Đề tài Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam
Theo Chủ nghĩa Mác - Lênin thì loài người từ trước đến nay đã trải qua 5 hình thái kinh tế xã hội. Từ thời kỳ mông muội đến hiện đại như ngày nay, đó là : thời kỳ Công xã Nguyên thuỷ, thời kỳ Chiếm hữu nô lệ, thời kỳ Phong kiến, thời kỳ Tư bản Chủ nghĩa và thời ky xã hội Xã hội Chủ nghĩa. trong mỗi hình thái kinh tế xã hội được quy định bởi một phương thức sản xuất nhất định. Chính những phương thức sản xuất vật chất là yếu tố quyết định sự phát triển hình thái kinh tế xã hội. Và qua nghiên cứu thì theo một phương thức sản xuất nào cũng đều phải có sự phù hợp giữalực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất luôn song song tồn tại và tác động lẫn nhau để hình thành một phương thức sản xuất. Đây là hai yếu tố quan trọng quyết định tính chất, kết cấu của xã hội, quyết định sự vận động và phát triển của xã hội. Trong bất kỳ một phương thức sản xuất nào quan hệ sản xuất cũng phải phù hợp vớilực lượng sản xuất. Sự tác động qua lại và mối liên hệ giữa chúng phải hài hòa và chặt chẽ. Tuy nhiên trong hai yếu tố đó thì lực lượng sản xuất luôn quyết định quan hệ sản xuất. Một hình thái kinh tế - xã hội có ổn định và tồn tại vững chắc thì phải có một phương thức sản xuất hợp lý. Chính bởi lẽ đó mà lực lượng sản xuất phải tương xứng phù hợp với quan hệ sản xuất bởi vì xét đến cùng thì quan hệ sản xuất chính là hình thức củalực lượng sản xuất. Vậy nên nếu lực lượng sản xuất mà phát triển trong khi đó quan hệ sản xuất lại lạc hậu thì sẽ kìm hãm sự phát triển của lực lượng sản xuất. Ngược lại quan hệ sản xuất tiến bộ hơn lực lượng sản xuất thì không phù hợp với tính chất và trình độc của lực lượng sản xuất gây ra sự bất ổn cho xã hội. Do đó một phương thức sản xuất hiệu quả thì phait có mọt quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất. Qua phần lý luận trên ta có thể thấy việc nghiên cứu mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất là hết sức cần thiết. Đặc biệt trong thời kỳ hiện nay Chủ nghĩa Xã hội lại có nhiều thay đổi và biến dộng một trong những nguyên nhân tan rã của hệ thống Xã hội Chủ nghĩa là do các nước Chủ nghĩa Xã hội đã xây dựng mô hình Chủ nghĩa Xã hội không có sự phù hợp giữa quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất. Ở nước ta cũng vậy, sau 1954 miền Bắc tiến lên Chủ nghĩa Xã hội và cả nước là sau 1975. Trong quá trình đổi mới đất nước, do nóng vội nên Đảng ta đã mắc phải một sự sai lầm là duy trì quá lâu quan hệ sản xuất cố hữu đó là chính sách bao cấp tập trung dân chủ. Chính vì lẽ đó mà trong suốt những năm đó nền kinh tế nước ta chậm phát triển và rơi vào tình trạng khủng hoảng trong những năm đầu thập kỷ 80. điều quan trọng là Đảng ta đã nhận thức được điều đó và nhanh chóng đổi mới thông qua ĐH Đảng VI và các kỳ ĐH tiêp sau đó. Trong thời kỳ quá độ có nhiều vấn đề phức tạp cần phải giải quyết bởi vì nó là bước chuyển tiếp từ một hình thái kinh tế - xã hội này lên một hình thái kinh tế - xã hội khác. cho nên em chọn đề tài “Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa Xã hội ở Việt Nam” để nghiên cứu.
