Đề tài Nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát tối cao của Quốc hội

LêI Më §ÇU 1. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Nhµ n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam lµ nhµ n­íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n v× nh©n d©n, trong hÖ thèng tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc Quèc Héi ®­îc x¸c ®Þnh lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña n­íc CHXHCN ViÖt Nam. Quèc Héi lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn, lËp ph¸p, quyÕt ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch c¬ b¶n cña ®Êt n­íc vµ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cu¶ nhµ n­íc. Trong ®ã quyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi vµ viÖc thùc hiÖn hiÖu qu¶ quyÒn ®ã lµ vÊn ®Ò hÕt søc ý nghÜa, gãp phÇn ho¹t ®éng hiÖu qu¶ cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc còng nh­ toµn bé ho¹t ®éng cña toµn bé hÖ thèng bé m¸y nhµ n­íc tõ trung ­¬ng ®Õn ®Þa ph­¬ng. Trong ®iÒu kiÖn x©y dùng nhµ n­íc ph¸p quyÒn XHCN cña nh©n d©n, do nh©n d©n, v× nh©n d©n, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN, cïng víi c«ng cuéc c¶i c¸ch hµnh chÝnh, t­ ph¸p th× viÖc ®æi míi tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc Héi lµ yªu cÇu v« cïng cÊp thiÕt. Trong nh÷ng n¨m qua d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng cïng víi sù ®æi míi cña hÖ thèng chÝnh trÞ, tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña Quèc Héi tõng b­íc ®­îc ®æi míi vµ kiÖn toµn. Quèc Héi ngµy cµng thùc hiÖn tèt chøc n¨ng nhiÖm vô vña m×nh. Tuy nhiªn tr­íc yªu cÇu ®æi míi toµn diÖn cña ®Êt n­íc trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi, tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc th× ho¹t ®éng cña Quèc Héi cßn nh÷ng h¹n chÕ thiÕu sãt trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao hiÖn nay dÉn ®Õn hiÖu qu¶ ch­a cao nh­: gi¸m s¸t cßn mang tÝnh h×nh thøc, chÊt l­îng ®¹i biÓu Quèc héi ch­a ®¸p øng nhu cÇu c«ng viÖc ngµy cµng cao, c«ng t¸c hËu gi¸m s¸t ch­a ®­îc ®iÒu chØnh trong luËt còng nh­ ®­îc xem xÐt mét c¸ch kÜ cµng trªn thùc tÕ, nh÷ng h¹n chÕ thiÕu sãt nµy b¾t nguån tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau: hÖ thèng ph¸p luËt ch­a hoµn thiÖn, c¬ cÊu tæ chøc cña Quèc héi vµ c¸ch lµm viÖc cña Quèc héi ch­a t­¬ng øng víi yªu cÇu kh¸ch quan cña c«ng t¸c gi¸m s¸t, chÊt l­îng vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña ®¹i biÓu Quèc héi ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng viÖc… Nh­ vËy, n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi trë thµnh mét nhu cÇu cÊp thiÕt hiÖn nay. 2. T×nh h×nh nghiªn cøu ®Ò tµi §Ò tµi “N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi” ®· ®­îc nhiÒu bµi viÕt, tham luËn ®Ò cËp ®Õn ë nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau nh­: §Ò tµi “C¬ së lÝ luËn cña viÖc ®æi míi tæ chøc ho¹t ®éng cña Quèc héi ViÖt Nam hiÖn nay” (LuËn v¨n TiÕn sü luËt häc cña Lª Thanh V©n Häc ViÖn ChÝnh trÞ Quèc gia Hå ChÝ Minh, bµi tham luËn cña TiÕn sü Lª Minh §oan gi¶ng viªn §¹i häc LuËt Hµ Néi “Mét sè suy nghÜ n©ng cao chÊt l­îng ®¹i biÓu Quèc héi” vµ c¸c bµi viÕt trªn t¹p chÝ Nghiªn cøu lËp ph¸p... Nh­ng hiÖn nay ch­a cã mét c«ng tr×nh khoa häc ®éc lËp nµo nghiªn cøu ë tÇm quy m« lín s©u s¾c toµn diÖn vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi. Do vËy, nghiªn cøu vÒ mÆt lÝ luËn còng nh­ thùc tiÔn cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi trong ®iÒu kiÖn x©y dùng vµ hoµn thiÖn nhµ n­íc ph¸p quyÒn lµ mét yªu cÇu hÕt søc quan träng, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi trong giai ®o¹n hiÖn nay. 3. Ph¹m vi nghiªn cøu Kho¸ luËn tËp trung nghiªn cøu vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi vµ c¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi trªn c¬ së luËt ®Þnh: HiÕn ph¸p, LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc Héi, LuËt tæ chøc Quèc héi, LuËt tæ chøc ChÝnh phñ, quy chÕ ho¹t ®éng cña ®¹i biÓu Quèc Héi... Bªn c¹nh ®ã cßn ®­îc ph©n tÝch ®¸nh gi¸ tõ t×nh h×nh thùc tiÔn cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi trong thêi gian qua. 4. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu ViÖc nghiªn cøu ®Ò tµi ®­îc tiÕn hµnh trªn c¬ së ph­¬ng ph¸p luËn cña Chñ nghÜa M¸c- Lª Nin, t­ t­ëng Hå ChÝ Minh vµ c¸c quan ®iÓm cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam ®ång thêi kÕt hîp c¸c ph­¬ng ph¸p nh­: ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp... 5. Môc ®Ých cña kho¸ luËn Kho¸ luËn h­íng tíi lµm râ vÒ mÆt lÝ luËn vµ thùc tr¹ng ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi, qua ®ã t×m hiÓu nguyªn nh©n vµ cã mét sè gi¶i ph¸p thiÕt thùc ph¸t huy nh÷ng mÆt ®¹t ®­îc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ tån t¹i gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi trong giai ®o¹n hiÖn nay. 6. Bè côc kho¸ luËn Kho¸ luËn ®­îc kÕt cÊu nh­ sau: Ngoµi phÇn më ®Çu, phÇn kÕt luËn kho¸ luËn gåm 3 ch­¬ng Ch­¬ng I. C¬ së lÝ luËn vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi Ch­¬ng III. Mét sè gi¶i ph¸p gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi. Ch­¬ng I C¬ së lÝ luËn vÒ ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi 1. VÞ trÝ ph¸p lÝ cña Quèc Héi VÞ trÝ ph¸p lÝ cña Quèc Héi kh«ng chØ ®­îc x¸c ®Þnh bëi nh÷ng quy ®Þnh trong HiÕn ph¸p, v¨n b¶n cã hiÖu lùc tèi cao cña nhµ n­íc mµ cßn ®­îc thÓ hiÖn trong nh÷ng quy ®Þnh kh¸c n»m trong c¸c luËt vÒ tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc: LuËt tæ chøc Quèc héi, LuËt tæ chøc ChÝnh phñ, LuËt tæ chøc Toµ ¸n Nh©n d©n, luËt tæ chøc ViÖn kiÓm s¸t Nh©n d©n… trong c¸c v¨n b¶n d­íi luËt: Quy chÕ cña ®¹i biÓu Quèc Héi, néi quy k× häp Quèc Héi… C¸c v¨n b¶n nµy Ýt nhiÒu lµm râ vÞ trÝ ph¸p lÝ cña Quèc Héi. §iÒu 82 HiÕn ph¸p 1992 n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam quy ®Þnh: “Quèc Héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña n­íc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam Quèc Héi ViÖt Nam lµ c¬ quan duy nhÊt cã quyÒn lËp hiÕn vµ lËp ph¸p Quèc Héi quyÕt ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch c¬ b¶n vÒ ®èi néi ®èi ngo¹i, nhiÖm vô kinh tÕ x· héi quèc phßng an ninh ®Êt n­íc, nh÷ng nguyªn t¾c chñ yÕu vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc, vÒ quan hÖ x· héi vµ ho¹t ®éng cña c«ng d©n Quèc Héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao tíi toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ n­íc”. Nh­ vËy, Quèc Héi lµ c¬ quan ®¹i biÓu cao nhÊt cña nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt trong hÖ thèng c¸c c¬ quan nhµ n­íc, thay mÆt nh©n d©n quyÕt ®Þnh nh÷ng vÊn ®Ò quan träng cña ®Êt n­íc. Quèc héi do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra theo quy ®Þnh cña LuËt bÇu cö ®¹i biÓu Quèc Héi, lµ c¬ quan duy nhÊt mµ thµnh phÇn c¬ cÊu ®¹i diÖn cho mäi giai cÊp mäi tÇng líp d©n c­ trong x· héi, ®¹i diÖn cho ý chÝ nguyÖn väng cña toµn d©n. Cã thÓ nãi, trong bé m¸y nhµ n­íc ta Quèc héi lµ c¬ quan duy nhÊt nhËn quyÒn lùc trùc tiÕp tõ nh©n d©n. 2. Chøc n¨ng gi¸m s¸t cña Quèc héi QuyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi lµ mét chÕ ®Þnh cã nguån gèc s©u xa tõ c¸c häc thuyÕt x©y dùng nhµ n­íc, bëi lÏ quyÒn lùc nhµ n­íc vµ l¹m dông quyÒn lùc nhµ n­íc lµ hai vÊn ®Ò ®· ®­îc ®Æt ra ngay tõ thêi k× cæ ®¹i, khi con ng­êi míi cã ý t­ëng s¬ khai vÒ viÖc x©y dùng nhµ n­íc. Gi¸m s¸t cña Quèc héi lµ kiÓm so¸t sù vËn hµnh c¸c thiÕt chÕ trong bé m¸y nhµ n­íc theo ®óng quyÒn h¹n, nhiÖm vô mµ ph¸p luËt ®· quy ®Þnh. Theo HiÕn ph¸p, LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi, Quèc héi, Uû ban th­êng vô Quèc héi (UBTVQH), Héi ®ång d©n téc, ®oµn ®¹i biÓu Quèc héi vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t th«ng qua viÖc theo dâi, xem xÐt ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¬ quan tæ chøc c¸ nh©n chÞu sù gi¸m s¸t trong viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p, LuËt, NghÞ quyÕt, Ph¸p lÖnh cña Quèc héi, UBTVQH. QuyÒn gi¸m s¸t cña Quèc héi mang tÝnh chÊt quyÒn lùc Nhµ n­íc, Quèc héi cã thÓ tiÕn hµnh gi¸m s¸t ë møc cao nhÊt, ë bÊt k× ph­¬ng diÖn nµo, lÜnh vùc nµo trong ho¹t ®éng qu¶n lÝ nhµ n­íc ®èi víi c¸c ®èi t­îng thuéc quyÒn gi¸m s¸t, kÓ c¶ víi c¸c chñ thÓ gi÷ chøc vô cao nhÊt cña bé m¸y nhµ n­íc. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi do vËy, mang tÝnh tæng qu¸t bao trïm ë tÇm vÜ m«. Khi tiÕn hµnh gi¸m s¸t, Quèc héi ®­îc quyÒn ¸p dông c¸c biÖn ph¸p mang tÝnh quyÒn lùc cao nhÊt ®Ó xö lÝ c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t còng nh­ tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ ®èi víi ®èi t­îng gi¸m s¸t. Nguyªn t¾c tæ chøc quyÒn lùc Nhµ n­íc cña mçi kiÓu Nhµ n­íc lµ c¬ së ®Ó quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt, néi dung, ph¹m vi ho¹t ®éng gi¸m s¸t. ë c¸c nhµ n­íc qu©n chñ ®¹i nghÞ, céng hoµ ®¹i nghÞ, céng hoµ hçn hîp, chÝnh phñ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së nghÞ viÖn nªn sù gi¸m s¸t cña nghÞ viÖn ®çi víi chÝnh phñ mang tÝnh chÊt chÝnh trÞ. Hay nãi râ h¬n, nghÞ viÖn gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña chÝnh phñ, ®ång thêi chÝnh phñ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc nghÞ viÖn. ChÝnh phñ chØ ho¹t ®éng khi ®­îc tÝn nhiÖm, trong tr­êng hîp mÊt tÝn nhiÖm ChÝnh phñ ph¶i tõ chøc. ë c¸c n­íc theo chÕ ®é céng hoµ tæng thèng ¸p dông triÖt ®Ó thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp, c¬ quan hµnh ph¸p, t­ ph¸p kh«ng thµnh lËp trªn c¬ së nghÞ viÖn nªn kh«ng ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc nghÞ viÖn. ë ViÖt Nam, Quèc héi lµ c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt, ChÝnh phñ ®­îc thµnh lËp trªn c¬ së Quèc héi vµ d­íi sù l·nh ®¹o thèng nhÊt cña §¶ng. Quèc héi cã quyÒn gi¸m s¸t toµn bé ho¹t ®éng cu¶ bé m¸y nhµ n­íc, c¸c ®èi t­îng chÞu sù gi¸m s¸t ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ph¸p lÝ tr­íc Quèc héi. QuyÒn gi¸m s¸t tèi cao ®­îc trao cho Quèc héi vµ Quèc héi cã vai trß tr¸ch nhiÖm rÊt lín trong viÖc ®¶m b¶o cho HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt thi hµnh nghiªm chØnh thèng nhÊt trªn c¶ n­íc, ®¶m b¶o cho bé m¸y Nhµ n­íc ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n vµ ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. Nh­ vËy, víi chøc n¨ng quan träng cña gi¸m s¸t th× quyÒn gi¸m s¸t kh«ng nh÷ng lµ quyÒn c¬ b¶n cña Quèc héi mµ cßn lµ tÊt yÕu kh¸ch quan cña ho¹t ®éng qu¶n lÝ nhµ n­íc. 3. QuyÒn gi¸m s¸t cña Quèc Héi - sù kÕ thõa vµ ph¸t triÓn qua c¸c thêi k× ViÖc thÓ chÕ vµ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t cña Quèc héi lµ mét trong nh÷ng nh©n tè gãp phÇn cô thÓ hãa c¸c chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vµo trong ®êi sèng. Nªn trong nh÷ng n¨m qua, kÕ thõa nguyªn t¾c tæ chøc ph©n c«ng quyÒn lùc trong HiÕn ph¸p 1946, quyÒn gi¸m s¸t cña Quèc héi qua c¸c HiÕn ph¸p 1959, 1980, 1992 vµ nhÊt lµ trong LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi 2003 ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn míi, kh¼ng ®Þnh râ h¬n ®Þa vÞ ph¸p lÝ cña Quèc héi trong bé m¸y Nhµ n­íc, ®¸p øng ®ßi hái ngµy cµng cao cña x· héi. ThÓ hiÖn: - VÒ chñ thÓ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao Theo HiÕn ph¸p 1946, NghÞ viÖn cã ban th­êng vô mµ ch­a thµnh lËp c¸c uû ban. Ban th­êng vô NghÞ viÖn gåm cã mét NghÞ tr­ëng, hai phã NghÞ tr­ëng, 12 uû viªn chÝnh thøc, 3 uû viªn dù khuyÕt. V× vËy, viÖc gi¸m s¸t lµ cña NghÞ viÖn vµ Ban th­êng vô NghÞ viÖn nÕu NghÞ viÖn kh«ng häp. Do yªu cÇu cña viÖc ®Èy m¹nh ho¹t ®éng ho¹t ®éng cña Quèc héi sau khi kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p th¾ng lîi. HiÕn ph¸p 1959 ngoµi viÖc c¬ quan th­êng trùc lµ UBTVQH ®· cho phÐp Quèc héi thµnh lËp hai uû ban chuyªn m«n cña Quèc héi lµ Uû ban dù ¸n ph¸p luËt, Uû ban kÕ ho¹ch vµ ng©n s¸ch. V× vËy, c¸c chñ thÓ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t cña Quèc héi theo HiÕn Ph¸p 1959 bao gåm: Quèc héi, UBTVQH, c¸c Uû ban cña Quèc héi vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi. Tuy nhiªn ho¹t ®éng gi¸m s¸t theo HiÕn ph¸p 1959 cßn mang tÝnh thô ®éng v× hoµn toµn phô thuéc vµo sù ph©n c«ng cña Quèc héi, UBTVQH. Theo HiÕn ph¸p 1980 c¬ quan th­êng trùc cña Quèc héi lµ Uû ban th­êng vô Quèc héi ®· ®­îc thay thÕ b»ng c¬ quan míi ®ã lµ Héi ®ång nhµ n­íc. Bªn c¹nh c¸c c¬ quan chuyªn m«n th× vai trß cña Héi ®ång d©n téc ®­îc ®Ò cao ®Ó gióp Quèc héi thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc thuéc lÜnh vùc nµy. C¸c chñ thÓ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao theo HiÕn ph¸p 1980 ®ã lµ: Quèc héi, Héi ®ång nhµ n­íc, Héi ®ång d©n téc c¸c Uû ban cña Quèc héi vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi. Ho¹t ®éng gi¸m s¸t nµy vÉn mang tÝnh thô ®éng v× vÉn cßn phô thuéc vµo Quèc héi vµ Héi ®ång nhµ n­íc. HiÕn ph¸p 1992 ®· cã sù thay ®æi vÒ c¬ cÊu tæ chøc trong néi bé Quèc héi. Héi ®ång nhµ n­íc ®· ®­îc thay thÕ b»ng Uû ban th­êng vô Quèc héi ®Ó lµm nhiÖm vô th­êng trùc cña Quèc héi, c¸c chñ thÓ thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao lµ: Quèc Héi, Uû ban th­êng vô Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, c¸c Uû ban cña Quèc héi vµ c¸c ®ai biÓu Quèc héi. QuyÒn gi¸m s¸t cña Quèc héi kh«ng cßn phô thuéc vµo sù ph©n c«ng cña Quèc héi, Uû ban th­êng vô Quèc héi mµ ®· cã tÝnh chÊt chñ ®éng h¬n víi tÝnh chÊt lµ mét chøc n¨ng ®éc lËp t­¬ng ®èi cña c¸c c¬ quan nµy. §Õn LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi 2003 th× ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi ®· cã sù ph©n c«ng quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm râ rµng cho Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, c¸c Uû ban vµ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi, trong ®ã quy ®Þnh râ quyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc héi ®­îc trao cho toµn thÓ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi t¹i c¸c k× häp. - VÒ ®èi t­îng chÞu sù gi¸m s¸t HiÕn ph¸p 1946 chñ yÕu míi ®Æt vÊn ®Ò