Đề tài Quan điểm và cách nhìn mới của Nguyễn Du về thuyết “Hồng nhan bạc mệnh” trong Truyện Kiều

Trường Đại học Khoa học xã hội & Nhân văn -------000--------- Khoa Văn học Tiểu luận Truyện Kiều nhìn từ góc độ văn hóa Đề tài: Quan điểm và cách nhìn mới của Nguyễn Du về thuyết “Hồng nhan bạc mệnh” trong Truyện Kiều. Hà Nội, tháng 5/2005 Những khách má hồng gặp phận truân chuyên đã trở thành một hiện tượng phổ biến trong xã hội phong kiến và đi vào văn học như một đề tài quen thuộc. Đến ngày nay, “hồng nhan bạc mệnh” cũng là những câu nói cửa miệng của ngưòi đời. Trong Truyện Kiều, thi hào Nguyễn Du cũng gửi gắm nhiều triết lý sâu sa qua thân phận của những hồng nhan. Nhưng cũng từ vấn đề muôn thửơ ấy, thi nhân có những cách tiếp cận mới. Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du hơn một lần nói về bất hạnh của người tài sắc: “Rằng hồng nhan tự thửơ xưa/ Cái điều bạc mệnh có chừa ai đâu”. Rồi: “Phận sao bạc chẳng vừa thôi/ Khăng khăng buộc mãi lấy người hồng nhan”. Khách hồng nhan trong Truyện Kiều được cụ Tiên Điền hướng tới là nàng Thuý Kiều tài sắc, là Đạm Tiên phận bạc nức tiếng yến oanh một thời… Nàng Kiều với vẻ đẹp “Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh” dường như ẩn chứa trong đó sự hờn ghen đố kỵ của con tạo. Và cũng vô tình trong lễ thanh minh, đi tảo mộ, nàng bắt gặp nấm mộ xè xè bên đường của Đạm Tiên, nghiệm đến thân mình mà than: “Đau đớn thay phận đàn bà/ Lời rằng bạc mệnh cũng là lời chung”. Và cuộc đời 15 năm lưu lạc của Kiều cũng chính là một câu trả lời cho sự tiên nghiệm đó. Kiều cũng chịu chung số phận với những người đẹp trong lịch sử, họ trở thành nạn nhân của chế độ phong kiến vô nhân đạo. Đó là nàng Muội Hỷ bị vua Kiệt nhà Hạ cướp được trong chiến tranh, được Kiệt sủng ái nhưng người ta đã quy tội làm mất nhà Hạ cho nàng. Nàng Tây Thi, người đẹp nghiêng nước nghiêng thành đã được Việt Vương Câu Tiễn sử dụng làm công cụ trả thù nước Ngô, sau cũng chịu một cái chết thê thảm. Trọng đức hơn trọng sắc là một thực tế kéo dài trong xã hội phong kiến ở cả Trung Quốc và Việt Nam. Giáo sư Trần Đình Hượu từng nhận xét: “Các nhà nho cho sắc đẹp là một thứ của làm nước mất nhà tan, một điềm bất tường. Gia đình xã hội đề cao người con gái nết na đoan trang chứ không đề cao sắc đẹp. Cuộc đời lưu lạc của Thuý Kiều thể hiện những triết lý của Nguyễn Du về thuyết “hồng nhan bạc phận” nhưng ta có thể nhận thấy sự đồng cảm và bênh vực của thi nhân đối với những người phụ nữ nhan sắc. Nguyễn Du viết về người phụ nữ tài sắc bằng con mắt thoát ly với định kiến thong thường của xã hội phong kiến và mang tầm tư tưởng nhân đạo cao cả. Viết về Kiều, dù cuộc đời lưu lạc của nàng đầy cay đắng nhưng ông không gợi cho người đọc nàng là một kỹ nữ đáng khinh miệt mà Nguyễn Du luôn đứng trên lập trường bảo vệ nhân phẩm và cảm thông tri âm với nàng. Sự bênh vực những người phụ nữ có nhan sắc không chỉ ở Truyện Kiều mà ở cả các tác phẩm chữ Hán như Long thành cầm giả ca, Dương phi cố lý… Ông đã đặt vấn đề ngược lại người đẹp không có tội và ông cũng đặt vấn đề thân phận của người nghệ sĩ trong xã hội. Và câu chuyện về hồng nhan bạc mệnh của Truyện Kiều không chỉ dừng lại vấn đề về bất hạnh của người đẹp nói chung mặc dù bản thân vấn đề bất hạnh của các mỹ nhân là có căn cứ ở thực tế xã hội phong kiến. Câu chuyện tài sắc ở Truyện Kiều không thể nhìn cô lập mà phải đặt nó trong tương quan với vấn đề tài tình. Khi tả tài