Đề tài Thuyết quản lý gắn với quyền lực của Max Weber và sự thể hiện trong thực tế các doanh nghiệp

Lời nói đầu Quản lý là một trong những công việc khó khăn, phức tạp nhất trong các lĩnh vực hoạt động của con người. Các Mác đã coi việc xuất hiện của hoạt động quản lý như một dạng hoạt động đặc thù của con người gắn với sự phân công và hợp tác lao động. Quản lý nhằm đạt tới mục tieu chung trong tương lai mà trong tương lai các mục tiêu này luôn biến động do hàng loạt yếu tố khách quan và chủ quan. Do đó quản lý cũng diễn ra trong một quá trình hết sức biến động mà nếu chủ thể quản lý không đủ tiềm năng và bản lĩnh sẽ khó có thể thích ứng được và tất yếu sẽ dẫn tới thất bại. Hiểu được lẽ đó, Max Weber một nhà xã hội học nổi tiếng người Đức dã đưa ra thuyết quản lý gắn với quyền lực. Trong đó ông cũng chỉ rõ rằng “quyền lực pháp lý” là loại hình quyền lực có thể dùng làm cơ sở cho thể chế quản lý hành chính lý tưởng, chỉ có loại hình này mới có thể đảm tính liên tục, ổn định của quản lý, đảm bảo hiệu quả cao của quản lý. Học thuyết Max Weber không chỉ có ý nghĩa trong quá khứ mà đến ngày nay nó vẫn phát huy tác dụng và trở thành nền tảng cho thể chế quản lý của các doanh nghiệp trong nước và trên thế giới. Với những lý do nêu trên đề tàI “Thuyết quản lý gắn với quyền lực của Max Weber và sự thể hiện trong thực tế các doanh nghiệp” giúp em hiểu rõ hơn về học thuyết này. Nội dung I . Lý luận chung về thuyết quản lý gắn với quyền lực của max weber Max Weber và sự ra đời của học thuyết Max Weber Max Weber (1864-1920) là một nhà xã hội học nổi tiếng người Đức, sống cùng thời với Taylor và Fayol. Ông đã có những cống hiến kiệt xuất đối với lý luận tổ chức quản lý cổ điển phương Tây. Đức tuy là một nước tư bản phát triển muộn, nhưng đã nhanh chóng hoàn thành quá trình cách mạng công nghiệp, kinh tê tư bản chủ nghĩa phát triển nhanh, các xí nghiệp gia đình với đặc trưng ngành nghề gia truyền bắt đầu chuyển hoá theo hình thái xí nghiệp tư bản chủ nghĩa hiện đại, các tổ chức tư bản lũng đoạn lần lượt xuất hiện. Trước chiến tranh thế giới lần thứ hai, các tổ chức tư bản lũng đoạn đã ngự trị một cách phổ biến trong các ngành công nghiệp chủ yếu như than đá, luyện kim, hoá chất. Sự phát triển của kinh tế tư bản chủ nghĩa và việc không ngừng mở rộngquy mô tổ chức kinh tế xã hội đòi hỏi phải có những biện pháp quản lí và tổ chức kiểu mới tương xứng, ổn định, có hiệu quả cao. Là một nhà xã hội học, Weber đã say mê nghiên cứu vấn đề này và đề ra thể chế quản lí hành chính goi là thể chế quản lí hành chính trong “lý tưởng” bằng học thức uyên bác và lý luận sâu sắc của ông, khiến cho ông trở thành người có địa vị quan trọng trong lý luận tổ chức cổ điển. Max Weber sinh ra trong một gia đình giàu có ở An pho năm 1864, sau đó ông chuyển đến Berlin. Năm 1892, ông vào học khoa kinh tế và khoa luật tại trường Đại học Berlin và trường Đại học C. Trong thời kì này, Weber đã từng phục vụ trong quân đội nên ông hiểu biết khá nhiều về chế độ quản lí trong quân đội Đức. Điều này rất có ích cho việc nghiên cứu lý luận tổ chức của ông sau đó. Năm 1891, ông thi đỗ tiến sĩ với luận văn “Bàn về lịch sử các công ty thương mại trong thế kỉ”. Từ năm 1892 đến năm 1920 ( năm ông mất ) ông đã lần lượt giảng dạy Đại học Berlin, trường Đại học Hamburg, trường Đại học Heidelberg, trường Đại học Viên, trường Đại học Munich. Các môn mà ông giảng dạy là pháp luật, chính trị kinh tế học, xã hội học. Ông là người sáng lập tạp chí “ Văn hiến khoa học xã hội và chính trị xã hội ”và là cố vấn Chính phủ Đức. Những vấn đề mà ông say sưa nghiên cứu rất nhiều, liên quan đến xã hội học, chính trị học, kinh tế học, lịch sử, tôn giáo. Với những kiến giảI độc đáo, sâu sắc, ông đã trở thànhmột học giả nổi tiếng của nước Đức lúc đó. Nhũng ý kiến của ông về quan hệ giữa các tổ chức kinh tế với xã hội học đã thúc đẩy mạnh mẽ nhận thức mang tính liên tục về quan hệ giữa chủ nghĩa tư bản trong các xí nghiệp gia đình ở thế kỉ XIX với các tổ chức công nghiệp lớn đang phát triển ở Châu Âu trong thời kì của Weber và với các đơn vị của chính phủ. Các tác phẩm chủ yếu của ông là “ Lý luận tôn giáo và tinh thần tư bản chủ nghĩa”, “ Lịch sử kinh tế nói chung ”, “ Lý luận về tổ chức kinh tế xã hội”, “Những luận văn về xã hội học”. Do thể chếhành chính trong “lý tưởng” mà ông nêu ra đã đóng góp to lớn vào lý luận tổ chức cổ điển nên các nhà khoa học về quản lý ở phương Tây đã gọi ông là “ người cha của lý luận về tổ chức ” Thể chế quản lý hành chính lý tưởng - thể chế quan liêu. Trong cuốn sách “ lý luận về tổ chức kinh tế và xã hội”, Weber đã đưa ra mộ thể chế quản lý hành chính lý tưởng, tức là thể chế quan liêu. KháI niệm “thể chế quan liêu” đây không phảI là khía niệm quan liêu theo nghĩa xắu như nền kinh tế chính trị quan liêu, chủ nghĩa quan liêu, cũng không có nghĩa là thoát ly thực tế, chủ nghĩa giấy tờ, hiệu suất thấp… mà nó có nghĩa rằng tổ chức này tiến hành công việc quản lý thông qua chức vụ hoặc chức vị. Thể ché quản lí hành chính trong lý tưởng nói đây không phảI là thể chế quản lý tốt nhất hoặc phù hợp với nhu cầu nào đó mà là một hình tháI tổ chức thuần tuý, không có ví dụ thực tế trong hiện thực, dùng để phân biệt nó với các tổ chức mang các hình tháI đặc thù khác nhau tồn tại trong thực tế, Weber đã từ những tổ chức mang hình tháI đặc thù khác nhau tồn tại trong thực tế đó để rút ra mộ hình tháI tổ chức thuần tuý nhằm thuận tiện cho sự phân tích về mặt lý luận. Weber cho rằng, thể chế quan liêu là một tổ chức xã hội chặt chẽ, hợp lý, giống như một cỗ máy. Nó có những hoạt động chuyên nghiệp thành thạo, có quy định rõ ràng về quyền hạn, trách nhiệm, có quy chế thực hiện nghiêm khắc và quan hệ phục tùng theo cấp bậc, do đó trở thành một hệ thống kỹ thuật quản lý. Weber vạch rõ, thể chế quan liêu dù quan sát theo góc độ kỹ thuật thuần tuý cũng có những thể chế quản lý khác trước kia. Điều đó thể hiện ở những đặc trưng của nó sau đây: Tính chuẩn xác Tính nhạy bén. Tính rõ ràng Tinh thông văn bản. Tính liên tục. Tính nghiêm túc. Tính thống nhất. Quan hệ phục tùng nghiêm chỉnh. Phòng ngừa va chạm. Tiết kiệm nhân lực và vật lực. Do thể chế quan liêu có những ưu điểm kể trên nên có thể vận hành linh hoạt như một cỗ máy. Thể chế quan liêu này xuất hiện cùng với sự phát triển