Đề tài Sáng tác thơ văn của Phan Huy Chú

PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Như chúng ta đã biết nửa cuối thế kỷ XVIII nửa đầu thế kỷ XIX đã để lại dấu ấn hết sức đậm nét trong lịch sử phát triển nền văn hoá, văn học của dân tộc. Giai đoạn này không chỉ xuất nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng, những nhà chính trị quân sự tài ba, những nhà bác học lớn, mà nó còn thể hiện một bước phát triển mới về tư duy khoa học. Trong lĩnh vực văn học giai đoạn này đã đạt được những thành tựu quan trọng với nhiều những tác phẩm lớn như: Truyện Kiều của Nguyễn Du, Chinh phụ ngâm, Cung oán ngâm khúc.. và một số truyện nôm nổi tiếng như Sơ kính tân trang, Hoa tiên…thể hiện một tư duy văn học mới. Đặc biệt là tác phẩm Hoàng lê nhất thống chí tuy chưa đạt đến mức độ hoàn chỉnh của một tiểu thuyết chương hồi nhưng dù sao nó cũng đánh dấu cho sự phát triển của tư duy văn học khác với tư duy sử học. Về mặt sử học cũng có rất nhiều biến đổi. Thời kỳ này xuất hiện một cách rầm rộ các tác phẩm khảo sử, không chỉ về chất lượng mà đặc biệt có những biểu hiện mới về phương pháp khảo cứu lẫn tư tưởng chi phối công việc biên khảo. Thêm nữa vấn đề văn sử triết tiếp tục bất phân nhưng đã có những bước tiến (so với các nhà khảo chứng trước đó.) Lịch triều hiến chương loại chí là một trong những tác phẩm được Phan Huy Chú biên khảo sưu tầm, có nội dung rộng lớn, bao quát nhiều mặt trong xã hội, đồng thời nó cũng thể hiện được một bước phát triển trong tư duy nghiên cứu khoa học. Những bước tiến về tư duy ấy được thể hiện như thế nào trong tác phẩm? Vì sao Phan Huy Chú lại có được những bước tiến ấy, Cái gì đã tác động đến ông? Đặc biệt với tư cách là nhà sử học nhà sưu tầm, biên khảo ông đã có những đóng góp như thế nào đối với nền văn học Việt Nam? Nghiên cứu đề tài này không chỉ giúp cho chúng ta tìm hiểu được một giai đoạn phát triển mới về tư duy khoa học mà còn cho chúng ta thấy được những giá trị văn học của dân tộc mà nhà trước thuật Phan Huy Chú đã làm được. Hơn nữa còn cung cấp cho người đọc một vốn tư liệu vô cùng phong phú, nhiều mặt đặc biệt là đối với những người nghiên cứu văn học trung đại cũng như những người yêu thích văn học cổ Việt Nam. Đó là một trong những lý do mà chính mà chúng tôi lựa chọn đề tài này. 2. Mục đích ý nghĩa của đề tài Phan Huy Chú là một trong những nhà sử học nhà nghiên cứu biên khảo sưu tầm. Nghiên cứu Phan Huy Chú cũng như tác phẩm lịch triều hiến chương loại chí Nghiên cứu đề tài này giúp chúng ta không những tìm hiểu được giá trị đích thực của bộ sách về nhiều mặt như: tư tưởng, phương pháp tư duy khoa học của Phan Huy Chú, đặc biệt là với những người nghiên cứu văn học cổ thì đây là một trong những tài liệu vô cùng quý giá. Nghiên cứu đề tài này giúp cho chúng ta có một cái nhìn bao quát, tổng thể về những giá trị văn chương đích thực của một nhà sử học làm