Bạn đang xem nội dung tài liệu Đề tài Mối quan hệ biện chứng giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
A - lêi nãi ®Çu
Theo Chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× loµi ngêi tõ tríc ®Õn nay ®· tr¶i qua 5 h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Tõ thêi kú m«ng muéi ®Õn hiÖn ®¹i nh ngµy nay, ®ã lµ : thêi kú C«ng x· Nguyªn thuû, thêi kú ChiÕm h÷u n« lÖ, thêi kú Phong kiÕn, thêi kú T b¶n Chñ nghÜa vµ thêi ky x· héi X· héi Chñ nghÜa. trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ®îc quy ®Þnh bëi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. ChÝnh nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn h×nh th¸i kinh tÕ x· héi. Vµ qua nghiªn cøu th× theo mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo còng ®Òu ph¶i cã sù phï hîp gi÷alùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lu«n song song tån t¹i vµ t¸c ®éng lÉn nhau ®Ó h×nh thµnh mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt. §©y lµ hai yÕu tè quan träng quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt, kÕt cÊu cña x· héi, quyÕt ®Þnh sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña x· héi.
Trong bÊt kú mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµo quan hÖ s¶n xuÊt còng ph¶i phï hîp víilùc lîng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng qua l¹i vµ mèi liªn hÖ gi÷a chóng ph¶i hµi hßa vµ chÆt chÏ. Tuy nhiªn trong hai yÕu tè ®ã th× lùc lîng s¶n xuÊt lu«n quyÕt ®Þnh quan hÖ s¶n xuÊt. Mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã æn ®Þnh vµ tån t¹i v÷ng ch¾c th× ph¶i cã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hîp lý. ChÝnh bëi lÏ ®ã mµ lùc lîng s¶n xuÊt ph¶i t¬ng xøng phï hîp víi quan hÖ s¶n xuÊt bëi v× xÐt ®Õn cïng th× quan hÖ s¶n xuÊt chÝnh lµ h×nh thøc cñalùc lîng s¶n xuÊt. VËy nªn nÕu lùc lîng s¶n xuÊt mµ ph¸t triÓn trong khi ®ã quan hÖ s¶n xuÊt l¹i l¹c hËu th× sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Ngîc l¹i quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n lùc lîng s¶n xuÊt th× kh«ng phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®éc cña lùc lîng s¶n xuÊt g©y ra sù bÊt æn cho x· héi. Do ®ã mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt hiÖu qu¶ th× phait cã mät quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Qua phÇn lý luËn trªn ta cã thÓ thÊy viÖc nghiªn cøu mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hÕt søc cÇn thiÕt. §Æc biÖt trong thêi kú hiÖn nay Chñ nghÜa X· héi l¹i cã nhiÒu thay ®æi vµ biÕn déng mét trong nh÷ng nguyªn nh©n tan r· cña hÖ thèng X· héi Chñ nghÜa lµ do c¸c níc Chñ nghÜa X· héi ®· x©y dùng m« h×nh Chñ nghÜa X· héi kh«ng cã sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt. ë níc ta còng vËy, sau 1954 miÒn B¾c tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi vµ c¶ níc lµ sau 1975. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi ®Êt níc, do nãng véi nªn §¶ng ta ®· m¾c ph¶i mét sù sai lÇm lµ duy tr× qu¸ l©u quan hÖ s¶n xuÊt cè h÷u ®ã lµ chÝnh s¸ch bao cÊp tËp trung d©n chñ. ChÝnh v× lÏ ®ã mµ trong suèt nh÷ng n¨m ®ã nÒn kinh tÕ níc ta chËm ph¸t triÓn vµ r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng trong nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 80. ®iÒu quan träng lµ §¶ng ta ®· nhËn thøc ®îc ®iÒu ®ã vµ nhanh chãng ®æi míi th«ng qua §H §¶ng VI vµ c¸c kú §H tiªp sau ®ã. Trong thêi kú qu¸ ®é cã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p cÇn ph¶i gi¶i quyÕt bëi v× nã lµ bíc chuyÓn tiÕp tõ mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy lªn mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c. cho nªn em chän ®Ò tµi “Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi ë ViÖt Nam” ®Ó nghiªn cøu.
B - néi dung
I - Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt.
Lùc lîng s¶n xuÊt.
Kh¸i niÖm.
Lùc lîng s¶n xuÊt biÓu hiÖn mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi giíi tù nhiªn. Tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, thÓ hiÖn tr×nh ®é trinh phôc tù nhiªn cña loµi ngêi. §ã lµ kÕt qu¶ cña n¨ng lùc thùc tiÔn cña con ngêi trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng vµo tù nhiªn t¹o ra cña c¶i vËt chÊt ®¶m baá cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ngêi.
Néi dung.
Lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm :
T liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra, tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng.
Ngêi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, biÕt sö dông t liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt.
T liÖu s¶n xuÊt bao gåm : - §èi tîng lao ®éng
- T liÖu lao ®éng : + C«ng cô lao ®éng
+ Nh÷ngTLL§ kh¸c
§èi tîng lao ®éng kh«ng ph¶i lµ toµn bé giíi tù nhiªn, mµ chØ cã mét bé phËn cña giíi tù nhiªn ®îc ®a vµo s¶n xuÊt. Con ngêi kh«ng chØ t×m trong giíi tù nhiªn nh÷ng ®èi tîng lao ®éng cã s½n, mµ cßn sang t¹o ra b¶n th©n ®èi tîng lao ®éng.
T liÖu lao ®éng lµ vËt thÓ hay phøc hîp vËt thÓ mµ con ngêi ®Æt gi÷a m×nh víi ®èi tîng lao ®éng, chóng dÉn chuyÒn sù t¸c ®éng cña con ngêi vµo ®èi tîng lao ®éng. §èi tîng lao ®éng vµ t liÖu lao ®éng lµ nh÷ng yÕu tè vËt chÊt cña qóa tr×nh lao ®éng s¶n xuÊthîp thµnh t liÖu s¶n xuÊt. §èi víi mçi thÕ hÖ míi, nh÷ng t liÖu lao ®éng do thÕ hÖ tríc ®Ó l¹i trë thµnh ®iÓm xuÊt ph¸t cho thÕ hÖ t¬ng lai. V× vËy, nh÷ng t liÖu lao ®éng ®ã lµ c¬ së sù kÕ tôc cña lÞch sö. T liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc lîng tÝch cùc c¶I biÕn ®èi tîng lao ®éng, khi chïng kÕt hîp víi l® sèng. T liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín lao ®Õn ®©u, nhng nÕu t¸ch khái ngêi lao ®éng th× còng kh«ng thÓ ph¸t huy ®îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt cña x· héi.
C¸c yÕu tè hîp thµnh lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. Sù cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ do sù ph¸t triÓn cña c¸c yÕu tè hîp thµnh nã. Trong sù ph¸t triÓn cña hÖ thèng c«ng cô lao ®éngvµ tr×nh ®é khoa häc - kÜ thuËt, kÜ n¨ng lao ®éng cña con ngêi ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Con ngêi lµ nh©n tè trung t©m vµ lµ môc ®Ých cña nÒn s¶n xuÊt x· héi. Lªnin viÕt : “Lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng.”
Do khoa häc trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp mµ thµnh phÇn con ngêi cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt còng thay ®æi. Ngêi lao ®éng trong lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng chØ gåm ngêi lao ®éng ch©n tay mµ cßn c¶ kÜ thô©t viªn, kÜ s vµ c¸n bé khoa häcphôc vô trùc tiÕp qu¸ tr×nh s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt.
Kh¸i niÖm.
Quan hÖ s¶n xuÊt x· héi lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt xx· héi : s¶n xuÊt - ph©n phèi - trao ®æi - tiªu dïng. Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm quan hÖ kinh tÕ - x· héi vµ quan hÖ kinh tÕ tæ chøc. Quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña x· héi, nã tån t¹i kh¸ch quan, ®éc lËp víi ý thøc cña con ngêi. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ quan hÖ kinh tÕ c¬ b¶n cña mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt tiªu biÓu cho b¶n chÊt kinh tÕ cña mét h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh.
b. Néi dung.
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt c¬ b¶n sau :
Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi viÖc së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt.
Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi viÖc tæ chøc qu¶n lý.
Quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi ®èi viÖc ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng.
Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã quan hÖ thø nhÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶ nh÷ng mèi quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt k× quan hÖ s¶n xuÊt nµo còng ®Òu phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng t liÖu s¶n xuÊtchñ yÕu trong x· héi ®îc gi¶i quyÕt nh thÕ nµo.
Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ t liÖu s¶n xuÊt :
+ Së h÷u t nh©n.
+ Së h÷u x· héi.
Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan hÖ kinh tÕ hiªn thùc gi÷a ngêi víi ngêi trong x· héi. §¬ng nhiªn ®Ó cho t liÖu s¶n xuÊt kh«ng trë thµnh “ v« chñ ” ph¶i cã chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ râ rµng ®Ó x¸c ®Þnh chñ thÓ së h÷u vµ sö dông ®èi víi nh÷ng t liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.
Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n phèi cã vai trß quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy cã thÓ gãp phÇn cñng cè quan hÖ së h÷uvµ còn cã thÓ lµm biÕn d¹ng quan hÖ sæ h÷u. C¸c hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt ë mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Õu tån t¹i trong mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. HÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi Êy. V× vËy, khi nghiªn cøu, xem xÐt tÝnh chÊt cña mét h×nh th¸i x· héi nµo th× kh«ng thÓ nh×n ë tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ cßn ph¶i xÐt ®Õn tÝnh chÊt cñ c¸c quan hÖ s¶n xuÊt.
Quan hÖ kinh tÕ tæ chøc xuÊt hiÖn trong qu¸ tr×nh tæ chøc s¶n xuÊt. Nã võa biÓu hiÖn quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi, võa biÓu hiÖn tr¹ng th¸i tù nhiªn kÜ thuËt cña nÒn s¶n xuÊt. Quan hÖ kinh tÕ tá chøc ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi, chuyªn m«n ho¸ vµ hiÖp t¸c ho¸ s¶n xuÊt. Nã do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt qui ®Þnh.
Quy luËt vÒ sù phï hîp gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt .
Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, chóng tån t¹i kh«ng t¸ch ríi nhau mµ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau h×nh thµnh quy luËt phæ biÕn cña toµn bé lÞch sö loµi ngêi, quy luËt vÒ sù phï hîp quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Quy luËt nµy v¹ch râ tÝnh chÊt phô thuéc kh¸ch quan cña quan hÖ s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §Õn lît m×nh, quan hÖ s¶n xuÊt t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt.Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓncña x· héi loµi ngêi. Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n.
Nh÷ng t¸c ®éng cña lùc lîng s¶n xuÊt ®Õn quan hÖ s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt ®îc h×nh thµnh,biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®Òu do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh.
Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, ®Ó lao ®éng bít nÆng nhäc vµ ®¹t hiÖu qu¶ cao h¬n, con ngêi lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn, hoµn thiÖn c«ng cô lao ®éngmíi tinh x¶o h¬n. Cïng víi sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña c«ng cô lao ®éng th× kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen lao ®éng, kÜ n¨ng s¶n xuÊt, kiÕn thøc khoa häc cña con ngêi còng tiÕn bé. Lùc lîng s¶n xuÊt trë thµnh yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt. Cßn quan hÖ s¶n xuÊt lµ yÕu tè t¬ng ®èi æn ®Þnh, cã khuynh híng l¹c hËu h¬n lµ sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ néi dung cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt, con quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi cña nã. Trong mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc th× h×nh thøc phô thuéc vµo néi dung, néi dung quyÕt ®Þnh h×nh thøc, néi dung thay ®æi tríc, sau ®ã h×nh thøc míi biÕn ®æi theo.
Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt còng h×nh thµnh vµ biÕn ®æi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Sù phï hîp ®ã lµ ®éng lùc lµm cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn lªn mét tr×nh ®é míi, quan hÖ s¶n xuÊt cò kh«ng cßn phï hîp víi nã n÷a nªn buéc ph¶I thay thÕ b»ngqh míi, phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
b. Sù t¸c ®éng trë l¹i cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt.
