Đề tài Tìm hiểu về bộ chứng từ trong thanh toán xuất nhập khẩu thực trạng và các giải pháp hoàn thiện tại Việt Nam
Hội nhập kinh tế quốc tế là xu hướng tất yếu và là một yêu cầu khách quan đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới trong quá trình phát triển. Xu hướng này ngày càng hình thành rõ rệt mà nét nổi bật là nền kinh tế thị trường đang trở thành một sân chơi chung cho tất cả các nước. Trong nhiều năm qua, Việt Nam cùng với chính sách mở cửa nền kinh tế đã từng bước hoà nhập vào nền kinh tế toàn cầu. Các doanh nghiệp Việt Nam ngày càng thiết lập được nhiều mối quan hệ với các doanh nghiệp khác trên thế giới, góp phần thúc đẩy hoạt động thương mại phát triển mạnh mẽ và đa dạng. Với tư cách là yếu tố quan trọng không thể thiếu được cho sự phát triển thương mại quốc tế, thanh toán quốc tế đã không ngừng được đổi mới và hoàn thiện với các phương thức thanh toán ngày càng an toàn và hiệu quả, đặc biệt là các phương thức thanh toán có sử dụng bộ chứng từ. Tuy nhiên, trong thực tế, các rủi ro trong thanh toán là điều không thể tránh khỏi đối với các doanh nghiệp xuất nhập khẩu và cũng không ít trường hợp nguyên nhân xuất phát từ bộ chứng từ thanh toán không hoàn thiện, không trung thực, giả mạo.Xác định được tầm quan trọng của bộ chứng từ thanh toán xuất nhập khẩu, việc hoàn thiện công tác thiết lập và xuất trình bộ chứng từ để phòng ngừa, hạn chế những rủi ro trong thanh toán đã trở nên nhu cầu bức thiết trong bối cảnh hiện nay không chỉ đối với các doanh nghiệp mà còn cả đối với các tổ chức ngân hàng- người trung gian giữa người mua và người bán. Xuất phát từ sự quan tâm đó, người viết xin mạnh dạn chọn đề tài “Tìm hiểu về bộ chứng từ trong thanh toán xuất nhập khẩu. Thực trạng và các giải pháp hoàn thiện tại Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu. Với lòng say mê nghiên cứu, với vốn kiến thức tích luỹ được sau 4 năm học tập tại trường Đại học Ngoại Thương và đặc biệt là được sự giúp đỡ chỉ bảo chu đáo, tận tình của cô giáo, Thạc sĩ Đặng Thị Nhàn, người viết mong muốn được trình bày một cái nhìn tổng thể về công tác lập và xuất trình bộ chứng từ trong thanh toán, cũng như những vấn đề còn tồn tại và giải pháp khắc phục trong hoàn cảnh nước ta bây giờ.
Bạn đang xem trước 20 trang tài liệu Đề tài Tìm hiểu về bộ chứng từ trong thanh toán xuất nhập khẩu thực trạng và các giải pháp hoàn thiện tại Việt Nam, để xem tài liệu hoàn chỉnh bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Trêng §¹i häc Ngo¹i th¬ng
Khoa Kinh TÕ Ngo¹i th¬ng
========
Kho¸ luËn tèt nghiÖp
§Ò tµi:
T×m hiÓu vÒ bé chøng tõ
trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu
Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn t¹i ViÖt Nam
Sinh viªn thùc hiÖn : NguyÔn Hång Hµ
Líp : A1 - K37
Gi¸o viªn híng dÉn : ThS. §Æng ThÞ Nhµn
Hµ Néi - 2002
Lêi më ®Çu
Héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ lµ xu híng tÊt yÕu vµ lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo trªn thÕ giíi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Xu híng nµy ngµy cµng h×nh thµnh râ rÖt mµ nÐt næi bËt lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®ang trë thµnh mét s©n ch¬i chung cho tÊt c¶ c¸c níc.
Trong nhiÒu n¨m qua, ViÖt Nam cïng víi chÝnh s¸ch më cöa nÒn kinh tÕ ®· tõng bíc hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ toµn cÇu. C¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam ngµy cµng thiÕt lËp ®îc nhiÒu mèi quan hÖ víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c trªn thÕ giíi, gãp phÇn thóc ®Èy ho¹t ®éng th¬ng m¹i ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ ®a d¹ng. Víi t c¸ch lµ yÕu tè quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù ph¸t triÓn th¬ng m¹i quèc tÕ, thanh to¸n quèc tÕ ®· kh«ng ngõng ®îc ®æi míi vµ hoµn thiÖn víi c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n ngµy cµng an toµn vµ hiÖu qu¶, ®Æc biÖt lµ c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n cã sö dông bé chøng tõ. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, c¸c rñi ro trong thanh to¸n lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái ®èi víi c¸c doanh nghiÖp xuÊt nhËp khÈu vµ còng kh«ng Ýt trêng hîp nguyªn nh©n xuÊt ph¸t tõ bé chøng tõ thanh to¸n kh«ng hoµn thiÖn, kh«ng trung thùc, gi¶ m¹o...X¸c ®Þnh ®îc tÇm quan träng cña bé chøng tõ thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu, viÖc hoµn thiÖn c«ng t¸c thiÕt lËp vµ xuÊt tr×nh bé chøng tõ ®Ó phßng ngõa, h¹n chÕ nh÷ng rñi ro trong thanh to¸n ®· trë nªn nhu cÇu bøc thiÕt trong bèi c¶nh hiÖn nay kh«ng chØ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp mµ cßn c¶ ®èi víi c¸c tæ chøc ng©n hµng- ngêi trung gian gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n.
XuÊt ph¸t tõ sù quan t©m ®ã, ngêi viÕt xin m¹nh d¹n chän ®Ò tµi “T×m hiÓu vÒ bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu. Thùc tr¹ng vµ c¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn t¹i ViÖt Nam” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu. Víi lßng say mª nghiªn cøu, víi vèn kiÕn thøc tÝch luü ®îc sau 4 n¨m häc tËp t¹i trêng §¹i häc Ngo¹i Th¬ng vµ ®Æc biÖt lµ ®îc sù gióp ®ì chØ b¶o chu ®¸o, tËn t×nh cña c« gi¸o, Th¹c sÜ §Æng ThÞ Nhµn, ngêi viÕt mong muèn ®îc tr×nh bµy mét c¸i nh×n tæng thÓ vÒ c«ng t¸c lËp vµ xuÊt tr×nh bé chøng tõ trong thanh to¸n, còng nh nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc trong hoµn c¶nh níc ta b©y giê.
Kho¸ luËn ®îc tr×nh bµy theo kÕt cÊu nh sau:
Ch¬ng I: “Kh¸i qu¸t vÒ bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu”
Ch¬ng ii: “T×m hiÓu thùc tr¹ng bé chøng tõ thanh to¸n trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay”
Ch¬ng III: “Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu”
Tùu chung l¹i, môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ t×m hiÓu thùc tr¹ng cña viÖc sö dông bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay, tõ ®ã ®a ra mét sè gîi ý vÒ gi¶i ph¸p nh»m gãp phÇn hoµn thiÖn bé chøng tõ thanh to¸n nµy. Mong r»ng bµi viÕt sÏ gãp mét phÇn nhá vµo viÖc nghiªn cøu nh»m thóc ®Èy qu¸ tr×nh thanh to¸n quèc tÕ diÔn ra ®îc tr«i ch¶y h¬n.
Do cßn nh÷ng h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc còng nh kinh nghiÖm thùc tÕ, kho¸ luËn ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Ngêi viÕt rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý cña thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n sinh viªn ®Ó kho¸ luËn ®îc hoµn chØnh h¬n.
MôC LôC
Lêi më ®Çu
Ch¬ng I: KH¸I QU¸T VÒ Bé CHøNG Tõ trong THANH TO¸N xuÊt nhËp khÈu 1
I. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 1
1. Mét sè kh¸i niÖm 1
1.1. Ph¬ng thøc thanh to¸n quèc tÕ 1
1.2. Chøng tõ vµ ph©n lo¹i chøng tõ 3
2. Vai trß cña bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 3
2.1. Bé chøng tõ lµ c¬ së thanh to¸n gi÷a c¸c bªn trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu. 3
2.2. Chøng tõ cã thÓ mua ®i b¸n l¹i, cÇm cè, thÕ chÊp hoÆc chiÕt khÊu t¹i ng©n hµng. 3
2.3. T¹o ®iÒu kiÖn ¸p dông ®îc nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµo viÖc sö dông chøng tõ. 6
II. Yªu cÇu vÒ viÖc t¹o lËp chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 7
1. Hèi phiÕu th¬ng m¹i 8
2. Ho¸ ®¬n th¬ng m¹i . 17
3. VËn ®¬n ®êng biÓn 21
4. Chøng tõ b¶o hiÓm 27
5. PhiÕu ®ãng gãi 28
6. GiÊy chøng nhËn xuÊt xø 31
7. GiÊy chøng nhËn sè lîng, chÊt lîng 35
8. GiÊy chøng nhËn kiÓm dÞch vµ giÊy chøng nhËn vÖ sinh 37
Ch¬ng II: T×m hiÓu thùc tr¹ng bé chøng tõ thanh to¸n XuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam hiÖn nay 38
I. Thùc tr¹ng sö dông bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam. 38
1. T×nh h×nh sö dông bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 39
1.1. T×nh h×nh sö dông c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n dïng chøng tõ t¹i ViÖt Nam hiÖn nay 39
1.2. T×nh h×nh chiÕt khÊu hèi phiÕu vµ bé chøng tõ t¹i c¸c ng©n hµng t¹i ViÖt Nam trong thêi gian qua 41
1.3. T×nh h×nh c«ng t¸c t¹o lËp bé chøng tõ cña doanh nghiÖp xuÊt khÈu ViÖt Nam 44
2. §iÓm l¹i nh÷ng tån t¹i thêng gÆp trong viÖc sö dông bé chøng tõ thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu ë ViÖt Nam 45
2.1. Nh÷ng sai sãt thêng gÆp trong khi lËp bé chøng tõ 46
2.2. Mét sè trë ng¹i kh¸c thêng gÆp trong thanh to¸n sö dông
bé chøng tõ 57
II. T×m hiÓu nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trong c«ng t¸c lËp vµ sö dông bé chøng tõ thanh to¸n 59
1. Nguyªn nh©n chñ quan 59
2. Nguyªn nh©n kh¸ch quan 61
Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 63
I. Kinh nghiÖm vÒ viÖc lËp bé chøng tõ thanh to¸n ®èi víi mét sè thÞ trêng vµ mÆt hµng chñ yÕu 63
1. Mét sè thÞ trêng 63
1.1. ThÞ trêng Mü. 63
1.2. ThÞ trêng EU 65
1.3. ThÞ trêng NhËt B¶n 65
1.4. ThÞ trêng Asean 66
1.5. ThÞ trêng Hång K«ng 66
2. Mét sè mÆt hµng chñ yÕu. 66
2.1. MÆt hµng xuÊt khÈu. 66
2.2. MÆt hµng nhËp khÈu 70
II. C¸c gi¶i ph¸p nh»m hoµn thiÖn bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu. 71
1. Gi¶i ph¸p tÇm vÜ m«. 72
1.1. Lùa chän vµ vËn dông c¸c v¨n b¶n ph¸p lý vµ tËp qu¸n quèc tÕ cã liªn quan, kÕt hîp víi viÖc thiÕt lËp m«i trêng ph¸p lý trong níc thuËn lîi. 72
1.2. TiÕn tíi ®¬n gi¶n ho¸ vµ tiªu chuÈn ho¸ bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu. 73
1.3. Tiªu chuÈn ho¸ s¬ ®å lu chuyÓn chøng tõ 79
1.4. VËn dông chøng tõ ®iÖn tö trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu 79
2. Gi¶i ph¸p tÇm vi m« 83
2.1. §èi víi hÖ thèng c¸c ng©n hµng 83
2.2. §èi víi ®¬n vÞ lµm c«ng t¸c lËp chøng tõ. 88
KÕt luËn
Tµi liÖu tham kh¶o
Phô lôc
Ch¬ng I:
KH¸I QU¸T VÒ Bé CHøNG Tõ trong THANH TO¸N xuÊt nhËp khÈu
I. Kh¸i niÖm vµ vai trß cña bé chøng tõ cña bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu.
1. Mét sè kh¸i niÖm
1.1. Ph¬ng thøc thanh to¸n quèc tÕ:
Trong mét m«i trêng khi mµ xu thÕ héi nhËp vµ toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra ë kh¾p c¸c vïng l·nh thæ, c¸c quèc gia trªn thÕ giíi, ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu còng kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §Ó cã thÓ ®¸p øng ®îc nhu cÇu thanh to¸n quèc tÕ ngµy cµng gia t¨ng, chóng ta cÇn cã mét kh¸i niÖm cô thÓ, râ rµng vÒ ph¬ng thøc thanh to¸n nh sau:
Mäi kho¶n chi tr¶ ph¸t sinh gi÷a c¸c chñ thÓ cña c¸c níc ®îc diÔn ra th«ng qua mét quy tr×nh xö lý kü thuËt c¸c giÊy tê thanh to¸n, ®îc gäi lµ ph¬ng thøc thanh to¸n.
