Ebook - Du lịch sinh thái

GS. TSKH. LÊ HUY BÁ DU LỊCH SINH THÁI NHÀ XUẤT BẢN KHOA HỌC VÀ KỸ THUẬT Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 1 GIỚI THIỆU ........................................................................................................ 16 NHẬP MÔN DU LỊCH SINH THÁI ..................................................................... 18 PHẦN 1:SINH THÁI MÔI TRƢỜNG HỌC CƠ BẢN ........................................... 21 CHƢƠNG 1 ......................................................................................................... 21 ĐẠI CƢƠNG VỀ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG HỌC ............................................ 21 1.1 ĐỊNH NGHĨA SINH THÁI MÔI TRƢỜNG .................................................... 21 1.2 LƢỢC SỬ VỀ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG .................................................... 21 1.2.1 Tiền đề của việc hình thành những phân môn của sinh thái môi trƣờng ...... 22 1.2.2 Các phân môn của sinh thái môi trƣờng ...................................................... 22 1.3 PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU MÔI TRƢỜNG SINH THÁI ....................... 23 1.3.1 Phƣơng pháp luận ....................................................................................... 23 1.3.2 Các phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................... 25 1.4. ẢNH HƢỞNG CỦA ĐIỀU KIỆN MÔI TRƢỜNG LÊN SINH VẬT VÀ CON NGƢỜI - SỰ TƢƠNG TÁC, TÍNH CHỊU ĐỰNG VÀ KHẢ NĂNG THÍCH NGHI 25 1.4.1. TÓM LƢỢC VỀ MỘT SỐ ĐỊNH LUẬT...................................................... 25 1.4.1.1. Định luật lƣợng tối thiểu ......................................................................... 25 1.4.1.2. Định luật về sự chống chịu (luật giới hạn sinh thái) ................................ 26 1.4.2. SỰ TƢƠNG TÁC GIỮA CÁC YẾU TỐ MÔI TRƢỜNG LÊN CÁC CÁ THỂ TRONG HỆ SINH THÁI ...................................................................................... 27 1.4.2.1. Ảnh hƣởng của nhiệt độ lên sự đa dạng về sinh vật trong sinh thái học ... 27 1.4.2.2 Ảnh hƣởng của nƣớc và độ ẩm ................................................................. 28 1.4.2.3 Ảnh hƣởng đồng thời của nhiệt độ và độ ẩm lên sinh vật.......................... 29 1.4.2.4 Ảnh hƣởng của ánh sáng lên sinh vật ....................................................... 29 1.4.2.5. Ảnh hƣởng của các thành phần vật lý trong môi trƣờng nƣớc lên sinh vật31 1.4.2.6. Ảnh hƣởng của yếu tố vô sinh trong môi trƣờng đất đến sinh vật ............ 33 1.4.2.7. Ảnh hƣởng của yếu tố địa lý môi trƣờng (Environmental geography) ..... 36 1.4.2.8. Ảnh hƣởng tổng hợp của các yếu tố vật lý lên môi trƣờng sinh thái ......... 36 1.4.2.9. Tính thích nghi của sinh vật với các điều kiện môi trƣờng ....................... 37 1.4.2.10. Ảnh hƣởng của điều kiện môi trƣờng vật lý lên con ngƣời ..................... 37 CHƢƠNG 2 ......................................................................................................... 41 SINH THÁI HỌC QUẦN THỂ - QUẦN XÃ – HỆ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG ..... 41 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 2 2.1 SINH THÁI MÔI TRƢỜNG HỌC QUẦN THỂ .............................................. 41 2.1.1 Quần thể ..................................................................................................... 41 2.1.2 Một số khái niệm khác ................................................................................ 41 2.1.3 Phân loại quần thể ...................................................................................... 42 2.1.4 Sự gia tăng và điều chỉnh cấu trúc, quy mô trong quần thể ......................... 43 2.2 SINH THÁI MÔI TRƢỜNG HỌC QUẦN XÃ ................................................. 44 2.2.1 Quần xã ...................................................................................................... 44 2.2.2 Đại quần xã sinh vật ................................................................................... 45 2.3 DIỄN THẾ SINH THÁI .................................................................................. 46 2.4 HỆ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG – NGUYÊN TẮC VÀ CÁC KHÁI NIỆM ....... 48 2.4.1 TỔ CHỨC - KẾT CẤU - HOẠT ĐỘNG CỦA HỆ SINH THÁI MÔI TRƢỜNG ................................................................ Error! Bookmark not defined. 2.4.2 PHÁT TRIỂN VÀ TIẾN HÓA CỦA HỆ MÔI TRƢỜNG.............................. 49 2. 4.3 NỘI CÂN BẰNG CỦA HỆ SINH THÁI MÔI TRƢỜNGError! Bookmark not defined. 2.4.3.1 Cân bằng sinh thái ................................................................................... 49 2.4.3.2. Cân bằng sinh thái động tự nhiên và cân bằng sinh thái động nhân tạo .. 50 2.4.3.3 Các yếu tố ảnh hƣởng đến cân bằng sinh thái .......................................... 51 2. 4.3.4 tác động của con ngƣời đến sự cân bằng của hệ sinh thái ........................ 53 2.4.3.5 Hệ sinh thái môi trƣờng tự nhiên – hệ sinh thái môi trƣờng nhân tạo ....... 