Sù h×nh thµnh, biÕn ®æi, ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Nhng quan hÖ s¶n xuÊt lµ h×nh thøc x· héi mµ lùc lîng s¶n xuÊt dùa vµo ®ã ®Ó ph¸t triÓn, nã t¸c ®éng trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt : cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt th× nã trë thµnh ®éng lùc c¬ b¶n thóc ®Èy më ®êng cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Ngîc l¹i, quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi kh«ng cßn phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt, béc lé m©u thuÉn gay g¾t víi lùc lîng s¶n xuÊt th× trë thµnh chíng ng¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Song sù t¸c dông k×m h·m ®ã chØ lµ t¹m thêi, theo tÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan th× nã sÏ bÞ thay thÕ b»ng kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt. Së dÜ quan hÖ s¶n xuÊt cã t¸c ®éng m¹nh mÏ trë l¹i ®èi víi lùc lîng s¶n xuÊt ( thóc ®Èy hoÆc k×m h·m ), v× nã quy ®Þnh môc ®Ých cña s¶n xuÊt, quy ®Þnh hÖ thèng cña tæ chøc, qu¶n lý s¶n xuÊt vµ qu¶n lý x· héi, quy ®Þnh ph¬ng thøc ph©n phèi cña c¶i Ýt hay nhiÕu mµ ngêi lao ®éng ®îc hëng. Do ®ã nã ¶nh hëng ®Õn th¸i ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt chñ yÕu cña x· héi ( con ngêi ), nã t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn hoÆc kÝch thÝch hoÆc h¹n chÕ viÖc c¶i tiÕn c«ng cô lao ®éng, ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ kü thuËt vµo s¶n xuÊt, hîp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng. Mçi kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt lµ mét hÖ thèng, mét chØnh thÓ h÷u c¬ gåm ba mÆt : quan hÖ së h÷u, quan hÖ qu¶n lý vµ quan hÖ phËn phèi. ChØ trong chØnh thÓ ®ã quan hÖ s¶n xuÊt míi trë thµnh ®éng lùc thóc ®Èy hµnh ®éng nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt.
c. Mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt qua sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau.
Sù thång nhÊt vµ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi hîp thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Trong sù thèng nhÊt biÖn chøng nµy, sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Lùc lîng s¶n xuÊt thêng xuyªn vËn ®éng, ph¸t triÓn, nªn quan hÖ s¶n xuÊt còng lu«n lu«n thay ®ái nh»m ®¸p øng yªu cÇu ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Tõ mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµm h×nh thµnh quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. §©y lµ quy luËt kinh tÕ chung cña mäi ph¬ng thøc s¶n xuÊt
Quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt lµ quy luËt c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn loµi ngêi. Sù t¸c ®éng cña nã trong lÞch sö lµm cho x· héi chuyÓn tõ h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thÊp lªn h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi kh¸c cao h¬n.
II - Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tr¬c ®Õn nay nãi chung vµ tõ n¨m 1954 ®Õn nay ë ViÖt Nam .
Sù biÓu hiÖn mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt tõ tríc ®Õn nay nãi chung .
