Đề tài Xây dựng bản đồ ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Nhật Lệ (Mỹ trung – Tám lu – Đồng hới)

ðẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ------------------------------ Hoàng Thái Bình XÂY DỰNG BẢN ðỒ NGẬP LỤT HẠ LƯU HỆ THỐNG SÔNG NHẬT LỆ (MỸ TRUNG – TÁM LU – ðỒNG HỚI) LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC Hà Nội – 2009 - 2 - ðẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ðẠI HỌC KHOA HỌC TỰ NHIÊN ------------------------------ HOÀNG THÁI BÌNH XÂY DỰNG BẢN ðỒ NGẬP LỤT HẠ LƯU HỆ THỐNG SÔNG NHẬT LỆ (MỸ TRUNG – TÁM LU – ðỒNG HỚI) Chuyên ngành: Thủy văn học Mã số: 60.44.90 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN NGỌC ANH Hà Nội – 2009 - 3 - Lời cảm ơn Luận văn thạc sỹ khoa học “Xây dựng bản ñồ ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Nhật Lệ (Mỹ Trung – Tám Lu – ðồng Hới)” hoàn thành tại Khoa Khí tượng-Thủy văn-Hải dương học thuộc trường ðại học Khoa học Tự nhiên, ðại học Quốc gia Hà Nội vào tháng 12 năm 2009, dưới sự hướng dẫn trực tiếp của TS. Trần Ngọc Anh. Tác giả xin bày tỏ sự cảm ơn chân thành tới thầy giáo TS. Trần Ngọc Anh ñã tận tình hướng dẫn trong suốt quá trình nghiên cứu Luận văn. Tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các Thầy, Cô giáo Khoa Khí tượng Thủy văn và Hải dương học ñã giúp ñỡ, tạo ñiều kiện tốt cho tác giả trong quá trình học tập và nghiên cứu luận văn. Tác giả xin chân thành cảm ơn những ý kiến ñóng góp quý báu của TS. Nguyễn Thanh Sơn, chủ nhiệm khoa Khí tượng, Thủy văn và Hải dương học. Tác giả cũng xin cám ơn các ñồng nghiệp tại phòng Tài nguyên nước cửa sông và biển, Viện ðịa lý và CN. ðặng ðình Khá ñã giúp ñỡ trong quá trình thực hiện luận văn. Trong khuôn khổ luận văn không tránh khỏi những sai sót, tác giả mong nhận ñược các ý kiến ñóng góp từ phía ñộc giả và các bạn ñồng nghiệp. - 4 - MỤC LỤC Mở ñầu ......................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. ðẶC ðIỂM ðỊA LÝ TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ðẾN VẤN ðỀ NGẬP LỤT ............... 3 1.1 ðặc ñiểm ñịa lý tự nhiên ................................................................. 3 1.2 ðặc ñiểm kinh tế xã hội ................................................................ 12 1.3 Tình hình lũ lụt trên hệ thống sông Nhật Lệ................................. 15 CHƯƠNG 2 CƠ SỞ LÝ THUYẾT XÂY DỰNG BẢN ðỒ NGẬP LỤT ..................... 19 2.1 Tổng quan chung........................................................................... 19 2.2 Tổng quan về các mô hình thủy văn, thủy lực tính toán ngập lụt ............................................................ 21 2.3 Cơ sở lý thuyết mô hình MIKE FLOOD ...................................... 27 2.4 Giới thiệu quy trình xây dựng bản ñồ ngập lụt kết hợp công cụ GIS .................................................................... 