Đề tài Sự thích nghi của động vật có xương sống

Lêi më ®Çu Đ ộng vật kà một thành viên rất quan trọng trên trái đất, phong phú và đa dạng. do hoạt động thường xuyên, tích cực để sống và phát triển, động vật có quan hệ trực tiếp đến loài người. vì thế, ngay từ thời cổ đại loài người đã chú ý tới các loài động vật. Động vật học đã ra đời từ ngày đó, nghĩa là động vật học ra đời chíng là do nhu cầu xã hội của loài người. Hiện nay trên thế giới ngừoi ta đã mô tả khoảng 1,4 triệ loài động vật. trong số đó có khoảng 1 triệu loài động vật không xương sống và động vật có xương sống, phân bố ở hầu khắp mọi nơi trên thế giới, tạo nên một thế giới động vật đa dạng và phong phú. Cũng như động vật nói chung, động vật học có xương sống là một hệ thống khoa học nghiên cứu động vật có xương sống trên các mặt bao gồm hình thái học, sinh lý học, sinh thái học, di truyền học, phân loại học, địa lí học…có nhiệm vụ là phát hiện các đặc điểm hình thái, cấu tạo, sinh lí, sinh thái, phân bố…của động vật có xương sống. xác định vị trí của chúng trong giới động vật và trong hệ sinh thái, cũng như vai trò và tầm quan trọng của chúng trong đời sống con người. Động vật có xương sống phong phú về thành phần loài (khoảng 60000 loài hiện sống), kích thước cũng rất thay đổi: từ những loài chỉ nặng 0,1g đến cá voi xanh nặng gần 100 tấn , hầu như có mặt ở khắp mọi nơi trên thế giới: từ những loài cá bi-da bơi lội ở vùng biển sâu cho đén các loài chim di cư bay lượn trên đỉnh núi Hymalaya cách những con cá này đến 15km. Chính vì sự phân bố rộng như vậy, cùng với sự thay đổi về điều kiện sống ở những vùng khác nhau trên trái đất đã làmm cho các loài động vật sống ở trên đó có những đặc điểm cấu tạo rất riêng và những tập tính thích nghi rất độc đáo mà con người không thể hiểu hết nếu như không cố công tìm hiẻu và quan sát. Xuất phát từ lòng yêu thích động vật, mong muốn được tìm hiểu về thế giới động vật xung quanh mình về những hoạt động sống đặc biệt là những tập tính của mỗi loài thích nghi với đời sống riêng của chúng, em đã quyết định tìm hiểu và viết bài về tập tính các loài động vật có xương sống để có cơ sỡ trả lời cho mình những thắc mắc, tò mò về đông vật mà từ trước đến nay em vẫn đang đặt câu hỏi vì sao? Qua đây em cũng mong muốn cho mọi người hiểu them về đời sống các loài động vật xung quanh mình, hiểu được vai trò quan trọng của chúng đối với đời sống các loài động vật khác trong đó có con nguời. những hiểu biết về động vật sẽ giúp mọi người ý thức hơn trong suy nghĩ và hành động của mình để không gây hại đến