NghÞ viÖn, Ban th­êng vô cña NghÞ viÖn cã quyÒn gi¸m s¸t trùc tiÕp t¹i c¸c k× häp cña NghÞ viÖn víi Néi c¸c Thñ t­íng, Bé tr­ëng. Chñ tÞch n­íc, c¬ quan t­ ph¸p (Toµ ¸n tèi cao vµ toµ ¸n kh¸c) kh«ng ph¶i lµ ®èi t­îng chÞu sù gi¸m s¸t trùc tiÕp cña NghÞ viÖn. Tõ HiÕn ph¸p 1959 ®Õn 1992 ®· tõng b­íc më réng ®èi t­îng gi¸m s¸t trùc tiÕp t¹i c¸c k× häp bao gåm Chñ tÞch n­íc, Chñ tÞch Quèc héi, ChÝnh phñ, Thñ t­íng chÝnh phñ, Bé tr­ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao vµ Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao vµ ViÖn tr­ëng viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao, c¸c ®èi t­îng ®ã ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm tr­íc Quèc héi. Ngoµi ra, mét sè c¬ quan, nh©n sù cÊp cao, c¬ quan ®¹i diÖn ngo¹i giao cña ViÖt Nam, c¸c c¬ quan nhµ n­íc ë ®Þa ph­¬ng, c¸c c¬ quan t­ ph¸p ®Þa ph­¬ng tæ chøc kinh tÕ, ®¬n vÞ lùc l­îng vò trang còng lµ ®èi t­îng gi¸m s¸t cña Quèc héi. - VÒ néi dung gi¸m s¸t HiÕn ph¸p 1946 ch­a quy ®Þnh cô thÓ néi dung ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña NghÞ viÖn. §èi víi Ban th­êng vô NghÞ viÖn còng míi chØ quy ®Þnh kh¸i qu¸t néi dung gi¸m s¸t cña c¬ quan nµy nh­ biÓu quyÕt c¸c dù ¸n s¾c lÖnh cña ChÝnh phñ, kiÓm so¸t vµ phª b×nh ChÝnh phñ. Tõ HiÕn ph¸p 1959 trë ®i néi dung gi¸m s¸t ngµy cµng ®­îc x¸c ®Þnh râ h¬n trong ®ã cèt lâi lµ x¸c ®Þnh viÖc gi¸m s¸t viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. TÝnh chuyªn m«n ho¸ trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t ®· ®­îc n©ng lªn, tõng b­íc kh¾c phôc sù chång chÐo, trïng lÆp trong ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi. - VÒ h×nh thøc gi¸m s¸t Nhµ n­íc cÊp cao lµ h×nh thøc gi¸m s¸t mµ c¸c HiÕn ph¸p ®Ò cËp ®Õn. HiÕn ph¸p 1946 quy ®Þnh viÖc NghÞ viÖn xÐt b¸o c¸o cña Ban th­êng vô NghÞ viÖn. Tõ HiÕn ph¸p 1959 ®· tõng b­íc quy ®Þnh râ h¬n h×nh thøc Quèc héi xem xÐt b¸o c¸o cña Chñ tÞch n­íc, UBTVQH, ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao. ChÊt vÊn lµ h×nh thøc gi¸m s¸t quan träng. Tõ HiÕn ph¸p 1959 ®èi t­îng bÞ chÊt vÊn ®­îc më réng dÇn. HiÕn ph¸p 1946 míi chØ quy ®Þnh chÊt vÊn Bé tr­ëng. HiÕn ph¸p 1959 quy ®Þnh chÊt vÊn ®èi víi Héi ®ång ChÝnh phñ vµ c¸c c¬ quan thuéc Héi ®ång ChÝnh phñ. HiÕn ph¸p 1980 quy ®Þnh ®¹i biÓu Quèc héi cã quyÒn chÊt vÊn Héi ®ång Bé tr­ëng vµ c¸c thµnh viªn cña Héi ®ång Bé tr­ëng, Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr­ëng viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao. HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh chÊt vÊn ®èi víi Chñ tÞch n­íc, chñ tich Quèc héi, Thñ t­íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr­ëng viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao. §¹i biÓu Quèc héi cã thÓ sö dông quyÒn chÊt vÊn bÊt k× lóc nµo dï lµ t¹i k× häp hay gi÷a