của chủ nghĩa tư bản và nền sản xuất xã hội hóa, theo yêu cầu của nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa là phải không ngừng tiến hành quản lý một cách tỉ mỉ và cần phải nhanh chóng làm việc đó. Weber cho rằng, trong một quốc gia hiện đại nền chính trị quan liêu là người cai trị thực tế. Đó là điều tất nhiên và không thể tránh được. Trong tất cả các lĩnh vực như: nhà nước, quân đội, doanh nghiệp, trường học, bệnh viện... sự phát triển của các hình thái xã hội đều nhất trí với sự phát triển và lớn mạnh của việc quản lý theo thể chế uan liêu. Do đó, trên ý nghĩa ấy, có thể nói quá trình phát triển của xã hội tư bản chủ ghĩa cũg là quá trình phát triển và phổ cập thể chế quan liêu. Ngày nay, không ai có hể phủ nhận rằng các hoạt động chính trị, văn hoá, giáo dục và tất cả các lĩnh vực xã ội, nếu rời xa thể chế quan liêu này đêu sẽ lâm vào cảnh hỗn loạn và không thể tién hành một cách bình thường. Quản lý gắn với quyền lực Theo Weber thì bất kỳ tổ chức xã hội nào cũng phải lấy quyền lực ở một hình thức nào đó làm cơ sở tồn tại. Xã hội và các bộ phận hợp thành của nó, phần lớn không phải là quy tụ với nhau thông qua quan hệ khế ước hoặc sự nhất trí về đạo đức, mà là thông qua việc thực hiện quyền lực. Nếu không có quyền lực dưới một hình thức nào đó thì tất cả các tổ chức xã hội không thể hoạt động bình thường được, và do đó không đạt được mục tiêu đề ra. Xét về mặt quản lý, quyền lực là mệnh lệnh của nhà quản lý tác động đến hành vi của người bị quản lý. Người bị quản lý, do có những ràng buộc nhất định, chấp nhận phục tùng mệnh lệnh của người quản lý, lấy mệnh lệnh của nhà quản lý làm chuẩn mực cho mọi hành vi của họ. Tuy nhiên Weber không chỉ coi quyền lực à cơ cấu mệnh lệnh dẫn đến sự phục tùng mà còn cho rằng người bị quản lý vui lòng phục tùng, tựa hồ như người bị quản lý đã xuất phát từ lý do tự thân, coi nội dung ): tù t mệnh lệnh là khuôn phép cho mọi hành động của họ. Có 3 loại quyền lực trong lịch sử: - Quyền lực kiểu truyền thống: dựa vào truyền thống cổ xưa và địa vị chính thống của người sử dụng quyền lực đó. Ông cho rằng chế đọ thủ lĩnh, trởng bộ tộc là biểu hiện quan trọng nhất của quyền lực kiểu truyền thống. NgoàI ra còn có hình thức cha truyền con nối. Sự phục tùng đối với quyền lực truyền thống dựa vào chỗ người cai trị chiếm giữ địa vị cai trị và việc người cai trị có thể sử dụng quyền lực là do sự ràng buộc truyền thống. Nếu trong số họ có người nào thường xuyên vi phạm quy định do truyền thống đặt ra thì họ sẽ có nguy cơ đánh mất tính hợp pháp của sự cai trị. - Quyền lực dựa vào sự sùng bái đối với lãnh tụ siêu phàm: Loại hình này dựa vào sự sùng báI và yêu quý đối với một anh hùng có đạo đức gương mẫu. Sự phục tùng đối với loại hình này dựa vào lòng tin của cấp dưới về sự thiênng liêng của lãnh tụ, chứ không phảI là một sức mạnh cưỡng chế. Weber cho rằng loại hình quyền lực này không thể là cơ sở cho một nền cai trị vững chắc. Vì công việc hàng ngày của một quốc gia không thể dựa vào sự ngưỡng mộ của công dân đối với một nhân vật vĩ đại và do đó, phục tùng sự cai trị của nhân vật ấy. - Quyền lực pháp lý: loại hình này dựa