loài vật, góp phần bảo vệ và phát triển bền vững tài nguyên môi trường của chúng ta. Để có thể làm được bài viết này, em đã tham khảo nhiều tài liệu viết về đặc điểm sinh thái và tập tính riêng của các loài trong các lớp động vật: lớp cá, lưỡng cư, bò sát, chim và thú; tìm kiếm nhiều thong tin, hình ảnh lien quan trên mạng. vùng việc chắt lọc những ý kiến góp ý, giúp đỡ của thầy cô và bạn bè; vận dụng những hiểu biết của mình về tập tính của các loài động vậtvà khả năng sử dụng vốn ngôn ngữ, cách thức diễn đạt, trình bày… để có thể hoàn thành bài tiểu luận này. Vì thế giới động vật rất phgong phú và đa dạng nên chỉ bằng những thong tin và một số hình ảnh minh họa trong bài không thể nói hét về tập tính của các lớp động vật đó. Do chưa có kinh nghiệm trong việc làm bài tiểu luận nên em còn rất nhiều thiếu sót. Vì vậy rất mong nhận được nhiều ý kiến đóng góp của các thầy cô giáo để em có them kinh nghiệm trong những lần viết bài tiếp sau. Em xin chân thành cảm ơn ! Một số tài liệu tham khảo: 1. Động vật học có xương sống . Trần Kiên, Trần Hồng Việt, Nhà xuát bản Đại học sư phạm. 2. Động vật học có xương sống . GS. Lê Vũ Khôi, Nhà xuất bản giáo dục. 3. Bài giảng Động vật học có xương sống. TS.GV Nguyễn Hải Tiến. 4.Đời sống động vật. Phạm Ngọc Bích biên dịch, Nhà xuất bản trẻ. 5. Động vật có vú, Phạm Thu Hòa biên dịch, Nhà xuất bản trẻ. M«i tr­êng sèng cña c¸c loµi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt thËt lµ phong phó,mçi vïng mang nhiÒu ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau ¶nh h­ëng ®Õn ®êi sèng cña c¸c sinh vËt sèng trong ®ã nh­: cÊu tróc ®Þa h×nh, khÝ hËu, nhiÖt ®é, sù c¹nh tranh gi÷a c¸c loµi sinh vËt, sù t¸c ®éng cña kÎ thï…ChÝnh v× vËy, sinh vËt nãi chung vµ ®éng vËt cã x­¬ng sèng nãi riªng ®Òu mang nh÷ng tËp tÝnh riªng cña loµi ®Ó cã thÓ thÝch øng nhanh chãng víi sù thay ®æi cña m«i tr­êng s«ng ®Ó tån t¹i, ph¸t triÓn vµ duy trú nßi gièng.tËp tÝnh lµ nh÷ng thãi quen riªng cña mçi loµi trong c¸c ho¹t ®éng sèng nh­ t×m n¬i ë, kiÕm ¨n, vËn ®éng,kh¶ n¨ng tù vÖ, h×nh thøc sinh s¶n, ch¨m sãc trøng,con non sau khi ®Î, tËp tÝnh di c­…Nh÷ng tËp tÝnh ®ã mang tÝnh di truyÒn tõ thÕ hÑ nµy sang thÕ hÖ kh¸c cña loµi. Qua nhiÒu thÕ hÖ, nh÷ng tËp tÝnh ®ã cµng ®­îc duy trú vµ thÓ hiÖn râ nÐt h¬n, t¹o nªn nh÷ng ®Æc , tr­ng riªng cña c¸c loµi kh¸c nhau, thËm chÝ lµ gi÷a c¸c c¸ thÓ kh¸c nhau trong cïng mét loµi. Tõ nh÷ng sai kh¸c vÒ tËp tÝnh sèng cña c¸c loµi sinh vËt t¹o nªn sù ®a d¹ng, phong phó cho giíi sinh vËt nãi chung vµ cho giíi ®éng vËt nãi riªng. §Ó lµm s¸ng