉn thùc hiÖn chiÕn lîc, quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¶t triÓn…”.
Nh vËy, ®èi víi ViÖt Nam, KHH lµ mét c«ng cô qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« hÕt søc quan träng. V× vËy, cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi c«ng t¸c KHH trªn tÊt c¶ c¸c ph¬ng diÖn, tõ t duy, quan ®iÓm ®Þnh híng, néi dung, ph¬ng ph¸p cho ®Õn c¬ cÊu tæ chøc vµ c¸ch thøc chØ ®¹o kÕ ho¹ch nh»m ®¸p øng ®îc ®Çy ®ñ h¬n c¸c nhu cÇu cña sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
Ch¬ng 2:
qu¸ tr×nh ®æi míi kÕ ho¹ch ho¸ ë viÖt nam
2.1. Thùc tr¹ng ®æi míi c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ë ViÖt Nam.
KÕ ho¹ch ho¸ trong c¬ chÕ cò ®îc coi lµ c«ng cô chñ yÕu nhÊt ®Ó qu¶n ký kinh tÕ. Th«ng qua hÖ thèng c¸c c¬ quan kÕ ho¹ch nhµ níc tõ trung ¬ng ®Õn ®Þa ph¬ng ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch, giao chØ tiªu kÕ ho¹ch cho c¸c c¬ së kinh tÕ, ®iÒu hµnh, theo dâi vµ xÐt duyÖt viÖc hoµn thµnh kÕ ho¹ch ho¸ mµ nhµ níc cã thÓ chØ huy ®îc nÒn kinh tÕ. ViÖc thùc hiÖn c¬ chÕ ®ã ®Õn ®Çu thËp kû 80 ®· trë thµnh lùc c¶n ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ.
C«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi k× nµy ®îc c¶i tiÕn dÇn theo híng chuyÓn tõ ho¹ch ho¸ tËp trung mang tÝnh chÊt ph¸p lÖnh trùc tiÕp sang kÕ ho¹ch ho¸ gi¸n tiÕp. Nhµ níc x©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn víi c¸c môc tiªu lín, c¸c chØ tiªu kinh tÕ chñ yÕu vµ ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ b»ng c¸c chÝnh s¸ch, c¸c c«ng cô kinh tÕ vÜ m« ®Ó dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ theo ®Þnh híng ®Ò ra cho tõng giai ®o¹n. C¸c c¬ quan nhµ níc chó träng h¬n vµo viÖc nghiªn cøu chiÕn lîc, x©y dùng quy ho¹ch, kÕ ho¹ch dµi h¹n, trung h¹n, b¶o ®¶m c¸c quan hÖ c©n ®èi tæng hîp nÒn kinh tÕ vµ x©y dùng chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch nhµ níc ®Ò ra. Nhµ níc còng cã thÓ triÓn khai thùc hiÖn kÕ ho¹ch th«ng qua c¸c ch¬ng tr×nh môc tiªu, c¸c dù ¸n cô thÓ.
2.1.1. X©y dùng chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi.
NÐt næi bËt trong c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ h¬n 10 n¨m qua lµ kÕ ho¹ch ho¸ ®· chuyÓn dÇn tõ kÕ ho¹ch ho¸ ph¸p lÖnh sang kÕ ho¹ch ho¸ ®Þnh híng víi viÖc tËp trung nç lùc x©y dùng chiÕn lù¬c ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, x©y dùng quy ho¹ch ph¸t triÓn. ViÖc t¨ng cêng nghiªn cøu x©y dùng chiÕn lîc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn ®· t¹o ra c¬ së khoa häc vµ thùc tiÔn cho c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ trung h¹n vµ kÕ ho¹ch ho¸ hµng n¨m.
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII cña ®¶ng (1991) lÇn ®Çu tiªn ®· ®a ra b¶n chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi thêi k× 1991 - 2000 víi môc tiªu tæng qu¸t lµ ®a ®Êt níc ta ra khái t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, æn ®Þnh t×nh h×nh chÝnh trÞ – x· héi phÊn ®Êu vît qua t×nh tr¹ng nghÌo vµ kÐm ph¸t triÓn, c¶i thiÖn ®êi sèng, cñng cè quèc phßng an ninh, t¹o ®iÒu kiÖn cho ®Êt níc ph¸t triÓn nhanh h¬n vµo ®Çu thÕ kû XXI. Quan ®iÓm ph¸t triÓn cña chiÕn lîc 1991-2000:
Ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi theo con ®êng cñng cè ®éc lËp d©n téc vµ x©y dùng CNXH ë níc ta lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn d©n giµu, níc m¹nh, tiÕn lªn hiÖn ®¹i trong mét x· héi mµ nh©n d©n lµm chñ, nh©n ¸i, cã v¨n ho¸, cã kû c¬ng, xãa bá ¸p bøc bÊt c«ng t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do h¹nh phóc; Mäi ngêi ®îc tù do kinh doanh theo ph¸p luËt, ®îc b¶o hé quyÒn së h÷u vµ thu nhËp hîp ph¸p. NÒn kinh tÕ cã nhiÒu thµnh phÇn víi nhiÒu d¹ng së h÷u vµ h×nh thøc tæ chøc kinh doanh; NÒn kinh tÕ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc; Më réng quan hÖ kinh tÕ; HiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi lµ tiªu chuÈn quan träng nhÊt; Ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o, khoa häc c«ng nghÖ; T¨ng trëng kinh tÕ ph¶i g¾n víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, ph¸t triÓn v¨n ho¸, b¶o vÖ m«i trêng; D©n chñ ho¸ ®êi sèng x· héi; KÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi víi æn ®Þnh vµ ®æi míi vÒ chÝnh trÞ, t¨ng cêng cñng cè quèc phßng an ninh, gi÷ v÷ng an ninh chÝnh trÞ, trËt tù an toµn x· héi .
