Đề tài Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả chuyển giao công nghệ qua các dự án đầu tư nước ngoài

Lêi nãi ®Çu KÓ tõ khi Amstrong- ng­êi ®Çu tiªn b­íc ch©n lªn mÆt tr¨ng (1969), “mét b­íc ch©n cña t«i nh­ng lµ c¶ mét b­íc tiÕn vÜ ®¹i cña loµi ng­êi”, ®· ®¸nh dÊu mét thêi kú ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña nÒn khoa häc c«ng nghÖ trªn thÕ giíi. Ngµy nay, trong bèi c¶nh kinh tÕ - chÝnh trÞ thÕ giíi cã nhiÒu thay ®æi, cuéc chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc, thay vµo ®ã lµ xu h­íng toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ ®ang diÔn ra s«i ®éng, t¸c ®éng ®Õn mäi mÆt cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, lµm thay ®æi nhanh chãng bé mÆt cña nÒn kinh tÕ. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, ®Ó rót ng¾n kho¶ng c¸ch vÒ mäi mÆt, ®Æc biÖt vÒ kinh tÕ víi c¸c n­íc ph¸t triÓn, c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn ph¶i tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tÊt yÕu cña mäi quèc gia tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i. D­íi t¸c ®éng m¹nh mÏ cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghiÖp ho¸ -hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ë c¸c quèc gia cã tr×nh ®é khoa häc - c«ng nghÖ kÐm ph¸t triÓn kh«ng cßn con ®­êng nµo kh¸c lµ coi träng viÖc tiÕp thu c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ cña thÕ giíi. §ã còng chÝnh lµ bÝ quyÕt thµnh c«ng cña NhËt B¶n, c¸c n­íc NIC vµ nhiÒu n­íc kh¸c. Nã chøng tá vai trß to lín cña c«ng nghÖ ®èi víi nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt trªn quy m« toµn cÇu nãi chung vµ mçi quèc gia nãi riªng. Nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt Nam vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ quèc tÕ, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta ®· tiÕn hµnh c«ng cuéc ®æi míi, më cöa nÒn kinh tÕ vµo n¨m 1986 ; ®ång thêi ®Ò cao vai trß c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, coi ®©y lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn tÊt yÕu. §¶ng vµ Nhµ n­íc ta kh¼ng ®Þnh chñ tr­¬ng “lÊy øng dông vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ chÝnh “ lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. Tr­íc t×nh h×nh nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn nhiÒu khã kh¨n l¹c hËu, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chÝnh, nÒn khoa häc c«ng nhgÖ ch­a ph¸t triÓn... ChuyÓn giao c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi sÏ gãp phÇn quan träng vµo sù t¨ng tr­ëng s¶n xuÊt, n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh quèc tÕ cña c¸c doanh nghiÖp... thóc ®Èy tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. Tõ ý nghÜa trªn, em ®· chän ®Ò tµi “Mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi”. §Ò ¸n gåm