vào tính hợp lý, hợp pháp hoặc quyền lực của người đã được cử làm chỉ huy. Nếu nói rằng tất cả những laọi hình quyền lực khác đều quy vào cá nhân thì quyền lực pháp lý chỉ quy vào các quy định pháp luật, không quy vào cá nhân. Theo đây thì mọi việc đều thi hành theo quy địng của pháp luật. Những người sử dụng quyền lực là những người thực thi các quy định của pháp luật, chứ không phảI là ngọn nguồn của các quy định pháp luật. Weber cho rằng những quan lại của các quốc gia hiện đại chỉ là nô bộc của một quyền lực chính trị cao hơn. Ví dụ, chính phủ do bầu cử hình thành và các bộ trưởng cung vậy. Nhưng điều Weber lo lắng là những quan lại do nhân dân bầu ra không phảI đều đặt mình đúng chỗ. Trên thực tế,các quan lại không phảI lúc nào cũng làm việc tuân theo phương thức họ phảI tuân theo mà thường tìm cách mở rộng quyền lực, do đó mở rộng lợi ích riêng của họ. Họ không làm việc với tư cách là những nô bộc trung thành mà họ muốn trở thành ông chủ của các bộ phận thuộc quyền. Ba loại hình quyền lực này đều dựa trên những cơ sở khác nhau để thiết lập quan hệ phục tùng đối với quyền lực. Theo Weber, trong 3 loại hình quyền lực trên, loại hình quyền lực theo truyền thống căn cứ vào truyền thống tương truyền đã lâu để làm việc. Người lãnh đạo chỉ ton hành công việc quản lý theo truyền thống từ xa xưa để lại và cũng chỉ tiến hành công việc quản lý theo truyền thống từ xa xưa để lại và cũng chỉ tiến hành công việc quản lý để giữ gìn truyền thống đó. Không những thế, do những người lãnh đạo không phải là người được lựa chọ theo năng lực cá nhân nên việc quản lý thuộc loại hình này kém hiệu quả. Còn loại hình quyền lực dựa vào sự siêu phàm của lãnh tụ mang nặng màu sắc thần bí. Nó dựa vào tính cảm và sự ngưỡng mộ, phủ nhận lý trí trí, chỉ dựa vào sự thần bí để làm việc, không dựa vào quy tắc do luật định, do đó không thể áp dụng. Loại hình quyền lực pháp lý là loại hình quyền lực có thể làm cơ sở cho thể chế quản lý hành chính trong lý tưởng. Bởi vì với loại hình quản lý này , tất cả nhân viên quản lý đều không được phép làm việc theo thiên kiến và tình cảm cá nhân, phảI đối xử bình đẳng với tất cả mọi người, không phân biệt đẳng cấp xã hội và thân phận cá nhân của họ. Do đó có thể giữ được sự công minh thận trọng, tất cả quyền lực đều quy vào những quy định pháp luật; những người giữ chức vị quản lý có những phương tiện hợp pháp để sử dụng quyền lực; mỗi nhân viên quản lý đều trảI qua lựa chọn nên họ có thể đam nhiệm tốt chức ttrách của mình; quyền lực của mỗi nhân viên quản lý đều được quy định rõ ràng theo nhu cầu hoàn thành nhiệm vụ và bị hạn chế trong phạm vi cần thiết. Do đó chỉ loại hình quyền lực này là có thể bảo đảm tính liên tục, ổn định cảu quản lý, bảo đảm hiệu quả cao cho quản lý. Vì thế loại hình này trở thành nền tảng cho thể chế quản lý của các quốc gia hiện đại. III. Việc áp dụng thuyết quản lý của M.weber trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay. 1. Một số ưu điểm và hạn chế của việc áp dụng học thuyết quản lý của Max Weber trong các doanh nghiệp Việt Nam. Đồng thời với sự phát trển của kinh tế - xã hội tư bản chủ nghĩa, quy mô của các