KÕt qu¶ ®¹t ®îc lµ nÒn kinh tÕ cã bíc ph¸t triÓn vÒ lùc lîng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®êi sèng vËt chÊt, tinh thÇn cña nh©n ®©n ta ®îc c¶i thiÖn râ rÖt, v¨n ho¸ x· héi kh«ng ngõng tiÕn bé; ThÕ vµ lùc cña ®Êt níc h¬n h¼n 10 n¨m tríc, kh¶ n¨ng tù chñ ®îc n©ng lªn, t¹o thªm ®iÒu kiÖn ®Èy m¹nh CNH - H§H ®Êt níc.
Nguyªn nh©n cña nh÷ng kÕt qu¶ nµy lµ ®êng lèi ®æi míi ®óng ®¾n cña §¶ng cïng nh÷ng cè g¾ng vµ tiÕn bé trong c«ng t¸c qu¶n lý cña nhµ níc ®· ph¸t huy ®îc nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh lµ ý chÝ kiªn cêng, tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o vµ nç lùc phÊn ®Êu cña nh©n d©n ta.
ChiÕn lîc nµy ®îc ®iÒu chØnh th«ng qua ®¹i héi §¶ng lÇn thø VIII (1996) víi träng t©m ®Èy m¹nh CNH - H§H ®Êt níc. §©y lµ sù më ®Çu giai ®o¹n ¸p dông phèi hîp chiÕn lîc víi quy ho¹ch, gi÷a quy ho¹ch víi kÕ ho¹ch trung h¹n vµ ng¾n h¹n trong hÖ thèng kÕ ho¹ch ho¸. ChiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Ò ra môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ phï hîp cã néi dung ®¸p øng ®îc yªu cÇu cña c«ng cuéc ®æi míi ®Êt nø¬c, ph¸t huy tiÒm lùc trong níc vµ thu hót nguån lùc bªn ngoµi, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc x©y dùng c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ phï hîp víi ®iÒu kiÖn chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng.
§¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX (2004) ®· ®Ò ra chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi 10 n¨m 2001-2010 víi môc tiªu tæng qu¸t lµ: §a níc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn; N©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh thÇn cña nh©n d©n; T¹o nÒn t¶ng ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i. Nguån lùc con ngêi, n¨ng lùc khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕt cÊu h¹ tÇng, tiÒm lùc kinh tÕ, quèc phßng, an ninh ®îc t¨ng cêng, thÓ chÕ kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ®îc h×nh thµnh vÒ c¬ b¶n; VÞ thÕ cña níc ta trªn trêng quèc tÕ ®îc n©ng cao. ChiÕn lîc ph¸t triÓn KT-XH 2001-2010 ®· ®Ò ra n¨m quan ®iÓm ph¸t triÓn: Ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng, t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi thùc hiÖn tiÕn bé, c«ng b»ng x· héi vµ b¶o vÖ m«i trêng; Coi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ nhiÖm vô trung t©m, x©y dùng ®ång bé nÒn t¶ng cho mét níc c«ng nghiÖp lµ yªu cÇu cÊp thiÕt; §Èy m¹nh c«ng cuéc ®æi míi, t¹o ®éng lùc gi¶i phãng vµ ph¸t huy mäi nguån lùc; G¾n chÆt viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ víi chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ; KÕt hîp chÆt chÏ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi víi quèc phßng an ninh.
Sù xuÊt hiÖn cña b¶n chiÕn lîc ®Çu tiªn ®· gióp chóng ta cã ®îc c¸i nh×n râ nÐt h¬n vÒ t¬ng lai cña ®Êt níc, vÒ c¸i ®Ých mµ ®Êt níc ta sÏ híng tíi, tõ ®ã, sÏ x¸c ®Þnh ®îc híng ®i cña m×nh mét c¸ch cã c¬ së h¬n vµ thªm tin tëng vµo nh÷ng chÝnh s¸ch Nhµ níc ®Ò ra.