thơ, tài đàn của Kiều, ông có dụng ý nhấn mạnh đến phương diện nghệ thuật và cảm xúc. Tài năng và sắc đẹp của Kiều được Nguyễn Du chú trọng nhưng cái tài sắc ấy của nàng còn gắn liền với chữ tình. Ở Kiều, nàng hành xử theo chữ tình, sống với những khát vọng rất đời thường và mong muốn hạnh phúc nên vô hình chung, chính nàng gây ra sự ghen ghét của trời đất. Chính Nguyễn Du hơn một lần lên tiếng: “Tài tình chi lắm cho trời đất ghen”. Cho dù, Kiều bán mình chuộc cha để làm tròn chữ hiếu nhưng trong thâm tâm nàng luôn bị dày vò day dứt vì mối tình với chàng Kim. Trong quan niệm của Nguyễn Du, người có tài trước hết là có tình, là người sống thiên về cảm xúc hơn là lý trí. Tài mệnh tương đối không chỉ là câu chuyện bất hạnh của người có sắc đẹp mà còn là câu chuyện bất hạnh của người sống bằng tình, đề cao giá trị của nghệ thuật. Cũng chính vì cách nhìn mới đó mà vấn đề con người trong Truyện Kiều có rất nhiều cách hiểu khác nhau. Nhà nghiên cứu Trần Đình Sử cho rằng Nguyễn Du trong Truyện Kiều đã có sự chuyển đổi nhân vật từ con người tỏ lòng sang thế giới tấm lòng. Con người được khai thác từ những tình cảm tâm tư nhỏ nhặt nhất… Quan niệm về thuyết Tài mệnh tương đố, hồng nhan bạc mệnh của Nguyễn Du trong Truyện Kiều xuất phát từ những nguyên lý có thực trong xã hội thời ấy nhưng cũng chính từ thực tế ấy, thi nhân đã vươn tới những giá trị nhân đạo cao cả. Viết về những con người có số phận đau khổ như Kiều, Đạm Tiên, ông không đứng trên lập trường của một nhà nho, soi xét họ đánh giá thấp họ ở những phẩm chất tư cách của một công dân trong xã hội cũ. Ông nhận thấy khách hồng nhan chỉ là nạn nhân đáng thương, họ có tài có tình, những phẩm cách mà xã hội phong kiến không dung nạp nên một điều hiển nhiên là họ bị loại trừ. Điểm tiến bộ của ông là thấy được những giá trị tiềm tàng của người phụ nữ, cái tài của họ được gắn kết với cái tình, với mong muốn được phát triển mọi năng lượng. Nguyễn Du không ngại ngần xây dựng mô hình nhân vật lý tưởng đi ra ngoài mẫu nhân vật chuẩn mực theo quan niệm của xã hội phương Đông. Nếu như các triết thuyết phương Đông coi thân là ái gì tạm bợ, phù du, thân là nguồn gốc của nỗi khổ và chất là nguyên nhân của nghiệp chướng. Nằm trong xu hướng của văn học thế kỷ XVIII, các tác giả có xu hướng kéo con người từ mô hình thánh nhân về với con người phàm trần. Các tác phẩm viết về đề tài người phụ nữ, đòi quyền sống cho thân xác họ xuất hiện ngày càng nhiều. Trong Truyện Kiều, Nguyễn Du chú ý đề cao con người ở phương diện thân xác, quý thân trọng thân bênh vực cho quyền sống của con người. Không phải ngẫu nhiên, Giáo sư Trần Đình Sử nhận xét: “Truyện Kiều là tiếng nói thương thân xót thân vào bậc nhất!”. Ngòi bút phân tích tâm lý của Nguyễn Du đã đi vào tận cùng bên trong những xúc cảm tế vi của nhân vật. Từ buổi gặp mặt ban đầu lưu luyến của Thúy Kiều và chàng Kim cho tới những cảm giác nảy nở về thân xác trong tâm tư Kiều. Khác với những quan niệm của Tam giáo phải kìm chế cảm xúc, giữ lại trạng thái tinh thần tỉnh táo, Nguyễn Du miêu tả con người với cái tâm gắn liền với thế giới bên ngoài. Sự rung động của Thuý Kiều trước tình yêu đều được tái hiện lại. Theo dòng mạch của văn học thế kỷ XIII, Truyện Kiều của Nguyễn Du cùng đivào khai thác đề tài hồng nhan bạc mệnh. Và đó cũng là triết lý được gửi gắm trong tác phẩm. Nhưng đứng cao hơn thế, ta cảm nhận được trong những câu thơ của Nguyễn Du tấm lòng chia sẻ và tri âm.