38 CHƯƠNG 3. XÂY DỰNG BẢN ðỒ NGẬP LỤT KHU VỰC NGHIÊN CỨU............. 43 3.1 Xây dựng cơ sở dữ liệu ................................................................. 43 3.2 Ứng dụng mô hình MIKE FLOOD .............................................. 45 3.3 Tính toán ngập lụt theo kịch bản ứng với tần suất 1%, 5% và 10%...................................................................... 58 3.4 Xây dựng bản ñồ ngập lụt ............................................................. 61 3.5 Nhận xét ........................................................................................ 62 KẾT LUẬN ................................................................................................ 63 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 64 - 5 - MỞ ðẦU Lũ lụt miền Trung nói chung và lưu vực sông Nhật Lệ nói riêng là một trong những tai biến tự nhiên, thường xuyên ñe dọa cuộc sống của người dân và sự phát triển kinh tế xã hội trong vùng. Vào những năm cuối thế kỷ XX, ñầu thế kỷ XXI thiên tai lũ lụt ñã liên tiếp xảy ra ở lưu vực sông Nhật Lệ. ðặc biệt các trận lũ lịch sử vào tháng XI và tháng XII/1999 ước tính tổn thất nhiều tỷ ñồng, làm chết hàng trăm người... [3, 10]. Lũ lụt ñã ñể lại hậu quả hết sức nặng nề, hàng ngàn hộ dân phải di dời khỏi các vùng sạt lở, ngập lụt, hệ sinh thái môi trường các vùng cửa sông ven biển bị hủy hoại nghiêm trọng [10]. Lũ lụt Miền Trung có những nét ñặc trưng cơ bản: tần suất lớn, trung bình hàng năm có khoảng 3 - 4 trận lũ xuất hiện trên các sông; thời gian truyền lũ rất nhanh, ngập lụt xẩy ra khi có mưa lớn chỉ sau từ 2 ñến 8 giờ; thời gian duy trì ngập lụt ngắn; cường suất lũ rất lớn và rất bất ổn ñịnh, thay ñổi theo từng ñoạn sông và từng trận lũ; biên ñộ lũ cao, trung bình từ 2 ñến 3m, trong một số trận lũ ñặc biệt lớn biên lũ có thể lên ñến 4-5m; thời gian lũ lên rất ngắn từ 1 ñến 3 ngày [3,5, 7] gây ra ngập lụt nghiêm trọng ở vùng hạ lưu. Sông Nhật Lệ có diện tích lưu vực 2.650 km2, nằm trong vùng trũng của duyên hải Trung bộ. ðịa hình lưu vực sông Nhật Lệ chủ yếu là ñồi núi thấp, ñộ cao bình quân lưu vực ñạt 234 m và ñộ dốc ñạt 20,1%. Lưu vực có dạng hình tròn, là tập hợp của 2 nhánh sông Kiến Giang và Long ðại. Nhánh sông Kiến Giang có chiều dài 96 km chảy theo hướng Tây Nam - ðông Bắc ở phần thượng du, sau ñó chuyển sang hướng ðông Nam - Tây Bắc ở phần hạ lưu, chạy song song với ñường bờ biển và ñược ngăn cách với biển bằng dãy ñụn cát cao. Nhánh Long ðại chảy theo hướng Tây Nam - ðông Bắc với chiều dài 93 km. Bề mặt lưu vực bị chia cắt mạnh nên mạng lưới sông suối khá phát triển với mật ñộ lưới sông 0,84 km/km2. Phần hạ lưu sông thuận lợi - 6 - cho việc tập trung nước nên dễ bị úng ngập trong mùa mưa. Hàng năm khu vực vẫn chịu ảnh hưởng