2.1.2. VÒ c«ng t¸c quy ho¹ch ph¸t triÓn:
Kh«ng thÓ thiÕu ®îc quy ho¹ch trong lý thuyÕt vµ thùc tiÔn cña KHH. Nªó chiÕn lîc ph¸t triÓn lµ v¹ch ra c¸c ®êng nÐt híng ®¹o cho sù ph¸t triÓn trong mét thêi gian dµi th× quy ho¹ch ph¸t triÓn thÓ hiÖn tÇm nh×n, sù bè trÝ chiÕn lù¬c vÒ thêi gian va kh«ng gian l·nh thæ, x©y dùng khung vÜ m« vÒ tæ chøc kh«ng gian ®Ó chñ ®éng híng tíi môc tiªu, ®¹t hiÖu qu¶ cao, ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
Trªn thùc tÕ, tËp trung søc x©y dùng chiÕn lîc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n lín trong c¶ níc vµ cho tõng ngµnh, tõng vïng, tõng lÜnh vùc. Thùc hiÖn ph¬ng ch©m nµy, trong nh÷ng n¨m qua Nhµ níc ®· thùc hiÖn quy ho¹ch mét sè ngµnh nh: ®iÖn lùc, bu chÝnh viÔn th«ng, giao th«ng vËn t¶i c¸c khu c«ng nghiÖp, khu chÕ xuÊt, t¹o c¬ së cho sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, ®ãng gãp mét phÇn kh«ng nhá cho c«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ.
ViÖc h×nh thµnh c¸c vïng kinh tÕ träng ®iÓm ë miÒn B¾c, miÒn Nam vµ miÒn Trung ®· t¹o ra nh÷ng khu vùc ph¸t triÓn tËp trung thu hót c¸c nhµ ®Çu t, ®Æc biÖt lµ c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, ®· lµm thay ®æi kh«ng nh÷ng bé mÆt KT - XH ë nh÷ng vïng nµy mµ cßn gãp phÇn quan träng cho t¨ng trëng cña toµn nÒn kinh tÕ, t¹o ®iÒu kiÖn thóc ®Èy c¸c vïng l©n cËn ph¸t triÓn thµnh vÖ tinh cña nh÷ng cùc ph¸t triÓn trªn.
Nh×n chung c«ng t¸c quy ho¹ch ®· cã nh÷ng cè g¾ng vµ chuyÓn biÕn bíc ®Çu, ®· g¾n ®îc môc tiªu chiÕn lîc vµo néi dung quy ho¹ch, x¸c ®Þnh ®îc tiÒm n¨ng, ®Þnh híng ph¸t triÓn cho tõng vïng, tõng ®Þa ph¬ng. Tµi liÖu quy ho¹ch ®· bíc ®Çu gióp cho c¸c cÊp l·nh ®¹o ë trung ¬ng vµ ®Þa ph¬ng x¸c ®Þnh môc tiªu, nhiÖm vô vµ t¨ng cêng sù chØ ®¹o ph¸t triÓn KT-XH ë tõng ®Þa ph¬ng còng nh c¶ níc.
C«ng t¸c ph©n vïng quy ho¹ch ®· cã sù ®æi míi vµ ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Lóc ®Çu, chóng ta chia c¶ níc thµnh bèn vïng vµ sau ®ã ®· ®îc thay ®æi vµ chia c¶ níc thµnh bÈy vïng.
Sù ®æi míi trong c«ng t¸c quy ho¹ch lµ mét trong nh÷ng ®iÓm ®æi míi trong c«ng t¸c lµm kÕ ho¹ch ë níc ta. Tõ ®ã gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc, còng nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña chÝnh vïng ®ã th«ng qua thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi.
2.1.3. VÒ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ph¸t triÓn.
KÕ ho¹ch ph¸t triÓn lµ sù cô thÓ ho¸ cña chiÕn lîc vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, lµ mét c«ng cô ®Þnh híng ®îc thÓ hiÖn b»ng hÖ th«ngs c¸c chØ tiªu môc tiªu, c¸c chØ biÖn ph¸p vµ c¸c gi¶i ph¸p chÝnh s¸ch c¬ b¶n ¸p dông trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh.
