Đề tài Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời niên thiếu

TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA SƯ PHẠM TRẦN THỊ ĐỊNH LỚP DH5C1 KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC SƯ PHẠM NGÀNH NGỮ VĂN THẾ GIỚI NGHỆ THUẬT THƠ TRẦN ĐĂNG KHOA THỜI NIÊN THIẾU Giảng viên hướng dẫn: Th.S NGUYỄN THỊ HỒNG HOA Long Xuyên, 05 / 2008 LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, khoa Sư phạm và Bộ môn Ngữ Văn trường Đại học An Giang đã tạo mọi điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn này. Ngoài những nỗ lực cá nhân, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ từ phía các thầy cô, gia đình và bạn bè. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn cô Nguyễn Thị Hồng Hoa – người đã tận tình hướng dẫn, động viên tôi rất nhiều trong quá trình thực hiện luận văn này. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Long Xuyên, ngày 4 tháng 5 năm 2008. Sinh viên thực hiện TRẦN THỊ ĐỊNH MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài nghiên cứu........................................................................1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ...........................................................................1 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu...................................................................4 4. Đối tượng nghiên cứu ..................................................................................4 5. Phạm vi, nội dung nghiên cứu .....................................................................4 6. Phương pháp nghiên cứu..............................................................................4 7. Đóng góp mới của đề tài ..............................................................................5 8. Dàn ý của khóa luận.....................................................................................5 PHẦN NỘI DUNG CHƯƠNG I: TRẦN ĐĂNG KHOA - “THẦN ĐỒNG” CỦA THI CA VIỆT NAM. 1. Đôi nét về Trần Đăng Khoa và tập thơ Góc sân và khoảng trời ...............6 1.1. Về Trần Đăng Khoa .............................................................................6 1.2. Về tập Góc sân và khoảng trời ............................................................7 2. Những yếu tố hình thành và phát triển hồn thơ Trần Đăng Khoa ..............8 2.1. Dòng sữa văn học dân gian của quê hương..........................................8 2.2. Truyền thống gia đình...........................................................................8 2.3. Ảnh hưởng từ các nhà thơ, nhà văn bậc thầy .......................................9 2.4. Sự động viên, giúp đỡ của gia đình và thầy cô, bạn bè ........................9 2.5. Thời đại kháng chiến chống Mĩ ..........................................................10 CHƯƠNG II: GÓC SÂN VÀ KHOẢNG TRỜI - NHỮNG NGUỒN CẢM HỨNG DÀO DẠT 1. Cảm hứng từ cảnh vật thiên nhiên và hình ảnh người nông dân 1.1. Cảnh vật thiên nhiên ...........................................................................11 1.2. Hình ảnh người nông dân....................................................................19 2. Cảm hứng từ những người thân yêu ..........................................................22 3. Cảm hứng từ hoàn cảnh lịch sử của đất nước.............................................25 