của các trận lũ gây úng ngập, gây thiệt hại về nhiều mặt kinh tế xã hội cho dân cư trong vùng và uy hiếp thành phố ðồng Hới. Nhằm mục tiêu giảm thiểu các thiệt hại do lũ lụt gây ra, ñề xuất các phương án phòng chống thông qua các cảnh báo về khả năng và diện tích ngập lụt ứng với các trận lũ khác nhau, nghiên cứu này tiến hành “Xây dựng bản ñồ ngập lụt hạ lưu hệ thống sông Nhật Lệ (Mỹ Trung – Tám Lu – ðồng Hới)”. Kết quả của nghiên cứu sẽ là cơ sở quy hoạch phòng chống lũ cho khu vực cũng như là tài liệu tham khảo tốt cho các nhà hoạch ñịnh chính sách và ra quyết ñịnh ở ñịa phương. Bố cục của luận văn bao gồm: Mở ñầu Chương 1. ðặc ñiểm ñịa lý tự nhiên và kinh tế xã hội khu vực nghiên cứu liên quan ñến vấn ñề ngập lụt Chương 2. Cơ sở lý thuyết xây dựng bản ñồ ngập lụt Chương 3. Xây dựng bản ñồ ngập lụt khu vực nghiên cứu. Kết luận Tài liệu tham khảo. - 7 - CHƯƠNG 1 - ðẶC ðIỂM ðỊA LÝ TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ XÃ HỘI KHU VỰC NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ðẾN VẤN ðỀ NGẬP LỤT 1.1. ðặc ñiểm ñịa lý tự nhiên a. Vị trí ñịa lý Quảng Bình là một tỉnh thuộc vùng Bắc Trung bộ, dựa lưng vào dãy Trường Sơn hùng vĩ và trông ra Biển ðông rộng lớn. Lãnh thổ của tỉnh nằm trong khoảng từ 16o55'08'' ñến 18o05'12'' vĩ ñộ Bắc và từ 105o36'55'' ñến 106o59'37'' kinh ñộ ðông. Về phía Bắc, Quảng Bình giáp Hà Tĩnh (136,5 km), phía Nam giáp Quảng Trị (78,8 km), phía ðông giáp Biển ðông với ñường bờ biển dài 126 km và phía Tây giáp với tỉnh Khăm Muộn của CHDCND Lào với ñường biên giới dài 201,9 km (hình 1.1). Nét ñặc biệt là Quảng Bình ở vào nơi hẹp nhất của lãnh thổ nước ta. Tại ðồng Hới, chiều ngang từ Tây sang ðông không vượt quá 50 km. Diện tích tự nhiên của Quảng Bình là 8.051 km2, chiếm hơn 2,4% diện tích toàn quốc với số dân trung bình năm 1999 ở mức 797.176 người, bằng 1,04% dân số Việt Nam. Về phương diện vị trí, có thể coi Quảng Bình như một bản lề trong không gian ñất nước cũng như trong thời gian của lịch sử dân tộc, là nơi giao thoa của các ñiều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội giữa miền Bắc và miền Nam. Về mặt tự nhiên, vùng ñất này là nơi kết thúc của sự phân bố ñại trà ñá vôi và là nơi bắt ñầu của sự phân bố ñá granit theo diện rộng. Dọc theo duyên hải, ñây cũng là nơi chấm dứt kiểu bờ biển phẳng, thấp và bắt ñầu kiểu bờ biển của miền Trung với những cồn cát cao chạy dài theo bờ biển. Nhiều loại cây phương Nam không phân bố quá ñèo Ngang và một số loài cây phương Bắc (như lim) không vượt quá lãnh thổ Quảng Bình. - 8 - Về mặt nhân văn, Quảng Bình là nơi tiếp giáp giữa hai ñịa vực cư trú của các dân tộc ít người phía Bắc (Thái, Mường, Tày, Nùng) và phía Nam (Ba Na, Ê ðê, Mnông). Văn hoá Bàu Tró ở Quảng Bình dường như là sự trung gian giữa văn hoá ðông Sơn ở miền Bắc và văn hoá Sa Huỳnh