Giáo án thực hành hóa phân tích

GIÁO ÁN THỰC HÀNH HÓA PHÂN TÍCHMỤC LỤC NỘI QUY PHÒNG THÍ NGHIỆM HÓA PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH H/s chỉ làm thí nghiệm sau khi đã chuẩn bị bài, nắm được mục tiêu và cách tiến hành các thí nghiệm. 2- Mỗi h/s có một chỗ làm việc riêng trong phòng thí nghiệm suốt các bài thực hành của môn học. H/s chỉ làm việc trong khu vực quy định cho mình, tránh đi lại lộn xộn. 3- Chỉ được mang vào phòng thí nghiệm tài liệu và dụng cụ học tập. Các tư trang khác để ở chỗ quy định ngoài phòng. 4- Chỉ sử dụng bộ hóa chất, dụng cụ đã được giáo viên hướng dẫn. Bộ dụng cụ, hóa chất dùng chung cho cả tổ không được mang về chỗ của cá nhân. 5- H/s phải tự mình làm lấy thí nghiệm. Trong suốt quá trình làm phải theo dõi, quan sát hiện tượng và ghi lấy các dữ kiện thực nghiệm vào vở. 6- Làm xong thực tập, mỗi h/s phải sắp xếp lại dụng cụ, hóa chất, rửa sạch ống nghiệm, dụng cụ, làm vệ sinh bàn thí nghiệm. Mỗi tổ cử trực nhật làm sạch phòng thí nghiệm. 7-Sau mỗi bài thực hành, h/s phải làm báo cáo kết quả cho giáo viên hướng dẫn. Báo cáo thí nghiệm phải mô tả đầy đủ các thao tác tiến hành thí nghiệm, giải thích các hiện tượng xảy ra, viết và cân bằng đầy đủ các phương trình phản ứng xảy ra trong quá trình làm thí nghiệm. 8- Kết quả hoàn thành môn thực hành được đánh giá theo quy chế chung. QUY TẮC AN TOÀN PHÒNG THÍ NGHIỆM 1- Các phản ứng có chất độc bay hơi phải làm trong tủ hốt hoặc ngoài trời. 2- Các chất dễ cháy nổ phải đặt xa ngọn lửa. 3- Khi đun nóng các dung dịch phải nghiêng ống nghiệm và hướng miệng ống nghiệm về phía không có người. 4- Không cúi mặt vào các dung dịch đang sôi hoặc các chất đang nóng chảy để tránh hóa chất bắn nổ vào mắt. Đối với các chất dễ nổ, dễ bắn tách, muốn quan sát phải đeo kính bảo hiểm. 5- Khi pha loãng acid sulfuric đặc phải rót từ từ acid vào nước mà không làm ngược lại; không được cầm trên tay dd đang pha vì có tỏa nhiệt mạnh. Không được tự động di chuyển các bình lớn chứa acid và pha loãng acid từ bình lớn. 6- Nếu làm rơi vãi thủy ngân thì phải hót lại bằng máy hút bụi hoặc pipet có quả bóp cao su, đồng thời rắc vào chỗ thủy ngân rơi một ít lưu huỳnh bột hoặc tưới vào dd FeCl3 20% và báo cáo cho cán bộ hướng dẫn biết để xử lý. 7- Muốn thử mùi các chất không được ngửi trực tiếp mà phải dùng tay vẩy hơi chất đó đến mũi từng lượng nhỏ. 8- Sau khi làm việc với các chất độc như Hg, As, các muối cyanid…và các dd kim loại quý, cần phải thu vào bình chứa nhất định. 9- Khi có hỏa hoạn: - Nếu đám cháy nhỏ thì dùng bao tải ướt để dập tắt. - Nếu có đám cháy lớn và lan rộng thì báo cứu hỏa (ĐT : 114); dùng cát và bình cứu hỏa sinh CO2 để làm tắt hoặc hạn chế đám cháy. Trong khi đó phải cách li ngay các chất dễ cháy và dễ nổ (như ether, các loại cồn, các bình acid đặc…). 