54 CHƢƠNG 3 :....................................................................................................... 56 SINH THÁI RỪNG VÀ ĐA DẠNG SINH HỌC .................................................... 56 3.1 SINH THÁI RỪNG ......................................................................................... 56 3.1.1 Điều kiện hình thành và phát triển rừng ...................................................... 57 3.1.1.1 Yếu tố khí hậu .......................................................................................... 57 3.1.1.2 Địa hình ................................................................................................... 58 3.1.1.3 Đất đai, thổ nhƣỡng.................................................................................. 59 3.1.2 Sự phân bố của rừng ................................................................................... 60 3.1.2.1 Trên thế giới ............................................................................................ 60 3.1.2.2 Rừng Việt Nam ........................................................................................ 62 3.1.3 Quan hệ rừng - môi trƣờng ......................................................................... 68 3.1.3.1 Khái quát về rừng ..................................................................................... 68 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 3 3.1.3.2 Vai trò của rừng trong nền kinh tế quốc dân ............................................. 69 3.1.4 Những hiểm họa về môi trƣờng do nạn phá rừng ........................................ 74 3.1.4.1 Thoái hóa đất đai ...................................................................................... 74 3.1.4.2 Phá hủy thảm thực vật rừng ...................................................................... 75 3.1.4.3 Suy thoái tài nguyên rừng ........................................................................ 75 3.1.4.4 Gia tăng tác hại do hiệu ứng nhà kính (Green House Effects) ................... 76 3.1.4.5 Làm giảm độ ẩm đất và mạch nƣớc ngầm tụt sâu xuống .......................... 77 3.1.4.6 Gây ra nạn lũ quét .................................................................................... 77 3.1.4.7 Làm cho khí hậu bất thƣờng ..................................................................... 77 3.2 ĐA DẠNG SINH HỌC TRONG SINH THÁI HỌC ......................................... 78 3.2.1 Đa dạng sinh học ........................................................................................ 78 3.2.2 Vai trò của sinh vật đối với sự sống trên trái đất ......................................... 79 PHẦN 2 ............................................................................................................... 81 SINH THÁI MÔI TRƢỜNG HỌC PHỤC VỤ DU LỊCH SINH THÁI ................... 81 CHƢƠNG 4 ......................................................................................................... 81 ĐẠI CƢƠNG VỀ DU LỊCH SINH THÁI .............................................................. 81 4.1 DU LỊCH SINH THÁI .................................................................................... 81 4.2 KHÁI NIỆM VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG ................................... 83 4.2.1 Cơ sở của phát triển bền vững trong DLST ................................................. 84 4.2.2 DLST bền vững ........................................................................................... 84 4.3 CÁC NGUYÊN TẮC DLST BỀN VỮNG ......................................................... 87 4.3.1 Cơ sở của các nguyên tắc DLST .................................................................. 87 4.3.2 Nguyên tắc DLST bền vững ......................................................................... 88 4.4. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU VỀ DLST ........................................................... 88 4.4.1.Mục tiêu sinh thái – môi trƣờng .................................................................. 89 4.4.2 Mục tiêu tăng tính thẩm mỹ ......................................................................... 89 4.4.3 Mục tiêu kinh tế ......................................................................................... 89 4.4.4 Mục tiêu an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội ................................... 90 4.4.5 Mục tiêu văn hóa - xã hội ............................................................................ 90 4.4.6 Mục tiêu hỗ trợ phát triển ........................................................................... 90 4.5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU DU LỊCH SINH THÁI .............................. 90 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 4 4.5.1. Phƣơng pháp luận ...................................................................................... 90 4.5.2. Các phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể .......................................................... 94 CHƢƠNG 5 ......................................................................................................... 