được đối với nền văn học Việt Nam. Đồng thời giúp chúng ta hiểu rõ hơn về nền văn hoá văn hiến của dân tộc ta qua sự việc sưu tầm, biên khảo và đánh giá của nhà trước thuật Phan Huy Chú. 3. Lịch sử vấn đề Phan Huy Chú không chỉ là nhà khoa học nhà nghiên cứu sưu tầm, biên khảo mà còn là một trong những hiện tượng nổi bật của thế kỷ XVIII - XIX, do vậy có rất nhiều bài viết, bài nghiên cứu, tham luận với những đề tài thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau xoay quanh con người và tác phẩm của ông. Ngay từ những năm 1961 nhà xuất bản sử học đã in bộ sách Lịch triều hiến chương loại chí do tổ phiên dịch của viện sử học Việt Nam đã phiên dịch và chú giải toàn bộ tác phẩm này. Nó được chia làm 4 tập gồm 49 quyển). Có thể nói đây là một trong những văn bản có giá trị lớn mà những người trong tổ biên dịch lịch sử đã làm được. Một số các nhà biên chép soạn sử như Trần Văn Giáp đã viết những cuốn sách như Lược chuyện các tác gia việt nam, Tìm hiểu kho sách hán nôm…đã sử dụng một số tư liệu về tác phẩm của Phan Huy Chú và có những lời nhận xét về ông tuy nhiên những tác phẩm này mang tính khảo lược và khái quát nên chỉ điểm qua về tác giả và tác phẩm chứ chưa đi sâu vào nghiên cứu một vấn đề cụ thể. Nhân kỷ niệm 200 năm ngày sinh của Phan Huy Chú, năm 1983 sở văn hoá thông tin Hà Sơn Bình đã xuất bản cuốn Phan Huy Chú và dòng văn Phan Huy. Đây là cuốn sách tập chung những bài viết của các giáo sư, các nhà nghiên cứu, của các cơ quan khoa học về nhiều vấn đề khác nhau xoay quanh con người, gia đình dòng họ và những giá trị của tác phẩm. Cuốn sách tập hợp những bài viết, những bài tham luận ở nhiều mặt khác nhau do vậy nó chưa có tính thống nhất, đi sâu vào một vấn đề cụ thể. Vũ Tiến Quỳnh trong tác phẩm phê bình và bình luận văn học của các nhà văn nhà nghiên cứu việt nam (Nhà xuất bản văn nghệ – TP. Hồ Chí Minh.1989) đã có bài viết về Phan Huy Chú, trong bài này tác giả đã khẳng định được giá trị của văn tịch chí đồng thời cũng đánh giá được những cái ông làm được so với người đi trước. Dương Quảng Hàm trong cuốn Việt nam văn học sử yếu đã có những nhận xét chung đánh giá về cuốn lịch triều hiến chương loại chí, ngoài ra ông còn giới thiệu những tác phẩm của Phan Huy Chú và trích lời tựa của lịch triều hiến chương loại chí . Nhìn chung thì ông đã khái quát qua những nét chính cơ bản về tác phẩm và tác giả song nó mang tính sơ luợc chứ chưa đi sâu vào vấn đề cụ thể. Trong cuốn Góp phần xác lập hệ thống quan niệm văn học (nhà xuất bản văn hoá thông tin năm 2002) Phương Lựu đã trích dẫn những quan niệm viết văn, chép sử của nhiều tác gia từ trung đại đến hiện đại trong đó có trích dẫn những quan niệm về văn cũng như chép sử của Phan Huy Chú. Cuốn Văn học việt nam dưới góc nhìn văn hoá của Trần Nho Thìn (xuất bản năm 2003) có bài viết: Một vài vấn đề đặt ra xung quanh việc phân loại thư tịch của Lê Quý Đôn