10- Nếu bị acid đặc hoặc kiềm đặc rơi trên da phải rửa ngay bằng vòi nước chảy vài phút. Sau đó báo ngay cho cán bộ quản lý xử lý vết bỏng, chống nhiễm khuẩn. Nếu acid đặc, kiềm đặc bắn vào mắt cũng phải rửa ngay bằng nước nhiều lần và báo cho đi cấp cứu tại bệnh viện ( ĐT: 115). 11- Nếu bị bỏng do các vật nóng với vết bỏng không lớn thì cũng để dưới vòi nước lạnh 5 – 10 phút, sau đó thấm khô và bôi các thuốc mỡ dược dụng, dầu cá… 12- Nếu vết thương có chảy máu thì đầu tiên phải sát khuẩn bằng cồn iod, cồn 70 o - 90 o, dd KMnO4 5%, sau đó cầm máu bằng dd FeCl3 5% và bông gạc, băng dính y tế. 13- Nếu cảm thấy khó thở do trong phòng thí nghiệm có nhiều hơi độc thì phải nhanh chóng thoát ra ngoài hành lang. VÀI QUY ĐỊNH VỀ SỬ DỤNG HÓA CHẤT Trước khi sử dụng các hóa chất đều phải đọc kỹ nhãn. Hóa chất được phân ra nhiều loại có độ tinh khiết khác nhau : - Loại tinh khiết. - Loại tinh khiết phân tích. - Loại tinh khiết hóa học. Dựa vào yêu cầu về độ chính xác của từng thí nghiệm mà lựa chọn hóa chất thích hợp vì hóa chất càng tinh khiết thì giá thành càng cao. Nếu do yêu cầu chính xác của thí nghiệm thì lấy lượng hóa chất đúng hướng dẫn của bài. 3- Nếu thí nghiệm chỉ yêu cầu về mặt định tính thì chỉ lấy lượng hóa chất tối thiểu đủ quan sát được phản ứng (chất rắn chỉ lấy đủ một lớp mỏng dưới đáy ống nghiệm; chất lỏng không lấy quá 1/5 thể tích ống nghiệm). 4- Khi xúc, đong hóa chất phải dùng các dụng cụ chuyên dụng như thìa thủy tinh, thìa sứ, thìa nhựa, inox, không được dùng tay để bốc. Thìa xúc hóa chất này không được dùng để xúc hóa chất khác. Nếu thiếu phải dùng chung thìa, trước khi lấy sang hóa chất khác phải rửa sạch thìa. 5- Chỉ sử dụng các lọ hóa chất có nhãn ghi rõ ràng và có nút, nắp đậy kín. Khi lấy hóa chất, nếu cần để nút lên bàn thì phải để ngửa, tránh để phần có dính hóa chất tiếp xúc với mặt bàn thí nghiệm. Sau khi lấy xong hóa chất phải đậy ngay nút , nắp đúng cho lọ hóa chất ấy. 6- Khi rót các chất lỏng phải quay nhãn vào trong lòng bàn tay để hóa chất không dây ra nhãn. Nếu rót thừa thì không đổ trở lại lọ mà tập trung vào cốc đang đựng hóa chất bẩn. 7- Tuyệt đối không dùng pipet đê hút bằng mồm các dung dịch kiềm đặc, acid đặc, các chất độc dễ bay hơi, thủy ngân, các dung dịch đang đun nóng, chất đang nóng chảy ở nhiệt