c¸c néi dung chÝnh nh­ sau: Ch­¬ng I: Nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. Ch­¬ng III: Ph­¬ng h­íng vµ mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ chuyÓn giao c«ng nghÖ qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi t¹i ViÖt Nam. Ch­¬ng I nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ I. C«ng nghÖ 1. Kh¸i niÖm vµ néi dung c«ng nghÖ a. Kh¸i niÖm HiÖn nay, ng­êi ta vÉn ch­a ®i ®Õn mét kh¸i niÖm thèng nhÊt vÒ c«ng nghÖ. Thùc tÕ cho thÊy, tån t¹i nhiÒu quan niÖm kh«ng ®Çy ®ñ vÒ c«ng nghÖ song nhËn thøc ®­îc sù cÇn thiÕt cña viÖc ®­a ra mét ®Þnh nghÜa kh¸i qu¸t ®­îc b¶n chÊt cña c«ng nghÖ, c¸c tæ chøc quèc tÕ ®· ®­a ra mét sè kh¸i niÖm kh¸ tiªu biÓu nh­ sau: - Theo tæ chøc ph¸t triÓn c«ng nghiÖp cña LHQ(United Nation’s Industrial Development Organization – UNIDO): “C«ng nghÖ lµ viÖc ¸p dông khoa häc vµo c«ng nghiÖp b»ng c¸ch sö dông c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ xö lý nãi mét c¸ch cã hÖ thèng vµ cã ph­¬ng ph¸p”. - Theo tæ chøc ESCAP(Economic And Social Commision For ASIA And The Pacific – Uû ban kinh tÕ vµ x· héi Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng): “C«ng nghÖ lµ mét hÖ thèng kiÕn thøc vÒ quy tr×nh vµ kÜ thuËt dïng ®Ó chÕ biÕn vËt liÖu vµ th«ng tin”. Sau ®ã, ®Þnh nghÜa nµy ®­îc më réng “nã bao gåm tÊt c¶ c¸c kÜ n¨ng, kiÕn thøc, thiÕt bÞ vµ ph­¬ng ph¸p sö dông trong s¶n xuÊt chÕ t¹o, dÞch vô, qu¶n lý, th«ng tin”. NÕu nh­ ®Þnh nghÜa vÒ c«ng nghÖ cña UNIDO nhÊn m¹nh tÝnh khoa häc vµ tÝnh hiÖu qu¶ khi xem xÐt viÖc sö dông c«ng nghÖ cho mét môc ®Ých nµo ®ã th× ®Þnh nghÜa cña ESCAP ®· t¹o ra mét b­íc ngoÆt trong c¸c quan niÖm vÒ c«ng nghÖ. ®Þnh nghÜa nµy ®· më réng kh¸i niÖm c«ng nghÖ sang lÜnh vùc dÞch vô vµ qu¶n lý. Trªn c¬ së tiÕp thu nh÷ng kiÕn thøc cña thÕ giíi vµ thùc tÕ ho¹t ®éng khoa häc ë ViÖt Nam, ®Þnh nghÜa cã tÝnh chÊt chÝnh thøc trong v¨n b¶n ph¸p luËt ViÖt Nam hiÖn hµnh t¹i th«ng t­ sè 28/TTQLKH ngµy 22/01/1994 cña Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng ®­îc tãm t¾t nh­ sau: C«ng nghÖ lµ hÖ thèng c¸c gi¶i ph¸p ®­îc t¹o nªn bëi sù øng dông c¸c kiÕn thøc khoa häc, ®­îc sö dông ®Ó gi¶i quyÕt mét hoÆc mét sè nhiÖm vô thùc tiÔn trong s¶n xuÊt, kinh doanh ®­îc thÓ hiÖn d­íi d¹ng: + C¸c bÝ quyÕt kÜ thuËt, ph­¬ng ¸n c«ng nghÖ, quy tr×nh c«ng nghÖ, tµi liÖu thiÕt kÕ s¬ bé vµ thiÕt kÕ kÜ thuËt. + C¸c ®èi t­îng së h÷u c«ng nghiÖp(s¸ng chÕ, kiÓu d¸ng c«ng nghiÖp, nh·n hiÖu hµng ho¸) + C¸c gi¶i ph¸p nãi trªn cã thÓ bao gåm m¸y mãc thiÕt bÞ cã hµm chøa néi dung c«ng nghÖ. + C¸c dÞch vô hç trî vÒ t­ vÊn. Cã thÓ ®øng trªn c¸c gi¸c ®é nghiªn cøu kh¸c nhau, ng­êi ta cã nh÷ng ®Þnh nghÜa c«ng nghÖ kh¸c nhau. Song mét c¸ch kh¸i qu¸t “ c«ng nghÖ lµ tÊt c¶ nh÷ng c¸i g× dïng ®Ó biÕn ®æi ®Çu vµo thµnh ®Çu ra”.