ở miền Trung. Về mặt lịch sử, mảnh ñất này ñã từng là ñịa ñầu phía Nam của nước ðại Việt từ năm 1069, sông Gianh là nơi chứng kiến sự tranh chấp trong gần 200 năm giữa hai họ Trịnh - Nguyễn. Quảng Bình là ñầu mút của vùng "cán soong" trong suốt cuộc chiến tranh phá hoại của Mỹ và cũng là ñiểm xuất phát của con ñường "xẻ dọc Trường Sơn ñi cứu nước"... - 9 - Về mặt kinh tế, với các tuyến giao thông ñường bộ (mà quan trọng nhất là ñường quốc lộ 1 A, rồi ñến quốc lộ 15 và các nhánh chạy sang phía Tây) cũng như các tuyến ñường sắt, ñường thuỷ, Quảng Bình có nhiều thuận lợi ñể mở rộng việc giao lưu kinh tế hàng hoá với các tỉnh trong nước và quốc tế, sớm hội nhập vào xu thế chung của cả nước. Cửa Nhật Lệ thuộc ñịa phận thành phố ðồng Hới, tỉnh Quảng Bình có toạ ñộ ñịa lý 17029' vĩ ñộ Bắc và 106038' kinh ñộ ðông. Trước khi ñổ ra biển, ñoạn cửa sông Nhật Lệ từ Quán Hầu cho tới thành phố ðồng Hới, có hướng gần như á kinh tuyến và khi ñổ ra biển, cửa sông có hướng ðông Bắc, còn ñường bờ biển khu vực cửa sông có hướng Tây Bắc - ðông Nam. Vùng hạ lưu của lưu vực sông Kiến Giang là ñồng bằng duyên hải, chủ yếu là các cồn cát, bậc thềm, ñồi thấp... và xen lẫn giữa chúng là các ñồng bằng nhỏ hẹp kéo dài theo thung lũng sông. b. ðịa hình, ñịa mạo ðịa hình khu vực nghiên cứu nhìn chung thấp dần từ Tây sang ðông, bởi ñây là chân sườn phía ðông của dãy Trường Sơn tiếp giáp với biển ðông. ðồi núi chiếm 85% diện tích toàn tỉnh và bị chia cắt mạnh. Chạy dần về phía ðông là các bề mặt nghiêng thấp dần ra phía biển có ñộ cao trên 15 m, ñó là các ñịa hình ñồi thấp, các bậc thềm sông, thềm biển..., ñược thành tạo bởi các trầm tích cuội, sạn, cát, sét, sét bột... tiếp theo là ñồng bằng duyên hải nhỏ và hẹp của khu vực thành phố ðồng Hới có nguồn gốc sông, sông biển phân bố ở ñộ cao từ 15 m trở xuống. Sau cùng là những trảng cát ven biển có dạng lưỡi liềm hoặc dẻ quạt, các cồn cát này có nguồn gốc biển gió chạy dọc ven bờ ở ñộ cao thay ñổi từ 2m, 3m ñến 30m. Bờ biển khu vực vùng cửa sông Nhật Lệ thuộc kiểu bờ biển xói lở - tích tụ, hiện ñang bị các quá trình sóng biển tác ñộng mạnh. Về mặt cấu trúc, có thể chia thành 4 khu vực ñịa hình: - 10 - - ðịa hình núi cao và ñồi trung du chiếm khoảng 85% lãnh thổ của tỉnh. Khu vực núi cao thuộc sườn ðông Trường Sơn có ñộ cao từ 250m ñến 2000 m, thấp dần từ Tây sang ðông và từ Bắc vào Nam. ðộ dốc bình quân ở ñây là 25o và mức ñộ chia cắt sâu trung bình: 250 - 500 m. Khu vực ñồi núi trung du chỉ cao 50 - 250 m, với ñộ dốc trên 3o. - Dải ñồng bằng ven biển chiếm 11% diện tích tự nhiên của tỉnh. ðộ cao từ 10 m trở xuống, có nơi còn thấp hơn mực nước biển. Phân bố chủ yếu ở các huyện Lệ Thuỷ, Quảng Ninh, Bố Trạch và Quảng Trạch. Nơi ñây thuận lợi cho việc phát triển các cây lương thực nhất là lúa. - Dải cát nội ñồng, ven biển có dạng