và Phan Huy Chú. Tác giả đã phân tích đánh giá việc phân loại thư tịch của hai tác giả trên để đưa ra nhận xét về quan niệm văn của thời xưa cũng như tư duy phân loại. Bài viết chủ yếu nghiêng về nghiên cứu thể loại văn học nhiều hơn . Nhìn chung còn rất nhiều những cuốn sách, những bài tham luận, nghiên cứu viết về những vấn đề khác nhau có liên quan đến tác giả tác phẩm hay nghiên cứu một mặt nào đó về giá trị, tư tưởng, chính trị xã hội hay lịch sử. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Theo nội dung của đề tài đưa ra chúng tôi xác định đối tượng và phạm vi nghiên cứu chính của đề tài là văn bản Lịch triều hiến chương loại chí, cụ thể là phần Văn tịch chí trong trước tác của Phan Huy Chú. Thứ hai là những tác phẩm khảo cứu biên soạn của những tác gia trước và sau Phan Huy Chú. Ngoài ra chúng tôi còn sử dụng những bài viết, bài tham luận, những bài nghiên cứu phê bình có liên quan đến đề tài của luận văn. Luận văn này chủ yếu là nghiên cứu về bộ phận văn chương trong trước tác của Phan Huy Chú chứ không phải nghiên cứu toàn bộ trước tác của ông nên phạm vi nghiên cứu của chúng tôi được giới hạn trong phần văn tịch chí của Lịch triều hiến chương loại chí. 5. Phương pháp thực hiện Luận văn chủ yếu thực hiện phương pháp mô tả, phân tích, đánh giá trước tác trên cơ sở dữ liệu. Ngoài ra còn sử dụng phương pháp so sánh văn bản học và các phương pháp thường dùng khác. 6. Những đóng góp của luận văn Trước tiên với những vấn đề được đưa ra và giải quyết ở luận văn sẽ đưa đến cho người đọc một cách nhìn tổng thể về giá trị văn chương trong trước tác của Phan Huy Chú Giúp người đọc có thêm những tư liệu liệu tổng hợp khi nghiên cứu hay tìm hiểu về những vấn đề xoay quanh bộ phận văn chương trong trước tác của Phan Huy Chú. Hơn nữa luận văn còn cho chúng ta thấy những đóng góp không chỉ về mặt tư liệu văn học mà cả về mặt phương pháp nghiên cứu khoa học với một tư duy mới của nhà trước thuật cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX . 7. Bố cục của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 3 chương: Chương I. Trước tác của Phan Huy Chú trong đời sống văn hóa cuối thế kỷ XVIII nửa đầu thế kỷ XIX. Chương II. Bộ phận sưu tầm biên khảo văn học trong lịch triều hiến chương loại chí Chương III. Sáng tác thơ văn của Phan Huy Chú CHƯƠNG I. TRƯỚC TÁC CỦA PHAN HUY CHÚ TRONG ĐỜI SỐNG VĂN HÓA NỬA CUỐI THẾ KỶ XVIII NỬA ĐẦU THẾ KỶ XIX. I.1.1 Phan Huy Chú và ảnh hưởng của truyền thống gia đình đến sự nghiệp trước tác của ông. 1.1.Vài nét về tác giả. Khi nói đến giai đoạn cuối thế kỷ 18 đầu 19 đến dòng họ Phan chúng ta không thể không nói đến một người đã làm dạng danh dòng họ của mình đồng thời cũng làm dạng danh cho nền văn hóa dân tộc, đó là Phan Huy Chú. Ông sinh vào mùa đông năm Nhâm Dần 1782, lúc đầu tên là Hạo sau đổi thành Chú tự là Lâm Khanh hiệu Mai Phong. Ông có nguồn gốc ở Nghệ An, sau