\ b. Néi dung cña c«ng nghÖ. BÊt cø mét c«ng nghÖ nµo, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p ®Òu bao gåm bèn thµnh phÇn: trang thiÕt bÞ(Technoware – T), kÜ n¨ng cña con ng­êi(Humanware – H), th«ng tin(inforware – I), tæ chøc(Organware – O) cã mèi liªn hÖ chÆt chÏ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn qua s¬ ®å sau: Tæ chøc Con ng­êi Trang thiÕt bÞ Th«ng tin C¸c yÕu tè cÊu thµnh c«ng nghÖ: *.PhÇn cøng: Bao gåm m¸y mãc, thiÕt bÞ, dông cô, kÕt cÊu nhµ x­ëng...PhÇn cøng t¨ng n¨ng lùc c¬ b¾p vµ trÝ lùc con ng­êi. *.PhÇn mÒm: Bao gåm + PhÇn con ng­êi: Lµ ®éi ngò nh©n lùc cã søc khoÎ, kÜ n¨ng, kÜ x¶o, kinh nghiÖm s¶n xuÊt, lµm viÖc cã tr¸ch nhiÖm vµ n¨ng suÊt ca. Mét trang thiÕt bÞ hoµn h¶o nh­ng nÕu thiÕu con ng­êi cã tr×nh ®é chuyªn m«n tèt vµ kØ luËt lao ®éng cao sÏ trë nªn v« tÝch sù. + PhÇn th«ng tin: Bao gåm c¸c d÷ liÖu, thuyÕt minh, dù ¸n, m« t¶ s¸ng chÕ, chØ dÉn kÜ thuËt, ®iÒu hµnh s¶n xuÊt. + PhÇn tæ chøc: Bao gåm nh÷ng liªn hÖ, bè trÝ,s¾p xÕp ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cho c¸c ho¹t ®éng nh­ ph©n chia nguån lùc, t¹o m¹ng l­íi, lËp kÕ ho¹ch, kiÓm tra, ®iÒu hµnh. + PhÇn bao tiªu:nghiªn cøu thÞ tr­êng ®Çu ra lµ nhiÖm vô quan träng vµ còng n»m trong phÇn mÒm cña ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ. 2. Ph©n lo¹i c«ng nghÖ. Cïng víi sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay, trªn thÕ giíi tån t¹i mét sè l­îng rÊt lín c¸c c«ng nghÖ. V× vËy, tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu, sö dông kh¸c nhau, ng­êi ta ph©n chia c«ng nghÖ theo c¸c tiªu thøc sau: 2.1 Theo tÝnh chÊt C«ng nghÖ s¶n xuÊt, c«ng nghÖ dÞch vô, c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ ®µo t¹o. 2.2 Theo ngµnh nghÒ. C«ng nghÖ c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp; c«ng nghÖ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng; c«ng nghÖ vËt liÖu... 2.3 Theo ®Æc tÝnh c«ng nghÖ C«ng nghÖ ®¬n chiÕc, c«ng nghÖ hµng lo¹t, c«ng nghÖ liªn tôc. 2.4 Theo s¶n phÈm. Ph©n theo s¶n phÈm mµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt ra: c«ng nghÖ xim¨ng, « t«... 2.5 Theo møc ®é hiÖn ®¹i. C«ng nghÖ cæ ®iÓn, c«ng nghÖ trung gian, c«ng nghÖ tiªn tiÕn. 2.6 Theo ®Æc thï. C«ng nghÖ then chèt, c«ng nghÖ truyÒn thèng, c«ng nghÖ mòi nhän. 2.7 Theo môc tiªu. C«ng nghÖ dÉn d¾t, c«ng nghÖ thóc ®Èy, c«ng nghÖ ph¸t triÓn. 2.8 Theo sù æn ®Þnh c«ng nghÖ. C«ng nghÖ cøng, c«ng nghÖ mÒm II. ChuyÓn giao c«ng nghÖ. ChuyÓn giao c«ng nghÖ nh­ mét tÊt yÕu kh¸ch quan cña quy luËt ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi, cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn c«ng nghÖ, ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ còng trë nªn phong phó vµ ®a d¹ng h¬n. Bëi vËy, viÖc ®­a ra mét hÖ thèng lÝ luËn chung vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ hoµn toµn cÇn thiÕt. 