Đề tài Xây dựng và vận dụng bài tập nhận thức trong dạy học lịch sử ở trường phổ thông nhằm góp phần nâng cao chất lượng bộ môn

BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM THAØNH PHOÁ HOÀ CHÍ MINH KHOA LÒCH SÖÛ  KHOÙA LUAÄN TOÁT NGHIEÄP TEÂN ÑEÀ TAØI: XAÂY DÖÏNG VAØ VAÄN DUÏNG BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG NHAÈM GOÙP PHAÀN NAÂNG CAO CHAÁT LÖÔÏNG BOÄ MOÂN (Phaàn 3: Lòch söû theá giôùi caän ñaïi-Chöông I: Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn (töø giöõa theá kyû XVI ñeán cuoái theá kyû XVIII) Chöông trình Lòch söû lôùp 10-ban Cô baûn) GVHD: Th.S ÑAØO THÒ MOÄNG NGOÏC SVTH: TRAÀN THÒ THUØY DUNG NIEÂN KHOÙA: 2005-2009 Thaønh phoá Hoà Chí Minh thaùng 5 naêm 2009 Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 1 LÔØI CAÛM ÔN Thaønh phoá Hoà Chí minh thaùng 5/2009 Sinh vieân thöïc hieän Traàn Thò Thuøy Dung Em xin caûm ôn caùc Thaày Coâ trong Khoa Lòch söû ñaõ taän tình giuùp ñôõ vaø truyeàn thuï kieán thöùc cho chuùng em trong suoát boán naêm hoïc vöøa qua. Caùc Thaày Coâ chính laø nhöõng taám göông ñeå chuùng em hoïc taäp. Ñaëc bieät, em xin göûi lôûi caûm ôn chaân thaønh ñeán Coâ Ñaøo Thò Moäng Ngoïc. Coâ laø ngöôøi ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ em trong suoát thôøi gian thöïc hieän khoùa luaän naøy. Em xin kính chuùc caùc Thaày Coâ doài daøo söùc khoûe ñeå coáng hieán nhieàu hôn nöõa cho söï nghieäp troàng ngöôøi. Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 2 NHAÄN XEÙT CUÛA HOÄI ÑOÀNG ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 3 MUÏÏC LUÏÏC MUÏC LUÏC ....................................................................................................................... 3 MÔÛ ÑAÀU ......................................................................................................................... 5 I. Lyù do choïn ñeà taøi ......................................................................................................... 5 II. Lòch söû nghieân cöùu vaán ñeà .......................................................................................... 7 III. Phaïm vi nghieân cöùu ................................................................................................. 10 IV. Phöông phaùp nghieân cöùu: ........................................................................................ 11 V. Caáu truùc cuûa khoùa luaän: ............................................................................................ 11 CHÖÔNG I .................................................................................................................... 13 BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ÔÛ .......................................... 13 TRÖÔØNG TRUNG HOÏC PHOÅ THOÂNG ....................................................................... 13 I. CÔ SÔÛ CUÛA VIEÄC SÖÛ DUÏNG BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG ..................................................................................... 13 I.1. Quaù trình nhaän thöùc theo quan ñieåm trieát hoïc ................................................ 13 I.2. Quaù trình nhaän thöùc theo quan ñieåm sinh lyù hoïc ................................................. 16 I.3. Quaù trình nhaän thöùc theo quan ñieåm taâm lyù hoïc ................................................. 17 I.4. Quaù trình nhaän thöùc cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp lòch söû ....................................... 