lưỡi liềm hay dẻ quạt với ñộ cao từ 2 - 3 m ñến 50 m, ñộ dốc lớn, nhiều khi tới 50o. ðiều ñó gây ra nhiều khó khăn ñối với sản xuất cũng như ñời sống, nhất là nạn cát bay và sự bành trướng của các cồn cát vào ñồng ruộng, do chúng có ñộ cao lớn và cấu tạo kém bền vững. - ðịa hình bờ biển của Quảng Bình chủ yếu là kiểu bờ biển bồi tụ và mài mòn xen kẽ với nhau. Xa xa ngoài khơi là 5 ñảo nhỏ (Hòn La, Hòn Gió, Hòn Nầm, Hòn Cọ, Hòn Chùa). Nhìn chung, Quảng Bình có nhiều cảnh quan ñẹp (ñộng Phong Nha, bãi ðá Nhảy), chứa ñựng tiềm năng ñể phát triển du lịch và ven biển có thể xây dựng ñược cảng nước sâu (khu vực Hòn La). Trên một phạm vi nhỏ, theo chiều Tây - ðông vừa có ñồi núi, ñồng bằng và ven biển là một thuận lợi trong việc ña dạng hoá nền kinh tế theo hướng kết hợp giữa ñất liền với vùng biển và ven biển. Tuy nhiên, sự xuất hiện của ñịa hình cồn cát là yếu tố bất lợi ñáng kể và cùng với nó là vấn ñề bảo vệ môi trường. [10] c. ðịa chất, thổ nhưỡng Trầm tích hiện ñại ở dải ven biển cửa sông Nhật Lệ phân bố ở diện hẹp, kéo dài cùng phương với ñường bờ biển. Trầm tích cát trung, cát nhỏ, bột có - 11 - chiếm từ 50 - 90%, các trầm tích chuyển tiếp cát thô - cát trung, cát trung - cát nhỏ, cát - bột mỗi cấp hạt chỉ chiếm từ 30 - 40%. Trầm tích tầng mặt hiện ñại ña phần có ñộ chọn lọc (So) tốt, giá trị So ñạt từ 1 - 2, riêng ñối với các trầm tích sét bột ñộ chọn lọc kém hơn với giá trị So ñạt từ 2,7 - 5. Trầm tích ở dải ven biển có ñường kính trung bình (Md) thay ñổi từ 0,1 - 1,1 mm, có màu trắng, trắng xám, trắng nhạt và vàng trắng. ðối với các trầm tích trong sông do có lẫn thành phần hữu cơ nên thường có màu xám xanh hoặc nâu xám, giá trị Md thay ñổi từ 0,003 - 0,1 mm. Dưới ñây là các ñặc trưng cơ học của từng loại trầm tích. Quảng Bình có 2 hệ ñất chính là hệ phù sa (ở ñồng bằng) và hệ feralit (ở vùng ñồi núi) với 15 loại thuộc 5 nhóm khác nhau: - Nhóm ñất cát có hơn 4,7 vạn ha, bao gồm các cồn cát dọc bờ biển từ Quảng Trạch ñến Lệ Thuỷ và ñất cát biển phân bố chủ yếu ở Lệ Thuỷ, Quảng Ninh, Quảng Trạch. Nhìn chung, ñất xấu, ít dinh dưỡng, thành phần cơ giới rời rạc. ở các cồn cát thường xuất hiện nạn cát bay, cát chảy, cát di ñộng với lượng cát di chuyển trung bình năm là 3,2 triệu m3, làm mất ñi 20 - 30 ha ñất canh tác. Vùng ñất cát ven biển chủ yếu ñược sử dụng vào mục ñích lâm nghiệp. - Nhóm ñất mặn với hơn 9,3 nghìn ha, phân bố phần lớn ở các cửa sông (sông Gianh, sông Nhật Lệ, sông Dinh). Diện tích ñất mặn có chiều hướng gia tăng do nước biển tràn sâu vào ñất liền dưới tác ñộng của bão hoặc triều cường. - Nhóm ñất phù sa chủ yếu là loại ñất ñược bồi hằng năm, với diện tích khoảng 2,3 vạn ha, phân bố ở dải ñồng bằng và các thung lũng sông. Nhóm này bao gồm các loại ñất ñược bồi ñắp hằng năm (ngoài ñê), không ñược bồi hằng năm (trong ñê) và