Đề tài Lý luận cơ bản về chấm dứt hợp đồng bảo hiểm nhân thọ

Lêi më ®Çu B¶o hiÓm nh©n thä lµ lÜnh vùc kinh doanh ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt l©u trªn thÕ giíi, nh­ng lÜnh vùc nµy chØ míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996. §©y lµ mét ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm mang l¹i nhiÒu lîi Ých cho con ng­êi vµ nÒn kinh tÕ, x· héi. §èi víi con ng­êi, bªn c¹nh yÕu tè b¶o hiÓm (bªn mua b¶o hiÓm ®­îc doanh nghiÖp b¶o hiÓm chi tr¶ ®Ó bï ®¾p nh÷ng thiÖt h¹i khi rñi ro x¶y ra), b¶o hiÓm nh©n thä cßn cã tÝnh tiÕt kiÖm, gióp bªn mua b¶o hiÓm cã thÓ thùc hiÖn ®­îc môc ®Ých cña m×nh khi ®­îc doanh nghiÖp b¶o hiÓm tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm. §èi víi nÒn kinh tÕ, cïng víi c¸c thÞ tr­êng ng©n hµng, bÊt ®éng s¶n, chøng kho¸n, thÞ tr­êng b¶o hiÓm lµ c«ng cô huy ®éng vèn nhµn rçi trong d©n chóng, ®Çu t­ ph¸t triÓn s¶n xuÊt th«ng qua viÖc doanh nghiÖp b¶o hiÓm thu phÝ b¶o hiÓm tõ bªn mua b¶o hiÓm vµ dïng sè tiÒn nµy ®Ó ®Çu t­. Doanh nghiÖp b¶o hiÓm do ®ã ®· trë thµnh mét trong nh÷ng tæ chøc tµi chÝnh h÷u hiÖu trong c«ng cuéc ®Çu t­, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. Tr­íc xu thÕ héi nhËp cña nÒn kinh tÕ n­íc ta víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi, th«ng qua h×nh thøc n­íc ta gia nhËp c¸c tæ chøc AFTA, APEC, WTO, viÖc huy ®éng vèn ®Ó ®Çu t­ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cÇn thiÕt h¬n bao giê hÕt. Bªn c¹nh ®ã, b¶o hiÓm nh©n thä gãp phÇn t¹o nªn mét lèi sèng míi trong d©n chóng, ®ã lµ ý thøc, thãi quen vÒ viÖc dµnh ra mét phÇn thu nhËp ®Ó cã mét t­¬ng lai an toµn h¬n. B¶o hiÓm nh©n thä còng gãp phÇn gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò x· héi: ph­¬ng thøc phôc vô t¹i nhµ cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm cÇn tuyÓn dông lùc l­îng lín ®¹i lý khai th¸c b¶o hiÓm sÏ gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi, th«ng qua gi¶i quyÕt viÖc lµm sÏ h¹n chÕ tÖ n¹n x· héi; b¶o hiÓm nh©n thä gãp phÇn t¨ng vèn ®Çu t­ cho gi¸o dôc, b¶o hiÓm nh©n thä ra ®êi vµ ®­îc triÓn khai nh­ lo¹i h×nh an sinh gi¸o dôc lµ gi¶i ph¸p hiÖu qu¶ huy ®éng nguån vèn dµi h¹n ®Ó gia ®×nh ®Çu t­ cho viÖc häc tËp cña con c¸i, ®¶m b¶o ®­îc quü gia ®×nh dµnh cho con c¸i ngay c¶ khi rñi ro x¶y ra. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä thÓ hiÖn mèi quan hÖ gi÷a doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm lµ vÊn ®Ò chÝnh ®­îc quan t©m trong lÜnh vùc kinh doanh nµy. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc c¸c bªn tho¶ thuËn, võa lµ c«ng cô thùc hiÖn ph¸p luËt, võa lµ mét s¶n phÈm cña thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä. Mçi hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc ký kÕt lµ mét sù thµnh c«ng cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm. §ång thêi viÖc khi nµo hîp ®ång ®ã chÊm døt, hËu qu¶ ph¸p lý ra sao lµ sù quan t©m cña c¶ doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm, vµ cña c¶ Nhµ N­íc. Kho¸ luËn nghiªn cøu hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä - lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm cã ®èi t­îng lµ tuæi thä cña con ng­êi, song kho¸ luËn kh«ng nghiªn cøu tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä mµ chØ nghiªn cøu chÕ ®é ph¸p lý vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Kho¸ luËn sÏ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt hiÖn hµnh, thùc tr¹ng ph¸p luËt vµ mét sè kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn ph¸p luËt ®iÒu chØnh viÖc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Ph¸p luËt hiÖn hµnh ch­a cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, c¸c quy ®Þnh chung vÒ vÊn ®Ò nµy cßn nhiÒu m©u thuÉn, nhiÒu khi ch­a râ rµng, ch­a tho¶ ®¸ng. Ng­êi viÕt mong r»ng víi sù nghiªn cøu cña m×nh vÒ vÊn ®Ò trªn thÓ hiÖn qua kho¸ luËn, sÏ ®ãng gãp ý kiÕn cho viÖc hoµn thiÖn quy ®Þnh ph¸p luËt ®iÒu chØnh viÖc chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. Kho¸ luËn còng ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng khi ¸p dông c¸c quy ®Þnh vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, lµm râ nh÷ng bÊt cËp trong c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vµ trong thùc tiÔn ¸p dông chóng. Kho¸ luËn ®­îc nghiªn cøu dùa trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu duy vËt biÖn chøng cña Chñ nghÜa M¸c – Lª nin vµ sù vËn dông quan ®iÓm, ®­êng lèi cña §¶ng trong viÖc x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, x©y dùng Nhµ N­íc ph¸p quyÒn ë ViÖt Nam. C¸c ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu cô thÓ ®­îc sö dông bao gåm: ph©n tÝch, tæng hîp, quy n¹p, so s¸nh… Ngoµi Lêi më ®Çu vµ KÕt luËn, kho¸ luËn ®­îc kÕt cÊu gåm 3 ch­¬ng: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä Ch­¬ng II: Ph¸p luËt hiÖn hµnh vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä Ch­¬ng III: Thùc tr¹ng ph¸p luËt vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä vµ mét sè kiÕn nghÞ Ch­¬ng I Nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä 1. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä 1.1. Kh¸i niÖm hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä B¶o hiÓm nh©n thä lµ lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm cho tr­êng hîp ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh theo sù tho¶ thuËn cña bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä. NghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä ®· xuÊt hiÖn c¸ch ®©y kh¸ l©u vµ sau nghiÖp vô b¶o hiÓm phi nh©n thä. Theo nhiÒu nhµ nghiªn cøu th× hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®Çu tiªn ®­îc ký kÕt t¹i Lu©n - ®«n n¨m 1583. Do sù hoµn thiÖn vµ t¸c dông cña lo¹i h×nh b¶o hiÓm nµy nªn ngµy cµng cã nhiÒu ng­êi tham gia. N¨m 1762, doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä ®Çu tiªn ®­îc thµnh lËp t¹i Lu©n - ®«n (Anh) chÝnh thøc ®¸nh dÊu sù ra ®êi cña lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä. Sau ®ã, hµng lo¹t c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä ®· ra ®êi ë Anh, §øc, Ph¸p, Thuþ SÜ, MÜ. T¹i ch©u ¸, c¸c c«ng ty b¶o hiÓm nh©n thä ë NhËt vµ Hµn Quèc còng ra ®êi vµo n¨m 1888-1889. Nh­ vËy, b¶o hiÓm nh©n thä ®· cã sù ph¸t triÓn h¬n 400 n¨m, trong ®ã thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä lín lµ Ch©u ¢u, NhËt vµ MÜ. Cho ®Õn nay, thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä ph¸t triÓn rÊt s«i ®éng t¹i c¸c n­íc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, ®ång thêi hÖ thèng ph¸p luËt ®iÒu chØnh ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng t­¬ng ®èi hoµn thiÖn t¹i c¸c quèc gia nµy. T¹i ViÖt Nam, b¶o hiÓm nh©n thä còng ®· tõng xuÊt hiÖn trong thêi k× Ph¸p thuéc vµ ë miÒn Nam tr­íc n¨m 1975[tr10,18]. N¨m 1965, c«ng ty b¶o hiÓm ViÖt Nam (gäi t¾t lµ B¶o ViÖt) ra ®êi, ®¸nh dÊu mét b­íc ph¸t triÓn trong lÞch sö cña ngµnh b¶o hiÓm ViÖt Nam. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n nµy, b¶o hiÓm ViÖt Nam hoµn toµn mang tÝnh bao cÊp, chØ cã 5 nghiÖp vô b¶o hiÓm vµ kh«ng cã nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä. §Õn th¸ng 12/1993, NghÞ ®Þnh 100/CP vÒ kinh doanh b¶o hiÓm cña ChÝnh phñ ®­îc ban hµnh ®· ®¸nh dÊu mét b­íc ngoÆt trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm ë n­íc ta, c¬ b¶n chÊm døt thÕ ®éc quyÒn trong kinh doanh b¶o hiÓm cña B¶o ViÖt. T¹i ®iÒu 7 NghÞ ®Þnh 100/CP ®· quy ®Þnh vÒ nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä. Nh­ng ph¶i ®Õn th¸ng 3/1996, ho¹t ®éng kinh doanh b¶o hiÓm míi thùc sù ®­îc triÓn khai khi QuyÕt ®Þnh 281/BTC-TCNH cña Bé tr­ëng Bé Tµi chÝnh cho phÐp B¶o ViÖt ®­îc kinh doanh thÝ ®iÓm b¶o hiÓm nh©n thä víi c¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä 5 n¨m, 10 n¨m vµ b¶o hiÓm trÎ em. NghiÖp vô kinh doanh b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¬ chÕ hîp ®ång gi÷a doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ bªn mua b¶o hiÓm. §Ó lµm râ kh¸i niÖm hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, tr­íc hÕt cÇn t×m hiÓu kh¸i niÖm hîp ®ång b¶o hiÓm. LuËt kinh doanh b¶o hiÓm n¨m 2000 cña ViÖt Nam (cã hiÖu lùc thi hµnh tõ 1/4/2001) còng nh­ khoa häc ph¸p lý vµ ph¸p luËt thùc ®Þnh cña c¸c qu«c gia ®Þnh nghÜa vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm nh­ sau: Hîp ®ång b¶o hiÓm lµ sù tho¶ thuËn gi÷a bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm, theo ®ã bªn mua b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng hoÆc båi th­êng cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä còng lµ mét d¹ng hîp ®ång b¶o hiÓm nªn hoµn toµn phï hîp víi kh¸i niÖm trªn. §ång thêi hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä còng mang c¸c ®Æc ®iÓm chung cña hîp ®ång b¶o hiÓm con ng­êi. 1.2. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä Thø nhÊt, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cã ®èi t­îng lµ tuæi thä cña con ng­êi. §©y lµ mét ®èi t­îng ®Æc biÖt. Tuæi thä cña con ng­êi lµ ®êi sèng hµng ngµy cña mét ng­êi cô thÓ, ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh tõ khi sèng cho tíi khi chÕt cña ng­êi ®ã. Ng­êi ta kh«ng thÓ x¸c ®Þnh tr­íc ®­îc tuæi thä cña mét ng­êi lµ bao nhiªu, ®ång thêi còng rÊt khã kh¨n ®Ó x¸c ®Þnh t×nh tr¹ng thùc tÕ ¶nh h­ëng ®Õn tuæi thä cña ng­êi ®ã. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ¶nh h­ëng tíi tuæi thä cña con ng­êi nh­ nÕp sinh ho¹t, t×nh tr¹ng søc khoÎ, bÖnh tËt… Trong nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä, nghÜa vô khai b¸o ®óng tuæi cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm lµ rÊt quan träng, v× xÐt vÒ mÆt lý thuyÕt, møc ®é rñi ro sÏ kh¸c nhau ®èi víi c¸c ®é tuæi kh¸c nhau. B¶o vÖ cho tuæi thä cña con ng­êi trong nghiÖp vô b¶o hiÓm nh©n thä cã 2 d¹ng c¬ b¶n[18]: D¹ng thø nhÊt lµ b¶o vÖ cho ng­êi th©n cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vÒ mÆt kinh tÕ nÕu nh­ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm qua ®êi hoÆc kh«ng cßn kh¶ n¨ng lao ®éng. D¹ng thø hai lµ b¶o vÖ cho chÝnh ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cho thêi gian sèng sau khi kÕt thóc hîp ®ång b¶o hiÓm. Thø hai, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ hîp ®ång cã thêi h¹n dµi. Thêi h¹n ng¾n nhÊt cña b¶o hiÓm nh©n thä lµ 5 