1. Kh¸i niÖm vµ ®èi t­îng chuyÓn giao c«ng nghÖ a. Kh¸i niÖm BÊt k× mét quèc gia, mét ®Þa ph­¬ng, mét ngµnh, mét c¬ së, mét tæ chøc, mét c¸ nh©n nµo còng cÇn cã mét hay nhiÒu c«ng nghÖ ®Ó triÓn khai. §ã cã thÓ lµ c«ng nghÖ néi sinh(c«ng nghÖ tù t¹o) hay c«ng nghÖ ngo¹i sinh(c«ng nghÖ cã ®­îc tõ n­íc ngoµi). Trong mét sè ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, nhu cÇu chuyÓn giao c«ng nghÖ ®­îc ®Æt ra. VËy chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ g×? Theo quan niÖm cu¶ nhiÒu quèc gia, nhiÒu tæ chøc quèc tÕ “ chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ chuyÓn vµ nhËn c«ng nghÖ qua biªn giíi ”. §iÒu ®ã cã nghÜa, c«ng nghÖ ®­îc chuyÓn vµ nhËn qua con ®­êng th­¬ng m¹i quèc tÕ, qua c¸c dù ¸n ®Çu t­ n­íc ngoµi, qua chuyÓn vµ nhËn tù gi¸c hay kh«ng tù gi¸c(t×nh b¸o kinh tÕ, héi th¶o khoa häc...). Bµi viÕt nµy còng xin giíi thiÖu mét ®Þnh nghÜa míivÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ cña nhµ nghiªn cøu NhËt B¶n Prayyoon Shiowattana: “ chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ mét qu¸ tr×nh häc tËp trong ®ã tri thøc vÒ c«ng nghÖ ®­îc tÝch luü mét c¸ch liªn tôc vµ nguån tµi nguyªn con ng­êi ®ang ®­îc thu hót vµo c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt; mét sù chuyÓn giao c«ng nghÖ thµnh c«ng cuèi cïng sÏ ®­a tíi sù tÝch luü tri thøc s©u h¬n vµ réng h¬n”. C¸ch nh×n nhËn míi vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ ®øng trªn gãc ®é cña mét quèc gia ®· vµ ®ang cã nh÷ng ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ tÝch cùc vµo c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, trong ®ã cã ViÖt Nam cho ta thÊy sù ®¸nh gi¸ cña hä vÒ hiÖuqu¶ chuyÓn giao c«ng nghÖ, ®Æc biÖt lµ nh©n tè con ng­êi. Nh­ vËy, trong mét khu«n khæ nhÊt ®Þnh, ®Þnh nghÜa vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ chÝnh lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Çu tiªn. b. §èi t­îng chuyÓn giao c«ng nghÖ. C«ng nghÖ gåm cã hai phÇn: phÇn cøng vµ phÇn mÒm. Sù phøc t¹p, khã kh¨n kh«ng thÓ hiÖn nhiÒu ë phÇn cøng mµ tËp trung vµo phÇn mÒm. Bëi phÇn mÒm rÊt trõu t­îng, bÝ Èn, gi¸ c¶ kh«ng æn ®Þnh. VÒ vÊn ®Ò nµy, bé luËt d©n sù cña n­íc CHXHCN ViÖt Nam quy ®Þnh ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ bao gåm: QuyÒn së h÷u, quyÒn sö dông c¸c ®èi t­îng së h÷u c«ng nghiÖp. ChuyÓn giao th«ng qua mua b¸n, cung cÊp c¸c ®èi t­îng(gi¶i ph¸p kÜ thuËt, bÝ quyÕt kÜ thuËt, ph­¬ng ¸n c«ng nghÖ, quy tr×nh c«ng nghÖ, phÇn mÒm m¸y tÝnh, tµi liÖu thiÕt kÕ s¬ bé vµ thiÕt kÕ kÜ thuËt). C¸c h×nh thøc hç trî t­ vÊn. C¸c gi¶i ph¸p hîp lý ho¸ s¶n xuÊt. 2. C¸c h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ. a. Ph©n theo luång Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy, cã hai luång chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ chuyÓn giao däc vµ chuyÓn giao ngang. - ChuyÓn giao däc: lµ sù