3.1. Số phận của những em bé Việt Nam trong chiến tranh .....................25 3.2. Lòng căm thù giặc Mĩ sâu sắc............................................................31 3.3. Tình cảm đối với Bác Hồ kính yêu ....................................................34 3.4. Tình cảm dành cho các chú bộ đội ....................................................38 3.5. Tình cảm đối với những miền quê trên đất nước................................44 CHƯƠNG III: GÓC SÂN VÀ KHOẢNG TRỜI – MỘT SỐ HÌNH THỨC BIỂU HIỆN NỔI BẬT 1. Giọng điệu .....................................................................................................48 1.1. Hồn nhiên, trong sáng, thiết tha............................................................48 1.2. Triết lí, suy tư .......................................................................................50 2. Trí tưởng tượng, liên tưởng phong phú.........................................................55 3. Ngôn ngữ chính xác, sáng tạo, biểu cảm và giàu nhạc điệu .......................57 4. Biện pháp tu từ.............................................................................................59 4.1. Nhân hóa ...............................................................................................59 4.2. So sánh ..................................................................................................62 PHẦN KẾT LUẬN..............................................................................................65 1 PHẦN MỞ ĐẦU 55555 1. Lí do chọn đề tài Trong tiến trình phát triển của văn học Việt Nam hiện đại, so với “văn học người lớn” thì văn học thiếu nhi hình thành và phát triển một cách thầm lặng, ít được người ta quan tâm đến. Tuy vậy, bộ phận văn học này đã không bỏ cuộc mà đã tự thân phấn đấu vươn lên để ngày một phong phú, đa dạng và được đánh giá là “một bộ phận quan trọng của nền văn học dân tộc” [14;262]. Ở bộ phận văn học này có sự góp mặt của các bút danh tiếng đầy tâm huyết: Nguyễn Huy Tưởng, Tô Hoài, Đoàn Giỏi, Võ Quảng, Phạm Hổ,… Họ viết cho các em với tình yêu thương, sự đồng cảm và trên hết là muốn cung cấp cho các em những câu chuyện, những vần thơ bổ ích, mang giá trị nhận thức và giáo dục cao. Đặc biệt, trong thời kì kháng chiến chống Mĩ đã xuất hiện một loạt các em thiếu nhi làm thơ: Trần Đăng Khoa, Chu Hồng Quý, Cẩm Thơ, Hoàng Hiếu Nhân,… mà tiêu biểu nhất là Trần Đăng Khoa. Tuổi thơ tôi và bạn bè tôi đã thuộc làu những câu: trong Hạt gạo làng ta, Nghe thầy đọc thơ,… Mặc dù chưa hiểu hết cái hay của những câu thơ đó, chúng tôi vẫn cảm nhận được một cái gì đó rất thân thương, gần gũi. Sau này lớn lên, tôi biết được tác giả của những vần thơ đã theo mình suốt thời thơ ấu là Trần Đăng Khoa, và càng thú vị hơn khi biết rằng những bài thơ đó được sáng tác từ khi tác giả còn rất nhỏ. Tập thơ Góc sân và khoảng trời đã nhận được không ít ý kiến đánh giá, phê bình, nhưng chỉ đơn thuần là một vài nhận định, phê bình ngắn ngủi, chung chung về tổng thể tập thơ hay cảm xúc đối với một vài bài thơ mà người viết cho là tiêu biểu. Với đề tài : “Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời niên thiếu”, chúng tôi sẽ góp thêm một cách nhìn, cách cảm tương đối toàn diện và có hệ thống về một nhà thơ từng được mệnh danh là “thần đồng” cũng như khẳng định lại những đóng góp của nhà thơ này. 2. Lịch sử vấn đề Tập thơ Góc sân và khoảng trời được viết từ năm 1966 đến 1973, in năm 1973 được rất nhiều người quan tâm. Tập thơ đã nhận được một số ý kiến phê bình và đánh giá về nội dung và nghệ thuật như sau: 2.1. Những ý kiến về giá trị nội dung của tập thơ Nguyễn Văn Long đã xếp thơ Trần Đăng Khoa vào bộ phận văn học thiếu nhi từ sau Cách mạng tháng 8 năm 1945 và có những nhận xét rất hay về tập thơ Góc sân và khoảng trời cũng như về thơ của Trần Đăng Khoa nói chung: “Anh đã viết rất nhiều, rất hay về nông thôn nhỏ bé của mình. Đến với thơ anh, ta được sống trong bầu không khí rất riêng, không khí của làng quê nông thôn Việt Nam” [14;297]. Trong đó, ông nêu lên những ý kiến của nhà nghiên cứu phê bình Nguyễn Đăng Mạnh về “nhà thơ mục đồng” và khen 2 ngợi “Trần Đăng Khoa luôn cảm nhận đựơc vẻ đẹp trong trẻo, trinh nguyên, thuần nhất của vùng quê dân dã” [14;297]. Dương Thu Hương đã nhận định về thiên nhiên và cuộc sống của người nông dân trong thơ Trần Đăng Khoa: Qua đó, Trần Đăng Khoa đã bộc lộ một tình yêu quê hương sâu sắc và truyền cho người đọc tình yêu ấy. Với tất cả bạn đọc nước ngoài, qua thơ anh, họ cũng hiểu thêm phần nào về phong vị Việt Nam”[16;106]. Chính cây bút nhỏ này đã làm cho người ta chú ý nhiều hơn đến Việt Nam không chỉ vì Việt Nam là chiến trường ác liệt lúc bấy giờ mà còn do Việt Năm xuất hiện một hiện tượng thơ đáng tự hào. Gerad Gullaume đã thốt lên đầy xúc động khi nói về Trần Đăng Khoa:“Việt Nam, hồn tôi”(1) Phạm Hổ trong tiểu luận “Đọc lại thơ Trần Đăng Khoa” cho rằng Trần Đăng Khoa đã không viết về những cái gì xa lạ mà viết những cái ở ngay làng quê mà ngày ngày em trông thấy và “hầu như toàn bộ thơ Trần Đăng Khoa là viết bằng lòng yêu thương…” [11;887]. Hoài Thanh đã đề cập đến hình ảnh các chú bộ đội trong thơ các em thiếu nhi mà đặc biệt là trong thơ Trần Đăng Khoa: “…Hình ảnh chú bộ đội gắn liền với cảnh sắc yêu dấu, với không khí đầm ấm của quê em lại càng thêm gần gũi… ” [10;255] Trần Đăng Xuyền đã chỉ ra những nhân tố góp phần làm nên hồn thơ cũng như một và đặc điểm trong cái nhìn của Trần Đăng Khoa: nhân tố gia đình, cảnh sắc thiên nhiên ở làng quê, ảnh hưởng của nhà thơ Xuân Diệu, bạn bè, thầy cô và không khí của thời đại kháng chiến chống Mĩ. Đó là những nhân tố khách quan bên cạnh tài năng thiên bẩm của Trần Đăng Khoa. “Thơ Trần Đăng Khoa chạm đến bản chất, cái cốt lõi của làng quê” [14;19]. Quả thật, trong thơ Trần Đăng Khoa luôn có dấu ấn của thời chiến tranh khốc liệt của của cuộc kháng chiến chống Mĩ nhưng luôn giữ được vẻ trong trẻo, tươi tắn của tâm hồn trẻ thơ. Lã Thị Bắc Lý đã nêu những nội dung cơ bản của thơ Trần Đăng Khoa, trong đó nội dung hàng đầu là thiên nhiên nông thôn bởi theo tác giả thì “đây là mảng nội dung nổi bật nhất trong thơ Trần Đăng Khoa” [5;152]. Sự vật trong thiên nhiên thì hầu như ai cũng biết, cũng nhận thấy nhưng không ai có được cái nhìn như Trần Đăng Khoa. Đó là một cái nhìn ngộ nghĩnh, đáng yêu mà lại rất sâu sắc: “Thơ Trần Đăng Khoa luôn gợi cho bạn đọc cảm nhận về một thiên nhiên nông thôn thuần nhất, tinh nguyên và hết sức thơ mộng… thiên nhiên trong thơ Trần Đăng Khoa không chỉ là sự yên tĩnh thơ mộng mà còn đầy sức sống, luôn luôn vận động và phát triển” [5;155]. Bên cạnh đó, hình ảnh người nông dân được nhắc đến. Đó là những người dân lam lũ, cực