19 II. BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG ....................................................................................................................................... 20 II.1 Quan nieäm veà baøi taäp nhaän thöùc ......................................................................... 20 II.1.1 Quan nieäm chung .......................................................................................... 20 II.1.2 Moái lieân heä giöõa baøi taäp nhaän thöùc vaø caâu hoûi ............................................ 23 II.1.3 Moái lieân heä giöõa baøi taäp nhaän thöùc vaø tình huoáng coù vaán ñeà ....................... 24 II.2 Phaân loaïi baøi taäp nhaän thöùc ................................................................................. 26 II.3 Nguyeân taéc bieân soaïn baøi taäp nhaän thöùc ............................................................. 27 II.4 Quy trình soaïn thaûo baøi taäp nhaän thöùc ................................................................ 28 II.5 Quy trình söû duïng baøi taäp nhaän thöùc ................................................................... 28 II.6 YÙ nghóa cuûa vieäc söû duïng baøi taäp nhaän thöùc trong daïy hoïc lòch söû .................... 29 II.6.1 YÙ nghóa giaùo döôõng ....................................................................................... 29 II.6.2 YÙ nghóa giaùo duïc ........................................................................................... 29 II.6.3 YÙ nghóa phaùt trieån ........................................................................................ 30 CHÖÔNG II ................................................................................................................... 31 XAÂY DÖÏNG VAØ GÔÏI YÙ CAÙCH VAÄN DUÏNG HEÄ THOÁNG BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ....................................................................................... 31 ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG ........................................................................................... 31 (Phaàn ba: Lòch söû theá giôùi caän ñaïi-Chöông I: Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn (töø giöõa theá kyû XVI ñeán cuoái theá kyû XVIII), chöông trình lòch söû lôùp 10, ban Cô baûn)....................... 31 I. VAØI NEÙT VEÀ NOÄI DUNG CUÛA “PHAÀN BA: LÒCH SÖÛ THEÁ GIÔÙI CAÄN ÑAÏI”. .... 31 Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 4 II. MUÏC ÑÍCH-YEÂU CAÀU CAÀN ÑAÏT CUÛA CAÙC BAØI HOÏC TRONG “Chöông I: Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn töø giöõa theá kyû XVI ñeán cuoái theá kyû XVIII vaø baøi 33 cuûa chöông II). .................................................................................................................................. 32 III. XAÂY DÖÏNG VAØ GÔÏI YÙ CAÙCH VAÄN DUÏNG BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC TRONG DAÏY HOÏC LÒCH SÖÛ ÔÛ TRÖÔØNG PHOÅ THOÂNG ........................................................ 34 CHÖÔNG III .................................................................................................................. 57 VAÄN DUÏNG BAØI TAÄP NHAÄN THÖÙC VAØO GIAÛNG DAÏY BAØI ................................. 57 “CAÙCH MAÏNG HAØ LAN VAØ CAÙCH MAÏNG TÖ SAÛN ANH” ................................... 57 I. LYÙ DO CHOÏN BAØI .................................................................................................... 57 II. THÖÏC NGHIEÄM ....................................................................................................... 