Nh vËy, ph¬ng thøc thanh to¸n quèc tÕ lµ toµn bé qu¸ tr×nh, c¸ch thøc ®ßi vµ hoµn tr¶ tiÒn hµng trong giao dÞch mua b¸n ngo¹i th¬ng gi÷a ngêi nhËp khÈu vµ ngêi xuÊt khÈu. Trong ngo¹i th¬ng, cã rÊt nhiÒu ph¬ng thøc thanh to¸n kh¸c nhau nh chuyÓn tiÒn, ghi sæ, nhê thu, tÝn dông chøng tõ... Mçi ph¬ng thøc thanh to¸n ®Òu cã u ®iÓm, nhîc ®iÓm, thÓ hiÖn quyÒn lîi gi÷a ngêi nhËp khÈu vµ ngêi xuÊt khÈu. V× vËy, viÖc chän ph¬ng thøc thanh to¸n thÝch hîp ph¶i ®îc hai bªn thèng nhÊt, ghi vµo hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th¬ng. Mçi ph¬ng thøc thanh to¸n lµ mét ph¬ng ph¸p b¶o ®¶m thanh to¸n; viÖc chuyÓn giao “tiÒn thùc sù” hay “chi tr¶” gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n ®îc thùc hiÖn bëi c¸c ph¬ng thøc ®ã.
Trong thanh to¸n quèc tÕ cã nhiÒu ph¬ng thøc thanh to¸n kh¸c nhau, chia lµm hai nhãm chÝnh:
- Nhãm nh÷ng ph¬ng thøc thanh to¸n kh«ng phô thuéc vµo chøng tõ hµng ho¸ gåm ph¬ng thøc chuyÓn tiÒn, ph¬ng thøc ghi sæ, ph¬ng thøc nhê thu phiÕu tr¬n.
Trong c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n kÓ trªn, c¨n cø ®ßi vµ tr¶ tiÒn cña c¸c bªn kh«ng ph¶i lµ bé chøng tõ thanh to¸n mµ dùa chñ yÕu trªn thùc tÕ cña viÖc giao hµng. Ng©n hµng chØ ®ãng vai trß thø yÕu, trung gian vµ kh«ng cã tÝnh quyÕt ®Þnh tíi viÖc thanh to¸n cña ngêi mua ®èi víi ngêi b¸n. Khi ¸p dông nh÷ng ph¬ng thøc nµy, viÖc thanh to¸n tiÒn hµng chñ yÕu phô thuéc vµo thiÖn chÝ cña ngêi mua, quyÒn lîi cña ngêi b¸n kh«ng ®îc b¶o ®¶m, g©y t×nh tr¹ng ø ®äng vèn, dÔ bÞ chiÕm dông vèn. Bëi vËy, nh÷ng ph¬ng thøc thanh to¸n nµy chØ nªn ¸p dông khi mµ gi÷a hai bªn ph¶i thùc sù tin cËy lÉn nhau hoÆc gi¸ trÞ hîp ®ång mua b¸n nhá. §«i khi ngßi ta còng ¸p dông khi mµ kho¶ng c¸ch gi÷a ngêi mua vµ ngêi b¸n lµ gÇn, t¹o ®iÒu kiÖn hai bªn hiÓu biÕt vµ cã thÓ kiÓm so¸t viÖc thùc hiÖn ®óng theo hîp ®ång cña nhau.
- Nhãm nh÷ng ph¬ng thøc thanh to¸n phô thuéc vµo chøng tõ hµng ho¸ nh ph¬ng thøc nhê thu kÌm chøng tõ, ph¬ng thøc tÝn dông chøng tõ.
Kh«ng nh c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n thuéc nhãm kia, nhãm c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n nµy l¹i sö dông bé chøng tõ lµm c¬ së ®Ó tiÕn hµnh viÖc ®ßi vµ tr¶ tiÒn gi÷a hai bªn. Ng©n hµng ®· ®ãng vai trß trung gian vµ quyÕt ®Þnh tíi viÖc thanh to¸n, b¶o vÖ quyÒn lîi cña ngêi b¸n h¬n, dung hoµ quyÒn lîi cña c¶ hai phÝa. V× vËy, ph¹m vi sö dông c¸c ph¬ng thøc nµy còng réng h¬n, cã thÓ ¸p dông cho c¶ nh÷ng trêng hîp ngêi mua vµ ngêi b¸n míi quen biÕt nhau vµ gi¸ trÞ hîp ®ång lín. Tuy nhiªn, viÖc ¸p dông nh÷ng ph¬ng thøc nµy, ®Æc biÖt lµ ph¬ng thøc tÝn dông chøng tõ kh¸ phøc t¹p, thÓ hiÖn trong viÖc lËp chøng tõ. Chøng tõ lµ c¨n cø duy nhÊt ®Ó ng©n hµng tr¶ tiÒn, ng©n hµng chØ chÞu tr¸ch nhiÖm duy nhÊt vÒ chøng tõ chø kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ hµng ho¸, nªn ngêi mua khã lo¹i trõ kh¶ n¨ng ngêi b¸n gi¶ m¹o chøng tõ hoÆc thay ®æi chøng tõ ®Ó ®îc thanh to¸n. §èi víi ngêi b¸n, rñi ro vÉn cã thÓ x¶y ra do ngêi mua cã thÓ dùa vµo lçi chøng tõ ®Ó tõ chèi thanh to¸n mÆc dï hµng hãa ®· ®îc giao ®óng phÈm chÊt vµ ®óng theo hîp ®ång ký gi÷a hai bªn.