nhọc, chịu thương chịu khó. Ngòi bút của Trần Đăng Khoa đã phác họa được “bức chân dung người nông dân dũng cảm, tự tin và chiến thắng”. Khi viết về điều gì, điều đầu tiên là người cầm bút phải thật hiểu rõ điều đó và cần nhất là phải có tấm lòng sâu nặng. Viết về người nông dân quê mình, Trần Đăng Khoa hội tụ đầy đủ các yếu tố đó. Khó có thể tìm thấy ở đâu có niềm vui tập thể bình dị, trong trẻo như niềm vui đồng ruộng của người nông dân như trong thơ Trần Đăng Khoa. (1)Việt Nam, hồn tôi - Gerad Gullaume (do nhà thơ Xuân Diệu dịch) 3 Qua việc miêu tả cuộc sống ở nông thôn, Trần Đăng Khoa đã ghi lại “âm vang của thời đại”. Tuy nhiên, Trần Đăng Khoa không đi sâu miêu tả cảnh, liệt kê, thống kê các số liệu lịch sử mà “dấu ấn của thời đại dội vào thơ anh đã biến thành hình tượng, thành số phận của một lớp người, một thế hệ trong chiến tranh” [5;162]. Thế hệ măng non trong chiến tranh cũng được miêu tả bằng những chi tiết rất xúc động. Các em thiếu nhi tuy ít được sự quan tâm chăm sóc đầy đủ nhưng vẫn luôn lạc quan, tin tưởng ở tương lai của dân tộc. Chính Trần Đăng Khoa đã là một ví dụ điển hình cho điều đó “Điều kì diệu là Trần Đăng Khoa nhìn cuộc chiến tranh tàn khốc, dữ dội một cách bình thản” [5;163]. 2.2. Những ý kiến về giá trị nghệ thuật của tập thơ Ngoài những ý kiến nhận xét, phê bình về nội dung còn có những ý kiến xoay quanh mặt giá trị nghệ thuật của tập thơ Góc sân và khoảng trời như sau: Lã Thị Bắc Lý đã nhận xét rằng Trần Đăng Khoa thường “sử dụng biện pháp nhân hóa để miêu tả cảnh vật” [5;165]. Trong cái nhìn “vật ngã đồng nhất” của trẻ con thì Trần Đăng Khoa đã xem chú chó vàng như một người bạn thân quý với cách gọi những sự vật bằng từ xưng hô: cái na, cu chuối, chị tre, bác nồi đồng, cậu mèo, ông trời, bà sân…Những cảnh vật thiên nhiên trong tập thơ đều chứa đựng một tâm hồn, một sự sống lúc nào cũng sẵn sàng đón nhận ánh sáng. Một đặc điểm dễ thấy nhất trong nghệ thuật của tập thơ là sự liên tưởng, tưởng tượng độc đáo. “…luôn luôn phát hiện ra những mối liên hệ của chúng hoặc liên tưởng tới những hình ảnh tương đồng khác để từ đó khái quát lên một cái gì đó cao hơn” [5;167]. Không dừng lại ở đó, tập thơ còn nhận được những nhận xét về nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ. Anh Ngọc đã hết lời ngợi khen “thứ ngôn ngữ giản dị, chính xác và giàu hình ảnh có thể gây hiệu qủa tình cảm mạnh mẽ” [1;340]. Riêng Phạm Hổ đã nhận xét thêm về nhạc điệu trong tập thơ. “Trong nhiều bài, mỗi bài như có một nhạc điệu riêng, một âm sắc riêng” [11;890]. Các bài thơ của Trần Đăng Khoa có sự gần gũi với ca dao bởi em được ru bằng những câu hát của bà, của mẹ. Nhưng khi làm thơ thì Trần Đăng Khoa không đưa tất cả vào thơ mình mà có sự chọn lọc và sáng tạo. Chính vì thơ của Trần Đăng Khoa (đặc biệt là tập Góc sân và khoảng trời) chứa đựng những yếu tố nội dung và nghệ thuật ấy mà vào những năm 1994-1995 Phạm Hổ đã viết về Trần Đăng Khoa “thơ Trần Đăng Khoa viết lúc còn bé đã chịu sự thử thách khá dài trên dưới 30 năm với bao nhiêu những đổi thay trong cuộc sống không thể lường trước… Đến nay, đọc lại thơ Trần Đăng Khoa, tôi vẫn thấy hay, có bài còn hay hơn”[11;892]. 