tá ®iÒu ®ã, ta ®i xÐt lÇn l­ît c¸c tËp tÝnh ho¹t ®éng cña c¸c líp ®éng vËt cã x­¬ng sèng: líp c¸, líp l­ìng c­, bß s¸t, chim, thó ®Ó lµm râ sù ®a d¹ng vÒ tËp tÝnh cña giíi ®éng vËt I. Líp c¸ C¸ lµ líp ®éng vËt sèng hoµn toµn ë n­íc, viÖc t¸ch rêi c¸ khái m«i tr­êng n­íc sÏ lµm chóng chÕt v× n­íc lµ m«i tr­¬ng cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña c¸ mµ nh÷ng m«i tr­êng kh¸c kh«ng cã ®­îc. Sèng trong m«i tr­êng n­íc c¸ mang mét sè tËp tÝnh sau: *VÒ n¬i ë: Do ®Æc ®iÓm m«i tr­êng n­íc ë mçi vïng kh¸c nhau nªn mçi vïng thÝch hîp víi mét sè loµi c¸ nhÊt ®Þnh, cã loµi réng sinh c¶nh (eurybiotop) ph©n bè kh¨p n¬i, l¹i cã nh÷ng loµi hÑp sinh c¶nh ( Stenobiotop) chØ ë nh÷ng vïng nhÊt ®Þnh. Tïy theo kh«ng gian sèng vµ tÝnh chÊt lý hãa cña m«i tr­êng ma cã thÓ chia n¬i ë cña c¸ theo nh÷ng nhãm sinh th¸i riªng: - Theo tÝnh chÊt m«i tr­êng: Tïy theo nång ®é hßa tan c¸c chÊt v« c¬, h÷u c¬, nång ®é muèi trong n­íc, ta cã c¸c nhãm c¸ nh­ sau: Nhãm c¸ biÓn (c¸ n­íc mÆn ) chØ sèng ®­îc ë biÓn vµ sÏ chÕt khi ë n­íc ngät nh­ ®a sè c¸c loµi c¸ biÓn. Nhãm c¸ n­íc ngät chØ ë c¸c vùc n­íc ngät lôc ®Þa, s«ng, suèi, ao, hå…Nhãm c¸ n­íc lî cã thÓ sèng quanh n¨m ë vïng n­íc cã ®é mÆn thÊp tõ 4-12% nh­ vïng cöa s«ng, c¸c ®Çm ph¸, ven biÓn …chóng cã thÓ ng­îc dßng vµo h¹ l­u s«ng ®Ó tr¸ng rÐt hoÆc sinh s¶n, nhiÒu loµi cßn cã thÓ ë h¼n ë n­íc ngät (c¸ ®uèi, c¸ s÷a, c¸ lµnh canh…).Nhãm c¸ di c­: c¸ sèng ë biÓn ®Õn mïa sinh s¶n di c­ lªn th­îng nguån c¸c s«ng ®Ó ®Î (c¸ mßi, c¸ ch¸y ) hay c¸ sèng ë n­íc ngät di c­ ra biÓn ®Ó ®Î trøng (c¸ ch×nh). Ngoµi ra cßn cã nh÷ng loµi réng muèi ( Euryhyalin) cã thÓ sèng vµ ho¹t ®éng ë nhiÒu n¬i ( c¸ bèng, c¸ kim..), ng­îc l¹i cã nh÷ng loµi hÑp muèi chØ sèng trong mét khu vùc nhÊt ®Þnh. NhiÖt ®é còng lµ yÕu tè ¶nh h­ëng kh¸ lín ®Õn ®êi sèng cña c¸. V× c¸ lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt nªn sù thay ®æi nhiÖt ®é cã thÓ ®¶y nhanh hoÆc lµm chËm qu¸ tr×nh sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c¸. ®èi víi mçi loµi cã mét giíi h¹n nhiÖt nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o cho c¸ sèng sãt trong ®ã cã mét giíi h¹n nhiÖt thuËn lîi ®¶m b¶o cho c¸ sèng tèt nhÊt. VÝ dô c¸ r« phi ( talapia mossambica) ë ViÖt Nam cã giíi h¹n nhiÖt ®é tõ 5,6 – 42 0C, nhiÖt ®é thuËn lîi nhÊt lµ 300C. Tïy theo giíi h¹n nhiÖt mµ cã thÓ chia c¸ ra c¸c nhãm: Nhãm c¸ hÑp nhiÖt (Stenotherrmal) chØ chÞu ®­îc sù sai kh¸c nhiÖt ®é rÊt nhá, th­êng ph©n bè ë vïng nhiÖt ®íi,c¸ ë s©u vµ c¸ vïng cùc. Nhãm c¸ réng nhiÖt ( Eurytherrmal) lµ nh÷ng c¸ cã thÓ sèng ®­îc trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é thay ®æi lín, th­êng lµ nh÷ng loµi c¸ vïng «n ®íi, nhiÒu loµi sèng ë bê vïng B¾c cùc… ¤xi còng ¶nh h­ëng nhiÒu ®Õn c¸: Do nhu cÇu oxi mét sè loµi c¸ chØ sèng ®­îc ë nh÷ng th¸c n­íc hoÆc s«ng, suèi ch¶y m¹nh ( c¸ lßa, c¸ háa, c¸ xØnh), thËm chÝ mét sè loµi ph¶i di chuyÓn ®Ðn nh÷ng n¬i n­íc ch¶y ®Ó sinh s¶n (tr«i, mÌ..). Vµo nh÷ng ngµy hÌ cã nhiÖt ®é cao, hµm l­îng oxi trong n­íc gi¶m, v× vËy ë c¸c vïng n­íc lÆng, vùc n­íc n«ng th­êng cã hiÖn t­îng thiÕu oxi, nhiÒu loµi c¸ thÝch nghi cã c¬ quan h« hÊp phô lÊy oxi tù do trong kh«ng khÝ thØnh tho¶ng kaij ngoi lªn mÆt ®íp khÝ ( c¸ r«, c¸ qu¶, c¸ thoi loi, c¸ phæi… cã nh÷ng vòng n­íc ao tï , ban ®ªm cã sù ph©n hñy x¸c h÷u c¬ lÊy ®i nhiÒu oxi vµ th¶i ra nhiÒu khÝ ®éc nªn c¸ bÞ chÕt hµng lo¹t. - NÕu dùa vµo n¬i ë trong khu vùc n­íc : Tïy vµo kh«ng gian trong khu vùc n­íc ta cã thÓ chia thµnh c¸c nhãm c¸: c¸ tÇng mÆt, c¸ ven bê vµ c¸ ®¸y s©u( c¸ch ph©n chia nµy chØ phï hîp víi c¸ biÓn. C¸ tÇng mÆt lµ c¸ ¨n næi, chóng kiÕm ¨n vµ sinh s¶n ®Òu ë trªn tÇng mÆt. N­íc trong kh«ng c¸ n¬i Èn n¸u nªn hÇu hÕt c¸ vËn chuyÓn nhanh, cã mµu s¾c ®Æc biÖt ®Ó cã thÓ tr¸nh kÎ thï: l­ng th­êng cã mµu sÉm, bông mµu tr¾ng b¹c, chóng ®Î trøng nhá cã giät mì lín, lµm phao næi, Êu trïng kh«ng mµu , trong suèt cã nh÷ng phÇn dµi, nhÑ lµm t¨ng søc ®Èy Acsimet, dÓ næi. C¸ ven bê: m«i tr­êng sèng cã nhiÒu chç Èn nÊp, nªn b¬i léi kÐm, rÊt ®a d¹ng vÒ h×nh th¸i ngoµi: C¸ ¨n ®¸y cã th©n dÑp trªn d­íi, m¾t miÖng h­íng lªn trªn ( c¸ mï lµn, c¸ chai), miÖng ë d­íi ( c¸ ®uèi), v©y bông biÕn thµnh gi¸c b¸m ( c¸ bèng khe), thµnh ch©n bß ( c¸ thßi loi)…C¸ ven bê cã mµu s¾c dÓ thay ®æi phï hîp víi mµu s¾c nÒn ®¸y thñy ( c¸ b¬n mµu tr¾ng ë trong bÓ ®¸y c¸t tr¾ng sÏ chuyÓn sang n©u khi chuyÓn nã vµo bÓ ®¸y c¸t mµu tèi. C¸ ®¸y s©u: ®¸y biÓn s©u lu«n thiÕu ¸nh s¸ng, n­íc lÆng, Ýt lu©n chuyÓn, thiÕu oxi, ¸p suÊt lín, kh«ng cã thùc vËt thñy sinh nªn c¸ cã cÊu t¹o ®Æc biÖt ®Ó cã thÓ chÞu ®­îc ¸p suÊt lín, ®a sè Ýt vËn chuyÓn , m¾t rÊt lín ®Ó cã thÓ nh×n thÊy c¸c vËt trong m«i tr­êng ¸nh s¸ng yÕu hoÆc bÞ tho¸i hãa hoµn toµn thay vµo ®ã lµ gi¸c quan c¶m gi¸c rÊt ph¸t triÓn ( xóc gi¸c, vÞ gi¸c) * Sù vËn ®éng cña c¸: Ngoµi mét sã loµi cã thÓ bß ( c¸ Thßi Lßi, r« §ång, c¸ Trª) hoÆc tr­ên ( c¸ Ch¹ch, L­¬n , Ch×nh) th× vËn ®éng c¨n b¶n cña tÊt c¶ c¸c loµi c¸ lµ b¬i. B¬i ®­îc thùc hiÖn nhê v©y vµ c¬, ho¹t ®éng ®Èy c¬ thÓ vÒ phÝa tr­íc vµ lóc cÇn thiÕt cã thÓ lµm h¶m tèc ®é b¬i hay dö dông hîp lÝ l­c dßng ch¶y ®Ó gi¶m n¨ng l­îng; v©y