MÆc dï mçi nhãm ®Òu cã nh÷ng u ®iÓm, nhîc ®iÓm riªng, song trªn thùc tÕ nhãm c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n phô thuéc vµo bé chøng tõ , mµ trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¬ng thøc tÝn dông chøng tõ ®îc sö dông phæ biÕn h¬n c¶. Qua ®ã thÊy r»ng bé chøng tõ thanh to¸n ®ãng vai trß v« cïng quan träng, lµ linh hån cña ph¬ng thøc thanh to¸n, lµ c¨n cø kh«ng thÓ thiÕu trong viÖc tiÕn hµnh viÖc ®ßi vµ tr¶ tiÒn gi÷a hai bªn trong ho¹t ®éng mua b¸n xuÊt nhËp khÈu.
1.2. Chøng tõ vµ ph©n lo¹i chøng tõ:
Trong th¬ng m¹i quèc tÕ hiÖn nay, c¨n cø vµo c¸c nguån luËt kh¸c nhau cã nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i chøng tõ. Trong cuèn “C¸c nguyªn t¾c thèng nhÊt vÒ nhê thu” (B¶n söa ®æi 1995, cã hiÖu lùc 1/1/1996, sè 522 cña phßng th¬ng m¹i quèc tÕ, ICC so¹n th¶o), viÕt t¾t lµ URC 522 cã ®Þnh nghÜa vÒ chøng tõ nh sau:
“Chøng tõ bao gåm chøng tõ tµi chÝnh vµ chøng tõ th¬ng m¹i...” (®iÒu 2).
-Chøng tõ tµi chÝnh: Bao gåm c¸c chøng tõ : hèi phiÕu, kú phiÕu, sÐc, hoÆc c¸c lo¹i chøng tõ t¬ng tù kh¸c dïng ®Ó thu tiÒn (nh th tÝn dông, ®iÖn chuyÓn tiÒn, biªn lai ký ph¸t,...)
- Chøng tõ th¬ng m¹i: Gåm cã c¸c ho¸ ®¬n, chøng tõ vËn chuyÓn, chøng tõ vÒ quyÒn së h÷u hoÆc bÊt kú mét lo¹i chøng tõ t¬ng tù nµo kh¸c miÔn lµ kh«ng ph¶i chøng tõ tµi chÝnh.
Trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu, bé chøng tõ thanh to¸n th«ng thêng gåm cã: hèi phiÕu, ho¸ ®¬n th¬ng m¹i, vËn ®¬n, giÊy chøng nhËn b¶o hiÓm, giÊy chøng nhËn kiÓm nghiÖm hµng ho¸, giÊy chøng nhËn xuÊt xø, giÊy kª khai ®ãng gãi bao b× chi tiÕt.
ViÖc nghiªn cøu chi tiÕt, cô thÓ tõng lo¹i chøng tõ sÏ ®îc ®Ò cËp tíi ë phÇn sau (phÇn II, Ch¬ng I).
2. Vai trß cña bé chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu.
2.1. Bé chøng tõ lµ c¬ së thanh to¸n gi÷a c¸c bªn trong ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu.
Trong giao th¬ng quèc tÕ, viÖc thùc hiÖn hîp ®ång vµ viÖc thanh to¸n ®îc tiÕn hµnh ®éc lËp nhau vÒ: nh©n sù, thñ tôc, thêi gian vµ n¬i chèn. Do ®ã, c¬ së tiÕn hµnh thanh to¸n lµ bé chøng tõ x¸c thùc viÖc chuyÓn quyÒn së h÷u hµng ho¸ vµ viÖc hoµn tÊt c¸c nghÜa vô giao hµng cña bªn xuÊt khÈu.
Chøng tõ cã thÓ x¸c nhËn ngêi b¸n ®· giao ®óng, ®ñ hµng hay cha vµ giao cã ®óng thêi h¹n hay kh«ng. Cßn ngêi mua th× c¨n cø vµo bé chøng tõ ®Ó nhËn hµng vµ tiÕn hµng thanh to¸n. Trong trêng hîp cã sù xuÊt hiÖn cña ng©n hµng-víi t c¸ch lµ ngêi trung gian gi÷a ngêi xuÊt khÈu vµ ngßi nhËp khÈu- th× quan hÖ gi÷a c¸c bªn vµ ng©n hµng còng c¨n cø vµo bé chøng tõ. Th«ng qua bé chøng tõ, ng©n hµng cã thÓ kiÓm tra møc ®é hoµn thµnh nghÜa vô giao hµng cña ngêi xuÊt khÈu ®Ó tiÕn hµnh viÖc tr¶ tiÒn cho ngêi cho hä, vµ trªn c¬ së ®ã còng xem xÐt ngêi mua ®· hoµn thµnh nghÜa vô thanh to¸n tiÒn cha.