chuyÓn giao c¸c c«ng nghÖ hoµn toµn míi mÎ, ®ßi hái c¸c b­íc ®i kh¸ ®ång bé tõ nghiªn cøu, thö nghiÖm, triÓn khai s¶n xuÊt thö ®Õn s¶n xuÊt hµng lo¹t ®Ó ®¶m b¶o ®é tin cËy vÒ kinh tÕ vµ kÜ thuËt. - ChuyÓn giao ngang: lµ sù chuyÓn giao c«ng nghÖ ®· hoµn thiÖn tõ doanh nghiÖp nµy sang doanh nghiÖp kh¸c, tõ n­íc nµy ®Õn n­íc kh¸c. So víi chuyÓn giao däc, kiÓu chuyÓn giao nµy Ýt rñi ro h¬n song th­êng ph¶i tiÕp nhËn mét c«ng nghÖ d­íi tÇm ng­êi kh¸c, kh«ng hoµn toµn míi mÎ. b. Ph©n theo quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi mua vµ ng­êi b¸n. Ph©n lo¹i theo kiÓu nµy ¸p dông trong tr­êng hîp ®¸nh gi¸ møc ®é tiªn tiÕn vµ gi¸ c¶ cña c«ng nghÖ; gåm c¸c h×nh thøc sau: ChuyÓn giao gi¶n ®¬n: lµ h×nh thøc ng­êi chñ c«ng nghÖ trao cho ng­êi mua quyÒn sö dông c«ng nghÖ trong mét thêi gian vµ ph¹m vi h¹n chÕ. ChuyÓn giao ®Æc quyÒn: ng­êi b¸n trao quyÒn sö dông c«ng nghÖ cho ng­êi mua giíi h¹n trong mét ph¹m vi l·nh thæ. ChuyÓn giao ®éc quyÒn: lµ h×nh thøc ng­êi b¸n trao toµn bé quyÒn së h÷u c«ng nghÖ cho ng­êi mua trong suèt thêi gian cã hiÖu lùc cña hîp ®ång. c. Ph©n theo kiÓu chuyÓn giao hay chiÒu s©u cña chuyÓn giao c«ng nghÖ. Trao kiÕn thøc: viÖc chuyÓn giao chØ dõng l¹i ë møc truyÒn ®¹t kiÕn thøc b»ng c¸ch ®­a c«ng thøc, h­íng dÉn, t­ vÊn vÒ kÜ thuËt. ChuyÓn giao c«ng nghÖ d­íi d¹ng ch×a kho¸ giao tay: ng­êi b¸n ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc nh­ l¾p ®Æt m¸y mãc, h­íng dÉn quy tr×nh, hoµn tÊt toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trao s¶n phÈm: ng­êi b¸n kh«ng nh÷ng cã tr¸ch nhiÖm hoµn tÊt toµn bé d©y chuyÒn s¶n xuÊt mµ cßn gióp ng­êi mua s¶n xuÊt thµnh c«ng s¶n phÈm sö dông kÜ thuËt chuyÓn giao. Trao thÞ tr­êng: ngoµi tr¸ch nhiÖm nh­ ë møc ®é “trao s¶n phÈm” ng­êi b¸n cßn ph¶i bµn giao mét phÇn thÞ tr­êng ®· x©m nhËp thµnh c«ng cho bªn mua c«ng nghÖ. 3. C¬ së cña ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ Ngµy nay, sù ph©n c«ng lao ®éng diÔn ra m¹nh mÏ, xu h­íng toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, ¸p lùc c¹nh tranh gia t¨ng cïng víi sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ trªn ph¹m vi toµn cÇu. MÆt kh¸c, c«ng nghÖ cã mét thuéc tÝnh quan träng lµ tÝnh sinh thÓ, tøc cã giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ diÖt vong. §Ó thu ®­îc nhiÒu lîi nhuËn, c¸c nhµ nghiªn cøu, nhµ kinh doanh, c¸c h·ng ®Òu muèn kÐo dµi vßng ®êi c«ng nghÖ. Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn khoa häc – c«ng nghÖ trªn thÕ giíi, c¸c c«ng nghÖ còng ph¶i lu«n ®­îc c¶i tiÕn ®­îc ®æi míi. H¬n n÷a, tranh thñ sù ®Çu t­ n­íc ngoµi, c¸c quèc gia tËn dông chuyÓn giao c«ng nghÖ nh­ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu ®Ó c¶i tiÕn nÒn s¶n xuÊt trong n­íc. §ã lµ nh÷ng c¬ së quan träng cña ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. 