l­ng, v©y hËu m«n ngoµi t¸c dông giö th¨ng b»ng, b¸nh l¸i cho c¸, nã cßn gióp ®Èy c¸ vÒ phÝa tr­íc nhê vËn ®éng tõ tr­íc ra sau; v©y l­ng vµ v©y bông dung ®Ó l¸i lªn xuèng, quay tr¸i ph¶i. C¸ cã th©n h×nh thoi, h¬i dÑp bªn, b¬i giái, cö ®éng uèn m×nh theo mét mÆt ph¼ng ngang. Tèc ®é b¬i c¸ Håi 18km/h, c¸ Ngõ 12km/h, c¸ Chã 36km/h, c¸ Chuån 64,8 - 90km/h. Mét sè loµi c¸ cã ho¹t ®éng ®Æc biÖt cã c¸ch b¬i riªng: CÊ Nãc hßm [] cã th©n bÊt ®éng vµ bé gi¸p cøng nªn vËn ®éng b»ng v©y ®u«i, L­¬n ®iÖn nhê v©y hËy m«n uèn sãng, c¸ Ngùa vËn ®éng nhê v©y l­ng, c¸ B¬n b¬i b»ng c¸ch vËn ®éng toµn th©n theo h­íng l­ng bông. Mét sè loµi do cÊu t¹o thÝch nghi hoÆc tËp tÝnh mµ cã kiÓu b¬i ®Æc biÖt, c¸ §Çu (Molamola) nhê dßng ch¶y hoÆc sãng giã. C¸ Ðp (Echeneis) dïng gi¸c b¸m b¸m vµo tµu thuyÒn hoÆc c¸ kh¸c ®Ó di chuyÓn, nhiÒu loµi cã Nãc khi cÇn th× nuèt khÝ ®Ó ph×nh to nh­ c¸i phao nhê giã chuyÓn ®i. * Thøc ¨n cña c¸. ¡n tÊt c¶ nh÷ng g× cã trong n­íc: Tõ mïn b· höu c¬, t¶o ®¬n bµo, thùc vËt, phï du ®éng vËt, gi¸p x¸c, th©n mªm, c¸ , vµ c¶ ®éng vËt cã x­¬ng sèng. Chæ thøc ¨n vµ tËp tÝnh ¨n thay ®æi theo loµi, løa tuæi mïa vô vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh t¸c ®éng. Tïy thuéc vµo lo¹i thøc ane mµ cã thªt cã nh÷ng nhãm sinh th¸i nh­ sau: + C¸ ¨n måi lín gäi lµ c¸ d÷: ë c¸c thñy vùc n­í ngät, c¸ chuån (Bagarius), c¸ nheo (Parasilurus), c¸ qu¶ (Ophiocephalus), c¸ l¨ng (Hemibagrus), c¸ chòn (Lates calcarifer), ë biÓn cã c¸ nh¸m (carcharinus), c¸ ngõ (Auxis), c¸ v­îc (Seranus), c¸ c¨ng (Therapon), c¸ hång (lutjanus),... + C¸ ¨n måi nhá gäi lµ c¸ lµnh: ë n­íc ngät: C¸ chÐp ( Ciprinus), c¸ N­¬ng (Hemiculter), C¸ ch¹nh trÊu (Mastacembellus), Th¸t l¸t (Notopterus). ë biÓn cã: C¸ mèi ( Saurida), c¸ Nôc (Decapterus), C¸ trÝch (Sardinella), c¸ Mßi (Clupcenodon). C¸ ¨n thùc vËt næi ®iÓn h×nh cã c¸ MÌ (Hypophthalmichthys) chuyªn ¨n t¶o ®¬n bµo. ¨n thùc vËt cã c¸ Bâng (Spinibarbichthys), c¸ Ch¸t (Lissochilus), c¸ Tr¾m cá (Ctenopharhyngodon). C¸ ¨n mïn b· nh­ c¸ Tr«i (Cirrhina), c¸ DiÕc (Carassius), c¸ Nhµng (Xennocypris), c¸ Lói (Ostochilus) c¸ XØnh ( Onychostoma), c¸ §èi (Mugil). C¸ ¨n läc: Thøc ¨n th­êng lµ c¸ vi sinh vËt phong phó ë biÓn, Êu trïng c¸ vµ mét vµi loµi sinh vËt nhá kh¸c + C¸ ¨n t¹p: ¡n c¶ thùc vËt vµ ®éng vËt, c¸ chÕt, mét sè it c¸ loµi sèng kÝ sinh. So víi vïng «n ®íi, c¸ vïng nhiÖt ®íi cã phæ thøc ¨n réng h¬n, nghiªng vÒ ¨n t¹p h¬n. Tïy theo løa tuæi vµ mïa lo¹i thøc ¨n còng thay ®æi, do ®ã sù ph©n chia c¸c nhãm sinh th¸i dùa vµo thøc ¨n chØ cã tÝnh t­¬ng ®èi. - C¸ b¾t måi vµ nuèt