Theo Chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× loµi ngêi tõ tríc ®Õn nay ®· tr¶i qua n¨m h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi, tõ thêi k× m«ng muéi ®Õn hiÖn ®¹i nh ngµy nay ®ã lµ : thêi k× C«ng x· Nguyªn thuû, ChiÕm h÷u N« lÖ, Phong kiÕn, T b¶n Chñ nghÜa vµ thêi k× X· héi Chñ nghÜa.Trong mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi ®îc quy ®Þnh bëi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. ChÝnh nh÷ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi. Trong ®ã h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi thêi k× C«ng x· Nguyªn thuû lµ h×nh th¸i s¶n xuÊt tù cung tù cÊp. §©y lµ kÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ngêi sö dông. ë thêi k× nµy lùc lîng s¶n xuÊt cha ph¸t triÓn, nã chØ lµ s¶n xuÊt tù cung tù cÊp, khi mµ lao ®éng thñ c«ng chiÕm ®Þa vÞ thèng trÞ. Vµ trong h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy do lùc lîng s¶n xuÊt cha ph¸t triÓn nªn kÐo theo sù chËm ph¸t triÓn cña quan hÖ s¶n xuÊt. §©y lµ mèi quan hÖ kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt tù nhiªn, khÐp kÝn trong ph¹m vi nhá cña tõng ®¬n vÞ, kh«ng cho phÐp më réng mèi quan hÖ víi c¸c ®¬n vÞ kh¸c. H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nµy cßn tån t¹i ®Õn thêi k× ChiÕm h÷u N« lÖ. §Õn thêi k× Phong kiÕn, s¶n xuÊt tù cung tù cÊp tån t¹i díi h×nh thøc ®iÒn trang, th¸i Êp vµ kinh tÕ n«ng d©n gia trëng. V× vËy mµ ph¬ng thøc s¶n xuÊt ë c¸c thêi k× nµy cã tÝnh chÊt b¶o thñ, tr× trÖ vµ bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp tho¶ m·n tiªu dïng néi bé tõng gia ®×nh . . ..
Do mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi nh vËy nªn quan hÖ s¶n xuÊt cña nã còng t¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ång thêi tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö loµi ngêi. Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi th× lùc lîng s¶n xuÊt b¶o ®¶m tÝnh kÕ thõa trong sù ph¸t triÓn tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh híng ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. Quan hÖ s¶n xuÊt lµ mÆt thø hai cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt lçi thêi l¹c hËu ®¬c xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu s¶n xuÊt míi cao h¬n trong thêi k× T b¶n Chñ nghÜa. Trong thêi k× nµy, M¸c nhËn ®Þnh r»ng : “ ph¬ng thøc s¶n xuÊt T b¶n Chñ nghÜa kh«ng thÓ tån t¹i vÜnh viÔn, mµ chØ lµ sù qu¸ ®é t¹m thêi trong lÞch sö. Qu¸ tr×nh ph¸t sinh vµ ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt nµy. Nã kh«ng chØ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò x· héi mµ ®iÒu quan träng lµ ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò vËt chÊt, kinh tÕ cho sù phñ ®Þnh sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi.” ®· ®îc tr×nh bÇy trong t¸c phÈm “ Chèng §uy-rinh “ cña F. ¨nghen. §ã lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan theo ®óng yªu cÇu cña quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt.
Tõ sù ph©n tÝch trªn cho thÊy l«gic tÊt yÕu cña sù thay thÕ ph¬ng thøc s¶n xuÊt T b¶n Chñ nghÜa vµ sù ra ®êi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi - Céng s¶n Chñ nghÜa vÒ mÆt lý thuyÕt lµ phï hîp víi quy luËt tiÕn ho¸ cña lÞch sö x· héi loµi ngêi.
Theo quan niÖm cña C. M¸c giai ®o¹n nµy ph¶i lµ mét x· héi Céng s¶n Chñ nghÜa ®· ph¸t triÓn trªn c¬ së chÝnh nã. Do ®ã vÒ mäi ph¬ng diÖn kinh tÕ, ®¹o ®øc, tinh thÇn cßn mang dÊu vÕt cña x· héi cò. Trong giai ®o¹n nµy quyÒn lîi kh«ng bao giê cã thÓ ë møc cao h¬n chÕ ®é kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn v¨n ho¸ cña x· héi do chÕ ®é kinh tÕ ®ã quyÕt ®Þnh, cho nªn ph©n phèi theo lao ®éng lµ khong tr¸nh khái. Tõ nh÷ng ®iÓm nµy cè thÓ thÊy giai ®oan X· héi Chñ nghÜa cã nh÷ng ®Æc trng kinh tÕ chñ yÕu sau : tr×nh ®é x· héi ho¸ tuy cã cao h¬n Chñ nghÜa T b¶n song cßn thÊp so víi giai ®o¹n cao cña x· héi C«ng s¶n. Quan hÖ së h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt tån t¹i díi hai h×nh thøc chñ yÕu : së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp thÓ. Lao ®éng võa lµ quyÒn lîi võa lµ nghÜa vô, ph©n phèi theo lao ®éng nªn cßn mang dÊu vÕt “ ph¸p quyÒn t s¶n “. KÕt thóc giai ®o¹n thÊp, x· héi Céng s¶n bíc lªn giai ®o¹n cao, giai ®o¹n mµ sù phô thuéc cã tÝnh chÊt n« dÞchcña hä vµo sù ph©n c«ng lao ®éng kh«ng cßn n÷a, cïng víi sù phô thuéc ®ã sù ®èi lËp gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay kh«ng cßn n÷a, khi mµ lao ®éng trë thµnh kh«ng nh÷ng lµ ph¬ng tiÖn ®Ó sinh sèng mµ b¶n th©n nã cßn lµ nhu cÇu bËc nhÊt cña sù sèng, khi mµ cïng víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña c¸c c¸ nh©n, n¨ng xuÊt cña hä còng ngµy cµng t¨ng lªn vµ tÊt c¶ c¸c nguån míi cã thÓ vît h¼n ra khái giíi h¹n chËt hÑp cña c¸c quyÒn t s¶n.