di cư đến Sài Sơn, còn gọi là làng thày thuộc phủ Quốc Oai, Hà Tây nay thuộc Hà Nội. Phan Huy Chú sinh ra và lớn lên trong một gia đình có truyền thống khoa cử, cho nên ông có đủ điều kiện để học tập và nhờ vào sự giáo dục rèn luyện nghiêm túc của gia đình đặc biệt là sớm được tắm mình trong kho tàng sách vở mà gia đình bao đời lưu giữ được nên ngay từ nhỏ đã nổi tiếng khắp vùng Quốc Oai, Sơn Tây là người thông minh học giỏi. Cha ông đã có những vần thơ miêu tả nét thanh tú của ông: “Mặt đẹp mày thanh khác trẻ thường, Phúc ấm đúc nên hòn ngọc báu Giống dòng bồi mãi nếp thư hương” Là một người tài năng, giỏi dang, nhưng hai lần đi thi ông chỉ đỗ tú tài, hơn nữa ông là người làng Thầy nên người ta gọi ông là kép Thầy. Ở trong lịch sử triều đại phong kiến thì thường những người đỗ cao mới được ra làm quan nhưng với hiện tượng Phan Huy Chú thì khác .Tuy không đỗ cao nhưng thực học thực tài của ông thì ai ai cũng biết. Đến năm ( 1821) Minh Mạng biết tiếng nên đã cho triều Phan Huy Chú vào kinh giữ chức biên tu ở viện hàn lâm, cũng năm ấy ông đã dâng bộ sách lịch triều hiến chương loại chí, bộ sách sử có tính chất tổng hợp mà ông đã dày công nghiên cứu trong suốt mười năm từ năm 27 tuổi cho đến năm 37 tuổi. Năm 1825 ông được xung vào xứ bộ Trung Quốc làm phó đoàn đi sứ. Năm 1828 thăng phủ thừa phủ thừa thiên, năm sau tức năm 1829 được điều làm hiệp trấn Quảng Nam sau đó lại bị giáng chức. Năm 1831 ông lại được cử làm phó đoàn sang sứ Trung quốc lần thứ 2, lần này đi sứ tâm trạng Phan Huy Chú cũng chẳng lấy gì làm vui, trong bài tựa của tập thơ làm khi đi sứ có ghi : “ Ta lần này đội ơn được trát lại vâng đi sứ khi nghe lệnh giật mình kinh hãi thật là ngoài ý liệu tính…”. Khi trở về ông bị cắt chức. Năm 1832 ông lại bị Minh Mệnh bắt đi hiệu lực ở Giang Lưu Ba thuộc Inđônêxia. Trong đại nam thực lục chính biên có chép: “năm 1832 sai Phan Mâu, Nguyễn Tiến Khoan, Nguyễn Văn Chất dem theo mấy viện binh bị cắt chức là Hoàng Văn Đản , Phan Huy Chú và Trương Hảo Hợp chia nhau cưỡi ba chiếc thuyền lớn Phấn Bằng, Thụy Long và An Dương đi công cán ở Giang lưu ba.” Và sau chuyến đi này trở về ông được khôi phục giữ chức tư vụ bộ công. Làm được một thời gian ông cảm thấy nơi quan trường có nhiều điều ngang trái, nhiều đổi thay khiến bản thân mình mệt mỏi chán ngán, nên ông bèn lấy cớ đau yếu xin về quê dạy học và sau mất tại quê nhà năm (1782 ). Mộ của ông được chôn ở xã Thanh Mai, huyện Tiên Phong, Sơn Tây, hiện nay là xã Vạn Thắng, huyện Ba Vì, Hà Nội. Có lẽ khi nói về tiểu sử và cuộc đời làm quan của con người này cũng thật đơn giản và ngắn gọn. Hai lần đi thi đỗ tú tài, hai lần đi sứ Trung Quốc và một lần đi hiệu lực. Vài lần làm quan, rồi bị cắt chức rồi lại làm quan…chỉ vậy thôi cũng đủ thấy sự long đong của cuộc đời Ông. Song để đi tìm hiểu lý do tại sao khi mà một con người tài giỏi như Phan Huy Chú mà con đường hoạn