ñất phù sa glây. Nhìn chung, ñây là nhóm ñất chính ñể trồng cây lương thực và cây công nghiệp ngắn ngày. - 12 - - Nhóm ñất lầy thụt và ñất than bùn phân bố ở các vùng trũng, ñọng nước thuộc các huyện Lệ Thuỷ, Quảng Ninh, Quảng Trạch - Nhóm ñất ñỏ vàng chiếm hơn 80% diện tích cả tỉnh, tập trung chủ yếu ở những nơi có ñộ cao từ 25 m ñến 1 000 m thuộc các huyện Minh Hoá, Tuyên Hoá và phần phía Tây của các huyện Bố Trạch, Quảng Ninh và Lệ Thuỷ. Nhìn chung, ñất ở Quảng Bình nghèo dinh dưỡng, tầng ñất mỏng và chua. ðất phù sa ít, nhiều ñụn cát và ñất lầy thụt than bùn. Tuy nhiên, khả năng sử dụng ñất còn lớn, chủ yếu tập trung vào việc phát triển cây công nghiệp lâu năm, cây công nghiệp theo hướng nông - lâm kết hợp. Bảng 1.1 Cơ cấu sử dụng ñất, năm 1999 Các nhóm ñất Diện tích (ha) % so với DT cả tỉnh Cả tỉnh 805.150 100,0 ðất nông nghiệp 59.676 7,4 ðất lâm nghiệp 486.726 60,5 ðất chuyên dùng 16.223 2,0 ðất thổ cư 3.925 0,5 ðất chưa sử dụng 238.600 29,6 d. Lớp phủ thực vật Là nơi giao thoa của hai luồng thực vật từ phía Bắc xuống và từ phía Nam lên, nên thực vật của Quảng Bình tương ñối phong phú. Chủ yếu hai bên bờ sông là diện tích ñất ñược dùng ñể sản xuất nông nghiệp, vì gần nguồn nước nên thuận tiện cho việc trồng trọt. Cây trồng ở ñây tương ñối phong phú : có cây công nghiệp lâu năm, cây công nghiệp ngắn ngày, các vụ lúa, cây ăn quả… Các huyện Quảng Ninh, Lệ Thủy va TP ðồng Hới là những huyện, thành phố 2 bên bờ sông Nhật Lệ, nên chủ yếu diện tích 2 bên bờ sông ñược dùng ñể trồng lúa, trồng cây lương thực… - 13 - Ngoài ra, tại vùng cát ven biển thuộc Quảng Ninh- Lệ Thủy có ñộ che phủ thực vật từ 20-40%. Trên vùng cát người ta còn trồng rừng (chủ yếu là cây thân gỗ- phi lao) ñể ngăn chặn tình trạng cát bay. Tại ðồng Hới có diện tích trồng rừng lớn nhất, chưa kể rừng tự nhiên- phục vụ cho sản xuất lâm nghiệp. Tính ñến 31/12/1999, diện tích rừng của tỉnh là 486,7 nghìn ha. Trữ lượng gỗ của rừng tự nhiên khoảng 30,9 triệu m3 (riêng rừng giàu chiếm 13,4 triệu m3, chủ yếu phân bố ở vùng núi cao). Trong rừng có nhiều loài gỗ quý như mun, lim, lát hoa... Dưới tán rừng có nhiều loài có giá trị kinh tế như song, mây, các dược liệu quý... Theo ước tính, không kể các loài thực vật bậc thấp, tảo, nấm thì khu hệ thực vật bậc cao của Quảng Bình gồm 134 họ, 285 chi và 577 loài, chiếm hơn 1/2 số loài phân bố trong vùng Trường Sơn Bắc. Về ñộng vật có 38 loài thú, 34 loài bò sát và 120 loài chim... e. Khí hậu Nằm trong ñới khí hậu gió mùa chí tuyến, á ñới nóng ẩm, Quảng Bình có khí hậu mang tính chất chuyển tiếp giữa miền Bắc và miền Nam với nét ñặc trưng là vào tháng lạnh nhất, nhiệt ñộ ñã vượt quá 18oC. Tuy nhiên, do front cực ñới vẫn còn ảnh hưởng tương ñối mạnh, nên vào mùa ñông có ngày nhiệt ñộ xuống khá thấp. Nhiệt ñộ trung bình năm của Quảng Bình là 24 - 25oC, tăng dần từ Bắc vào Nam, từ Tây sang ðông. Cân bằng bức xạ năm ñạt 70 - 80 kcal/cm2. Số giờ nắng trung bình quân năm khoảng 1.700 - 2000 giờ. Do ñịa hình phức tạp nên khí hậu có sự phân hoá rõ theo không gian. Khí hậu Quảng Bình chia làm 2 mùa rõ rệt. Mùa mưa kéo dài từ tháng IX ñến tháng XII, với lượng mưa trung bình năm là 2.315 mm. So với các tỉnh phía Bắc, mùa mưa ñến muộn hơn, cực ñại vào tháng X và thường tập trung vào 3 tháng ( IX - X - XI). Vì thế, lũ lụt thường xảy ra trên diện rộng. - 14 - Trung bình cứ 10 năm thì 9 năm có bão lụt lớn. Mùa khô từ tháng I ñến tháng VIII, với 5 tháng có nhiệt ñộ trung bình trên 25oC. Nóng nhất là các tháng VI, VII. Nhiệt ñộ tối cao tuyệt ñối lên ñến 42,2oC, xảy ra vào tháng VII. Mùa khô nắng gắt, có gió Tây (gió Lào), xuất hiện từ tháng III ñến tháng VIII, nhiều nhất là vào tháng VII, trung bình mỗi ñợt kéo dài hơn 10 ngày, thời tiết khô nóng, lượng bốc hơi lớn, gây ra hạn hán nghiêm trọng. Khí hậu của Quảng Bình, nhìn chung khắc nghiệt. ðiều ñó ñược thể hiện qua chế ñộ nhiệt, ẩm và tính chất chuyển tiếp của khí hậu. Mùa mưa trùng với mùa bão. Tần suất bão nhiều nhất là vào tháng IX (37%). Bão thường xuất hiện từ tháng VII và kết thúc vào tháng XI. Bão kèm theo mưa lớn trong khi lãnh thổ lại hẹp ngang, ñộ dốc lớn nên thường gây ra lũ lụt ñột ngột, ảnh hưởng rất nhiều ñến hoạt ñộng sản xuất và ñời sống. Rõ ràng thời kỳ ẩm ướt trùng với mùa mưa bão ñã hạn chế nhiều ñến khả năng tăng vụ và tăng năng suất mùa màng. Còn thời kỳ khô ñến sớm, lại có gió Tây khô nóng ñã tác ñộng mạnh ñến sự trổ bông của cây lúa và sự phát triển của cây công nghiệp và cây ăn quả. f. Mạng lưới thủy văn Mạng lưới sông ngòi Quảng Bình nhìn chung khá phong phú. Mật ñộ trung bình ñạt 0,8 - 1,1 km/km2, trong ñó ở vùng núi là 1 km/km2, ở ven biển là 0,6 - 0,8 km/km2. Do lãnh thổ hẹp ngang, ñộ dốc lớn nên sông ngòi thường ngắn, dốc, có hiện tượng ñào lòng mạnh. Hướng chảy từ Tây sang ðông. Lượng dòng chảy trong năm tương ñối phong phú với môñun dòng chảy bình quân là 57 lít/s.km2 (tương ñương với 4 tỷ m3/năm). Thuỷ chế có 2 mùa rõ rệt, tương ứng với mùa và mùa khô. Trong mùa mưa, ở vùng ñồi núi, sông suối có khả năng tập trung nước rất nhanh, nhưng lũ không kéo dài nhờ khả năng thoát nước tốt. Mùa lũ tập trung vào các tháng X, XI, XII và chiếm 60 - 80% tổng lượng - 15 - dòng chảy cả năm. Vào mùa này, sông ngòi thường có lũ ñột ngột, gây úng trầm trọng ở vùng cửa sông. Trong mùa khô, nhiều ñoạn suối bị cạn dòng, ở vùng cửa sông, thuỷ triều tăng cường xâm nhập vào ñất liền. Dòng chảy kiệt kéo dài trung bình tới 8 - 9 tháng (dài nhất là 10 tháng, ngắn nhất là 7 tháng). Trong mùa kiệt vẫn có mưa và lũ tiểu mãn. Bảng 1.2 Sông và hệ thống sông ở Quảng Bình Chiều dài T T Hệ thống và sông Sông Lưu vực Diện tích (km2) ðộ cao bình quân