Tuy nhiªn, chóng ta còng cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau ®©y:
- Tuú tõng ph¬ng thøc thanh to¸n mµ yªu cÇu vÒ bé chøng tõ còng rÊt kh¸c nhau. Trong mét sè trêng hîp, chóng lµ chøng tõ ®¹i diÖn hîp ph¸p cho hµng ho¸. §iÒu quan träng lµ c¸c chøng tõ hîp lÖ ph¶i ®îc lËp ®óng chç, ®óng lóc; vµ ®Ó ®Èy nhanh viÖc giao hµng vµ thanh to¸n, chóng ph¶i ®îc ®iÒn ®Çy ®ñ mét c¸ch hîp lÖ. ChØ mét ®iÓm nhá kh«ng râ rµng trong chøng tõ ch¾c ch¾n sÏ dÉn ®Õn sù khã kh¨n trong thanh to¸n. Do ®ã, cÇn ph¶i cã mét sù quy ®Þnh râ rµng vÒ yªu cÇu xuÊt tr×nh chøng tõ, sè lîng, sè lo¹i, c¸ch thøc lËp chøng tõ còng nh viÖc quy ®Þnh thanh to¸n tiÒn dùa vµo hîp ®ång hay chøng tõ (nh L/C; A/P...)
- Tuú tõng ®iÒu kiÖn giao hµng mµ ph¬ng thøc thanh to¸n còng cÇn ph¶i x¸c ®Þnh cho phï hîp. Bé chøng tõ sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt nhÊt ®èi víi c¸c ®iÒu kiÖn c¬ së giao hµng nh FOB, CIF, CFR...VÝ dô, ®èi víi ®iÒu kiÖn DAF (giao hµng t¹i biªn giíi) ta vÉn cã thÓ sö dông ph¬ng thøc thanh to¸n kÌm chøng tõ (nh ph¬ng thøc tÝn dông chøng tõ). Nhng trong trêng hîp nµy, xÐt vÒ b¶n chÊt, L/C còng gièng nh L/G.
2.2. Chøng tõ cã thÓ mua ®i b¸n l¹i, cÇm cè, thÕ chÊp hoÆc chiÕt khÊu t¹i ng©n hµng.
Th«ng thêng th× ngêi mua, hoÆc ngêi b¸n (hoÆc ngêi s¶n xuÊt) lu«n cÇn tµi chÝnh ®Ó thùc hiÖn mét th¬ng vô. ThÝ dô, mét ngêi nhËp khÈu (ngêi mua) chØ muèn thanh to¸n hµng nhËp sau khi anh ta b¸n ®îc mét sè hµng. MÆt kh¸c, ngêi xuÊt khÈu (ngêi b¸n) l¹i cã nhu cÇu vÒ tµi chÝnh ®Ó mua nguyªn vËt liÖu th« phôc vô cho s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ anh ta b¸n. XuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm bé chøng tõ lµ c¨n cø thanh to¸n gi÷a c¸c bªn nªn cã thÓ coi chøng tõ lµ ®¹i diÖn cña hµng ho¸. Thay v× hµng ho¸, ngêi ta cã thÓ bu«n b¸n trao tay bé chøng tõ, hoÆc cã thÓ dïng nã lµm vËt cÇm cè, thÕ chÊp hay chiÕt khÊu t¹i ng©n hµng.
Bé chøng tõ cã thÓ ®îc mua ®i b¸n l¹i nh»m chuyÓn giao quyÒn së h÷u ®èi víi hµng ho¸. Trong trêng hîp hµng ho¸ vÉn cßn trªn ®êng vËn chuyÓn, nhng ngêi mua l¹i t×m ngay ®îc mét ®èi t¸c ®Ó b¸n l¹i th× anh ta cã thÓ chuyÓn giao ngay bé chøng tõ cho ngêi thø ba ®ã. Khi ®ã, ngêi mua l¹i bé chøng tõ cã thÓ dïng bé chøng tõ ®Ó nhËn hµng vµ vÊn ®Ò thanh to¸n sÏ ®îc tiÕn hµnh gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi thø ba nµy.