måi nguyªn, tïy theo lo¹i thøc ¨n vµ l­îng thøc ¨n cña tõng loµi mµ cã cÊu t¹o hÖ tiªu hãa kh¸c nhau gi÷a c¸ nhãm sinh th¸i. - Thµnh phÇn thøc ¨n vµ c­êng ®é dinh d­ìng mçi loµi còng phô thuéc vµo mïa, tr¹ng th¸i sinh lÝ vµ løa tuæi Mïa ®«ng c¸ ¨n Ýt c¸c lo¹i thøc ¨n h¬n mïa hÌ, mïa ®Î trøng c¸ ¨n Ýt nªn gÇy, mét sè loµi khi di c­ sinh s¶n toµn nhÞn ¨n (c¸ mßi, c¸ ch¸y). Sau khi sinh s¶n, c¸ ¨n nhiÒu nªn bÐo trë l¹i. C¸ con chñ yÕu ¨n phï du, ®éng thùc vËt, lín lªn c¸ më réng phæ thøc ¨n, cã khi chØ sang ¨n chuyªn. Kh¶ n¨ng nhÞn ®ãi cña c¸ rÊt kh¸c nhau. Th­êng th× c¸ ¨n t¹p vµ c¸ ¨n thùc vËt cã kh¶ n¨ng nhÞn ®ãi thÊp h¬n c¸ ¨n thÞt. Trong ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm, c¸ ch×nh con (Anguilla mormorata) tõ 5 - 10g cã thÓ nhÞn ¨n 70 --> 207 ngµy míi chÕt, khi chÊt träng l­îng gi¶m xuèng > 50%. ®iÒu kiÖn kh« h¹n, c¸ ch¹ch (Misgumus angurlli caudatus) sèng d­íi d¹ng tiÒm sinh, cã thÓ nhÞn ¨n 60 - 100 ngµy. * Sù sinh s¶n: sù sinh s¶n cã ý nghÜa rÊt to lín cña ®êi sèng ®éng vËt nh»m duy tr× vµ b¶o tån nßi gièng, ®¶m b¶o sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña sinh vËt. Do ®iÒu kiÖn sèng vµ tæ chøc c¬ thÓ ch­a tiÕn hãa cao nªn hiÖn t­îng sinh s¶n ë c¸ cßn nhiÒu nÐt nguyªn thñy, næi bËt lµ ®Î trøng vµ thô tinh ngoµi. - Giíi tÝnh cña c¸: §a sè c¸ ph©n tÝnh, chØ cã mét sè Ýt loµi l­¬n, mét sè hä miÕn s¹nh (Sparidae) vµ hä c¸ nót (Serranidae) lµ l­ìng tÝnh. Tuy nhiªn do thêi gian chÝnh sinh dôc kh¸c nhau nªn khèng cã sù tù thô tinh Ngo¹i trõ mét sè loµi c¸ thô tinh trong, ®Î con (c¸ nh¸m, c¸ ®uèi) PhÇn lín c¸ ®Òu rÊt khã ph©n biÖt giíi tÝnh theo h×nh d¹ng ngoµi. Tuy nhiªn, tïy thuéc chøc n¨ng vµ tËp tÝnh sinh s¶n mét vµi loµi c¸ cã sù thÓ hiÖn sai kh¸c ®ùc c¸i vµ ch¨m sãc con non (thÓ hiÖn râ ë nh÷ng c¸ cã sù thô tinh trong c¬ thÓ. Con ®ùc cã c¬ quan giao cÊu râ rµng (c¸ sôn), cã v©y lín h¬n con c¸i c¸ b¬n vÜ (Bothidae Opsarichthys), c¸ b¸m, c¸ ch¸o...) Con c¸i v× ph¶i mang trøng nªn bông vµ c¬ thÓ lín h¬n con ®ùc cïng tuæi (c¸ chÐp, trich diÕc...) Nh÷ng loµi c¸ mµ con ®ùc ph¶i b¶o vÖ con non nªn lín h¬n con c¸i ( c¸ óc (Arius), c¸ bß (Psoudobagrus)m c¸ s¬n (Apogon), c¸ s¨n s¾t (Macropodus). - Thu hót b¹n t×nh: mét sè loµi c¸ ®ùc chØ khi thêi gian sinh s¶n míi xuÊt hiÖn ®Æc tÝnh sinh dôc phô (hiÖn t­îng kho¸c ¸o c­íi) nh­ c¸ ®ßng ®ong (Colitidae), c¸ håi chã (Onchahynchus gorbuscha) ë B¾c Th¸i B×nh D­¬ng cã mâm dµi, l­ng gï lªn; c¸ s¨n s¾t, c¸ gai ®ùc cã mµu s¾c sÆc sì... nhiÒu loµi thuéc hä c¸ chÐp, hä c¸ ®ong ®ong mäc nhiÒu nèt sõng trªn n¾p mang, trªn ®Çu, trªn v©y c¸ ®ùc... Mét sè cã hiÖn tr­îng chäi nhau, tranh giµnh con c¸i nh­ c¸ s¨n s¾t, cã loµi ph¸t tiÕng kªu ®Ó goi t×m nhau (mét sè loµi thuéc hä c¸ chÐp) - Tuæi thµnh thôc vµ løa ®Î: + Tuæi thµnh thóc thay ®æi tïy loµi, thËm chÝ nµy c¶ cïng mét loµi, tuæi thµnh thôc còng thay ®æi tïy theo sù t¨ng tr­ëng cña t­ng c¸ thÓ, c¸ sinh tr­ëng nhanh th× ph¸t dôc sím, râ rµng lµ tuæi thµnh thôc lu«n quan hÖ chÆt chÏ víi chÕ ®é dinh d­ìng. NhiÒu nhµ Ng­ lo¹i häc ®· kh¼ng ®Þnh lµ c¸ sinh s¶n ë cë nhÊt ®Þnh chø kh«ng ph¶i lµ ë mét løa tuæi nhÊt ®Þnh. Tuy nhiªn, nh×n chung c¸ cã kÝch th­íc lín, tuæi thä cao(c¸ tÇm 5-10 n¨m) thµnh thôc muén howncas nhá (c¸ c¶nh 2-3 th¸ng). C¸ nhiÖt ®íi thµnh thôc sím h¬n c¸ «n ®íi do ®iÒu kiÖn ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é kÝch thÝch (c¸ chÐp thµnh thôc 3 n¨m ë Hoa b¾c, 2 n¨m ë Hoa nam vµ mét n¨m á s«ng Hång) + Sè løa ®Î vµ sè l­îng trøng thay ®æi tïy loµi vµ tïy theo cung ph©n bè ®Þa lÝ. C¸ «n ®íi mçi n¨m ®Î 1 lÇn, c¸ nhiÖt ®íi ®Î nhiÒu lÇn trong mïa sinh s¶n. c¸ ®Î nhiÒu løa th× sè l­îng trøng ë c¸c løa ®Î sÏ kh¸c nhau, løa ®Î vµo thêi k× cã thøc ¨n phong phó nhÊt sÏ cã nhiÒu trøng nhÊt. Còng cã mét sè loµi cØ ®Î mét lÇn råi chÕt v× kiÖt søc (c¸ håi, ch×nh). PhÇn lín c¸c loµi c¸ kÝch th­íc nhá ë biÓn ®Î trøng næi (trøng ®­îc bäc líp mì máng) víi sè l­îng trøng rÊt lín, (c¸ trÝch mét van trøng, c¸ håi 3 - 14 v¹n, c¸ ch¸y h¬n mét triÖu trøng). Mét sè Ýt loµi c¸ n­íc ngät còng ®Î trøng næi nh­ m­êng, mÌ, tr«i. Sè l­îng trøng tïy thuéc kÝch cë con c¸ c¸i vµ nhÊt lµ tËp tÝnh sinh s¶n cña loµi. Ca kh«ng ch¨m sãc trøng, b¶o vÖ con th× ®Î sè l­îng trøng rÊt lín (tr«i 46 - 750 ngµn trøng, mÌ 91 - 230 v¹n). C¸ biÕt b¶o vÖ trøng hay ch¨m sãc con ®Î sè l­îng Ýt (c¸ ch×a v«i cã buång Êp trøng d­íi bông kho¶ng d­íi 250 -1 919 trøng, c¸ ch¹ch 2 - 3 ngµn trøng) C¸ biÓn th­êng ®Î trøng nhiÒu h¬n c¸ n­íc ngät (trõ c¸ sôn), c¸ biÓn kh¬i ®Î nhiÒu h¬n c¸ ven bê). C¸ thÌ be ®Î vµo mang trai ®­îc b¶o vÖ t«t chØ cã 35 trøng...) Trõng ch×m cã mang dÝnh b¸m vµo ®¸, c©y thñy sinh (c¸ tÇm, c¸ nh¸m ) hay trøng cã l­îng no·n hoµng lín lµm cho tØ träng nÆng h¬n n­íc (d > 1) nªn ch×m xuèng ®¸y (chÐp, diÕc, c¸ xØnh...) + C¸ kh«ng chØ ®Î tróng ra m«i tr­êng ngoµi, mét sè loµi cã hiÖn t­îng thô tinh trong nh­ c¸ sôn, trøng ®­îc b¶o vÖ t«t nªn sè l­îng trøng rÊt Ýt (c¸ nh¸m, ®uèi th­êng chØ >10 trøng) ®a phÇn lµ no·n thai sinh. Mét vµi cã thai sinh nguyªn thñy, ®Î con (Mustelus griseus). HiÖn t­îng ®Î con ë c¸ x­¬ng chØ gÆp á vµi loµi c¸ c¶nh: c¸ kiÕm, c¸ món ®Î 20 - 30 