Đề tài So sánh xã luận và bình luận để chỉ ra đặc điểm của từng thể loại

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA BÁO CHÍ ---------------
BÀI TẬP ĐỀ BÀI: SO SÁNH XÃ LUẬN VÀ BÌNH LUẬN ĐỂ CHỈ RA ĐẶC ĐIỂM CỦA TỪNG THỂ LOẠI Xã luận và bình luận, hai thể loại đặc sắc thuộc nhóm chính luận, báo chí. Trong những thời điểm lịch sử nhất định của đất nước, đặc biệt là trong kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, những bài xã luận và bình luận đã được sử dụng rất có hiệu quả và có sức tác động lớn. Giữa hai thể loại này, đề cập đến sự tương đồng, chúng ta có thể nhận thấy do đây là hai thể loại cùng thuộc nhóm chính luận báo chí nên sẽ cùng mang những đặc điểm chung của nhóm này như: xã luận và bình luận có cơ sở thực tiễn là các sự kiện, hiện tượng cụ thể của hiện thực khách quan; các sự kiện, hiện tượng đó được xem xét, đánh giá một cách có hệ thống trong mối liên hệ chặt chẽ phụ thuộc lẫn nhau. Trong xu hướng phát triển chung của đời sống xã hội. mặt khác với hai thể loại này, bút pháp chính luận được thể hiện rõ nét, thái độ, quan điểm chính kiến của bài báo cung được thể hiện nhất quán và công khai. Đối với những vấn đề xã hội phức tạp, có những đề xuất, hướng dẫn phương án tháo gỡ hoặc giải quyết vấn đề. Phạm vi bao quát rộng, có thể là toàn bộ các sự kiện, hiện tượng, quỏ trỡnh… của đời sống xã hội đương thời, một yêu cầu quan trọng với cả hai thể loại này là khi xem xét hay bình luận, đánh giá một sự kiện vấn đề nào đó. Nhà báo không thỉ nêu hiện tượng bên ngoài mà còn phải chỉ ra nguyên nhân và bản chất bên trong của vấn đề. Nói chung, đặc trưng chung nhất của hai thể loại xã luận và bình luận chính là ở chất trí tuệ, tư duy, lý luận, lý lẽ trong tác phẩm, hay chính là đặc điểm thông tin lý lẽ. Thêm vào đó, một đặc điểm chung giữa hai thể loại báo chí này có tính chất khác biệt so với những thể loại khác đó là khả năng tác động với đông đảo, rộng rãi quần chúng nhân dân, có tác dụng lớn trong việc định hướng dư luận, giúp công chúng hiểu biết về các vấn đề sự kiện theo một quan điểm nhất định. Mặc dù có rất nhiều điểm tương đồng, song giữa bình luận và xã luận vẫn có nhữn khác biệt rõ rệt. Một khác biệt dễ thấy đầu tiên là một bài xã luận thường nêu ra những nhiệm vụ chính trị, “Xã luận có thể coi là ngọn cờ chỉ đạo, là pháp lệnh chính trị hàng ngày (hoặc trong thời gian trước mắt)” (Giáo trình nghiệp vụ báo chí - trường Tuyên huấn TW, Hà Nội). Như vậy, xã luận mang tính chất chỉ đạo, chỉ rõ đường lối, phương hướng hoạt động cơ bản của vấn đề nêu lên. Vì vậy, đọc xã luận, chúng ta có thể biết được hướng hành động trong hoàn cảnh này, sự việc này đồng thời cũng hiểu được cả luận điểm của Đảng về vấn đề đó. Trong khi đó, bài bình luận tuy có những kết luận rõ ràng, nhưng vấn đề đề cập đến không nhằm mục đích trở thành chỉ thị để hành động, mà nó chỉ mang tính chất định hướng cho suy nghĩ và nhận thức của công chúng. Có thể nói bài bình luận có nhiệm vụ tạo điều kiện cho độc giả đánh giá đúng đắn sự kiện nhất định đương thời. Từ đó, dẫn dắt độc giả rút ra được những kết luận xác đáng và hành động theo sự quyết định đó. Điểm khác thứ hai giữa hai thể loại này là, từ các bài xã luận có tầm tư tưởng và mục đích chỉ đạo cao hơn hẳn các bài bình luận. Có ý kiến đã cho rằng: “người viết xã luận và người đọc xã luận không phải là những người cùng trao đổi thảo luận mà là định hướng