Đề tài Giải pháp nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam

1 TRƢỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƢƠNG ---------o0o--------- Công trình tham dự Cuộc thi Sinh viên nghiên cứu khoa học trƣờng Đại học Ngoại thƣơng năm 2010 Tên công trình Giải pháp nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam. Thuộc nhóm ngành: XH1a. Hà Nội - 2010 2 MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Viết tắt Thuật ngữ 1 CSTK Chính sách tài khóa 3 CSTT Chính sách tiền tệ 3 DTBB Dự trữ bắt buộc 4 KNNK Kim ngạch nhập khẩu 5 KNXK Kim ngạch xuất khẩu 6 LSTGDTBB Lãi suất tiền gửi dự trữ bắt buộc 7 NHNN Ngân hàng nhà nước 8 NHTG Ngân hàng trung gian 9 NHTM Ngân hàng thương mại 10 NHTMCP Ngân hàng thương mại cổ phần 11 NHTW Ngân hàng Trung ương 12 OMO Nghiệp vụ thị trường mở 13 TCTD Tổ chức tín dụng 14 TPTTT Tổng phương tiện thanh toán 15 XNK Xuất nhập khẩu 3 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1: Các chỉ số chính về nền kinh tế Trung Quốc giai đoạn 2001-2009................................ 15 Bảng 2: Tổng hợp tình hình xuất nhập khẩu Trung Quốc giai đoạn 2001-2009.......................... 15 Bảng 3: Một số chỉ số chính về nền kinh tế Trung Quốc............................................................ 17 Bảng 4: Cung tiền, tỷ giá hối đoái và dự trữ ngoại hối của Trung Quốc ..................................... 19 Bảng 5: Lạm phát giai đoạn 1995-2007, tính theo chỉ số giá tiêu dùng tháng 12 mỗi năm so với tháng 12 năm trước. .................................................................................................................. 22 Bảng 6: Cán cân thương mại và cán cân vãng lai Việt Nam giai đoạn 2005-2008 ...................... 35 Bảng 7: Diễn biến Dự trữ bắt buộc năm 2007-2008................................................................... 40 Bảng 8: Tổng hợp các Quyết định thay đổi lãi suất DTBB của NHNN ...................................... 40 Bảng 9: Tổng hợp các Quyết định thay đổi lãi suất cơ bản của NHNN ...................................... 41 Bảng 10: Diễn biến các mức lãi suất điều hành của NHNN 2007-2008...................................... 42 Bảng 11: Tốc độ tăng trưởng sản lượng công nghiệp toàn cầu (%) ............................................ 46 Bảng 12: Tăng trưởng GDP và ba ngành chính (%) ................................................................... 47 Bảng 13: Giá trị XNK và cán cân thương mại năm 2009 (triệu đôla) ......................................... 48 Bảng 14: Diễn biến CPI năm 2009 (%) ..................................................................................... 50 Bảng 15: Lãi suất năm 2009 (%) ............................................................................................... 50 Bảng 16: Lượng tiền bơm ra ròng qua thị trường mở (Nghìn tỷ đồng) ....................................... 53 Bảng 17: Tỷ giá bình quân liên ngân hàng và tỷ giá giao dịch năm 2009 ................................... 54 Bảng 18: Lãi suất trên tiền gửi DTBB bằng VNĐ ..................................................................... 57 Bảng 19: Biến động tỷ giá USD/VNĐ liên ngân hàng những tháng đầu năm 2010 .................... 60 4 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ........................................................................................................................... 1 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ ............................... 3 1.1. Khái niệm về chính sách tiền tệ .................................................................................. 3 1.1.1. Định nghĩa chính sách tiền tệ................................................................................. 3 1.1.2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ .............................................................................. 3 1.1.2.1. Ổn định giá cả ................................................................................................ 3 1.1.2.2. Ổn định tỷ giá hối đoái ................................................................................... 4 1.1.2.3. Ổn đinh lãi suất .............................................................................................. 4 1.1.2.4. Ổn định thị trường tài chính............................................................................ 5 1.1.2.5. Tăng trưởng kinh tế ........................................................................................ 5 1.1.2.6. Giảm tỷ lệ thất nghiệp..................................................................................... 5 1.1.2.7. Mối quan hê giữa các mục tiêu của chính sách tiền tệ ..................................... 6 1.1.3. Các công cụ của chính sách tiền tệ ......................................................................... 7 1.1.3.1. Các công cụ gián tiếp ..................................................................................... 