Tãm l¹i mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt v¹ch ra quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn x· héi nh mét qu¸ tr×nh lØch sö t nhiªn. Trong ®ã sù s¶n xuÊt ra ®êi sèng x· héi cña m×nh, con ngêi ta cã nh÷ng quan hÖ nhÊt ®Þnh, tÊt yÕu kh«ng tuú thuéc vµo ý muèn cña hä, tøc nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt, nh÷ng quan hÖ nµynµy phï hîp víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnhcña lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña hä. Toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt Êy hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ cña x· héi, tøc lµ c¸i c¬ së hiÖn thùc, trªn ®ã x©y dùng lªn mét mét kiÕn tróc thîng tÇng ph¸p lý vµ chÝnh trÞ t¬ng øng víi c¬ së thùc t¹i ®ã cã nh÷ng h×nh th¸i ý thøc x· héi nhÊt ®Þnh. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh trÞ vµ tinh thÇn nãi chung. Khong ph¶i ý thøc con ngêi quyÕt ®Þnh sù tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt ®Þnh ý thøc cña hä. Tíi mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nµo ®ã cña chóng, c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi sÏ g©y m©u thuÉn víi nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hiÖn cã, hay ®©y chØ lµ biÎu hiÖn ph¸p lý cña nh÷ng quan hÖ së h÷u, trong ®ã tõ tríc ®Õn nay c¸c lùc lîng s¶n xuÊt v·n ph¸t triÓn. Tõ chç lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, khi ®ã b¾t ®Çu thêi ®¹i cña cuéc c¸ch m¹ng x· héi.
BiÓu hiÖn cña mèi quan hÖ tõ n¨m 1954 - 1975 ë ViÖt Nam.
N¨m 1954, sau khi hoµ b×nh lËp l¹i ë miÒn B¾c, §¶ng ta ®· thùc hiÖn chñ tr¬ng ®a ®Êt níc tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi, bá qua T b¶n Chñ nghÜa. MÆc dï chñ tr¬ng ®a ®Êt níc tiÕn lªn Chñ nghÜa X· héi ®· ®îc x¸c ®Þnh tõ ®Çu thÕ kû XX, nhng ®Õn ®Õn thêi gian nµy míi cã ®iÒu kiÖn ®Ó ®a ®Êt níc tiÕn lªn theo con ®êng nµy. Tuy nhiªn, sau mét thêi gian dµi níc ta ph¶i chÞu ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p víi nh÷ng chÝnh s¸ch thèng trÞ “ngu d©n” cña chóng ®· lµm cho con ngêi cña ®Êt níc chóng ta kÐm ph¸t triÓn vµ bÞ tôt hËu, ®iÒu ®ã ®· ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn lùc lîng s¶n xuÊt, nã lµm cho nÒn kinh tÕ cña níc ta bÞ tôt hËu rÊt nhiÒu n¨m so víi thÕ giíi bªn ngoµi. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng, ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt, trong ®ã lùc