96 Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG VÀ Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG TRONG HOẠT ĐỘNG DU LỊCH ............................................................................................................. 96 5.1 ĐỊNH NGHĨA VỀ MÔI TRƢỜNG VÀ Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG .................. 96 5.1.1 Môi trƣờng .................................................................................................. 96 5.1.2 Phân loại môi trƣờng .................................................................................. 97 5.2 Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG............................................................................ 102 5.2.1 Định nghĩa về ô nhiễm môi trƣờng ............................................................ 102 5.2.2 Phân loại ô nhiễm ..................................................................................... 103 5.3 SUY THOÁI VA Ô NHIỄM MÔI TRƢỜNG DO HOẠT ĐỘNG DU LỊCH .... 104 5.3.1 Ô nhiễm và suy thoái môi trƣờng do hoạt động du lịch ............................. 104 5.3.2 Du lịch và vấn đề suy thoái, ô nhiễm môi trƣờng ...................................... 105 5.4. SỬ DỤNG HỢP LÝ VÀ BẢO VỆ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI ................................................................. 108 5.4.1. ĐỊNH NGHĨA VỀ TÀI NGUYÊN .............................................................. 108 5.4.1.1 Phân loại tài nguyên .............................................................................. 108 5.4.1.2 Đánh giá tài nguyên ............................................................................... 111 5.4.2 TÀI NGUYÊN DLST ................................................................................. 112 5.4.2.1 Các dạng tài nguyên DLST .................................................................... 112 5.4.2.2 Đặc điểm của tài nguyên DLST .............................................................. 113 5.4.2.3 Quan hệ giữa DLST và phát triển ........................................................... 115 CHƢƠNG 6 ....................................................................................................... 125 QUY HOẠCH VÀ THIẾT KẾ DU LỊCH SINH THÁI ......................................... 125 6.1 ĐỊNH NGHĨA QUY HOẠCH DU LỊCH SINH THÁI .................................... 126 6.2 CÁC YÊU CẦU CẦN THIẾT LỰA CHỌN MỘT KHU VỰC ĐỂ PHÁT TRIỂN DLST ................................................................................................................. 126 6.3 NHỮNG ĐẶC TRƢNG CƠ BẢN CỦA LÃNH THỔ DLST ........................... 127 6.4 CÁC BƢỚC CƠ BẢN CỦA QUY HOẠCH VÀ THIẾT KẾ DLST .................. 128 6.5 CÁC NGUYÊN TẮC CỦA QUY HOẠCH VÀ THIẾT KẾ DLST.................... 133 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 5 6.6 QUY HOẠCH VÀ XÂY DỰNG KHU DU LỊCH SINH THÁI CẦN GIỜ NHẰM ĐÁP ỨNG SỰ PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI BỀN VỮNG ..................... 137 6.6.1. Bố trí cơ cấu đất đai: ................................................................................ 137 6.6.2. Quy hoạch các phân khu chức năng ......................................................... 137 6.6.3. Khu bảo tồn tài nguyên động thực vật ...................................................... 138 6.6.4. Khu công viên và di tích lịch sử ............................................................... 139 6.6.5 Khu thực nghiệm và nghiên cứu khoa học:............................................... 142 6.6.6 Khu hành chính và công viên sinh thái nhân văn ACTMANG: ................. 143 CHƢƠNG 7 ....................................................................................................... 145 HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH THÁI VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ......... 145 7.1 NHỮNG TÁC ĐỘNG LÊN MÔI TRƢỜNG CỦA HOẠT ĐỘNG DU LỊCH SINH THÁI ........................................................................................................ 145 7.1.1 Tác động đến tài nguyên thiên nhiên: ........................................................ 145 7.1.2 Tác động đến tài nguyên sinh vật và môi trƣờng ở các khu DLST ............. 146 7.1.3 Tác động đến các mặt của đời sống xã hội ................................................ 147 7.2 SỰ CỐ VÀ HIỂM HỌA DU LỊCH SINH THÁI............................................ 148 7.3. ĐÁNH GIÁ TÁC ĐỘNG MÔI TRƢỜNG MỘT KHU HAY MỘT TOUR DU LỊCH SINH THÁI .............................................................................................. 150 7.3.1 ĐỊNH NGHĨA ........................................................................................... 150 7.3.2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐTM DLST ................................................................. 150 7.3.3. LỢI ÍCH CỦA ĐTM DLST ....................................................................... 151 7.3.4 CÁC BƢỚC TIẾN HÀNH ĐTM DLST ..................................................... 