xí nghiệp và tổ chức xã hội được mở rộng, nên người ta ngày càng nhận rõ giá trị của thể chế quản lý hành chính trong lý tưởng do Weber nêu ra. Ngày nay, thể chế quản lý ấy đã trở thành một cơ cấu điển hình của các tổ chức chính thức, một hình thức tổ chức chủ yếu, được ứng dụng rộng rãi trong các thiết kế tổ chức và đã phát huy tác dụng chỉ đạo một cách hữu hiệu. Những quan điểm sắc sảo của ông đã ảnh hưởng rộng rãi và sâu sắc đến sự phát triển của lý luận quản lý Phương tây sau đó. Cống hiến của Weber đối với sự phát triển của lý luận quản lý đã được các nhà khoa học về quản lý ở Phương Tây thừa nhận một cách rộng rãi những ý kiến bổ ích của ông đã không ngừng gợi mở nhiều vấn đề cho các nhà quản lý. Việc áp dụng tư tưởng này của ông vào các doang nghiệp Việt Nam hiện nay còn chưa được triệt để. Như là việc phân công lao lao động vẫn chưa theo đúng chuyên môn, tình trạng sinh viên ra trường làm trái với ngành nghề đang còn rất nan giải. Sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành kinh tế lại đi làm hướng dẫn viên du lịch hay cử nhân Anh văn lại làm một nhân viên kế toán... mà đáng ra họ phải đảm nhiệm những công việc mà trên ghế nhà trường họ đã đuợc trang bị một cách rất căn bản...Tình trạng này dẫn đến tính chuyên môn hoá không cao, sự hiểu biết hạn chế về lĩnh vực mình đang làm, thiếu sự tinh thông nghề nghiệp dẫn đến hiệu quả công việc không đạt tối ưu. Như trên đã nói, bất kì một tổ chức xã hội nào cũng phảI lấy quản lý bằng quyền lực làm cơ sở tồn tại. Xã hội và các bộ phận hợp thành nó phần lớn không phảI quy tụ với nhau thông qua quan hệ khế ước hoặc sự nhất trí về đạo đức mà thông qua quyền lực. Ngay cả ở những nơI mà sự hoà thuận chiếm ưu thế, việc vận dụng quyền lực cũng chưa bao giờ mất hẳn. Có thể nói, mọi lĩnh vực hnàh vi của con người đều chịu tác động của quyền lực. Nếu không có quyền lực dưới hìmh thức nào đó thì hoạt động của tất cả các tổ chức xã hội đều không thể tiến hành bình thường Và các doanh nghiệp của Việt Nam cũng thế. Chỉ có quyền lực mới làm cho bộ máy tổ chức của các doanh nghiệp Việt Nam đI theo đúng mục tiêu mà doanh nghiệp đề ra. Sự sắp xếp các vị trí trong tổ chức theo một hệ thống quyền lực, có một tuyến chỉ huy rõ ràng đã mang lại những kết quả rất tốt, tác phong công nghiệp cao song bên cạnh đó nó vẫn mang tính hình thức, sự lạm dụng chức quyền dẫn đến tính áp đặt không dân chủ nhân viên chịu nhiều áp lực làm cho những đề xuất, ý kiến hay của họ không đựơc chấp nhận còn tồn tại nhiều bức xúc. Cấp dưới làm việc như một cái máy rồi ra về họ không coi công ty là một ngôi nhà chung, không quan tâm đến sự đi lên hay tụt hậu, sự sống còn của doanh nghiệp... Có một hệ thống nội quy thủ tục chính thức chi phối quyết định và hành động, đảm bảo sự phối hợp tốt, định hướng cho họ phát triển, đề bạt theo thành tích và thâm niên. Về công tác này ở các doanh nghiệp đã áp dụng và đạt được kết quả tốt. Những người có đóng góp lâu năm cộng với sự làm việc có kết quả cao và tinh thần trách nhiệm, cống hiến đối với công ty qua một số năm công tác nhất định đều sẽ được đề bạt thăng chức. Công tác này đã là động lực rất lớn