2.3. Những nhận xét chung Qua phần tìm hiểu những nhận định, ý kiến đánh giá, phê bình, chúng tôi nhận thấy rằng hầu hết các tác giả đều khen ngợi hồn thơ Trần Đăng Khoa. Em xứng đáng được nhận những lời khen ngợi đó. Em đã học tập và rèn luyện một cách công phu, sáng tác một cách nghiêm túc chứ không phải vung bút lên là nảy ra những bài thơ hay. Các ý kiến, nhận 4 định trên là cơ sở để chúng tôi tự phát hiện và khám phá để tìm hiểu rõ hơn, sâu hơn về tâm hồn và tài năng Trần Đăng Khoa được thể hiện trong tập thơ. Trong qua trình nghiên cứu, khóa luận sẽ giúp chúng tôi có cái nhìn khách quan để đánh giá chính xác những đóng góp của Trần Đăng Khoa cho bộ phận văn học thiếu nhi nói riêng và tiến trình phát triển của văn học Việt Nam nói chung. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Với đề tài “Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời niên thiếu”, chúng tôi muốn tập trung tìm hiểu thơ Trần Đăng Khoa ở góc độ thế giới nghệ thuật. Tuy tập thơ được viết từ khi tác giả còn rất nhỏ nhưng vẫn được xem xét như một chỉnh thể nghệ thuật có sự đan xen, hòa quyện và thống nhất giữa các yếu tố nội dung và hình thức. Từ đó, chúng tôi cùng người đọc khám phá được cảm nhận và những sáng tạo từ hình tượng nghệ thuật đến biện pháp nghệ thuật được Trần Đăng Khoa sử dụng trong tập thơ. 4. Đối tượng nghiến cứu Đối tượng nghiên cứu của khóa luận là Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời niên thiếu. Trong phần trình bày của khóa luận, chúng tôi chủ yếu dựa trên văn bản của tập thơ Góc sân và khoảng trời được Nhà xuất bản Văn học in năm 2006. Trong đó, chúng tôi chỉ khảo sát và nghiên cứu các bài thơ được Trần Đăng Khoa viết từ năm 1966 đến 1973, in từ trang 16 đến trang 152. Những bài còn lại viết vào năm 1974 được bổ sung sau này, chúng tôi xin phép không khảo sát mà chỉ liên hệ để làm phong phú thêm ý của các vấn đề. 5. Phạm vi, nội dung nghiên cứu Trong giới hạn của đề tài, chúng tôi chỉ xin được đi sâu nghiên cứu tìm hiểu thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa qua một điển hình là tập Góc sân và khoảng trời ở góc độ các cảm hứng chủ đạo của tác giả và một số đặc sắc nghệ thuật nổi bật trong tập thơ. Trong qúa trình nghiên cứu, chúng tôi có liên hệ, so sánh, đối chiếu với thơ của Hoàng Hiếu Nhân, Cẩm Thơ, Xuân Quỳnh…để làm nổi bật thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa. 6. Phương pháp nghiên cứu 6.1. Phương pháp phân tích - tổng hợp Đây là phương pháp nghiên cứu được sử dụng chủ yếu trong đề tài của luận văn. Chúng tôi đã dựa trên một số tài liệu nhận xét, đánh giá của các nhà phê bình nghiên cứu cùng sự tìm tòi, phát hiện của bản thân trên văn bản của các bài thơ trong tập Góc sân và khoảng trời để làm cơ sở cho việc tiếp cận và tìm hiểu tập thơ nhằm phục vụ tốt hơn cho cho đề tài. 6.2. Phương pháp so sánh Phương pháp này giúp chúng tôi có sự liên hệ, đối chiếu, so sánh những điểm giống và khác nhau giữa thơ Trần Đăng Khoa và thơ một số em nhỏ lúc bấy giờ trong cách thể hiện thế giới nghệ thuật thơ, giữa thơ Trần Đăng Khoa lúc còn là thiếu nhi và khi đã là 5 anh bộ đội. Qua đó, chúng ta sẽ có cái nhìn đúng mức về tài năng, tâm hồn Trần Đăng Khoa và những đóng góp cho nền văn học thiếu nhi qua tập Góc sân và khỏang trời. 6.3. Phương pháp thống kê Đây là phương pháp không thể thiếu trong quá trình nghiên cứu. Qua việc khảo sát tập thơ, tôi sẽ thống kê các yếu tố về nội dung và nghệ thuật có tính khái quát trong tập thơ, những hình ảnh, chi tiết được lặp lại nhiều lần nhằm tìm ra cảm hứng chủ đạo và các phép tu từ được sử dụng trong tập thơ. Trên cơ sở này, chúng tôi tìm ra những nét riêng, nét độc đáo của tài năng thơ Trần Đăng Khoa. 7. Những đóng góp mới của đề tài Đề tài của khóa luận này là một đề tài mới mẻ. Người ta biết đến Trần Đăng Khoa như là một thần đồng thơ với Góc sân và khoảng trời. Thế nhưng, mọi người lại ít quan tâm nghiên cứu tập thơ một cách toàn diện. Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi muốn khẳng định tài năng, phong cách riêng của thơ Trần Đăng Khoa. Đồng thời khóa luận sẽ cung cấp một phần kiến thức cho giáo viên cấp I cấp II khi giảng dạy thơ Trần Đăng Khoa cũng như một số phép tu từ có trong phân môn Tiếng Việt. 8. Dàn ý khóa luận Khóa luận với đề tài “Thế giới nghệ thuật thơ Trần Đăng Khoa thời niên thiếu gồm có 3 phần: phần mở đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó, nội dung là phần trọng tâm, gồm có 3 chương: Chương I: Trần Đăng Khoa - “thần đồng” của thi ca Việt Nam: Khóa luận sẽ tìm hiểu về tiểu sử và những nhân tố hình thành và phát triển hồn thơ Trần Đăng Trần Đăng Khoa. Bên cạnh đó, sẽ giới thiệu đôi nét nội dung của tập Góc sân và khoảng trời Chương II: Góc sân và khoảng trời - Những nguồn cảm hứng dào dạt: Chúng tôi sẽ đi sâu tìm hiểu những cảm hứng chủ đạo được thể hiện trong tập thơ từ thiên nhiên đến cuộc sống của người dân ở làng quê Trần Đăng Khoa nói riêng và của cả nước nói chung trong không khí sôi sục của cuộc kháng chiến chống Mĩ. Từ đó, chúng ta sẽ cảm nhận được cái nhìn trong trẻo, tươi sáng, tấm lòng chan chứa yêu thương của Trần Đăng Khoa dành cho quê hương, đất nước, con người Việt Nam anh hùng. Chương III: Góc sân và khoảng trời - một số hình thức biểu hiện nổi bật: Chúng tôi sẽ tập trung tìm hiểu một số hình thức nghệ thuật nổi bật được biểu hiện trong tập thơ như: giọng điệu, ngôn ngữ và các phép tu từ… Từ đó, chúng tôi khẳng định phong cách riêng của thi sĩ nhỏ tuổi này. 6 PHẦN NỘI DUNG 55555 CHƯƠNG I: TRẦN ĐĂNG KHOA - “THẦN ĐỒNG” CỦA THI CA VIỆT NAM 1. Đôi nét về Trần Đăng Khoa và tập thơ Góc sân và khoảng trời 1.1. Về Trần Đăng Khoa Trần Đăng Khoa (bút danh cũng là tên khai sinh) sinh ngày 26/ 04/ 1958 tại thôn Điền Trì, xã Quốc Tuấn, huyện Nam Sách, tỉnh Hải Dương. Bố mẹ Trần Đăng Khoa thuộc rất nhiều truyện và thơ ca cổ. Anh trai và em gái của Trần Đăng Khoa đều là những người say mê văn học. Riêng Trần Đăng Khoa, khi học hết vỡ lòng (tương đương lớp 1 bây giờ) đã ham đọc sách, đã thuộc rất nhiều ca dao và thơ ca cổ. Trần Đăng Khoa có bài thơ “Con bướm vàng” được đăng báo từ năm Trần Đăng Khoa 8 tuổi. Tập thơ đầu tiên “Từ góc sân nhà em” in ở Nhà xuất bản Kim Đồng lúc Trần Đăng Khoa tròn 10 tuổi. Nhà thơ Xuân Diệu đã viết bài giới thiệu Trần Đăng Khoa trên báo (ngày 6/ 6 /1973) khi tập thơ thứ hai “Góc sân và khoảng trời” được in năm 1973. Năm 1975, đang học lớp 10 (tương đương lớp 12 bây giờ), trong đợt tổng động viên khi cuộc kháng chiến chống Mĩ bước vào giai đoạn cuối, Trần Đăng Khoa tình nguyện vào quân ngũ. Khi kháng chiến chống Mĩ giành thắng lợi, đất nước hoàn toàn giải phóng, Trần Đăng Khoa về học trường Sĩ quan lục quân, rồi tiếp tục học ở trường viết văn Nguyễn Du (khóa IV). Sau đó, Trần Đăng Khoa được cử sang Cộng Hòa Liên bang Nga học tại Học viện Văn học thế giới mang tên M. Gorki. Khi trở