58 II.1. Caùc böôùc tieán haønh ............................................................................................. 58 II.2. Tieán haønh thöïc nghieäm ...................................................................................... 58 III. TIEÁN HAØNH LAØM BAØI TAÄP THÖÏC NGHIEÄM ..................................................... 75 IV. KEÁT QUAÛ THÖÏC NGHIEÄM ................................................................................... 83 V. Öu ñieåm, haïn cheá cuûa vieäc söû duïng baøi taäp nhaän thöùc trong daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng. ...................................................................................................................... 86 V.1. Öu ñieåm: ............................................................................................................. 86 V.2. Haïn cheá .............................................................................................................. 86 KEÁT LUAÄN ................................................................................................................... 88 Phuï luïc ........................................................................................................................... 91 TAØI LIEÄU THAM KHAÛO .............................................................................................. 93 Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 5 MÔÛÛ ÑAÀÀU I. LYÙÙ DO CHOÏÏN ÑEÀÀ TAØØI Muïc tieâu giaùo duïc cuûa Ñaûng ta ñöôïc caùc Ñaïi hoäi cuûa Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam ñeà caäp vaø hoaøn chænh trong Luaät Giaùo duïc, trong ñoù ghi roõ: “Ñaøo taïo con ngöôøi Vieät Nam phaùt trieån toaøn dieän, coù ñaïo ñöùc, tri thöùc, söùc khoûe, thaåm myõ vaø ngheà nghieäp; trung thaønh vôùi lyù töôûng ñoäc laäp daân toäc vaø chuû nghóa xaõ hoäi; hình thaønh vaø boài döôõng nhaân caùch, phaåm chaát vaø naêng löïc cuûa coâng daân, ñaùp öùng yeâu caàu xaây döïng vaø baûo veä Toå quoác”1. Muïc tieâu giaùo duïc ñoøi hoûi giaùo duïc phaûi thöïc hieän nguyeân lyù “hoïc ñi ñoâi vôùi haønh, giaùo duïc keát hôïp vôùi lao ñoäng saûn xuaát, lyù luaän gaén lieàn vôùi thöïc tieãn, giaùo duïc nhaø tröôøng keát hôïp vôùi giaùo duïc gia ñình vaø giaùo duïc xaõ hoäi”. Luaät giaùo duïc cuõng quy ñònh roõ nhaø tröôøng phoå thoâng phaûi thöïc hieän phöông phaùp giaùo duïc sao cho “phaùt huy tính töï giaùc, tích cöïc, chuû ñoäng, saùng taïo cuûa người hoïc, boài döôõng cho ngöôøi hoïc naêng löïc töï hoïc, khaû naêng thöïc haønh, loøng say meâ hoïc taäp vaø yù chí vöôn leân”2. Phöông phaùp giaùo duïc ñoù ñoøi hoûi moãi giaùo vieân phaûi xaùc ñònh vieäc daïy hoïc khoâng chæ cung caáp nhöõng kieán thöùc lyù thuyeát maø coøn phaûi gaén lieàn vôùi thöïc haønh; phöông phaùp truyeàn thuï kieán thöùc moät chieàu khoâng coøn phuø hôïp, traùnh nhöõng bieän phaùp aùp ñaët, khaéc phuïc caùch daïy hoïc theo kieåu giaùo ñieàu, thay vaøo ñoù laø phaûi phaùt huy tính tích cöïc, ñoäc laäp cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp, hoïc phaûi ñi ñoâi vôùi haønh, lyù thuyeát phaûi coù thöïc haønh. Baùc Hoà daïy chuùng ta “Hoïc ñeå maø haønh. Hoïc vôùi haønh phaûi ñi ñoâi, hoïc maø khoâng haønh thì hoïc voâ ích. Haønh maø khoâng ho ïc thì haønh khoâng troâi chaûy”. Baùc neâu baät moái quan heä giöõa lyù luaän vôùi thöïc haønh “Lyù luaän phaûi ñem ra thöïc haønh. Thöïc haønh phaûi nhaèm theo lyù luaän.”3. Maët khaùc, trong boái caûnh