7 1.1.3.2. Các công cụ trực tiếp.................................................................................... 12 1.2. Bài học kinh nghiệm trong điều hành chính sách tiền tệ của Trung Quốc………….14 CHƢƠNG II: PHÂN TÍCH ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2007-06/2010 ............................................................................................................... 22 2.1. Phân tích điều hành chính sách tiền tệ năm 2007 .................................................... 22 2.1.1. Tình hình kinh tế Việt Nam 2007 ......................................................................... 22 2.1.1.1. Diễn biến lạm phát ....................................................................................... 22 2.1.1.2. Cán cân thương mại và cán cân thanh toán .................................................. 24 2.1.2. Thực tiễn điều hành chính sách tiền tệ Việt Nam.................................................. 25 2.1.2.1. Thực hiện can thiệp thị trường ngoại hối nhằm giảm áp lực tăng giá VND gây bất lợi cho tăng trưởng kinh tế....................................................................................... 25 2.1.2.2. Dự trữ bắt buộc ............................................................................................ 26 2.1.2.3. Thực hiện chính sách lãi suất........................................................................ 27 2.1.3. Đánh giá chung .................................................................................................... 29 2.1.3.1. Những kết quả đạt được................................................................................ 29 2.1.3.2. Những hạn chế tồn tại................................................................................... 30 5 2.2. Phân tích điều hành chính sách tiền tệ năm 2008 .................................................... 33 2.2.1. Tình hình kinh tế Việt Nam.................................................................................. 33 2.2.1.1. Xuất, nhập khẩu: .......................................................................................... 34 2.2.1.2. Thu chi ngân sách nhà nước ......................................................................... 34 2.2.1.3. Tỷ giá hối đoái và cán cân thanh toán quốc tế .............................................. 35 2.2.1.4. Lạm phát ...................................................................................................... 36 2.2.2. Thực tiễn điều hành chính sách tiền tệ Việt Nam.................................................. 37 2.2.2.1. Điều hành thông qua nghiệp vụ thị trường mở .............................................. 38 2.2.2.2. Điều hành CSTT qua công cụ dự trữ bắt buộc............................................... 39 2.2.2.3. Điều hành lãi suất......................................................................................... 40 2.2.2.4. Kiểm soát tăng trưởng và chất lượng tín dụng .............................................. 42 2.2.2.5. Điều hành tỷ giá ........................................................................................... 43 2.2.3. Đánh giá chung .................................................................................................. 44 2.3. Phân tích điều hành chính sách tiền tệ năm 2009 ......................................................... 46 2.3.1. Tình hình kinh tế năm 2009 ................................................................................. 46 2.3.1.1. Tăng trưởng GDP......................................................................................... 46 2.3.1.2. Xuất, nhập khẩu và cán cân thanh toán......................................................... 47 2.3.1.3. Tăng trưởng tín dụng .................................................................................... 49 2.3.1.4. Lạm phát ...................................................................................................... 49 2.3.2. Thực tiễn điều hành chính sách tiền tệ Việt Nam.................................................. 50 2.3.2.1. Chính sách lãi suất ....................................................................................... 51 2.3.2.2. Chính sách tỷ giá .......................................................................................... 53 2.3.2.3. Dự trữ bắt buộc ............................................................................................ 56 2.3.3. Đánh giá chính sách tiền tệ năm 2009 .................................................................. 57 2.4. Phân tích điều hành chính sách tiền tệ sáu tháng đầu năm 2010 ............................ 