lộ của ông lại gập ghềnh chắc trở, đi thi thì đỗ không cao, khi làm quan thì lúc thăng lúc giáng, nhưng con đường nghệ thuật của ông thì lại làm dạng danh tên tuổi của ông đến muôn đời sau ? Nguyên do thì rất nhiều nhưng chúng ta có thể điểm qua một số yếu tố dưới đây, rất có thể đây chỉ là những nhận định trên cơ sở những yếu tố xã hội . Trong xã hội phong kiến thì thi cử đã trở thành phương thức, cách thức để hay nói đúng hơn là một tiêu chuẩn cơ bản để xác định tài năng và con đường quan lại của các nhà nho. Nhưng trên thực tế thì thi cử không phải là phương thức xác định một cách chuẩn xác nhất và đầy đủ nhất tài năng thực thụ của họ, ở đây chúng ta không kể đến những trường hợp mua quan bán tước. Trong Kiến văn tiểu lục Lê Quý Đôn có viết: “ Đặt ra khoa cử tuy có thi từ phú sách luận …tóm lại chỉ là dùng lời nói xuông ứng đối lại thực ra thì đến khi thi thố ra việc làm vẫn không phải những điều ấy, vả lại căn cứ vào văn chương mấy bài thi nơi trường ốc… làm gì mà có thể xét hết nhân tài” [ trang 93 Kiến văn tiểu lục]. Như vậy có nghĩa là văn chương khoa cử “ không phải là cái có thể phản ánh được trung thực những năng lực học thuật, năng lực kinh bang tế thế và hoạt động thực tiễn của các nhà nho “. Mà Phan Huy Chú là một trong những trường như vậy. Mặt khác như chúng ta đã biết Phan Huy Chú sinh ra trong thời kỳ đầy biến động của lịch sử dân tộc. Và chính sự biến đổi này đã ảnh hưởng sâu sắc đến gia đình Phan Huy Chú. Như chúng ta đã biết, ông nội của Phan Huy Chú sau khi làm quan cho Lê Chiêu Thống đã cáo quan về quê thì cha là Phan Huy Ích và chú là Phan Huy Sảng lại theo Tây Sơn và phục vụ cho chính quyền Tây Sơn. Trong khi đó 2 chú là Phan Huy Thự và Phan Huy Tân vẫn giữa thái độ phò Lê Chống Tây Sơn. Như vậy chúng ta có thể thấy ngay trong một gia đình trí thức nhưng cũng đã có những tư tưởng khác nhau, những xu hướng khác nhau. Còn Phan Huy Chú lớn lên trong bối cảnh không mấy thuận lợi đó là lúc triều Tây Sơn suy sụp, triều Nguyễn lên thay đang tìm mọi cách để trả thù chính quyền cũ và những người từng tham gia ủng hộ chính quyền ấy, cha ông cùng người bạn thân thiết của mình ( Ngô Thì Nhậm - bác của Phan Huy Chú )đã bị đánh đòn ở Văn miếu. Giá như không có sự thay đổi này chắc hẳn Phan Huy Chú sẽ thuận lợi hơn trong con đường tiến thân của mình. Có lẽ đó chỉ là một trong những lý do mà triều Nguyễn đã không trọng dụng ông. Ngoài ra chúng ta có thể tìm hiểu thêm một khía cạnh khác nữa cũng có liên quan đến vấn đề này nhưng ở góc độ nào đó, nó thể hiện một tư tưởng rất mới của ông, đó chính là bản điều trần mà ông đã dâng lên vua Minh Mệnh nhưng không được chấp nhận. Trong Đại nam thực lục chính biên đệ nhị kỷ chép vào năm Minh Mệnh thứ 4 (1823) có ghi: “Lang trung bộ lại là Phan Huy Chú dâng sớ điều trần bốn việc nói nhiều điều viễn vông bậy bạ, không thiết việc đời. Vua xem cười bảo rằng : Chú