Đề tài Thực trạng vai trò của Nhà nước trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở Việt Nam thời gian qua

Lêi nãi ®Çu Trong thêi ®¹i ngµy nay, Nhµ n­íc nµo cịng cã vai trß nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triĨn cđa mét quèc gia, ®Ỉc biƯt lµ trong sù nghiƯp c¶i tỉ vµ x©y dùng nỊn kinh tÕ. ViƯt Nam ®ang thùc hiƯn c«ng cuéc c«ng nghiƯp hãa – hiƯn ®¹i hãa ®Êt n­íc víi nỊn kinh tÕ thÞ tr­êng víi nhiỊu thµnh phÇn cïng tham gia. Trong ®iỊu kiƯn nh­ vËy th× vai trß qu¶n lý kinh tÕ cđa nhµ n­íc lµ kh¸ch quan, mét nhu cÇu néi t¹i cđa nỊn kinh tÕ thÞ tr­êng, thĨ hiƯn ë viƯc Nhµ ®iỊu tiÕt nỊn kinh th«ng qua viƯc ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. V× vËy, N©ng cao vai trß cđa Nhµ n­íc trong qu¶n lý vµ ®iỊu tiÕt nỊn kinh tÕ, ®Ỉc biƯt lµ trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp hãa – hiƯn ®¹i hãa lµ vÊn ®Ị mang tÝnh thêi sù vµ lµ ®Ị tµi nghiªn cøu cđa nhiỊu cÊp, ngµnh, nhiỊu c¸n bé vµ sinh viªn. Nhµ n­íc thùc hiƯn tèt vai trß kinh tÕ cđa m×nh ®¶m b¶o cho nỊn kinh tÕ t¨ng tr­ëng víi hiƯu qu¶ cao vµ bỊn v÷ng, t¹o tiỊn ®Ị rĩt ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa, tr¸nh nguy c¬ tơt hËu vµ ®uỉi kÞp c¸c n­íc kinh tÕ ph¸t triĨn trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. §©y lµ mét vÊn ®Ị lín cÇn ®­ỵc nghiªn cøu kü l­ìng, song do kiÕn thøc cßn h¹n chÕ, bµi bµi viÕt nµy chØ nªu lªn nh÷ng néi dung c¬ b¶n vµ mét sè thùc tr¹ng vai trß cđa Nhµ n­íc ®èi víi c«ng nghiƯp hãa trong nh÷ng n¨m qua, ®ång thêi ®­a ra mét sè ý kiÕn nh»m n©ng cao vai trß cđa Nhµ n­íc trong thêi gian tíi. Bµi viÕt ®· ®­ỵc hoµn thµnh d­íi sù h­íng dÉn tËn t×nh cđa thÇy c« gi¸o h­íng dÉn, ®ång thêi ®­ỵc sù giĩp ®ì cđa Th­ viƯn tr­êng vỊ nhiỊu tµi liƯu tham kh¶o bỉ Ých. Bµi viÕt nµy ®­ỵc chia thµnh 3 ch­¬ng, bao gåm: · Ch­¬ng 1: "TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß Nhµ n­íc trong trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa". · Ch­¬ng 2: "Thùc tr¹ng vai trß cđa Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa ë ViƯt Nam thêi gian qua" nªu lªn nh÷ng t¸c ®éng vµ kÕt qu¶ cđa c¸c chÝnh s¸ch Nhµ n­íc ®èi víi c«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa. · Ch­¬ng 3: "Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao vai trß cđa Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp hãa, hiƯn ®¹i hãa n­íc ta thêi gian tíi". ********* PhÇn néi dung Ch­¬ng 1 - TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß cđa Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. 1. 1-Néi dung c¬ b¶n cđa c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. 1. 1. 