hai k× häp. ChÊt vÊn t¹i k× häp cã sù ®an xen víi ®èi tho¹i, tranh luËn trùc tiÕp gi÷a ®¹i biÓu Quèc héi vµ ng­êi bÞ chÊt vÊn. ViÖc më réng quyÒn chÊt vÊn ph¶n ¸nh xu thÕ ho¹t ®éng cña Quèc héi ngµy nay. §Õn LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi 2003 ®èi t­îng bÞ chÊt vÊn kh«ng thay ®æi so víi HiÕn ph¸p 1992. - VÒ thÈm quyÒn xö lÝ c¸c vÊn ®Ò Tõ HiÕn ph¸p 1959 ®Õn nay Quèc héi biÓu quyÕt tÝn nhiÖm kh«ng quy ®Þnh nh­ HiÕn ph¸p 1946 lµ Néi c¸c, Thñ t­íng, Bé tr­ëng ph¶i tõ chøc nÕu kh«ng ®­îc NghÞ viÖn tÝn nhiÖm, NghÞ viÖn bá phiÕu tÝn nhiÖm ®èi víi ChÝnh phñ mµ thay thÕ vµo ®ã lµ mét chÕ ®Þnh míi mang tÝnh quyÒn lùc nhµ n­íc vµ chØ b·i miÔn ®èi víi chøc vô cao nhÊt cña c¬ quan ®ã th«i. HiÕn ph¸p 1992 quy ®Þnh Quèc héi cã quyÒn bÇu, miÔn nhiÖm, b·i nhiÖm c¸c nh©n sù cÊp cao cña Nhµ n­íc (Chñ tÞch n­íc, Phã chñ tÞch n­íc, Chñ tÞch Quèc héi vµ c¸c Uû viªn Uû ban th­êng vô Quèc héi, Thñ t­íng ChÝnh phñ, Ch¸nh ¸n toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn tr­ëng viÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao) phª chuÈn ®Ò nghÞ cña Chñ tÞch n­íc vÒ viÖc thµnh lËp Héi ®ång quèc phßng vµ an ninh, phª chuÈn ®Ò nghÞ cña Thñ t­íng chÝnh phñ vÒ viÖc bæ nhiÖm, c¸ch chøc Phã thñ t­íng, Bé tr­ëng vµ c¸c thµnh viªn kh¸c cña ChÝnh phñ. Quèc héi cßn cã quyÒn b·i bá c¸c v¨n b¶n cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cÊp cao nh­ Chñ tÞch Uû ban th­êng vô Quèc héi cã quyÒn ®×nh chØ thi hµnh v¨n b¶n cña mét sè c¬ quan Nhµ n­íc cÊp cao ChÝnh phñ, Thñ t­íng ChÝnh phñ, Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao, ViÖn kiÓm s¸t nh©n d©n tèi cao cã dÊu hiÖu tr¸i víi HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt cña Quèc héi. Héi ®ång d©n téc c¸c Uû ban kh¸c cña Quèc héi cã quyÒn ®­a ra kiÕn nghÞ víi ChÝnh phñ vÒ nh÷ng vÊn ®Ò næi lªn khi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t trong ph¹m vi chuyªn m«n cña m×nh. Nh÷ng khuyÕn nghÞ cña Héi ®ång d©n téc, c¸c Uû ban cña Quèc héi lµ rÊt quan träng lµm c¬ së cho Quèc héi, Uû ban th­êng vô Quèc héi xem xÐt vÊn ®Ò tr­íc khi quyÕt ®Þnh theo thÈm quyÒn xö lÝ hËu qu¶ gi¸m s¸t mµ ph¸p luËt quy ®Þnh. C¸c ®¹i biÓu Quèc héi khi nghiªn cøu ®¬n th­ khiÕu n¹i cña nh©n d©n hoÆc trong ho¹t ®éng thùc tiÔn ph¸t hiÖn vô viÖc vi ph¹m ph¸p luËt cã quyÒn yªu cÇu c¸c c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt vµ th«ng b¸o kÕt qu¶ gi¶i quyÕt cho ®¹i biÓu Quèc héi . Tõ nÒn mãng ph¸p lÝ ®Çu tiªn cña HiÕn ph¸p 1946 nh÷ng quy ®Þnh vÒ chøc n¨ng gi¸m s¸t cña Quèc héi ®· ®­îc kÕ thõa ph¸t triÓn vµ kh«ng ngõng ®­îc hoµn thiÖn th«ng qua c¸c HiÕn ph¸p 1959, 1980 vµ 1992 4. QuyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña Quèc Héi Trong tõ ®iÓn TiÕng ViÖt gi¸m s¸t ®­îc hiÓu lµ “sù theo dâi xem xÐt lµm ®óng hoÆc sai nh÷ng ®iÒu ®· quy ®Þnh” hoÆc ®­îc hiÓu lµ “theo dâi kiÓm tra xem cã thùc hiÖn ®óng nh÷ng ®iÒu ®· quy ®Þnh kh«ng”. Hay trong tõ ®iÓn tiÕng Nga th× gi¸m s¸t ®­îc hiÓu lµ “mét nhãm hay mét tæ chøc ®Ó theo dâi ng­êi, viÖc nµo ®Êy”. Gi¸m s¸t dï cã nhiÒu c¸ch hiÓu kh¸c nhau, nh­ng ®Òu cã mét ®iÓm chung lµ dïng ®Ó chØ viÖc theo dâi, xem xÐt kiÓm tra vµ nhËn ®Þnh vÒ mét ho¹t ®éng nµo ®ã ®· ®­îc thùc hiÖn ®óng hay sai. Ho¹t ®éng nµy lu«n g¾n víi mét ®èi t­îng nhÊt ®Þnh chñ thÓ nhÊt ®Þnh, cã mèi quan hÖ gi÷a chñ thÓ gi¸m s¸t vµ ®èi t­îng chÞu gi¸m s¸t, dùa trªn nh÷ng c¨n cø vµ môc ®Ých x¸c ®Þnh. D­íi gãc ®é ph¸p lý, theo §iÒu 2, Kho¶n 2 LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc Héi 2003, gi¸m s¸t ®­îc hiÓu lµ: “Gi¸m s¸t lµ viÖc Quèc Héi, Uû ban Th­ßng vô Quèc héi, Héi ®ång d©n téc, Uû ban cña Quèc héi vµ ®¹i biÓu Quèc héi theo dâi xem xÐt ®¸nh gi¸ ho¹t ®éng cña c¬ quan, tæ chøc c¸ nh©n chÞu sù gi¸m s¸t trong viÖc thi hµnh HiÕn ph¸p, luËt, nghÞ quyÕt cña Quèc h«i, ph¸p lÖnh cña Uû ban Th­êng vô Quèc héi”. HiÖn nay ch­a cã mét quy ®Þnh, mét thuËt ng÷ nµo nãi râ gi¸m s¸t tèi cao lµ g× nh­ng cã thÓ hiÓu lµ ho¹t ®éng gi¸m s¸t ë cÊp ®é cao nhÊt vµ cuèi cïng. Víi Quèc héi ®©y lµ c¬ quan ®¹i diÖn cho nh©n d©n, c¬ quan quyÒn lùc cao nhÊt cña nhµ n­íc, c¬ quan gi¸m s¸t tèi cao toµn bé ho¹t ®éng cña nhµ n­íc nªn kh«ng chÞu thªm bÊt cø mét sù gi¸m s¸t nµo cña c¸ nh©n c¬ quan kh¸c. KÕt qu¶ cña ho¹t ®éng gi¸m s¸t tèi cao lu«n cã gi¸ trÞ b¾t buéc ®èi víi nh÷ng c¸ nh©n, c¬ quan, tæ chøc cã liªn quan. 4.1. Chñ thÓ cña quyÒn gi¸m s¸t tèi cao XuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, quyÒn lùc nhµ n­íc thuéc vÒ nh©n d©n, nh©n d©n thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n­íc th«ng qua ho¹t ®éng cña c¬ quan ®¹i diÖn cao nhÊt lµ Quèc héi. V× vËy, Quèc héi thùc hiÖn viÖc gi¸m s¸t tèi cao ®èi víi toµn bé ho¹t ®éng cña bé m¸y nhµ n­íc trong viÖc tu©n theo HiÕn ph¸p vµ ph¸p luËt. Theo quy ®Þnh cña HiÕn ph¸p, LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi th× Quèc héi lµ chñ thÓ duy nhÊt thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao. Quèc héi nãi ë ®©y kh«ng ph¶i lµ toµn thÓ c¸c c¬ quan cña Quèc héi mµ lµ toµn thÓ c¸c ®¹i biÓu Quèc héi t¹i c¸c k× häp míi lµ chñ thÓ cña quyÒn gi¸m s¸t tèi cao. Theo §iÒu 1 LuËt ho¹t ®éng gi¸m s¸t cña Quèc héi 2003 “Quèc héi thùc hiÖn quyÒn gi¸m s¸t tèi cao cña m×nh t¹i k× häp Quèc héi”. C¬ quan kh¸c cña Quèc héi nh­ UBTVQH, Héi ®ång d©n téc, c¸c Uû ban kh«ng ph¶i lµ chñ thÓ cña quyÒn gi¸m s¸t tèi cao, c¸c c¬ quan nµy ho¹t ®éng trªn c¬ së nhiÖm vô quyÒn h¹n cu¶ m×nh phô tr¸ch mang tÝnh chÊt th­êng xuyªn sÏ thùc hiÖn gi¸m s¸t tíi c¸c ®èi t­îng trong ph¹m vi ®ã, c¸c kÕt qu¶ gi¸m s¸t cña c¸c c¬ quan nµy lµm c¬ së ®Ó c¸c ®¹i biÓu c¨n cø ®Ó thùc hiÖn gi¸m s¸t tèi cao. Nh­ vËy, chñ thÓ thùc hiÖn quy