cầu tiến thân mong được hợp ý cũng như bọn Mao Toại tự tiến vậy.” bèn trả sớ lại.” Bản điều trần đó được Tạ Ngọc Liễn đưa ra trong tác phẩm Phan Huy Chú và dòng văn Phan Huy gồm : Định lại chế độ quan chức cho rõ ràng Phải thận trọng đối với việc thuế khóa Phải xây dựng phương pháp phép tắc trong giáo dục, 4. Phải chấn chỉnh cục sử học để sử sách biên soạn ra được rõ ràng. (trang 29) Mặc dù bản điều trần này tác giả của bài viết cũng chưa công bố tài liệu rõ ràng. Nhưng chúng tôi đưa ra và khai thác nó ở một góc độ sử học nhằm mục đích làm sáng tỏ thêm tư tưởng mới của ông chứ không phải góc độ chính trị, với những yếu tố mà chúng tôi cho là hợp lý và phù hợp với quan niệm trong quá trình biên soạn, trước thuật của nhà khoa học này. Từ đó chúng ta có thể thấy rằng những điều mà Phan Huy Chú đưa ra hoàn toàn không viễn vông bậy bạ mà ngược lại rất thực tế song chính quyền nhà Nguyễn có thể vì một lý do cá nhân nào đó hay cũng có thể vì họ không coi trọng những vấn đề cần thiết này cho việc cai trị của họ, nên không chấp nhận . Hơn nữa chúng ta cũng xét đến mối liên hệ với những người Thân của ông. Trên thực tế trong giai đoạn này triều Nguyễn đang truy tội những người có dính líu đến chính quyền Tây Sơn, họ tìm mọi cách để tiêu diệt và trả thù tất cả những người có liên quan tới triều đại trước. Trong đó gia đình ông đã có mấy người từng tham gia ủng hộ. Mặc dù không được triều Nguyễn tiếp nhận nhưng chúng ta không thể phủ nhận tư tưởng rất mới của ông được thể hiện trong bản điều trần này. Đặc biệt là điều thứ 4 của bản điều trần “ trấn chỉnh cục sử học để sử sách biên soạn ra được rõ ràng”. Với điều này chúng ta thấy được tư duy, tầm nhìn xa, mà rất thiết thực của ông đối với việc biên soạn sử sách. Có thể trước và trong thời kỳ ông sống việc biên soạn sách vở còn nhiều sai sót và nhầm lẫn, không được rõ ràng cho nên việc chấn chỉnh lại cả người làm sử cho đến tư liệu. Ông đã nêu lên một thực tế rằng: Duy điển lễ của các triều từ trước chưa có sách sẳn. Trong quốc sử biên chép công việc hàng năm về điển lễ còn sơ lược nhiều. Huống chi từ năm Bính Ngọ (1786) có việc binh đao đến giờ sách cũ tan nát, chỉ còn được một ít của các cố gia thế tộc cất dấu đi. Các sách nát, vở cũ còn lại biên chép lẫn lộn sai lẫn chưa có đầu mối. Có bàn về điển cố các triều thì lờ mờ không bằng cứ vào đâu. Vậy thì chép lấy những điều mắt thấy tai nghe chia ra từng loại để làm một quyển sách có khuôn phép, há chẳng phải là nhiệm vụ của người học giả ư?” Như vậy có nghĩa là ông cũng tự coi mình là người phải có trách nhiệm với nền văn sử học nước nhà .Và chính tư tưởng, cách nhìn mới này đã ngấm trong tư tưởng của ông, để khi đi vào thực tế của quá trình trước tác, ông đã vận dụng một cách tối đa tài năng, trí tuệ và sức lực của mình để đọc, lựa chọn, sắp xếp biên soạn tư liệu từ nhiều nguồn tư liệu khác nhau để tạo nên một tác phẩm