con, c¸ oarces bé c¸ V­ît ë biÓn ®Î 100 - 300 con + Mïa ®Î thay ®æi tïy vung vµ tïy theo tËp tÝnh t­ng loµi c¸. Ca «n ®íi ®Î vµo cuèi §«ng, ®Çu Xu©n (c¸ Håi ®Î tõ th¸ng 12 ®Õn ®Çu th¸ng 2). C¸ nhiÖt ®íi ®Î kÐo dµi (Xu©n - HÌ - Thu) vµ râ vµo hÌ) - Ch¨m sãc trøng vµ con: HÇu hÕt c¸ ®Î xong bá mÆc trøng, chØ mét sè loµi cã hiÖn t­îng ch¨m sãc trøng vµ c¸ con. Mét sè loµi cã ®µo hè lµm tæ ®Î (c¸ chuèi, c¸ hä Labridae, gesterosteidae), lµm tæ b¨ng bät trªn mÆt n­íc (hä Belonticlae)... ë c¸c loµi nµy dau khi c¸ c¸i ®Î trøng vµo tæ, c¸ ®ùc sÏ canh gi÷ trøng, khuÊy ®éng n­íc ®¶m b¶o ®ñ oxi cho trøng në... Mét sè loµi c¸ dùc Êp ngay trªn th©n nh­ c¸ ch×a v«i Êp trøng trong tói bông, c¸ s¬n, c¸ r« phi Êp trøng trong miÖng c¸ ®ùc. Mét sè loµi sau khi trøng në vÉn b¶o vÖ vµ ch¨m sãc ®µn con ®Õn khi chóng cã thÓ sèng tù lËp (c¸ chuèi, c¸ r« phi) Sinh s¶n cña c¸ * Sinh tr­ëng vµ tuæi c¸ : Sinh tr­ëng lµ qu¸ tr×nh t¨ng lªn vÒ kÝch th­íc vµ khèi l­îng - C¸ con míi në kh¸c rÊt xa so víi c¸ con tr­ëng thµnh, ®Æc biÖt giai ®o¹n dinh d­ìng no·n hoµng (Inxogen) c¸ con th­êng trong suèt, c¸ c¬ quan ph¸t triÓn ch­a ®Çy ®ñ (tr­¬ng øng giai ®o¹n Êu trïng) khÝ c¸ con chuyÓn qua giai ®o¹n dinh d­ìng ngoµi (Exogen) míi cã h×nh d¹ng ngoµi gièng c¸ nãi chung ( nh­ng khã ph©n biÖt gi÷a c¸c loµi). Êu trïng c¸ phæi, c¸ nhiÒu v©y cã mang ngoµi gièng nßng näc. Êu trïng c¸ ch×nh cã th©n trong suèt, h×nh l¸ liÔu rÊt kh¸c xa so víi d¹ng tr­ëng thµnh . Th­êng trong giai ®o¹n ®Çu c¸ t¨ng nhanh vÒ kÝch th­íc nh»m nhanh chãng v­ît qua khái sù truy ®uæi cña kÎ thï. Giai ®o¹n sau c¸ t¨ng nhanh vÒ khèi l­îng h¬n. Sinh tr­ëng vÒ khèi l­îng kh«ng ®ång ®Òu vµ phô thuéc vµo thøc ¨n vµ nhiÖt ®é cña n­íc. Mïa Xu©n - Thu, c¸ ¨n nhiÒu lín nhanh, mïa §«ng c¸ lín chËm. Sù lín lªn kh«ng ®Òu cña c¸ lµm cho vÈy vµ x­¬ng cã nh÷ng vßng ®Ëm vµ nh¹t kh¸c nhau. Sù xen kÎ gi÷a vïng sinh tr­ìng nhanh vµ vïng sinh tr­ëng chËm, t¹o nªn vßng n¨m trªn v¶y, c¨n cø vµo sè l­îng vßng n¨m ta cã thÓ biÕt tuæi cña c¸, ®é lín sang cña mçi vßng n¨m thÓ hiÖn c¸ sèng thuËn lîi hay khã kh¨n vµo nh÷ng n¨m tr­íc ®ã. C¸ t¨ng tr­ëng suèt ®êi sèng, nh­ng cµng vÒ sau tèc ®é t¨ng tr­ëng cµng gi¶m. Tuæi sèng cña c¸ còng rÊt kh¸c nhau, nh×n chung c¸ cã kÝch th­íc nhá th­êng cã chu k× sèng ng¾n, mét vµi n¨m, c¸ cã kÝch th­íc l¬n sèng l©u h¬n (15 - 20 n¨m). Mét sè rÊt Ýt loµi nh­ c¸ b¬n sèng tíi 60 n¨m, c¸ tÇm 120 n¨m. Tuæi thä cña c¸ rÊt khã x¸c ®Þnh vµ c¸ chÕt trong tù nhiªn th­êng lµ thøc ¨n cña nhiÒu loµi thñy s¶n kh¸c. Sù t¨ng tr­ëng vµ vßng n¨m trªn v¶y c¸ (theo Matviep