Bé chøng tõ hay hèi phiÕu cã thÓ ®îc dïng ®Ó cÇm cè: Ngêi chñ bé chøng tõ hay hèi phiÕu cã thÓ mang chøng tõ hay hèi phiÕu cña m×nh ®Õn ng©n hµng hay mét tæ chøc tÝn dông ®Ó cÇm cè cho mét kho¶n vay nµo ®ã t¹i ng©n hµng ®ã. Ng©n hµng cÇm cè cã thÓ sö dông hèi phiÕu hoÆc bé chøng tõ nÕu nh ngêi chñ hèi phiÕu kh«ng thùc hiÖn viÖc tr¶ nî ®óng h¹n cho ng©n hµng. Khi ¸p dông h×nh thøc nµy, ngêi cÇm cè hèi phiÕu ph¶i ghi vµo mÆt sau cña tê hèi phiÕu nh sau:
Bé chøng tõ còng cã thÓ ®îc sö dông lµm vËt thÕ chÊp ®Ó vay tÝn dông. Trong trêng hîp nhµ nhËp khÈu ph¶i thanh to¸n toµn bé göi hµng trong khi hµng l¹i cha cËp bÕn, anh ta cã thÓ yªu cÇu ng©n hµng øng tríc mét kho¶n tÝn dông. Sau khi gi¶i phãng hµng ho¸ vµ thu håi vèn, nhµ nhËp khÈu sÏ hoµn tr¶ tiÒn cho ng©n hµng. Víi nghiÖp vô nµy, ng©n hµng ph¶i ®¬ng ®Çu víi c¸c rñi ro mÊt vèn cho vay, v× vËy ng©n hµng ®ßi hái ph¶i cã thÕ chÊp cho c¸c kho¶n øng tríc. C¸c chøng tõ vÒ quyÒn së h÷u hµng ho¸ nh vËn ®¬n ®êng biÓn, giÊy göi hµng ®êng biÓn, vËn ®¬n ®êng kh«ng, ho¸ ®¬n kiªm phiÕu nhËn hµng, biªn lai chøng nhËn göi hµng,... hay cßn gäi lµ c¸c giÊy tê theo lÖnh ®Òu cã thÓ dïng lµm vËt thÕ chÊp. C¸c chøng tõ nµy ph¶i ®îc lËp díi d¹ng cã thÓ chuyÓn nhîng ®îc (ký hËu ®Ó tr¾ng hoÆc ký hËu chuyÓn nhîng cho ng©n hµng). Mét khi c¸c chøng tõ trªn kh«ng thÓ chuyÓn nhîng ®îc (vÝ dô vËn ®¬n ®Ých danh) th× nhµ nhËp khÈu ph¶i sö dông h×nh thøc thÕ chÊp kh¸c.
Bé chøng tõ hay hèi phiÕu cã thÓ ®îc sö dông ®Ó chiÕt khÊu t¹i c¸c ng©n hµng. §èi víi chiÕt khÊu bé chøng tõ cã hai h×nh thøc sau:
- ChiÕt khÊu miÔn truy ®ßi lµ h×nh thøc chiÕt khÊu theo ®ã nhµ xuÊt khÈu b¸n h¼n bé chøng tõ göi hµng cho ng©n hµng, nhËn tiÒn vµ kh«ng cßn tr¸ch nhiÖm g× vÒ viÖc hoµn tr¶ tiÒn. Tr¸ch nhiÖm thu tiÒn tõ phÝa níc ngoµi vµ viÖc sö dông sè tiÒn thu ®îc hoµn toµn thuéc vÒ ng©n hµng. H×nh thøc chiÕt khÊu nµy bao hµm nhiÒu rñi ro ®èi víi ng©n hµng, do vËy ng©n hµng thêng thu phÝ chiÕt khÊu cao.
- ChiÕt khÊu truy ®ßi: lµ h×nh thøc nhµ xuÊt khÈu b¸n bé chøng tõ kú h¹n cho ng©n hµng ®Ó nhËn tiÒn nhng vÉn chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ bé chøng tõ göi hµng trong trêng hîp ng©n hµng kh«ng ®ßi ®îc tiÒn tõ nhµ nhËp khÈu. VÒ b¶n chÊt, chiÕt khÊu cã truy ®ßi lµ viÖc ng©n hµng cho vay trªn c¬ së bé chøng tõ do nhµ xuÊt khÈu xuÊt tr×nh, thêi gian cho vay ®îc tÝnh b»ng thêi gian cÇn thiÕt trung b×nh ®Ó ®ßi tiÒn tõ nhµ nhËp khÈu níc ngoµi, l·i ®îc tÝnh b»ng l·i chiÕt khÊu tÝnh theo ngµy. Møc phÝ trong chiÕt khÊu cã truy ®ßi tÊt nhiªn sÏ thÊp h¬n so víi chiÕt khÊu miÔn truy ®ßi do ng©n hµng chÞu Ýt rñi ro h¬n.