n¨m. V× vËy, viÖc ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä chñ yÕu ®­îc tiÕn hµnh víi tõng c¸ nh©n, viÖc ký kÕt theo nhãm rÊt Ýt vµ chñ yÕu lµ lo¹i b¶o hiÓm tö kú cã thêi h¹n x¸c ®Þnh tr­íc. Thêi h¹n hîp ®ång dµi cã thÓ ¶nh h­ëng tíi nghÜa vô nép phÝ cña bªn mua b¶o hiÓm, v× kh«ng thÓ ch¾c ch¾n r»ng t×nh h×nh tµi chÝnh cña bªn mua b¶o hiÓm trong t­¬ng lai sÏ nh­ lóc mµ bªn mua b¶o hiÓm giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm. §ång thêi v× thêi h¹n cña hîp ®ång kÐo dµi nªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång, bªn mua b¶o hiÓm ®­îc quyÒn thay ®æi néi dung hîp ®ång nh­ ®Ò nghÞ gi¶m bít sè tiÒn b¶o hiÓm, thay ®æi lo¹i h×nh b¶o hiÓm nh©n thä, ®iÒu chØnh thêi h¹n nép phÝ vµ ph­¬ng thøc nép phÝ… Thø ba, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ hîp ®ång cã tÝnh tiÕt kiÖm. TÝnh tiÕt kiÖm cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc thÓ hiÖn ë viÖc bªn mua b¶o hiÓm dïng nh÷ng kho¶n tiÒn nhá ®Ó nép phÝ b¶o hiÓm cã thÓ lµ hµng th¸ng, hµng quý, hµng n¨m, cho tíi khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm qua ®êi hoÆc ng­êi ®ã vÉn cßn sèng khi hÕt thêi h¹n quy ®Þnh trong hîp ®ång, b¶n th©n ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi th©n cña ng­êi ®ã sÏ nhËn ®­îc mét kho¶n tiÒn ®¸ng kÓ (th­êng nhiÒu h¬n tæng sè phÝ b¶o hiÓm ph¶i nép) gièng nh­ tiÒn göi tiÕt kiÖm. ViÖc ®­îc nhËn sè tiÒn b¶o hiÓm vµ viÖc nhËn tiÒn göi tiÕt kiÖm kh¸c nhau ë chç sè tiÒn b¶o hiÓm nµy kh«ng thÓ tuú ý lÊy ra, mµ ph¶i cho tíi khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm míi ®­îc nhËn l¹i. Thø t­, sù kiÖn b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng hoµn toµn g¾n liÒn víi rñi ro x¶y ra ®èi víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. Sù kiÖn b¶o hiÓm trong b¶o hiÓm nh©n thä th­êng bao gåm: tr­êng hîp tö vong, hÕt h¹n hîp ®ång, sèng ®Õn ®é tuæi nhÊt ®Þnh…. Khi c¸c sù kiÖn nµy x¶y ra ®èi víi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, doanh nghiÖp b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm chi tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng. Thø n¨m, néi dung cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä th­êng bao gåm nh÷ng ®iÒu kho¶n mÉu. C¸c ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä th­êng ®­îc c¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm so¹n th¶o s½n. Néi dung cña c¸c ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ ®èi t­îng b¶o hiÓm, sè tiÒn b¶o hiÓm, tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm, lo¹i trõ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm, phÝ b¶o hiÓm, thêi h¹n b¶o hiÓm, thêi h¹n, ph­¬ng thøc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm, c¸c quy ®Þnh gi¶i quyÕt tranh chÊp… Kh¸ch hµng muèn giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm th× ph¶i chÊp nhËn toµn bé c¸c ®iÒu kho¶n ®· ®­îc so¹n th¶o s½n ®ã. Thø s¸u, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ lo¹i hîp ®ång thanh to¸n cã ®Þnh møc, kh«ng ph¶i lµ mét hîp ®ång båi th­êng. Sè tiÒn b¶o hiÓm mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ thanh to¸n cho bªn mua b¶o hiÓm khi x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm lµ sè tiÒn b¶o hiÓm mµ bªn mua b¶o hiÓm ®· lùa chän khi ký kÕt hîp ®ång. VÒ nguyªn t¾c th× sè tiÒn b¶o hiÓm kh«ng bÞ h¹n chÕ, chØ cÇn hai bªn bµn b¹c, thèng nhÊt víi nhau lµ ®­îc. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm th­êng ®­a ra c¸c møc tiÒn b¶o hiÓm ®Ó bªn mua b¶o hiÓm dÔ dµng lùa chän. Ngoµi ra, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä th­êng cã quy ®Þnh kÌm thªm c¸c s¶n phÈm bæ trî lµ s¶n phÈm b¶o hiÓm phi nh©n thä. S¶n phÈm b¶o hiÓm phi nh©n thä th­êng ®­îc quy ®Þnh kÌm trong c¸c hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ b¶o hiÓm søc khoÎ vµ b¶o hiÓm tai n¹n con ng­êi. C¸c doanh nghiÖp b¶o hiÓm cung cÊp c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm bæ trî nµy nh»m gia t¨ng yÕu tè b¶o hiÓm, ®ång thêi t¹o lîi thÕ c¹nh tranh, thu hót kh¸ch hµng mua s¶n phÈm b¶o hiÓm nh©n thä cña doanh nghiÖp ®ã. Tõ nh÷ng ®Æc tr­ng cña hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cïng víi b¶n chÊt cña mét lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm, cã thÓ ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä nh­ sau: Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ sù cam kÕt gi÷a hai bªn, theo ®ã bªn nhËn b¶o hiÓm (c«ng ty b¶o hiÓm) cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô chi tr¶ cho bªn ®­îc b¶o hiÓm khi cã c¸c sù kiÖn b¶o hiÓm x¶y ra, cßn bªn ®­îc b¶o hiÓm cã tr¸ch nhiÖm vµ nghÜa vô ®ãng phÝ b¶o hiÓm nh­ ®· tho¶ thuËn theo quy ®Þnh ph¸p luËt [14] . Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lµ sù tho¶ thuËn gi÷a bªn mua b¶o hiÓm vµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm vÒ viÖc doanh nghiÖp b¶o hiÓm cam kÕt b¶o hiÓm cho tuæi thä cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm, theo ®ã, bªn mua b¶o hiÓm ph¶i ®ãng phÝ b¶o hiÓm vµ t­¬ng øng doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt trong thêi h¹n tho¶ thuËn[18]. C¸ch ®Þnh nghÜa nµy cho thÊy trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä nh÷ng ng­êi liªn quan g¾n víi c¸c nghÜa vô hoÆc quyÒn lîi lµ: doanh nghiÖp b¶o hiÓm, bªn mua b¶o hiÓm, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vµ ng­êi thô h­ëng, trong ®ã tr¸ch nhiÖm c¬ b¶n cña bªn mua b¶o hiÓm lµ nép phÝ b¶o hiÓm vµ tr¸ch nhiÖm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ tr¶ tiÒn b¶o hiÓm . Doanh nghiÖp b¶o hiÓm lµ doanh nghiÖp ®­îc thµnh lËp, tæ chøc vµ ho¹t ®éng theo quy ®Þnh ph¸p luËt cña c¸c quèc gia ®Ó kinh doanh b¶o hiÓm. Theo quy ®Þnh cña LuËt kinh doanh b¶o hiÓm n¨m 2000 cña ViÖt Nam, doanh nghiÖp b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng ®­îc ®ång thêi kinh doanh c¸c s¶n phÈm b¶o hiÓm phi nh©n thä, ngo¹i trõ c¸c s¶n phÈm bæ trî cho ho¹t ®éng kinh doanh chÝnh. Bªn mua b¶o hiÓm lµ chñ thÓ giao kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä víi doanh nghiÖp b¶o hiÓm vµ ®ãng phÝ b¶o hiÓm. Bªn mua b¶o hiÓm cã thÓ ®ång thêi lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm hoÆc ng­êi thô h­ëng. Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm lµ c¸ nh©n cã tuæi thä lµ ®èi t­îng b¶o hiÓm. Ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cã thÓ ®ång thêi lµ ng­êi thô h­ëng. Ng­êi thô h­ëng lµ tæ chøc, c¸ nh©n ®­îc bªn mua b¶o hiÓm chØ ®Þnh ®Ó nhËn tiÒn b¶o hiÓm. Ng­êi thô h­ëng cã thÓ ®ång thêi lµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. NÕu trong hîp ®ång kh«ng tho¶ thuËn vÒ ng­êi thô h­ëng th× ng­êi ®­îc b¶o hiÓm mÆc nhiªn ®­îc coi lµ ng­êi thô h­ëng. Tæ chøc, c¸ nh©n muèn trë thµnh bªn mua b¶o hiÓm ph¶i ®¸p øng c¸c ®iÒu kiÖn theo quy ®Þnh ph¸p luËt: bªn mua b¶o hiÓm ph¶i cã n¨ng lùc hµnh vi d©n sù ®Çy ®ñ, ph¶i cã quyÒn lîi cã thÓ ®­îc