thúc đẩy nhân viên làm việc tốt, tìm tòi nghiên cứu hoàn thành công việc một cách nhanh nhất, tốt nhất. Họ luôn tận tâm và làm việc hết mình. Điều này rất có lợi cho công ty trong việc nâng cao khả năng lãnh đạo, tổ chức trong doanh nghiệp nhất là trong thời đại hiện nay với xu thế hội nhập và phát triển. Cùng với những kết quả đáng mừng ấy chúng ta không khỏi quan tâm đến một thực tế mà đôi khi lại không hoàn toàn như trên lý thuyết, vẫn có tình trạng những nhân viên làm việc thiếu tinh thần trách nhiệm, năng lực làm việc kém thế nhưng đến khi đề bạt họ lại là người giữ chức vị cao, như vậy hoàn toàn không tương xứng. Vì sao vậy? bởi trong cơ chế thị trường ngày nay do chạy theo những lợi ích cá nhân nên còn tồn tại không ít những kẻ nịnh bợ, những kẻ chuyên đi đút tiền để có được chức vị này nọ ... mà kiến thức chuyên môn về lĩnh vực ấy họ không hề hiểu biết hoặc hiểu biết rất ít... Những tồn đọng ấy không phải là hạn hữu, nó rất cần cố một thể chế quản lý tốt hơn, không những đào tạo về tri thức mà còn cần đào tạo về phẩm chất cá nhân. 2. Một số đề xuất khắc phục những hạn chế của các doanh nghiệp Việt Nam. Chúng ta cần từng bước xây qui chế áp dụng hệ thống quản lý một cách bao quát hơn, toàn diện hơn nhằm đạt mục tiêu to nhất. Các nhà lãnh đạo cần có những quyết định mang tính khoa học và tính chuyên môn nghề nghiệp, việc này cần phải có sự xem xét chặt chẽ trên mọi phương diện. Họ cần đưa ra những quyết sách hữu hiệu, có tính chiến lược liên quan tới sự thành bại, thịnh suy của tổ chức. Hơn nữa các nhà lãnh đạo cần phảI là một người lãnh đạo dân chủ, biết lắng nghe những đề xuất và nguyện vọng của cấp dưới, khuyến khích họ tham gia nhiệt tình vào việc đóng góp ý kiến để xây dựng công ty ngày một tốt hơn. Tổ chức doanh nghiệp một cách hệ thống phải áp dụng tốt hơn, chặt chẽ hơn, nghiêm chỉnh hơn. Tất cả những điều trên là cần phải áp dụng thuyết như thế nào vào các doanh nghiệp được tốt và nhịp nhàng vẫn là vấn đề đòi hỏi ở khả năng của các nhà lãnh đạo . Kết luận Trong xu thế phát triển và hội nhập hiện nay các doanh nghiệp hiện nay cac daonh nghiệp Việt Nam đang phấn đấu đạt được những mục tiêu mới, mang lại lợi ich cho đất nước và cho riêng doanh nghiệp của mình. Các doanh nghiệp của Việt Nam đang đứng trước những thời co và thách thức mới. Để nắm lấy thời cơ và vượt qua thử thách đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam phảI phát huy hơn nữa tinh thần chủ động sáng tạo, quyết tâm đổi mới về tổ chức và hoạt động, không ngừng vươn lên làm tròn sứ mệnh lịch sử của mình, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước. Mục lục Lời nói đầu 1 Nội dung 2 I. Lý luận chung về thuyết quản lý gắn với quyền lực của Max Weber 2 1. Max Weber và sự ra đời của học thuyết Max Weber 2 2. Thể chế quản lý hành chính lý tưởng - thể chế quan liêu 3 3. Quản lý gắn với quyền lực 5 II. Việc áp dụng thuyết quản lý Max Weber trong các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay 7 1. Một số ưu điểm và hạn chế của việc áp dụng học thuyết quản lý của Max Weber trong các doanh nghiệp Việt Nam 7 2. Một số đề xuất khắc phục 9 Kết luận 11 Mục lục 12