1 Quan niƯm vỊ c«ng nghiƯp ho¸. Tr­íc ®©y chĩng ta cho r»ng c«ng nghiƯp ho¸ lµ qu¸ tr×nh trang bÞ kÜ thuËt hiƯn ®¹i cho toµn bé nỊn kinh tÕ quèc d©n thay thÕ lao ®éng thđ c«ng b»ng lao ®äng c¬ khÝ ho¸ biÕn mét n­íc kÐm ph¸t triĨn thµnh mét n­íc cã c¬ cÊu c«ng n«ng nghiƯp hiƯn ®¹i khoa häc kÜ thuËt tiªn tiÕn. Theo quan niƯm cđa Liªn hỵp quèc c«ng nghiƯp ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triĨn kinh tÕ trong ®ã mét bé phËn nguån lùc quèc gia ngµy cµng lín ®­ỵc huy ®éng ®Ĩ x©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ nhiỊu nghµnh víi c«ng nghƯ hiƯn ®¹i... C¸c quan niƯm nãi trªn dï c¸ch diƠn ®¹t cã thĨ kh¸c nh­ng ®Ịu cã néi dung nãi chung ®ã lµ kÜ thuËt c«ng nghƯ hiƯn ®¹i c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng hiƯn ®¹i, nỊn kinh tÕ ®¹t tr×nh ®é ph¸t triĨn. KÕt hỵp quan niƯm truyỊn thèng víi quan niƯm hiƯn §¹i Héi nghÞ lÇn thø VII ban chÊp hµnh Trung ­¬ng §¶ng Céng s¶n ®· ®­a ra quan niƯm míi vỊ c«ng nghiƯp hãa hiƯn ®¹i ho¸. Theo t­ t­ëng nµy c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyĨn ®ỉi c¨n b¶n toµn diƯn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vơ vµ qu¶n lÝ kinh tÕ x· héi tõ s¶n xuÊt thđ c«ng lµ chÝnh sang sư dơng phỉ biÕn søc lao ®éng cïng c«ng nghƯ, ph­¬ng tiƯn cïng ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiƯn ®¹i dùa trªn sù ph¸t triĨn cđa c«ng nghiƯp vµ tiÕn bé khoa häc t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. Quan niƯm trªn ®· g¾n c«ng nghiƯp ho¸ víi hiƯn ®¹i ho¸ ®ång thêi x¸c ®Þnh ®­ỵc vai trß cđa c«ng nghiƯp trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸. Tr­íc ®ỉi míi c«ng nghiƯp ho¸ ®­ỵc tiÕn hµnh theo c¬ chÕ cị tËp trung bao cÊp ngµy nay chĩng ta tiÕn hµnh theo c¬ chÕ míi ®ã lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lÝ cđa nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chđ nghÜa. Tr­íc ®©y c«ng nghiƯp ho¸ ®­ỵc hiĨu lµ viƯc cđa nhµ n­íc th«ng qua hai khu vùc quèc doanh vµ tËp thĨ, ngµy nay lµ sù nghiƯp cđa toµn d©n víi sù tham gia cđa tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. ChiÕn l­ỵc c«ng nghiƯp ho¸ tr­íc ®©y lµ c«ng nghiƯp ho¸ h­íng néi thay thÕ nhËp khÈu lµ chđ yÕu gÇn nh­ c« lËp víi thÞ tr­êng thÕ giíi cßn b©y giê lµ chiÕn l­ỵc h­íng vỊ xuÊt khÈu trong ®iỊu kiƯn më cưa víi c¸c n­íc kh¸c trªn thÕ giíi. 1. 1. 2 Néi dung c¬ b¶n cđa c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. a- X©y dùng c¬ cÊu kinh tÕ hỵp lÝ. C¬ cÊu kinh tÕ lµ tỉng thĨ c¸c quan hƯ kinh tÕ hay c¸c bé phËn hỵp thµnh cđa nỊn kinh tÕ ;g¾n víi vÞ trÝ tr×nh ®é kÜ thuËt c«ng nghƯ quy m« tØ träng t­¬ng øng víi tõnh bé phËn vµ mèi quan hƯ t­¬ng t¸c gi÷a c¸c bé phËn g»n víi ®iỊu kiƯn kinh tÕ x· héi trong tõng giai ®o¹n ph¸t triĨn nh»m thùc hiƯn mơc tiªu kinh tÕ ®· ho¹ch ®Þnh. CÊu trĩc cđa c¬ cÊu kinh tÕ bao gåm : C¬ cÊu nghµnh kinh tÕ. C¬ cÊu vïng kinh tÕ C¬ cÊu gi÷a thÞ x·, thÞ trÊn, thÞ tø, thµnh phè vµ ®« thÞ C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. VỊ c¬ cÊu nghµnh kinh tÕ. Thø nhÊt, khai th¸c tèt tiỊm n¨ng n«ng l©m ng­ nghiƯp. Thø hai ®Èy m¹nh xuÊt khÈu hµng n«ng l©m thủ s¶n. Thø ba ph¸t huy lỵi thÕ nh©n c«ng vµ truyỊn thèng s¶n xuÊt ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng xuÊt khÈu. Thø t­ c¶i t¹o vµ n©ng cÊp hƯ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng phơc vơ ph¸t triĨn cđa c¸c nghµnh kinh tÕ. Thø n¨m x©y dùng cã chän läc mét sè c¬ së c«ng nghiƯp nỈng träng yÕu vµ hÕt søc cÊp thiÕt cã ®iỊu kiƯn vỊ vèn c«ng nghƯ ®Ĩ ph¸t huy nhanh vµ cã hiƯu qu¶ cao. Thø s¸u ph¸t triĨn dÞch vơ khai th¸c cã hiƯu qu¶ lỵi thÕ vỊ tù nhiªn. VỊ c¬ cÊu vïng kinh tÕ t¹o ®iỊu kiƯn cho tÊt c¶ c¸c vïng ®Ịu ph¸t triĨn trªn c¬ së khai th¸c tèt thÕ m¹nh vµ tiỊm n¨ng cđa mçi vïng. VỊ c¬ cÊu thÞ tø, thÞ x·, thÞ trÊn, thµnh phè vµ ®« thÞ. Tuú ®iỊu kiƯn tõng n¬i, tÊt c¶ c¸c thÞ x· thÞ trÊn ®Ịu ph¶i ®­ỵc ph¸t triĨn trªn c¬ së ®Èy m¹nh c«ng nghiƯp dÞch vơ mang ý nghÜa tiĨu vïng. h×nh thµnh c¸c thÞ tø lµm trung t©m kinh tÕ v¨n ho¸ cđa mçi x· hoỈc cơm x·. VỊ c¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ. LÊy viƯc gi¶i phãng søc s¶n xuÊt ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi cho viƯc chuyĨn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h­íng c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. Ph¸t huy vai trß chđ ®¹o cđa kinh tÕ nhµ n­íc. §Èy m¹nh cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghƯ hiƯn ®¹i ®i ®«i víi tiÕp nhËn chuyĨn giao c«ng nghƯ míi tõ n­íc ngoµi 1. 2 – TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan vai trß cđa nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. Vai trß qu¶n lÝ kinh tÕ cđa Nhµ n­íc b¾t ®Çu tõ sù cÇn thiÕt ph¶i phèi hỵp lao ®éng chung vµ do tÝnh chÊt x· héi ho¸ cao cđa s¶n xuÊt quy ®Þnh Lùc l­ỵng s¶n xuÊt cµng ph¸t triĨn tr×nh ®é x· héi ho¸ cđa s¶n xuÊt cµng cao th× ph¹m vi thùc hiƯn vai trß nµy cµng cÇn thiÕt vµ møc ®é ®ßi hái cđa nã cµng chỈt chÏ vµ nghiªm ngỈt. NỊn kinh tÕ hµng ho¸ víi c¬ chÕ thÞ tr­êng lµ b­íc ph¸t triĨn tÊt yÕu cđa kinh tÕ tù cÊp tù tĩc, mét tr×nh ®é x· héi ho¸ cao cđa s¶n xuÊt. Tuú theo tr×nh ®é ph¸t triĨn cđa lùc l­ỵng s¶n xuÊt, møc ®é ®¹t ®­ỵc cđa sù x· héi ho¸ s¶n xuÊt trong mçi n­íc vµ trong mçi thêi k× mµ gi÷a chĩng cã nh÷ng quan hƯ tØ lƯ nhÊt ®Þnh ®¶m b¶o cho nỊn kinh tÕ ph¸t triĨn c©n ®èi, khai th¸c vµ sư dơng cã hiƯu qu¶ c¸c nguån lùc bªn trong cịng nh­ bªn ngoµi. Sù ph¸t triĨn kh«ng ngõng cđa lùc l­ỵng s¶n xuÊt, sù t¸c ®éng th­êng xuyªn cđa c¸c nh©n tè tù nhiªn x· héi, kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ®èi ngo¹i lµm cho c¸c tØ lƯ ®ã lu«n lu«n thay ®ỉi. C¸c quan hƯ tØ lƯ ®ã cã thĨ phï hỵp víi yªu cÇu cđa quy luËt vµ tÝnh quy luËt ho¹t ®éng kh¸ch