4. Vai trß cña chuyÓn giao c«ng nghÖ ChuyÓn giao c«ng nghÖ cã vai trß to lín ®èi víi nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung vµ nÒn kinh tÕ cña mçi quèc gia nãi riªng. ChuyÓn giao c«ng nghÖ cã lîi cho c¶ hai bªn, bªn chuyÓn giao vµ bªn nhËn chuyÓn giao. §èi víi bªn tiÕp nhËn, hä cã ®­îc c«ng nghÖ míi, cã tr×nh ®é kÜ thuËt cao h¬n, trong khi ®ã l¹i tiÕt kiÖm ®­îc nguån lùc. §èi víi bªn chuyÓn giao, hä cã thÓ thu lîi tõ viÖc chuyÓn giao c«ng nghÖ, kÐo dµi vßng ®êi c«ng nghÖ, t¹o ®iÒu kiÖn x©m nhËp thÞ tr­êng n­íc ngoµi. Ngµy nay, trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi cïng víi tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng, chuyªn m«n ho¸ ®· ë tÇm chuyªn s©u ®Õn tõng chi tiÕt s¶n phÈm, ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ gãp phÇn thóc ®Èy th­¬ng m¹i quèc tÕ ph¸t triÓn, cho phÐp khai th¸c lîi thÕ so s¸nh gi÷a c¸c quèc gia. MÆt kh¸c, nã lµm thay ®æi c¬ cÊu nÒn kinh tÕ thÕ giíi theo h­íng gia t¨ng tØ träng dÞch vô vµ c«ng nghiÖp. Cgc«ng nghÖ t¹o n¨ng suÊt lao ®éng cao h¬n cïng sù phong phó vÒ chñng lo¹i s¶n phÈm, phôc vô cho nhu cÇu ngµy cµng cao cña ng­êi tiªu dïng. Nã lµ vò khÝ c¹nh tranh cña c¸c doanh nghiÖp, c¸c nÒn kinh tÕ vµ cã vai trß to lín ®èi víi vÊn ®Ò m«i tr­êng trong qu¸ tr×nh khai th¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ qu¸ tr×nh chÕ t¸c sö dông. III. Kinh nghiÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ cña mét sè n­íc. 1. ThÕ nµo lµ mét c«ng nghÖ thÝch hîp C«ng nghÖ thÝch hîp lµ nh÷ng c«ng nghÖ phï hîp víi kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña quèc gia trong mét thêi k× nhÊt ®Þnh, t¹o ®iÒu kiÖn khai th¸c tèi ®a nh÷ng lîi thÕ so s¸nh cña nÒn kinh tÕ trong n­íc vµ ®­a l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ – x· héi cao. Nh­ vËy, mét c«ng nghÖ thÝch hîp ph¶i tho¶ m·n 3 tiªu chuÈn sau: - Cã hiÖu qu¶ kinh tÕ - Cã hiÖu qu¶ x· héi - Cã tÝnh thÝch dông víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia trong tõng thêi k× Trong ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ, ®ßi hái bªn tiÕp nhËn c«ng nghÖ ph¶i n¾m v÷ng c¸c th«ng tin ®Ó lùa chän ®­îc c«ng nghÖ thÝch hîp theo nh÷ng tiªu chuÈn nªu trªn. §ã lµ c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn bªn cung cÊp vµ bªn nhËn c«ng nghÖ (lÞch sö vµ kinh nghiÖm ; ®Þa vÞ hiÖn t¹i; chiÕn l­îc vµ kÕ ho¹ch cña doanh nghiÖp ); c¸c th«ng tin vÒ møc ®é tiªn tiÕn cña c«ng nghÖ còng nh­ vÒ t×nh h×nh c«ng nghÖ thÕ giíi. ThËt vËy, lùa chän c«ng nghÖ ph¶i trªn c¬ së chñ ®éng tÝch cùc vµ xuÊt ph¸t tõ ®ßi hái cña b¶n th©n doanh nghiÖp. 