59 2.4.1. Tình hình kinh tế.................................................................................................. 59 2.4.1.1. Tăng trưởng GDP......................................................................................... 59 2.4.1.2. Lạm phát ...................................................................................................... 60 5 2.4.1.3. Cán cân thương mại ..................................................................................... 60 2.4.1.4. Thị trường ngoại hối ..................................................................................... 60 2.4.2. Thực tiễn điều hành chính sách tiền tệ Việt Nam.................................................. 61 2.4.2.1. Chính sách lãi suất ....................................................................................... 61 2.4.2.2. Chính sách tỷ giá .......................................................................................... 62 2.4.2.3. Dự trữ bắt buộc ............................................................................................ 63 2.4.3. Đánh giá .............................................................................................................. 63 CHƢƠNG III: MỘT SỐ KIẾN NGHỊ NÂNG CAO HIỆU QUẨ ĐIỀU HÀNH CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ CỦA VIỆT NAM ........................................................................................ 65 3.1. Triển vọng kinh tế Việt Nam trong thời gian tới ..................................................... 65 3.1.1. Hoạt động thương mại ......................................................................................... 65 3.1.2. Lãi suất ................................................................................................................ 66 3.1.3. Thâm hụt ngân sách và nợ công cao ..................................................................... 67 3.2. Kiến nghị trong điều hành chính sách tiền tệ thời gian tới ..................................... 68 3.2.1. Lựa chọn mục tiêu của chính sách tiền tệ ............................................................. 68 3.2.2. Nâng cao hiệu quả sử dụng các công cụ trong chính sách tiền tệ .......................... 72 3.2.2.1. Nghiệp vụ thị trường mở ............................................................................... 73 3.2.2.2. Quản lý lãi suất ............................................................................................ 74 3.2.2.3. Dự trữ bắt buộc ............................................................................................ 75 3.2.2.4. Cho vay tái chiết khấu .................................................................................. 76 3.2.2.5. Hạn mức tín dụng ......................................................................................... 76 3.2.3. Kết hợp chính sách tiền tệ và chính sách tài khóa ................................................. 76 3.2.4. Nâng cao hiệu quả của công tác dự báo kinh tế .................................................... 78 KẾT LUẬN ............................................................................................................................. 80 Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.com 1 1. Tính cấp thiết của đề tài LỜI MỞ ĐẦU Chính sách tiền tệ là một chính sách hết sức quan trọng trong điều hành kinh tế của mỗi quốc gia. Chính sách tiền tệ có tác dụng bình ổn giá cả và góp phần thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Khi nền kinh tế đang phát triển của Việt Nam gặp nhiều vấn đề xuất phát từ nhiều nguyên nhân, cả trong nước và ngoài nước gây nhiều khó khăn cho tăng trưởng thì chính sách tiền tệ lại càng trở nên quan trọng. Việc đưa ra chính sách tiền tệ kịp thời và phù hợp trước những biến động phức tạp của kinh tế Việt nam cũng như thế giới là rất cần thiết. Để nâng cao tính hiệu quả của chính sách tiền tệ, các nhà hoạch định chính sách cần nắm rõ được tác động của chính sách tiền tệ đối với nền kinh tế Việt Nam trong quá khứ. Trong bối cảnh hiện nay, khi nền kinh tế toàn cầu đang thể hiện xu hướng không rõ ràng, tác động lớn đến kinh tế Việt Nam thì việc điều hành chính sách tiền tệ đang gặp phải nhiều khó khăn. Chính những lí do đã nêu trên, nhóm chúng tôi quyết định lựa chọn đề tài “Giải pháp nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam” 2. Đối tƣợng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là hoạt động điều hành chính sách tiền tệ của ngân hàng Nhà nước Việt Nam 3. Mục tiêu nghiên cứu Mục tiêu nghiên cứu của đề tài nhằm tìm hiểu những thành tựu và hạn chế trong điều hành chính sách tiền tệ của NHNN Việt Nam, từ đó đưa ra một số kiến nghị giúp nâng cao hiệu quả của chính sách tiền tệ trong điều hành kinh tế vĩ mô thời gian tới, đặc biệt là trong năm 2010 và 2011. 4. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu vào những chính sách tiền tệ mà ngân hàng Nhà nước Việt Nam đã thực hiện trong nhiệm vụ điều hành kinh tế vĩ mô từ sáu tháng cuối năm Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.com 2 2007, khi lạm phát bắt đầu quay trở lại trong tình trạng nền kinh tế có nhiều biến động phức tạp cho đến giai đoạn đầu năm 2010. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Để hoàn thành đề tài, nhóm nghiên cứu sử dụng các phương pháp: thu thập thông tin, tổng hợp, phân tích số liệu từ internet, các bài báo, các bài nghiên cứu, các văn bản pháp luật và quy định mà Ngân hàng Nhà nước đã ban hành… 6. Kết cấu đề tài Ngoài lời mở đầu và kết luận, bài viết gồm ba chương: Chương I: Cơ sở lý luận chung về chính sách tiền tệ Chương II: Phân tích điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam Chương III: Một số kiến nghị nâng cao hiệu quả điều hành chính sách tiền tệ của Việt Nam Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.com 3 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN CHUNG VỀ CHÍNH SÁCH TIỀN TỆ 1.1. Khái niệm về chính sách tiền tệ 1.1.1. Định nghĩa chính sách tiền tệ Chính sách tiền tệ là chính sách kinh tế vĩ mô trong đó Ngân hàng Trung ương thông qua các công cụ của mình thực hiện việc kiểm soát và điều tiết khối lượng tiền trong lưu thông nhằm đảm bảo sự ổn định giá trị đồng tiền đồng thời thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế và đảm bảo công ăn việc làm.1 Trong hệ thống các công cụ điều tiết vĩ mô của Nhà nước thì chính sách tiền tệ là một trong những chính sách quan trọng nhất vì nó tác động trực tiếp vào lĩnh vực lưu thông tiền tệ. Song nó cũng có quan hệ chặt chẽ với các chính sách kinh tế vĩ mô khác như chính sách tài khoá, chính sách thu nhập, chính sách kinh tế đối ngoại. Đối với Ngân hàng trung ương, việc hoạch định và thực thi chính sách chính sách tiền tệ là hoạt động cơ bản nhất, mọi hoạt động của nó đều nhằm làm cho chính sách tiền tệ quốc gia được thực hiện có hiệu quả hơn. Tuỳ điều kiện các nước, chính sách tiền tệ có thể được xác lập theo hai hướng: chính sách tiền tệ mở rộng (tăng cung tiền, giảm lãi suất để thúc đẩy sản xuất kinh doanh, giảm thất nghiệp nhưng lạm phát tăng) hoặc chính sách tiền tệ thắt chặt (giảm cung tiền, tăng lãi suất làm giảm đầu tư vào sản xuất kinh doanh từ đó làm giảm lạm phát nhưng thất nghiệp tăng). 1.1.2. Mục tiêu của chính sách tiền tệ Chính sách tiền tệ của một quốc gia thường tập trung vào các mục tiêu sau: 1.1.2.1. Ổn định giá cả Ổn định giá cả hay kiểm soát lạm phát là mục tiêu dài hạn của chính sách tiền tệ. Các Ngân hàng trung ương (NHTW) thường lượng hóa mục tiêu này bằng tốc độ tăng của chỉ số tiêu dùng xã hội. Việc công bố công khai chỉ tiêu này là cam kết của NHTW nhằm Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.com 4 1 PGS.TS Nguyễn Văn Tiến, Giáo trình Tài chính - Tiền tê - Ngân hàng, NXB Thống kê, 2008 Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.com 5 ổn định giá tri tiền tệ về mặt dài hạn. Điều này có nghĩa NHTW sẽ không tâp trung điều chỉnh sự biến động giá cả trong ngắn hạn. Do các biện pháp về chính sách tiền tệ tác động đến nền kinh tế có tính chất trung và dài hạn, hơn nữa khó có thể dự đoán chính xác kết quả có thể xảy ra vào thời điểm trong tương lai, vì vây không khả thi đối với NHTW trong việc theo đuổi kiềm chế lạm phát trong ngắn hạn. Ổn định giá cả có tầm quan trọng đặc biệt để định hướng phát triển kinh tế của quốc gia vì nó làm tăng khả năng dự đoán những biến động của môi trường kinh tế vĩ mô. Mức lạm phát thấp và ổn định tạo nên môi trường đầu tư ổn định, đảm bảo sư phân bổ nguồn lực đầu tư một cách hiệu quả. Đây là điều kiện tiên quyết đối với sự thịnh vượng của một quốc gia. Lạm phát cao hay thiểu phát liên tục đều rất tốn kém cho xã hội, thậm chí ngay cả trong trường hợp nền kinh tế phát triển khả quan nhất. Sự biến động liên tục của các tỷ lệ lạm phát dự tính làm méo mó, sai lệch thông tin. Các quyết định kinh tế trở nên không đáng tin cậy và không có hiệu quả. Nguy hiểm hơn, sự bất ổn đinh giá cả dẫn tới sự phân phối lại không dân chủ các nguồn lực kinh tế trong xã hội giữa các nhóm dân cư. 1.1.2.2. Ổn định tỷ giá hối đoái Trong điều kiện mở cửa kinh tế, các luồng hàng hóa và tiền vốn ra vào một quốc gia gắn liền với việc chuyển đổi qua lại giữa đồng nội tê và ngoại tệ. Việc ngăn ngừa những biến động mạnh bất thường trong tỷ giá hối đoái sẽ giúp cho các hoạt đông kinh tế đối ngoại được hiệu quả hơn nhờ dự đoán được chính xác về mặt khối lượng giá trị. Thêm vào đó, tỷ giá hối đoái còn ảnh hưởng tới khả năng cạnh tranh của hàng hóa trong nước và hàng hóa nước ngoài về măt giá cả. Do đó, ổn định tỷ giá hối đoái là một trong những mục tiêu quan trọng của chính sách tiền tệ. 1.1.2.3. Ổn đinh lãi suất Lãi suất là một biến số kinh tế vĩ mô quan trọng trong nền kinh tế vì nó ảnh hưởng Đoàn trường Đại học Ngoại thương Câu lạc bộ Sinh viên nghiên cứu khoa học NT-302, trường Đại học Ngoại thương 91 Chùa Láng – Đống Đa – Hà Nội Email: svnckh@gmail.c