theá giôùi hoäi nhaäp nhö hieän nay, ñoøi hoûi moãi ngöôøi caàn phaûi naêng ñoäng, saùng taïo, töï theå hieän mình nhö boán tieâu chí cuûa neàn giaùo duïc theá giôùi: Hoïc ñeå bieát, Hoïc ñeå laøm, Hoïc ñeå cuøng chung soáng, Hoïc ñeå töï khaúng ñònh mình. Thöù hai, xuaát phaùt töø xu theá ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc lòch söû: hieän nay xaõ hoäi ñang höôûng öùng phong traøo ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc, phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh, nhaát laø coâng taùc höôùng daãn hoïc sinh töï hoïc ôû nhaø, ñoù laø moái quan heä giöõa noäi löïc vaø ngoaïi löïc. Vieäc daïy hoïc cuûa thaày (ngoaïi löïc) coù taùc duïng thuùc ñaåy, hoã 1 Luaät giaùo duïc, 2005. NXB Lao ñoäng. tr.17, 18. 2 Luaät giaùo duïc, 2005. NXB Lao ñoäng. tr.19. 3 Trònh Ñình Tuøng, 2005. Heä thoáng caùc phöông phaùp daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng THCS. NXBÑHSP, tr.191-192. Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 6 trôï, taïo ñieàu kieän cho troø töï hoïc, töï phaùt trieån, töï tröôûng thaønh; coøn töï hoïc cuûa troø laø nhaân toá quyeát ñònh söï phaùt trieån cuûa baûn thaân hoïc sinh. Do ñoù, chieán löôïc giaùo duïc keát hôïp giöõa ngoaïi löïc vaø noäi löïc taïo ra naêng löïc töï hoïc saùng taïo cuûa ngöôøi hoïc, goùp phaàn naâng cao chaát löôïng giaùo duïc, nhö Nghò quyeát cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng laàn thöù VII ñaõ nhaán maïnh “Taäp trung naâng cao chaát löôïng daïy vaø hoïc, taïo ra naêng löïc töï hoïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh”, “Baûo ñaûm veà ñieàu kieän vaø thôøi gian töï hoïc, töï nghieân cöùu cho hoïc sinh, phaùt trieån maïnh phong traøo töï hoïc, töï ñaøo taïo thöôøng xuyeân, roäng khaép trong toaøn daân” 4. Dö luaän ñaõ ñeà caäp nhieàu ñeán caùc vaán ñeà nhö: ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh, daïy hoïc laáy hoïc sinh laøm trung taâm, thaày ñoùng vai troø chuû ñaïo, troø chuû ñoäng trong quaù trình daïy hoïc. Nhöng thieát nghó, muïc ñích cuoái cuøng cuûa vieäc ñoåi môùi phöông phaùp laø naâng cao chaát löôïng hoïc taäp. Vôùi muïc ñích naøy, caàn phaûi ñoåi môùi caû moät quaù trình: muïc tieâu- noäi dung- phöông phaùp- kieåm tra, ñaùnh giaù. Cuøng vôùi ñoåi môùi phöông phaùp, caàn ñoåi môùi kieåm tra-ñaùnh giaù, vieäc toå chöùc thi cöû, phöông phaùp, caùch thöùc ra ñeà thi, traùnh tình traïng “thi gì hoïc naáy”, vaø vieäc ñaùnh giaù keát quaû giaûng daïy cuûa giaùo vieân, hoïc taäp cuûa hoïc sinh phaûi khuyeán khích caùch hoïc taäp thoâng minh, saùng taïo. Söû duïng baøi taäp nhaän thöùc phaùt huy tính tích cöïc kích thích tö duy cuûa hoïc sinh, laø moät trong nhöõng bieän phaùp taïo höùng thuù ñoái vôùi moân lòch söû nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy- hoïc. Thöù ba, xuaát phaùt töø ñaëc tröng cuûa boä moân, khoâng gioáng nhö caùc khoa hoïc khaùc, ñoái töôïng cuûa khoa hoïc lòch söû laø nhöõng gì ñaõ xaûy ra, song khoâng “hieän coù”, khoâng theå tröïc quan sinh ñoäng, cuõng khoâng theå taùi hieän laïi baèng caùc thí nghieäm. Hôn nöõa, nhaän thöùc lòch söû bao giôø cuõng khoù khaên vaø phöùc taïp bôûi lòch söû chính laø baûn thaân cuoäc soáng, keát quaû cuûa hoaït ñoäng con ngöôøi. Maët khaùc, chöông trình boä moân Lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng ñöôïc caáu taïo töø xa ñeán gaàn, töø quaù khöù ñeán hieän taïi, trong khi ñoù nhaän thöùc phuø hôïp vôùi ñaëc ñieåm taâm lyù vaø trình ñoä cuûa hoïc sinh laø nhaän thöùc