2. Kinh nghiÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ cña mét sè n­íc. §Ó b¾t ®Çu qu¸ tr×nh t×m hiÓu kinh nghiÖm chuyÓn giao c«ng nghÖ cña mét sè quèc gia tiªu biÓu, chóng ta h·y cïng xem xÐt biÓu ®å sau: 1860 1950 1980 BiÓu ®å: nh÷ng m« h×nh ®uæi kÞp vÒ c«ng nghÖ cña NhËt B¶n vµ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸, so s¸nh víi c¸c n­íc ph¸t triÓn. Nguån: Institute Of Developing Economies, Study on Technology And Trade Friction Between Japan And Developing Nations(Tokyo: IDE, 195). BiÓu ®å cho thÊy nh÷ng nç lùc v­¬n lªn ®Ó ®uæi kÞp nÒn c«ng nghÖ tiªn tiÕn ë c¸c n­íc ph¸t triÓn cña NhËt B¶n vµ mét sè n­íc ®ang ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Trong ®ã, chuyÓn giao c«ng nghÖ lµ mét nh©n tè quan träng trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ theo h­íng hiÖn ®¹i ngay tõ thêi kú nh÷ng n¨m 60. VËy, chóng ta cã thÓ rót ra ®­îc nh÷ng kinh nghiÖm g× tõ qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ ®ã? §iÒu kiÖn thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt, ®iÒu kiÖn chÝnh trÞ x· héi nghiªm ngÆt ®· b¾t rÔ s©u trong thêi ®¹i phong kiÕn vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng thiÖt h¹i lín lao do chiÕn tranh g©y ra, ng­êi NhËt B¶n ®· rót ra bµi häc quý gi¸ trong qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ cña m×nh lµ: “Tinh thÇn NhËt B¶n céng kü thuËt ph­¬ng t©y”. Ng­êi NhËt B¶n ®¸nh gi¸ cao bèn n¨ng lùc trong c¸c giai ®o¹n chuyÓn giao c«ng nghÖ: n¨ng lùc lÜnh héi; n¨ng lùc thao t¸c; n¨ng lùc thÝch øng vµ n¨ng lùc ®æi míi. Hä ®Æc biÖt coi träng nguån tµi nguyªn con ng­êi víi t­ c¸ch lµ nh©n tè tÝch luü tri thøc c«ng nghÖ. Tõ nh÷ng kinh nghiÖm vÒ chuyÓn giao c«ng nghÖ, c¸c nhµ nghiªn cøu NhËt B¶n cho r»ng: c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nãi chung vµ ViÖt Nam nãi riªng cã thÓ tr­íc tiªn ph¶i lµm chñ c«ng nghÖ ë phÇn ngo¹i vi cña kÜ thuËt, lµ phÇn mµ hÇu hÕt ®Çu t­ n­íc ngoµi cã thÓ ®em vµo, vµ dÇn dÇn hä ph¶i më réng viÖc häc tËp ®Ó bao trïm lªn phÇn cèt lâi cña kÜ thuËt. C¸c NIE Ch©u ¸ th× sao? NhËn thøc ®­îc r»ng chuyÓn giao c«ng nghÖ cã vai trß to lín trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ ®Êt n­íc, khi mµ cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh­ vò b·o, kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn ngµy cµng c¸ch xa nhau, lîi dông kÜ thuËt tiªn tiÕn cña n­íc ngoµi lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn. Cgc«ng nghÖ ®· gióp c¸c NIE Ch©u ¸ trë thµnh “ nh÷ng con rång” víi tèc ®é t¨ng tr­ëng cao, FDI t¨ng liªn tôc, hoµ nhËp vµo thÞ tr­êng thÕ giíi vµ ®êi sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ... Trong thêi gian qua, c¸c NIE Ch©u ¸ rÊt chó träng viÖc nghiªn cøu, ph©n lo¹i, x¸c ®Þnh tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm c¸c kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ trªn thÕ giíi. §èi víi kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, c¸c NIE th«ng qua c¸c c«ng ty xuyªn quèc gia(TNCs), cô thÓ lµ th«ng qua c¸c chi nh¸nh ®Æt t¹i nhiÒu n­íc ®Ó tiÕp