độ cao, các hỗn hợp rửa. DỤNG CỤ VÀ KỸ THUẬT THỰC NGHIỆM CƠ BẢN TRONG HÓA PHÂN TÍCH ĐỊNH TÍNH I/ Mục tiêu. - Nói được tên, công dụng và sử dụng được một số dụng cụ thông thường trong phòng thí nghiệm hóa học. - Mô tả và thực hiện được các kỹ thuật đã giới thiệu trong thực hành hóa phân tích định tính. II/ Giới thiệu dụng cụ thông thường bằng sứ, thủy tinh và một số máy thông dụng. 1 – Các dụng cụ thường dùng để lấy một lượng chất lỏng. 2 – Những dụng cụ thường để tiến hành các phản ứng: Ống nghiệm thường, ống nghiệm có chia vạch,Giá ống nghiệm, cốc có mỏ, kính cân,các loại bình cầu đáy tròn, bình cầu đáy bằng, bình nón dùng để đựng dung dịch…. 3 – Dụng cụ để lọc rửa, các loại dụng cụ để đun nóng, các loại đồng hồ đo….. - Các loại phễu lọc, giấy lọc, phễu thủy tinh ở tư thế lọc, … - Đèn cồn, đèn ga, bếp điện, nồi đun cách thủy… - Bình hút ẩm - Các loại kính bảo hiểm, kính lup, kính hiển vi…. - Đồng hồ đo pH, đồng hồ đo màu, cân phân tích điện tử, máy lọc chân không, máy li tâm, máy điều nhiệt…. - Các loại tủ hốt… III – Một số kỹ thuật cơ bản thực hành hóa phân tích định tính : 1 – Rửa dụng cụ : Khi tiến hành thí nghiệm, dụng cụ thí nghiệm phải hoàn toàn sạch. Để kiểm tra xem dụng cụ đã sạch hay chưa, ta có thể tráng bằng một ít nước cất.Nếu trên thành ống thủy tinh chỉ để lại một lớp nước mỏng và đều thì coi như dụng cụ đã sạch. Nếu nước dính trên thành dụng cụ thành từng giọt thì dụng cụ chưa sạch cần rửa lại. Có nhiều phương pháp rửa dụng cụ : Rửa bằng phương pháp cơ học và rửa bằng phương pháp hóa học. Thông thường rửa bằng phương pháp dùng chổi lông cọ sát vào thành dụng cụ đã ngâm nước hoặc dung môi thích hợp, sau đó tráng rửa nhiều lần. Đối với các dụng cụ thủy tinh chỉ nên xoay chổi lông nhẹ nhàng vào thành dụng cụ, không được chọc mạnh sẽ làm vỡ hoặc thủng đáy dụng cụ. Đối với các dụng cụ không rửa sạch được bằng chổi lông và nước thì phải dùng các dung dịch rửa có tác dụng với chất bẩn. Việc chọn dung dịch rửa phải dựa vào các đặc điểm sau : Bản chất dụng cụ cần rửa (là thủy tinh, gỗ , sắt, nhựa…) Dụng cụ bị bẩn bởi chất gì, tính chất của nó như thế nào (có thể tan trong dung môi gì, có tính acid hay base, tính oxy hóa hay tính khử…) Với các chất bẩn là muối vô cơ hoặc hữu cơ dễ tan trong nước thì có thể rửa bằng nước xà phòng. Với các chất bẩn là dầu mỡ, nhựa hoặc các chất hữu cơ không tan trong nước thì có thể dùng một số dung môi hữu cơ như rượu, benzen, ether… Trong trường hợp chất bẩn bám chắc vào thành dụng cụ thì có thể bỏ vào bình một ít giấy lọc vụn, cho dung