151 7.3.5 NHỮNG NGUYÊN TẮC CHÍNH TRONG ĐTM DLST ............................. 154 7.3.6. NHỮNG ĐIỂM CẦN CHO ĐTM DLST THÀNH CÔNG .......................... 154 CHƢƠNG 8 ....................................................................................................... 156 ÁP DỤNG HỆ QUẢN TRỊ MÔI TRƢỜNG ISO 14001, EMSs TRONG QUẢN LÝ DU LỊCH SINH THÁI ........................................................................................ 156 8.1. GIỚI THIỆU HỆ QUẢN TRỊ MÔI TRƢỜNG ISO 14001, LCA. ÁP DỤNG CHO DLST ........................................................................................................ 157 8.2 ÍCH LỢI CỦA BỘ TIÊU CHUẨN ISO 14000............................................. 158 8.2.1 Sự ra đời của SEGE (Strategic Action Group on the Environment) .......... 158 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 6 8.2.2 Thành phần và cấu trúc TC 207 ............................................................... 159 8.2.3 Tại sao chứng nhận hệ thống quản lý ISO 14000, LCA? ........................... 161 8.3 QUÁ TRÌNH ÁP DỤNG VÀ XIN CHỨNG NHẬN ....................................... 161 8.3.1 Sơ đồ các bƣớc thực hiện .......................................................................... 162 8.3.2 Tiếp xúc và lên kế hoạch cùng nhà tƣ vấn ................................................ 163 8.3.3 Ap dụng Hệ Thống QLMT theo TC ISO 14001 cho Đơn vị DLST .............. 163 8.4. ỨNG DỤNG QUẢN LÝ MÔI TRƢỜNG TRONG KHÁCH SẠN CỦA HỆ THỐNG DLST ................................................................................................... 151 8.4.1 Lập kế hoạch dự án EMS .......................................................................... 153 8.4.2. Tác động đến môi trƣờng của những hoạt động và dịch vụ ...................... 153 8.5. SỬ DỤNG TÀI NGUYÊN NHÂN LỰC TRONG MÔI TRƢỜNG DU LỊCH . 156 8.6. TRUYỀN THÔNG VÀ PHÂN PHỐI TRONG QUẢN LÝ MÔI TRƢỜNG DLST. ................................................................................................................ 157 8.7. KIỂM TRA HOẠT ĐỘNG ........................................................................... 159 8.8. ÁP DỤNG LCA VÀO DLST ........................................................................ 160 8.8.1 Định nghĩa ................................................................................................ 160 8.8.2 Các nội dung LCA áp dụng cho DLST ...................................................... 160 8.8.3. Lợi ích của LCA ...................................................................................... 161 8.9. VAI TRÕ, NHIỆM VỤ HƢỚNG DẪN VIÊN DU LỊCH SINH THÁI ............ 162 8.9.1 Yêu cầu chính của một Hƣớng dẫn viên DLST ......................................... 162 8.9.2 Một số nhiệm vụ chính HDV DLST ........................................................... 162 8.9.3 Nội dung gợi ý của một bản thuyết minh HD DLST ................................... 163 CHƢƠNG 9 ....................................................................................................... 165 DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM .................................................................. 165 9.1 CÁC LOẠI HÌNH DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM .............................. 165 9.1.1. Du lịch dã ngoại, tham quan, giải trí, nghỉ ngơi, tĩnh dƣỡng .................... 165 9.1.2 Du lịch tìm hiểu, nghiên cứu theo chuyên đề sinh thái, lịch sử, khảo cổ, văn hóa .................................................................................................................... 165 9.1.3 Du lịch hội nghị, hội thảo.......................................................................... 166 9.1.4 Du lịch về thăm chiến trƣờng xƣa ............................................................. 166 9.1.5 DLST rạn San hô ...................................................................................... 166 Du lịch Sinh thái GS TSKH Lê Huy Bá (Chủ biên) 7 9.2 SƠ LƢỢC VỀ MỘT SỐ ĐIỂM DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM............ 168 9.2.1 Vƣờn quốc gia ........................................................................................... 168 Error! Not a valid heading level in TOC entry on page 168 9.2.2 Các khu BTTN, di sản văn hóa, lịch sữ...................................................... 169 9.2.3 Các vƣờn chim, các khu vui chơi do con ngƣời tạo nên để tham quan du lịch170 9.3 TÌNH HÌNH PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM ................. 171 9.3.1 Những năm trƣớc đây ............................................................................... 171 9.3.2 Tình trạng hiện nay ................................................................................... 171 9.4 ĐỊNH HƢỚNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM ........... 172 9.5 MỘT SỐ GIẢI PHÁP CƠ BẢN CHO VIỆC PHÁT TRIỂN DU LỊCH SINH THÁI Ở VIỆT NAM............................................................................................ 174 9.5.1 Giải pháp về cơ chế chính sách .......................................