quan ph¸t triĨn kinh tÕ x· héi vµ t¹o ®iỊu kiƯn cho kinh tÕ t¨ng tr­ëng. Ng­ỵc l¹i c¸c quan hƯ tØ lƯ ®ã cã thĨ kh«ng phï hỵp vµ lµm cho nỊn kinh tÕ r¬i vµo t×nh tr¹ng yÕu kÐm. §Ỉc biƯt khi c¸c quan hƯ kinh tÕ quèc tÕ ®­ỵc h×nh thµnh vµ ph¸t triĨn th× c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc x©m nhËp, t¸c ®éng lÉn nhau :c¸c nguån lùc bªn trong vµ bªn ngoµi cã thĨ di chuyĨn phï hỵp hoỈc kh«ng phï hỵp víi yªu cÇu ph¸t triĨn kinh tÕ trong n­íc :quy m« vµ c¬ cÊu kinh tÕ cã thĨ di chuyĨn theo h­íng tiÕn bé, hỵp lÝ tèi ­u hoỈc l¹c hËu bÊt hỵp lÝ nỊn kinh tÕ cđa mçi quèc gia lµ mét m¾t xÝch trong hƯ thèng ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. T×nh h×nh ®ã ®· ®Ỉt lªn vai c¸c nhµ n­íc kh«ng chØ lµ ng­êi b¶o vƯ trËt tù x· héi vµ an ninh quèc gia mµ cßn lµ ng­êi hiĨu biÕt quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triĨn cđa nỊn s¶n xuÊt x· héi, n¾m v÷ng vµ dù b¸o ®­ỵc diÕn biÕn kinh tÕ trong vµ ngoµi n­íc, cã kh¶ n¨ng sư dơng c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ, thĨ chÕ ho¸ c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh hƯ thèng c¸c luËt lƯ c¸c quy chÕ ®ång bé ®Ĩ trùc tiÕt t¸c ®éng khèng chÕ ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Þnh h­íng sù ph¸t triĨn cđa c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc, c¸c vïng vµ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nh»m ®¶m b¶o nhu cÇu c©n ®èi trong sù ph¸t triĨn do chÝnh c¸c quy luËt vµ tÝnh quy luËt kh¸ch quan cđa ®êi sèng kinh tÕ quyÕt ®Þnh. Cã thĨ kh¼ng ®Þng r»ng, yªu cÇu c©n ®èi trong sù ph¸t triĨn cđa nỊn kinh tÕ lµ c¬ së kh¸ch quan, s©u xa cđa vai trß qu¶n lÝ Nhµ n­íc vỊ kinh tÕ. Sau hai cuéc chiÕn tranh khèc liƯt n­íc ta b­íc vµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt n­íc. Thêi k× tr­íc 1986 n­íc ta häc tËp m« h×nh c¸c n­íc x· héi chđ nghÜa cị x©y dùng mét nỊn kinh tÕ theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung. Vµ hËu qu¶ lµ n­íc ta l©m vµo khđng ho¶ng trÇm träng l¹m ph¸t phi m·, nỊn kinh tÕ tr× trƯ. B¾t ®Çu tõ n¨m 1986 n­íc ta thùc hiƯn chÝnh s¸ch ®ỉi míi x©y dùng nỊn kinh tÕ hµng ho¸ nhiỊu thµnh phÇn theo c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chđ nghÜa. Sau h¬n m­êi n¨m ®ỉi míi n­íc ta ®· tho¸t khái khđng ho¶ng vµ cã møc t¨ng tr­ëng kh¸. Tuy nhiªn thùc tr¹ng nỊn kinh tÕ cßn rÊt nhiỊu ®iỊu bÊt cËp nguy c¬ tơt hËu vÉn cßn ®ã nh­ mét th¸ch thøc. D©n sè ®«ng, lao ®éng nhiỊu nh­ng tr×nh ®é kÜ thuËt chuyªn m«n thÊp, tr×nh ®é c«ng nghƯ l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng cho ph¸t triĨn kinh tÕ thÊp kÐm. Nh÷ng ®iỊu trªn kh«ng thĨ mét doanh nghiƯp hay mét c¸ nh©n cã thĨ gi¶i quyÕt ®­ỵc mµ ph¶i lµ nhµ n­íc. Do ®ã ph¶i n©ng cao vai trß cđa nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸ nh»m ®­a ®Êt n­íc ®i lªn, nỊn kinh tÕ t¨ng tr­ëng bỊn v÷ng, h¹n chÕ nh÷ng nh­ỵc ®iĨm cđa thÞ tr­êng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Ch­¬ng 2 - Thùc tr¹ng vai trß cđa Nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸ ë n­íc ta thêi gian qua. 2. 