töø gaàn ñeán xa, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Do ñoù, vieäc hoïc taäp vaø nghieân cöùu lòch söû coù nhöõng neùt rieâng, ñoøi hoûi phaûi phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh. Beân caïnh ñoù, vieäc hoïc taäp lòch söû khoâng chæ laø bieát veà quaù khöù, veà moät thôøi ñaõ qua, maø phaûi laøm cho taàm nhìn cuûa hoïc sinh ñöôïc môû roäng, coù söï lieân heä giöõa quaù khöù- hieän taïi- töông lai, coù theå döï ñoaùn söï phaùt trieån hôïp quy luaät cuûa xaõ hoäi loaøi ngöôøi. Treân cô sôû cung caáp kieán thöùc 4 Trích theo Phan Ngoïc Lieân-Nguyeãn Thò Coâi-Traàn Vónh Töôøng (ñoàng CB), 2002. Moät soá chuyeân ñeà PPDHLS, NXB ÑHQG Haø Noäi, tr.241. Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 7 thöïc söï khoa hoïc, coù heä thoáng, hieän ñaïi, cô baûn, phoå thoâng, giaùo duïc cho hoïc sinh tính töï giaùc, tích cöïc, chuû ñoäng öùng xöû trong moïi tình huoáng. Noùi ñeán vai troø cuûa tri thöùc lòch söû trong vieäc ñaøo taïo con ngöôøi, nhaø vaên daân chuû Nga theá kyû XIX, Tsecnösepki khaúng ñònh “coù theå khoâng bieát, khoâng caûm thaáy say meâ, hoïc taäp moân toaùn, tieáng Latinh, hoùa hoïc; coù theå khoâng bieát haøng nghìn moân khoa hoïc khaùc, nhöng duø sao ñaõ laø con ngöôøi coù giaùo duïc maø khoâng yeâu thích lòch söû thì chæ coù theå laø moät con ngöôøi phaùt trieån khoâng ñaày ñuû veà trí tueä”5. Beân caïnh ñoù, theo quan nieäm cuûa xaõ hoäi hieän nay laø moân Lòch söû khoâng coù baøi taäp, hoaëc coù chaêng cuõng chæ laø nhöõng baøi taäp thöïc haønh: veõ sô ñoà, laäp baûng bieåu, nhieàu giaùo vieân daïy Lòch söû cuõng coù nhöõng quan nieäm nhö theá. Ñieàu naøy xuaát phaùt töø nhöõng nguyeân nhaân chuû quan vaø khaùch quan, nhöng quan troïng nhaát laø do hoï chöa coù moät quan nieäm ñuùng ñaén veà baøi taäp lòch söû, veà yù nghóa cuûa vieäc söû duïng baøi taäp lòch söû trong daïy hoïc ôû tröôøng phoå thoâng, ñaëc bieät laø baøi taäp nhaän thöùc ñeå phaùt trieån tö duy cho hoïc sinh. Vôùi hy voïng seõ khaéc phuïc phaàn naøo nhöõng haïn cheá cuûa vieäc daïy hoïc Lòch söû, vaø goùp phaàn phaùt huy tính tích cöïc cuûa hoïc sinh trong hoïc taäp, töø ñoù goùp phaàn naâng cao chaát löôïng boä moân, neân toâi ñaõ choïn ñeà taøi “Xaây döïng vaø vaän duïng baøi taäp nhaän thöùc trong daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng phoå thoâng nhaèm goùp phaàn naâng cao chaát löôïng boä moân (Phaàn ba: Lòch söû theá giôùi caän ñaïi-Chöông I: Caùc cuoäc caùch maïng tö saûn, chöông trình Lòch söû lôùp 10, ban cô baûn) laøm ñeà taøi khoùa luaän cuûa mình. II. LÒCH SÖÛÛ NGHIEÂÂN CÖÙÙU VAÁÁN ÑEÀÀ Vieäc nghieân cöùu veà baøi taäp trong daïy hoïc lòch söû, trong ñoù coù baøi taäp nhaän thöùc lòch söû ñaõ ñöôïc noùi ñeán trong nhieàu taøi lieäu trong vaø ngoaøi nöôùc vaø ñaõ ñaït ñöôïc moät soá keát quaû nhaát ñònh. ÔÛ nöôùc ngoaøi, trong chuyeân khaûo “Baøi taäp nhaän thöùc lòch söû”, taùc giaû I.Ia.Lerner (Vaên Chu vaø Cao Luõy dòch) ñaõ ñi saâu trình baøy moät soá vaán ñeà quan troïng cuûa baøi taäp nhaän thöùc: - Baøi taäp nhaän thöùc laø gì?. - Söï phaân loaïi baøi taäp nhaän thöùc. - Toå chöùc hoïat ñoäng daïy hoïc Lòch söû vaø vieäc söû duïng baøi taäp nhaän thöùc nhö theá naøo cho coù hieäu quaû. 5 Trònh Ñình Tuøng, 2005. Heä thoáng caùc phöông phaùp daïy hoïc lòch söû ôû tröôøng THCS. NXBÑHSP, tr.202. Khoùa luaän toát nghieäp GVHD: Th.S Ñaøo Thò Moäng Ngoïc SVTH: Traàn Thò Thuøy Dung Trang 8 - Caùch ra baøi taäp vaø höôùng daãn hoïc sinh laøm baøi taäp. Ñaëc bieät