b¶o hiÓm, vµ ph¶i ®­îc sù chÊp thuËn cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm trong tr­êng hîp b¶o hiÓm ®èi víi c¸i chÕt cña ng­êi nµy. 1.3. Ph©n lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä rÊt ®a d¹ng, bao gåm nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. ViÖc ph©n lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä rÊt cã ý nghÜa trong viÖc x¸c ®Þnh sù kiÖn b¶o hiÓm trong hîp ®ång lµ g×, khi nµo nã x¶y ra, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn ra sao vµ khi nµo th× quan hÖ hîp ®ång gi÷a c¸c bªn chÊm døt. Cã thÓ ph©n lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä theo c¸c c¸ch sau: NÕu c¨n cø vµo tÝnh chÊt cña sù kiÖn b¶o hiÓm, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä ®­îc chia thµnh: hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sinh kú vµ hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú lµ lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng, nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt trong thêi h¹n ®­îc tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Sù kiÖn b¶o hiÓm trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lo¹i nµy lµ: ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt trong thêi h¹n ®· ®­îc c¸c bªn tho¶ thuËn tr­íc trong hîp ®ång. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä tö kú cã 3 d¹ng chñ yÕu: * B¶o hiÓm t¹m thêi: doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ thanh to¸n sè tiÒn b¶o hiÓm hoÆc nh÷ng kho¶n trî cÊp ®Þnh kú cho ng­êi thô h­ëng nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt tr­íc mét thêi ®iÓm Ên ®Þnh trong hîp ®ång. NÕu hÕt thêi h¹n hîp ®ång mµ ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cßn sèng th× quan hÖ hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä gi÷a c¸c bªn sÏ chÊm døt. * B¶o hiÓm tr­êng sinh: doanh nghiÖp b¶o hiÓm cam kÕt tr¶ tiÒn b¶o hiÓm khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm tö vong vµo bÊt cø thêi ®iÓm nµo kÓ tõ ngµy hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cã hiÖu lùc. * B¶o hiÓm tö kú cã ®iÒu kiÖn: t­¬ng tù b¶o hiÓm t¹m thêi, viÖc thanh to¸n trî cÊp chØ ®­îc thùc hiÖn khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt nh­ng ng­êi thô h­ëng ®­îc chØ ®Þnh ph¶i cßn sèng. Hîp ®ång b¶o hiÓm sinh kú lµ lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, theo ®ã doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i tr¶ tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng, nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vÉn sèng ®Õn thêi h¹n ®­îc tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm. Sù kiÖn b¶o hiÓm trong hîp ®ång lo¹i nµy lµ sù kiÖn sau khi kÕt thóc thêi h¹n quy ®Þnh trong hîp ®ång, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm vÉn cßn sèng. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sinh kú cã 3 d¹ng hîp ®ång c¬ b¶n sau: * B¶o hiÓm cã sè tiÒn b¶o hiÓm ®­îc tr¶ sau: doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ tr¶ sè tiÒn b¶o hiÓm Ên ®Þnh, nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sèng ®Õn kú h¹n ®­îc x¸c ®Þnh t¹i ngµy ký kÕt hîp ®ång. * B¶o hiÓm trî cÊp tr¶ sau (b¶o hiÓm niªn kim tr¶ sau): doanh nghiÖp b¶o hiÓm cam kÕt thanh to¸n nh÷ng kho¶n trî cÊp ®Þnh kú th­êng niªn hoÆc ®Þnh kú hµng th¸ng cho ng­êi ®­îc b¶o hiÓm. C¸c kho¶n trî cÊp nµy chØ b¾t ®Çu ®­îc thanh to¸n vµo mét ngµy Ên ®Þnh (th­êng lµ ngµy vÒ h­u