1-- BiĨu hiƯn vai trß cđa Nhµ n­íc ®èi víi nỊn kinh tÕ. Vai trß kinh tÕ cđa Nhµ n­íc lµ vai trß kh«ng thĨ thiÕu ®­ỵc cđa mçi Nhµ n­íc trong sù nghiƯp ph¸t triĨn kinh tÕ cđa ®Êt n­íc,. Vai trß cđa Nhµ n­íc ®­ỵc biĨu hiƯn ë c¸c néi dung sau: Thø nhÊt, Nhµ n­íc cã vai trß ®Þnh h­íng sù ph¸t triĨn kinh tÕ. Vai trß qu¶n lÝ cđa Nhµ n­íc trong nỊn kinh tÕ thÞ tr­êng ®­ỵc thĨ hiƯn tr­íc hÕt vµ quan träng ë chiÕn l­ỵc ph¸t triĨn kinh tÕ x· héi, x¸c ®Þnh mơc tiªu Nhµ n­íc cơ thĨ ho¸ ®­êng lèi kinh tÕ cđa §¶ng thµnh nh÷ng mơc tiªu, tèc ®é ph¸t triĨn cÇn ph¶i ®¹t tíi vµ x¸c ®Þnh thø tù mơc tiªu. Do ®ã kh«ng nh÷ng cÇn coi träng mµ ph¶i n©ng cao kÕ ho¹ch ho¸ nỊn kinh tÕ quèc d©n. Thø hai, Nhµ n­íc t¹o m«i tr­êng, ®iỊu kiƯn cho c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. §iỊu kiƯn quan träng hµng ®Çu lµ sù ỉn ®Þnh vỊ chÝnh trÞ kinh tÕ x· héi ®Ĩn c¸c tỉ chøc kinh tÕ, c¸c chđ thĨ kinh doanh hµng ho¸ yªn t©m bá vèn ®Çu t­, më réng s¶n xuÊt.. X©y dùng ph¸t triĨn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ tr­êng bao gåm thÞ tr­êng hµng tiªu dïng, t­ liƯu s¶n xuÊt, søc lao ®éng, tiỊn tƯ s¶n phÈm khoa häc, dÞch vơ... Ph¸t triĨn hƯ thèng th«ng tin kinh tÕ, khoa häc c«ng nghƯ, c¸c dù b¸o vỊ mỈt hµng gi¸ c¶ c¸c nhu cÇu cđa thÞ tr­êng trong vµ ngoµi n­íc. X©y dùng míi vµ n©ng cÊp dÇn c¬ së h¹ tÇng cïng víi sù ph¸t triĨn cđa kinh tÕ hµng ho¸. Bao gåm c¬ së h¹ tÇng vỊ tµi chÝnh tiỊn tƯ vµ c¬ së h¹ tÇng x· héi. Thø ba, Nhµ n­íc ®iỊu tiÕt thÞ tr­êng b»ng c¸c c«ng cơ nh­ : Ph¸p luËt:qu¶n lÝ Nhµ n­íc trong nỊn kinh tÕ thÞ tr­êng chđ yÕu b»ng ph¸p luËt. Ph¸p luËt, quan träng lµ hƯ thèng ph¸p luËt kinh tÕ, t¹o hµnh lang an toµn cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, b¶o ®¶m kØ c­¬ng cho c¸c ho¹t ®éng cđa ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do ®ã cÇn cã hƯ thèng ph¸p luËt ®ång bé, thèng nhÊt vµ tõng b­íc hoµn chØnh kh¾c phơc t×nh tr¹ng thiÕu ph¸p luËt g©y nhiỊu kÏ hë trong qu¶n lÝ. §ã lµ mét nguyªn nh©n quan träng cđa nh÷ng hµnh vi l¹m dơng tiªu cùc tham nhịng bu«n lËu, ¨n c¾p tµi s¶n quèc gia g©y hçn lo¹n trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. C¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ :trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸, chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ mét c«ng cơ cùc k× s¾c bÐn vµ tr­íc hÕt lµ chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiỊn tƯ tÝn dơng, chÝnh s¸ch th­¬ng m¹i vµ thuÕ quan, chÝnh s¸ch c«ng nghƯ vµ chuyĨn giao c«ng nghƯ... Thø t­, sù kiĨm so¸t cđa Nhµ n­íc ®èi víi c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ. KiĨm so¸t lµ nh»m thiÕt lËp c¸c trËt tù kØ c­¬ng trong ho¹t ®éng kinh tÕ, b¶o vƯ tµi s¶n quèc gia, lỵi Ých cđa ng­êi lao ®éng vµ gãp phÇn thùc hiƯn c«ng b»ng x· héi, Nhµ n­íc thùc hiƯn kiĨm kª kiĨm so¸t ®¨ng kÝ kinh doanh, ho¹t ®éng kinh doanh, chÊt l­ỵng s¶n phÈm, tµi chÝnh... ®èi víi mäi ho¹t ®éng s¶n xuÊt l­u th«ng. Trong qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸ th× vai trß ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph¸t triĨn kinh tÕ ®¶m b¶o nỊn kinh tÕ theo ®ĩng mơc tiªu ®· ®Þnh lµ quan träng nhÊt. 2. 2 – Nhµ n­íc ta trong vai trß ng­êi ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch. 2. 2. 1- ChÝnh s¸ch tµi chÝnh. 2. 2. 1. 1- ChÝnh s¸ch tµi chÝnh. Tr­íc ®ỉi míi trong c¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ quan liªu bao cÊp cđa mét nỊn kinh tÕ chØ huy VI£T NAM kh«ng cã thÞ tr­êng tµi chÝnh víi mét hƯ thèng tµi chÝnh tËp trung mäi nguån vèn vµo tay Nhµ n­íc ®Ĩ ph©n phèi theo kÕ ho¹ch cho tõng dù ¸n ®Çu t­ tõng xÝ nghiƯp. Khi c«ng cuéc ®ỉi míi ®­ỵc tuyªn bè vµo cuèi n¨m 1986 vµ chÝnh s¸ch ph¸t triĨn kinh tÕ nhiỊu thµnh phÇn th× chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®· cã sù chuyĨn ®ỉi mét c¸ch m¹nh mÏ tõ c¬ chÕ ®Çu t­ trùc tiÕp b»ng Ng©n s¸ch sang tÝn dơng ®Çu t­ më réng liªn doanh liªn kÕt huy ®éng mäi nguån vèn trong vµ ngoµi n­íc. 2. 2. 1. 2- Vèn ®Çu t­ Sù chuyĨn biÕn vỊ chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®· lµm thay ®ỉi lín trong c¬ cÊu vèn ®Çu t­ n­íc ta. Tr­íc kia nguån vèn chØ toµn tõ ng©n s¸ch nh­ng khi sang kinh tÕ thÞ tr­êng th× c¸c nguån vèn ®­ỵc gi¶i phãng vµ lµn sãng ®Çu t­ d©ng lªn m¹nh mÏ ë tÊt c¶ c¸c khu vùc. NÕu nh­ n¨m 1988 tØ lƯ ®Çu t­ cđa nỊn kinh tÕ chØ ®¹t 8, 9%GDP th× ®Õn n¨m 1991 tØ lƯ tiÕt kiƯm lµ 10, 1%vµ tØ lƯ ®Çu t­ lµ 15%. N¨m 1994 tØ lƯ t­¬ng øng lµ 16, 7 vµ 24%. TØ lƯ tiÕt kiƯm vµ ®Çu t­ ®Ịu t¨ng nhanh vµ m¹nh ë c¶ hai khu vùc Nhµ n­íc vµ t­ nh©n. NÕu nh­ n¨m 1991 phÇn thu ng©n s¸ch cđa chÝnh phđ vÊn ch­a ®đ chi th­êng xuyªn th× n¨m 1992 ®· b¾t ®Çu cã tiÕt kiƯm va n¨m 1994 tØ lƯ tiÕt kiƯm lµ 4, 5 % GDP. khu vùc t­ nh©n n¨m 1994 tØ lƯ tiÕt kiƯm cđa hé gia ®×nh ®¹t trªn 11% GDP trong ®ã tù ®Çu t­ cđa khu vùc nµy ®¹t 6, 5% GDP phÇn cßn l¹i ®­ỵc cung cÊp cho khu vùc doanh nghiƯp vµ chÝnh phđ. Tuy nhiªn mét phÇn ®¸ng kĨ 5%GDP ®­ỵc ®Çu t­ vµo x©y dùng nhµ ë do ®ã phÇn chi cho ®Çu t­ ph¸t triĨn kinh tÕ cßn thÊp. Trong 5 n¨m 1991- 1995 ­íc tÝnh huy ®éng vèn nguèn vèn ®Çu t­ cho ph¸t triĨn cđa toµn x· héi ®¹t 15- 16 tØ USD trong ®ã Nhµ n­íc chiÕm 43% (bao gåm ®Êu t­ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc tÝn dơng ®Çu t­ Nhµ n­íc vµ doanh nghiƯp