§èi víi chiÕt khÊu hèi phiÕu: ®©y lµ nghiÖp vô tµi trî ng¾n h¹n ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc kh¸ch hµng chuyÓn quyÒn hëng lîi hèi phiÕu cha ®¸o h¹n cho ng©n hµng ®Ó nhËn mét sè tiÒn b»ng mÖnh gi¸ hèi phiÕu trõ ®i l·i chiÕt khÊu vµ phÝ chiÕt khÊu. Thùc chÊt ®©y lµ h×nh thøc ng©n hµng mua l¹i hèi phiÕu cha tíi h¹n thanh to¸n cña nhµ xuÊt khÈu. Víi nghiÖp vô nµy ng©n hµng cung øng mét kho¶n vèn cho nhµ xuÊt khÈu ®Ó hä cã ®iÒu kiÖn tiÕp tôc qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Nhµ nhËp khÈu sÏ cã ngay vèn thay v× ph¶i chê nhµ nhËp khÈu thanh to¸n do anh ta ®· cung cÊp mét kho¶n tÝn dông th¬ng m¹i (b¸n chÞu hµng). Cßn ng©n hµng cã lîi lµ thu ®îc l·i suÊt chiÕt khÊu. Mét nÐt ®Æc trng cña chiÕt khÊu hèi phiÕu lµ ng©n hµng sÏ khÊu trõ tiÒn l·i ngay khi chiÕt khÊu vµ chØ chuyÓn cho kh¸ch hµng sè tiÒn cßn l¹i. Sè tiÒn ®ã lµ gi¸ trÞ chiÕt khÊu.
2.3. T¹o ®iÒu kiÖn ¸p dông ®îc nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµo viÖc sö dông chøng tõ.
Ngµy nay, th¬ng m¹i ®iÖn tö (TM§T) kh«ng chØ ®îc c¸c quèc gia coi lµ mét gi¶i ph¸p h÷u hiÖu nhÊt cho viÖc toµn cÇu ho¸ mµ cßn lµ mét trong nh÷ng c¬ héi lín ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc gia vµ toµn cÇu lªn mét bíc míi. Theo con sè cña TËp ®oµn t vÊn Boston Consulting th× doanh sè TM§T n¨m 1999 ®· t¨ng trëng ë møc 120%, ®¹t 33,1 tû USD, chiÕm 1,4% tæng doanh thu b¸n lÎ trªn thÕ giíi. Theo dù ®o¸n, ®Õn n¨m 2003 doanh thu tõ TM§T sÏ lµ 1400 tû USD. §Ó cã thÓ chia sÎ mét phÇn con sè doanh thu khæng lå ®ã, c¸c quèc gia ph¶i cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n tõ chÝnh s¸ch vÜ m«, c¬ së h¹ tÇng. Mét trong nh÷ng chuyÓn ®æi quan träng cã tÝnh quyÕt ®Þnh ®Ó tham gia TM§T lµ viÖc thiÕt lËp mét c¬ së h¹ tÇng vÒ thanh to¸n ®iÖn tö, ®a ra nh÷ng quy ®Þnh quy t¾c vÒ giao dÞch chøng tõ ®iÖn tö thanh to¸n vµ ch÷ ký ®iÖn tö. §Ó ®¹t ®îc nh vËy, c¸c ph¬ng thøc thanh to¸n quèc tÕ ph¶i dùa trªn c¬ së lµ bé chøng tõ thanh to¸n chø kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸. Bé chøng tõ sÏ dÇn dÇn ®îc chuyÓn tõ h×nh thøc b»ng giÊy truyÒn thèng sang h×nh thøc m· ho¸ ®iÖn tö, vµ viÖc xuÊt tr×nh bé chøng tõ sÏ trë nªn ®¬n gi¶n th«ng qua hÖ thèng m¹ng m¸y tÝnh cho bÊt kú ng©n hµng nµo. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o tiÒn ®Ò cho ph¬ng thøc kinh doanh qua m¹ng, TM§T ph¸t triÓn.
II. Yªu cÇu vÒ viÖc t¹o lËp chøng tõ trong thanh to¸n xuÊt nhËp khÈu.
Nh ®· ®Ò cËp ë trªn, c«ng viÖc hÕt søc quan träng ®èi víi c¸c nhµ xuÊt khÈu lµ ph¶i lËp ®îc bé chøng tõ phï hîp hîp ®ång vµ/ hoÆc ph¬ng thøc thanh to¸n ¸p dông, cßn ®èi víi c¸c nhµ nhËp khÈu lµ kiÓm tra ®îc c¸c chøng tõ tríc khi thanh to¸n. V× vËy t×m hiÓu vÒ néi dung, t¸c dông cña tõng lo¹i chøng tõ l