chính trị”. Xã luận nêu lập trường quan điểm của một tờ bào cũng chính là quan điểm của chính đảng, hay đoàn thể mà tờ báo đó làm cơ quan ngôn luận) về một vấn đề quan trọng. Vì vậy, có thể nói xã luận có khả năng phổ biến rộng rãi trong quần chúng nhân dân những chủ trương, chính sách, tư tưởng của Đảng, nhà nước trong sự nghiệp phát triển đất nước. Xét trên một khía cạnh, về phạm vi giới hạn, bình luận có phạm vi nhỏ hơn xã luận, đây chính là điểm khác biệt thứ ba. Thông thường các bài bình luận chỉ thể hiện sự nhất quán về chỗ đứng, cách nhìn nhận đánh giá của người bình luận trong khi các bài xã luận lại phản ánh đường lối chính trị của cơ quan báo chí, trình bày chính kiến của cơ quan ngôn luận của chính trị của Đảng, đoàn thể) đó về những vấn đề quan trọng nhất trong thời điểm hiện tại và phải được nâng lên tầm cao lý luận. Về cấu trúc, các bài xã luận thường có cấu trúc theo phương pháp diễn dịch còn bài bình luận chủ yếu đi theo phương pháp quy nạp. Xét cụ thể, với các bài xã luận, từ một vài luận điểm ban đầu, bằng lý lẽ và chứng cứ, hướng người đọc chú ý vào vấn đề mà tác giả sẽ trình bày và triển khai trong phần sau, trong phần sau của bài xã luận, các luận điểm ban đầu được triển khai thành những nội dung lớn, có tính chất định hướng rộng. Khác với xã luận, bình luận theo phương pháp quy nạp, nó rút ra kết luận thông qua việc bàn luận những cái cụ thể một đặc điểm riêng biệt khá quan trọng là về nguyên tắc, bình luận bao giờ cũng luận giải trên cơ sở gắn liền với những vấn đề, sự kiện, tình huống, hoàn cảnh cụ thể, thông qua những chi tiết cụ thể. Tức là các chi tiết cụ thể của các sự kiện, tình huống, hoàn cảnh… đóng vai trò chi phối trong việc luận giải của bài bình luận. Có thể thấy để làm một bài bình luận đầu tiên phải lựa chọn và phân tích các sự kiện, tiếp theo là sắp xếp các sự kiện trong mối quan hệ và phụ thuộc lẫn nhau của chúng, trong các bài bình luận, điều quan trọng nhất là ta phải bám sát đề tài và làm nổi bật được chủ đề bằng những chi tiết tiêu biểu nhất của các sự kiện. Trong khi đó các bài xã luận trực tiếp dựa trên cơ sở những Nghị quyết của các cơ quan Đảng và Nhà nước. Vì vậy, việc xem xét và đánh giá tình hình trong bài xã luận phải dựa trên tinh thần những Nghị quyết tương ứng của Đảng, của Đại hội Đảng trên cơ sở phân tích các tư liệu cụ thể. Một chú ý đối với bài xã xã luận, tạo ra điểm khác biệt của nó so với bình luận là trong bài xã luận tuyệt đối không được có dấu ấn cá nhân của người viết, không bao giờ được sử dụng đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (tôi). Tuy nhiên, với bình luận, người viết có thể nêu ý kiến quan điểm của mình về vấn đề nào đó và thuyết phục bạn đọc rằng quan điểm này là đúng đắn. Có sự khác biệt là do tầm quan trọng và vị trí của bài xã luận là bài mở đầu cho một tờ báo, là tiếng nói của tòa soạn vừa trình bày ở trên là những điểm tương đồng và khác biệt giữa hai thể loại báo chí: xã luận và bình luận. Từ đó chúng ta sẽ có được những kiến thức vững chắc về những đặc điểm của từng thể loại, hiểu được tính chất và vị trí đặc biệt của mỗi thể loại đó, đặt ra cho chúng ta những người viết xã luận và bình luận những yêu cầu rất cao về kiến thức tổng quát và sâu sắc, đòi hỏi vốn từ ngữ phong phú và phương pháp lập luận trình bày lý lẽ lôi cuốn hấp dẫn người đọc. Từ đó sẽ tạo nên một tác phẩm bình luận hay xã luận đạt yêu cầu.