cËn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. §èi víi kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c n­íc ph¸t triÓn víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, c¸c NIE tËp trung ­u ®·i vÒ tµi chÝnh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó nhËp vµ sö dông c«ng nghÖ cho phï hîp ®iÒu kiÖn cô thÓ. §èi víi kªnh chuyÓn giao c«ng nghÖ gi÷a c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, hä lu«n ý thøc ®­îc ­u thÕ cña m×nh, tiÕn hµnh ®Çu t­ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ sang nhiÒu n­íc, ®Æc biÖt lµ sang c¸c n­íc ASEAN. C¸c NIE Ch©u ¸ còng th­êng sö dông c¸c h×nh thøc tiÕp thu chuyÓn giao c«ng nghÖ nh­: qua liªn doanh, tiÕp nhËn chuyÓn giao trän gãi, qua mua b¶n quyÒn së h÷u c«ng nghÖ, thuª chuyªn gia h­íng dÉn, trao ®æi th«ng tin vµ ®µo t¹o c¸n bé kÜ thuËt. Th«ng qua c¸c h×nh thøc tiÕp thu c«ng nghÖ nh­ trªn cïng víi kh¶ n¨ng øng dông vµ ®æi míi c«ng nghÖ, c¸c NIE ch©u ¸ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng rùc rì, ®Æc biÖt lµ trong ph¸t triÓn c«ng nghiÖp. MÆt kh¸c, c¸c NIE ch©u ¸ ®· thùc hiÖn ph­¬ng ch©m “ ®ãn ®Çu, ®i t¾t trong c«ng nghÖ”. Thêi kú ®Çu, víi tr×nh ®é kü thuËt cßn thÊp, hä chØ tiÕn hµnh chuyÓn giao d©y chuyÒn c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi ®Ó l¾p r¸p hoÆc qua gia c«ng s¶n phÈm cho c¸c c«ng ty n­íc ngoµi. Sau khi ®· ®æi míi c¬ cÊu ngµnh, t¨ng s¶n xuÊt nh÷ng thµnh phÈm cã hµm l­îng c«ng nghÖ cao, kh«ng chØ nhµ n­íc quan t©m mµ c¶ c¸c c«ng ty t­ nh©n còng quan t©m thùc hiÖn ®uæi b¾t tiÕp thu vµ lµm chñ c«ng nghÖ nh­ chÝnh n­íc xuÊt khÈu c«ng nghÖ. C¸c NIE còng ®­a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ­u ®·i thu hót ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi hoÆc trùc tiÕp mua m¸y mãc trªn thÞ tr­êng.Trªn thùc tÕ, tuú theo ®Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi cña riªng m×nh, mçi NIE ch©u ¸ ®Òu cã nh÷ng chÝnh s¸ch chuyÓn giao c«ng nghÖ hÕt søc thËn träng ®Ó mang l¹i hiÖu qu¶ cao cho nÒn kinh tÕ. Nghiªn cøu kinh nghiÖm tiÕp nhËn chuyÓn giao c«ng nghÖ cña c¸c quèc gia nãi trªn cho ta nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm hÕt søc quý b¸u: c¶i thiÖn m«i tr­êng ®Çu t­ ®Ó thu hót nguån vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi (FDI) cã hiÖu qu¶, g¾n ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi víi chuyÓn giao c«ng nghÖ thÝch hîp; c¸c hîp ®ång chuyÓn giao c«ng nghÖ ph¶i ®­îc chó träng, ®­îc tÝnh to¸n cÈn thËn c¶ trong hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai; chó träng ph¸t triÓn c«ng nghÖ truyÒn thèng c«ng nghÖ truyÒn thèng trong n­íc t¹o c¬ së ®Ó tiÕp nhËn mét c¸ch hîp lý cã chän läc, thÝch hîp víi c«ng nghÖ míi ; x©y dùng vµ thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña khu c«ng nghÖ cao lµ n¬i thu hót c¸c ho¹t ®éng chuyÓn giao c«ng nghÖ, ®ãng vai trß ®éng