Nhµ n­íc tù ®Çu t­ ) phÇn vèn tõ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi chiÕm 37% ®Çu t­ cđa d©n lµ 20%. ChÝnh phđ ®Çu t­ nhiªu h¬n cho h¹ tÇng kinh tÕ x· héi. §Çu t­ cđa nh©n d©n dÉn tíi nhiỊu cë së s¶n xuÊt cđa t­ nh©n ®­ỵc h×nh thµnh vµ ho¹t ®éng cã hiƯu qu¶ phÇn lín lµ cã quy m« nhá vµ võa nh­ng cịng cã mét sè doanh nghiƯp t­ nh©n lín thu hĩt nhiỊu lao ®éng. So s¸nh víi mét sè c¸c n­íc Asean tØ lƯ tÝch luü vµ ®Çu t­ cđa VI£T NAM ®Ịu thÊp h¬n nhiỊu. §iỊu ®ã cho thÊy viƯc huy ®éng vèn ®Çu t­ cho ph¸t triĨn kinh tÕ ë VI£T NAM tuy cã nh÷ng kÕt qu¶ ban ®Çu nh­ng vÉn lµ mét lÜnh vùc nãng báng vµ th¸ch thøc lín, l©u dµi ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸. ThÞ tr­êng tµi chÝnh. ThÞ tr­êng tµi chÝnh VI£T NAM gåm 3 yÕu tè cÊu thµnh lµ: thÞ tr­êng ngÇm, tÝn dơng th«ng qua hƯ thèng Ng©n hµng vµ thÞ tr­êng ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cỉ phiÕu. ThÞ tr­êng ngÇm ®­ỵc h×nh thµnh mét c¸ch tù ph¸t ®Ĩ ®¸p øng c¸c quan hƯ cung cÇu vỊ vèn trong néi bé khu vùc d©n c­. ThÞ tr­êng nµy ph¸t triĨn m¹nh vµo 1988- 1992 do hƯ thèng ng©n hµng ch­a ph¸t triĨn kÞp ®Ĩ gi¶i quyÕt nhu cÇu vỊ vèn ®ét ngét t¨ng trong qu¸ tr×nh ®ỉi míi. §Ỉc ®iĨm cđa thÞ tr­êng nµy lµ thêi thêi gian cho vay ng¾n, l·i suÊt cao nh­ng viƯc vay vµ cho vay ®¬n gi¶n thuËn tiƯn. Tuy nhiªn ®é rđi ro cao v× vËy giai ®o¹n 1990-1993 ®· x¶y ra t×nh tr¹ng ®ỉ vì cđa c¸c tỉ chøc “hä ” vµ “hơi ” do viƯc nh÷ng ng­êi vay tiỊn mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n hoỈc lÊy tiỊn råi bá trèn. Tíi nay thÞ tr­êng nµy ®· thu hĐp vµ chiÕm mét tØ lƯ nhá. ThÞ tr­êng tÝn dơng ng©n hµng. ThÞ tr­êng tÝn dơng th«ng qua ng©n hµng lµ thÞ tr­êng vèn chđ yÕu vèn chđ yÕu hiƯn nay t¹i VI£T NAM. HƯ thèng ng©n hµng ®· cã b­íc tiÕn ®¸ng kĨ trong nh÷ng n¨m ®ỉi míi n¨m 1988 ph¸p lƯnh ng©n hµng, hỵp t¸c x· tÝn dơng vµ c«ng ty tµi chÝnh ®­ỵc ban hµnh vµ cã hiƯu lùc tõ n¨m 1990 ®· cho phÐp thµnh lËp c¸c lo¹i ng©n hµng sau ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh, ng©n hµng th­¬ng m¹i cỉ phÇn, chi nh¸nh ng©n hµng n­íc ngoµi më t¹i VI£T NAM, ng©n hµng liªn doanh, hỵp t¸c x· tÝn dơng. Tõ khi cã ph¸p lƯnh nµy hƯ thèng ng©n hµng ®· m¹nh c¶ vỊ sè l­ỵng vµ chÊt l­ỵng. TÝnh b×nh qu©n cø 20000 ng­êi d©n cã mét chi nh¸nh ng©n hµng. Con sè nµy so víi c¸c n­íc trªn thÕ giíi cßn thÊp nh­ng lµ b­íc tiÕn ®¸ng kĨ cđa VI£T NAM. HƯ thèng ng©n hµng huy ®éng tiỊn gưi cđa c¸c tỉ chøc kinh tÕ vµ cđa c¸c tÇng líp d©n c­ th«ng qua hƯ thèng quü tiÕt kiƯm vµ hỵp t¸c x· tÝn dơng. Ng©n hµng ®· ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc huy ®éng vèn víi nhiỊu h×nh thøc hÊp dÉn. Møc t¨ng huy ®éng vèn cđa n¨m hƯ thèng ng©n hµng n¨m 1994 ®¹t 160% n¨m 1993 chiÕm 70% tỉng nguån vèn huy ®éng n¨m 1994 ®· chiÕm 20% GDP. ThÞ tr­êng tr¸i phiÕu cỉ phiÕu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y víi chđ tr­¬ng cỉ phÇn ho¸ doanh nghiƯp nhµ n­íc lµ mét sù thĩc ®Èy thÞ tr­êng tr¸i phiÕu cỉ phiÕu ph¸t triĨn. ViƯc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cỉ phiÕu dùa trªn c¸c v¨n b¶n ph¸p lÝ sau : LuËt c«ng ty ban hµnh 1990 quy ®Þnh vỊ viƯc ph¸t hµnh cỉ phiÕu tr¸i phiÕu cđa c¸c c«ng ty cỉ phÇn. QuyÕt ®Þnh 202 Ttg 8-6-1991 ban hµnh quy chÕ t¹m thêi vỊ ph¸t hµnh cỉ phiÕu tr¸i phiÕu doanh nghiƯp nhµ n­íc LuËt doanh nghiƯp ban hµnh th¸ng 4- 1995. NghÞ ®Þnh 23CP ngµy 22 - 3 –1995 vỊ viƯc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu quèc tÕ. ThÞ tr­êng tr¸i phiÕu cỉ phiÕu ®· cã sù ph¸t triĨn cao h¬n nh­ng cho tíi nay quy m« thÞ tr­êng cßn nhá bÐ. Sè l­ỵng cỉ phiÕu cßn Ýt gi¸ trÞ cỉ phiÕu ch­a ®Õn 1% GDP thêi h¹n c¸c lo¹i tr¸i phiÕu tíi 90% lµ ng¾n h¹n (d­íi 1 n¨m ) cßn l¹i tõ 1-3 n¨m. Th¸ng 7-2000 n­íc ta thµnh lËp së giao dÞch chøng kho¸n ®Çu tiªn t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh ®©y lµ mét b­íc tiÕn v­ỵt bËc tuy nhiªn hµng ho¸ cho thÞ tr­êng nµy cßn qu¸ Ýt thÞ tr­êng ch­a cã sù s«i ®éng. Ch­a cã sù chuÈn mùc vỊ c«ng khai ho¸, vÕ kÕ to¸n kiĨm to¸n ®èi víi c¸c c«ng ty ph¸t hµnh tr¸i phiÕu cỉ phiÕu ®iÕu ®ã lµm cho ng­êi ®©u t­ lo ng¹i v× sù rđi do cđa c¸c cỉ phiÕu tr¸i phiÕu do c¸c c«ng ty ph¸t hµnh. 2. 2. 1. 3 Vèn n­íc ngoµi. §Çu t­ trùc tiÕp (FDI). Tỉng vèn ®Çu t­ tuy t¨ng nhanh t¨ng 50% hµng n¨m trong thêi k× 1989-1995 nh­ng vÉn ch­a ®¸p øng ®­ỵc nhu cÇu vµ kh¶ n¨ng ph¸t triĨn thÞ tr­êng vèn cho qu¸ tr×nh c«ng nghiƯp ho¸ hiƯn ®¹i ho¸ ë VI£T NAM. Tỉng vèn ®Çu t­ ®­ỵc thùc hiƯn chiÕm tØ träng 34% vèn ®¨ng kÝ t­¬ng ®èi kh¸ nh­ng ®ã ch­a ph¶i lµ tØ träng cao nhÊt cã thĨ ®¹t ®­ỵc do nhiÕu nguyªn nh©n g©y chËm trƠ viƯc thùc hiƯn dù ¸n nh­ kÐo dµi thêi gian xÐt cÊp ®Êt gi¶i phãng mỈt b»ng vµ nhiỊu thđ tơc r­êm rµ kh¸c. HƯ thèng chÝnh s¸ch ch­a hoµn thiƯn thiÕu ®ång bé, kh«ng ®đ møc cơ thĨ th­êng hay thay ®ỉi, ®Ỉc biƯt viƯc thi hµnh ph¸p luËt cßn tuú tiƯn. Quy ho¹ch kinh tÕ vµ l·nh thỉ kªu gäi vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ch­a ®­ỵc x¸c ®Þnh cơ thĨ triĨn khai chËm ch¹p g©y bÞ ®éng cho c¶ hai phÝa ®Çu t­ vµ xÐt duyƯt dù ¸n. HiƯn nay VI£T NAM ch­a cã nhiỊu ®èi t¸c m¹nh cã ý nghÜa chiÕn l­ỵc l©u dµi. ViƯc gãp vèn cđa bªn VI£T NAM trong nhiỊu dù ¸n qu¸ thÊp, chđ yÕu b»ng quyỊn sư dơng ®Êt. Trong mét sè dù ¸n bªn n­íc ngoµi gãp vèn b»ng thiÕt bÞ c«ng nghƯ l¹c hËu víi gi¸ cao vµ bªn VI£T NAM cßn cã nhiỊu s¬ hë trong tiªu thơ s¶n phÈm. ViƯn trỵ ph¸t triĨn chÝnh thøc (ODA ). Thêi k× 1991-1995 gi¸ trÞ ODA choVI£T NAM b×nh qu©n mçi n¨m ®¹t kho¶ng 480 triƯu USD. Thùc tÕ cho thÊy tiỊm n¨ng vèn n­íc ngoµi tuy lín nh­ng viƯc khai th¸c huy ®éng cßn nhiỊu khã kh