mang tên ông, và cũng được coi là bộ bách khoa của dân tộc đó là tác phẩm lịch triều hiến chương loại chí. 1.2 Gia đình và dòng họ Có thể nói rằng để có được những thành công mà Phan Huy Chú thì gia đình và dòng họ là yếu tố trực tiếp ảnh hưởng đến cuộc sống, tài nămg của ông. Sinh ra và lớn lên trong một gia đình mà cả bên nội, bên ngoại đều có truyền thống khoa bảng và những người nổi tiếng ở góc độ di truyền học chúng ta có thể hiểu rằng ông là sự hun đúc, kết tinh những tinh túy của hai dòng máu, tạo nên một Phan Huy Chú tài năng hơn người. Dòng họ Phan theo Phan gia công phả có nguồn gốc từ Gia Thiện Thạch Châu, huyện Thạch Hà, Tỉnh Hà Tĩnh. Sau phân nhánh chuyển ra Thụy Khê Sài Sơn mà sự di chuyển này có mối liên hệ với hai người cô ruột của Phan Huy Cận ( ông nội Phan Huy Chú). Hai bà là Phan Thị Nẫm và Phan Thị Lĩnh là cung tần của các chúa Trịnh. Bà Nẫm từng xuất tiền ra sửa chữa chùa Hoa Phát ở xã Sài Khê (Sài Sơn) còn bà Lĩnh được Khang Vương( Trịnh Căn ) rất sủng ái và bà từng theo xe tháp tùng Trịnh Căn đi tuần du phía Tây, có xem phong cảnh Sài Sơn và góp tiền xây dựng chùa ở đây. Sau khi Trịnh Căn mất bà về Thụy Khê sinh sống. Có lẽ vì mối nhân duyên gia đình đó mà sau này Phan Huy Cận có mặt và lập nghiệp ở vùng đất này, tạo thành một chi nhánh riêng của dòng họ Phan Huy. Cũng theo Phan gia công phả thì những thế hệ trước của Phan Huy Chú có rất nhiều người đã theo nghiệp binh và có những cống hiến lớn cho đất nước, được phong tước hầu tước bá. Đến đời thứ 8 thì bắt đầu cho một truyền thống khoa bảng. Người đầu tiên đỗ tiến sĩ ( 1754 ) chính là ông nội của Phan Huy Chú là Phan Huy Cận, ông được phong chức giảng quan thị công bộ, đến năm Chiêu Thống thứ 2 ông được phong lễ bộ thị lang , cũng từng được phái đi sứ nhà Thanh. Ông là một người tài giỏi làm dạng danh cho dòng họ và có nhiều đóng góp cho đất nước. Tiếp theo là Phan Huy Ích (cha của Phan Huy Chú )và Phan Huy Ôn ( bác ) cũng là những người đỗ tiến sĩ. Phan Huy Ích đỗ tiến sĩ năm 1775 làm quan thời Lê, sau khi nhà Lê mất ông được triều Tây Sơn mời ra giao cho trọng trách lo việc bang giao với nhà Thanh và nước lân cận. Năm 1790 ông được xung vào đoàn sứ bộ sang Thanh chúc thọ hoàng đế Càn Long. Sau khi trở về ông được thăng chức thượng thư bộ lễ, tước thụy nham hầu. Khi nhà Tây Sơn mất ông về làng Thụy Khê viết sách, làm thơ và qua đời ở đấy. Phan Huy Ích không chỉ là một danh thần đã có đóng góp vào việc nội trị và ngoại giao thời Tây Sơn mà ông còn là một nhà thơ, sự nghiệp thơ sáng tác thơ văn của ông mà đặc biệt là thơ bang giao, những vần thơ được ghi lại những cảnh tượng, sự việc mắt thấy tai nghe trên đường đi sứ ( cách ghi chép này đã ảnh hưởng đến Phan Huy Chú sau này), hay đôi khi là những cảm xúc, nổi lòng nhớ người thân khi xa cách, đã thể hiện rõ tài năng của một nhà thơ nhà chính trị học đồng thời ông cũng là dịch giả củ