2.1.3.1. ChuyÓn dÇn träng t©m sang KHH ®Þnh híng ph¸t triÓn n¨m n¨m.
Trªn c¬ së chiÕn lîc ph¸t triÓn KT-XH vµ quy ho¹ch ph¸t triÓn, c¸c kÕ ho¹ch n¨m:1991-1995 vµ 1996-2000 ®· ®îc x©y dùng v¬Ý nh÷ng thay ®æi lín vÒ néi dung nh: t¨ng cêng KHH vÜ m«; Tõng bíc xo¸ bá KHH mÖnh lÖnh vµ gi¶m ®Õn møc tèi thiÓu c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh, chuyÓn sang KHH ®Þnh híng, chó ý h¬n ®Õn c¸c chØ tiªu trªn c¸c lÜnh vùc x· héi, khoa häc vµ c«ng nghÖ; §· cã nhiÒu cè g¾ng x©y dùng vµ ®iÒu hµnh ®¶m b¶o c¸c c©n ®èi lín trong KHH gi¸ trÞ; X©y dùng vµ thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh dù ¸n quèc gia; Chó trong x©y dùng c¬ së h¹ tÇng KT-XH; Më réng quan hÖ ®èi ngo¹i vµ hîp t¸c quèc tÕ.
Ph¬ng ph¸p x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch n¨m n¨m bíc ®Çu cã sù ®æi míi trong lÜnh vùc ng©n s¸ch, chuyÓn tõ ph¬ng ph¸p truyÒn thèng hay ph¬ng ph¸p x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch n¨m n¨m thêi kú cè ®Þnh sang ph¬ng ph¸p ®æi míi hay ph¬ng ph¸p x©y dùng vµ qu¶n lý kÕ ho¹ch n¨m n¨m theo m« h×nh cuèn chiÕu. Cô thÓ:
ChuyÓn tõ viÖc thêi kú cña n¨m n¨m lµ cè ®Þnh sang thêi gian cña kú kÕ ho¹ch lµ n¨m n¨m nhng thêi kú kÕ ho¹ch cã sù thay ®æi tøc lµ lu©n chuyÓn theo kiÓu cuèn chiÕu.
ChuyÓn tõ viÖc c¸c chØ tiªu ®ù¬c x©y dùng lµ c¸c chØ tiªu ®îc tÝnh b×nh qu©n cho mét n¨m cña c¶ kú kÕ ho¹ch hoÆc lµ tÝnh cô thÓ ®Ých ®¹t ®îc cho n¨m cuèi cïng sang x©y dùng chØ tiªu cô thÓ cho n¨m ®Çu tiªn, sau ®ã dù tÝnh chØ tiªu cho n¨m tiÕp theo vµ dù b¸o c¸o chØ tiªu c¬ b¶n cho ba n¨m cßn l¹i; Sau mét n¨m, trªn c¬ së kÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch cña n¨m ®ã kÕt hîp víi nh÷ng t×nh h×nh cô thÓ cña thÞ trêng mµ chóng ta dù kiÕn ®îc; Tõ ®ã c¸c nhµ kÕ ho¹ch sÏ x©y dùng kÕ ho¹ch cô thÓ cho n¨m thø hai vµ n¨m thø hai sÏ lµ n¨m ®Çu cña thêi kú míi vµ x©y dùng chØ tiªu cho n¨m th ba tøc lµ n¨m thø hai cña thêi kú míi vµ dù b¸o c¸c chØ tiªu c¬ b¶n cho n¨m cuèi míi.
2.1.3.2. VÒ kÕ ho¹ch hµng n¨m.
KÕ ho¹ch hµng n¨m còng ®· chó träng ®Õn nh÷ng c©n ®èi lín, ®Æc biÖt lµ c©n ®èi tµi chÝnh- tiÒn tÖ, c©n ®èi c¸n c©n thanh to¸n quèc tÕ, c©n ®èi vèn ®Çu t toµn x· héi. ChÝnh s¸ch tµi kho¸, tiÒn tÖ vµ chinh s¸ch tû gi¸ ®· ®îc nghiªn cøu ho¹ch ®Þnh vµ ®îc sö dông t¬ng ®èi hîp lý trë thµnh nh©n tè quan träng ®èi víi viÖc duy tr× æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Thùc tÕ nãi trªn ®· chøng tá ý tëng chuyÓn dÇn viÖc ®iÒu hµnh kÕ ho¹ch tõ can thiÖp vi m« sang chó träng c¸c vÊn ®Ò vÜ m«, c¸c c©n ®èi lín h¬n ngµy cµng thÓ hiÖn râ vµ ph¸t huy hiÖu lùc thùc tÕ.
VÒ tr×nh tù cña viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch mét n¨m còng ®· cã sù ®æi míi. NÕu tríc kia lµ quy tr×nh ba xuèng hai lªn th× hiÖn nay quy tr×nh nµy ®îc c¶i tiÕn nh sau:
Tõ th¸ng 4 tíi th¸ng 6: h×nh thµnh khung ®Þnh híng.
Th¸ng 7: tæ chøc héi nghÞ híng dÉn lµm kÕ ho¹ch trªn c¬ së khung ®Þnh híng x©y dùng kÕ ho¹ch.
Th¸ng 8 tíi th