cña ng­êi ®­îc b¶o hiÓm) vµ chØ ®­îc chi tr¶ khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm cßn sèng. Tuú theo tho¶ thuËn trong hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä mµ c¸c kho¶n trî cÊp nµy sÏ ®­îc thanh to¸n cho ®Õn khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm qua ®êi (hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä lo¹i nµy ®­îc gäi lµ niªn kim nh©n thä) hoÆc chØ ®­îc thanh to¸n trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. * B¶o hiÓm trî cÊp tr¶ ngay: theo quy ®Þnh t¹i hîp ®ång lo¹i nµy, bªn mua b¶o hiÓm nép mét kho¶n phÝ b¶o hiÓm duy nhÊt khi ký kÕt hîp ®ång b¶o hiÓm. Sè phÝ b¶o hiÓm nµy lµ mét sè tiÒn b¶o hiÓm, nã t¹o nªn c¸c kho¶n trî cÊp mµ doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ b¾t ®Çu thanh to¸n cho ng­êi thô h­ëng khi ®Õn mét thêi h¹n quy ®Þnh vµ sÏ kÐo dµi trong mét kho¶ng thêi gian hoÆc trän ®êi. Hîp ®ång b¶o hiÓm hçn hîp lµ lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä kÕt hîp c¶ hai lo¹i nghiÖp vô b¶o hiÓm lµ b¶o hiÓm sinh kú vµ b¶o hiÓm tö kú. §©y lµ lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu trªn thÞ tr­êng b¶o hiÓm nh©n thä hiÖn nay. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp cã 2 d¹ng sau: * B¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp th«ng th­êng: theo quy ®Þnh trong hîp ®ång lo¹i nµy, ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sÏ ®­îc tr¶ tiÒn b¶o hiÓm nÕu cßn sèng ®Õn mét thêi ®iÓm Ên ®Þnh trong hîp ®ång; cßn nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt tr­íc thêi h¹n hîp ®ång, doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ thanh to¸n tiÒn b¶o hiÓm cho ng­êi thô h­ëng. * B¶o hiÓm nh©n thä hçn hîp cã thêi h¹n cè ®Þnh: doanh nghiÖp b¶o hiÓm sÏ tr¶ mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh t¹i mét ngµy x¸c ®Þnh nÕu ng­êi ®­îc b¶o hiÓm sèng hoÆc chÕt. NÕu c¨n cø theo thêi h¹n thùc hiÖn hîp ®ång, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä gåm hai lo¹i: hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cã x¸c ®Þnh thêi h¹n vµ hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä cã x¸c ®Þnh thêi h¹n lµ lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä mµ c¸c bªn tho¶ thuËn tr­íc thêi h¹n cña hîp ®ång. Trong thêi h¹n ®ã hoÆc khi kÕt thóc thêi h¹n, doanh nghiÖp b¶o hiÓm ph¶i cã nghÜa vô tr¶ tiÒn b¶o hiÓm nÕu x¶y ra sù kiÖn b¶o hiÓm. Khi doanh nghiÖp b¶o hiÓm thùc hiÖn xong nghÜa vô nµy, hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä sÏ chÊm døt. Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n lµ lo¹i hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä mµ tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm cña doanh nghiÖp b¶o hiÓm chØ kÕt thóc khi ng­êi ®­îc b¶o hiÓm chÕt hoÆc ng­êi thô h­ëng ®· nhËn hÕt quyÒn lîi b¶o hiÓm. C¸c nghiÖp vô b¶o hiÓm ¸p dông hîp ®ång d¹ng nµy lµ b¶o hiÓm trän ®êi (b¶o hiÓm tr­êng sinh cña nghiÖp vô b¶o hiÓm tö kú) vµ b¶o hiÓm tr¶ tiÒn ®Þnh kú (cßn gäi lµ niªn kim nh©n thä). 2. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä 2.1. Kh¸i niÖm chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä Hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä nãi riªng vµ hîp ®ång b¶o hiÓm nãi chung ®Òu lµ mét d¹ng cña hîp ®ång d©n sù. §Ó ®­a ra ®Þnh nghÜa chÊm døt hîp ®ång b¶o hiÓm nh©n thä, tr­íc hÕt cÇn x©y dùng ®Þnh nghÜa vÒ chÊm døt hîp ®ång d©n sù. Hîp ®ång d©n sù bao giê còng