dịch rửa vào và lắc mạnh. Giấy vụn sẽ kéo theo các chất bẩn đi mà không làm xước thành dụng cụ thủy tinh. Ngoài ra còn có thể dùng cácdung dịch rửacó tính oxy hoá khử như : - Hỗn hợp rửa KMnO4 5% : rửa sơ bộ dụng cụ bằng nước, sau đó ngâm dụng cụ vào dung dịch KMnO4 5% đã acid hoá bởi H2SO4 v à đun nóng nhẹ. Röa s¹ch c¸c vÕt mµu n©u ®á (sp ph©n huû cña KMnO4 vµ chÊt bÈn) b»ng dung dÞch acid nhÑ.... Tr¸ng l¹i dông cô b»ng n­íc cÊt råi sÊy kh«. - Hçn hîp röa sulfocromic (gåm 20 – 30g K2Cr2O7 hoÆc Na2Cr2O7 trong 1 lÝt acid H2SO4 ®Æc) cã mµu n©u ®á : dïng ®Ó röa c¸c dông cô b»ng thuû tinh, gèm sø. Sau khi röa b»ng dung dÞch nµy, tr¸ng l¹i dông cô b»ng n­íc cÊt råi sÊy kh«.Hçn hîp röa sulfocromic cã thÓ t¸i sö dông nhiÒu lÇn cho ®Õn khi mµu n©u ®á chuyÓn thµnh mµu xanh thÉm míi hÕt t¸c dông röa. - Chó ý : Kh«ng ®Ó hçn hîp r¬i trªn da hoÆc quÇn ¸o. Khi cÇn röa c¸c lo¹i èng nhá, kh«ng ®­îc dïng miÖng hót mµ ph¶i dïng qu¶ bãp cao su ®Ó hót dung dÞch röa hoÆc cã thÓ ng©m c¶ dông cô vµo dung dÞch röa. Bµi 1 Mét sè dông cô vµ thao t¸c thùc nghiÖm c¬ b¶n trong hãa ph©n tÝch ®Þnh tÝnh I.Môc tiªu bµi häc - Nªu ®­îc tªn, c«ng dông vµ sö dông ®­îc mét sè dông cô th«ng th­êng - TËp luyÖn kÜ n¨ng sö dông ho¸ chÊt, dông cô thÝ nghiÖm th«ng th­êng vµ tiÕn hµnh mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n. II.ChuÈn bÞ Dông cô thÝ nghiÖm: - èng nghiÖm - èng hót nhá giät - kÑp ®èt ho¸ chÊt - phÔu thuû tinh - th×a xóc ho¸ chÊt - kÑp èng nghiÖm - gi¸ èng nghiÖm - ®Ìn cån - Cèc thuû tinh 100 ml Ho¸ chÊt: - Muèi ¨n - Dung dÞch phenolphtalein III. Néi dung thùc hµnh Chia HS trong tæ ra thµnh tõng 4 nhãm nhá ®Ó tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. GV h­íng dÉn, nªu c¸c chó ý khi thùc hµnh HS Ho¹t ®éng 1 Gv giíi thiÖu mét sè dông cô th«ng th­êng : – C¸c dông cô th­êng dïng ®Ó lÊy mét l­îng chÊt láng: Pipet, èng hót nhá giät,c¸c lo¹i èng ®ong, cèc ch©n… - Nh÷ng dông cô th­êng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ph¶n øng: èng nghiÖm th­êng, èng nghiÖm cã chia v¹ch,Gi¸ èng nghiÖm, cèc cã má, kÝnh c©n,c¸c lo¹i b×nh cÇu ®¸y trßn, b×nh cÇu ®¸y b»ng, b×nh nãn dïng ®Ó ®ùng dung dÞch…. – Dông cô ®Ó läc röa, c¸c lo¹i dông cô ®Ó ®un nãng, c¸c lo¹i ®ång hå ®o….. C¸c lo¹i phÔu läc, giÊy läc, phÔu thñy tinh ë t­ thÕ läc, … §Ìn cån, ®Ìn ga, bÕp ®iÖn, nåi ®un c¸ch thñy… B×nh hót Èm C¸c lo¹i kÝnh b¶o hiÓm, kÝnh lóp, kÝnh hiÓn vi…. §ång hå ®o pH, ®ång hå ®o mµu, c©n ph©n tÝch ®iÖn tö, m¸y läc ch©n kh«ng, m¸y li t©m, m¸y ®iÒu nhiÖt…. C¸c lo¹i tñ hèt… Ho¹t ®éng 2 1. KÜ n¨ng sö dông mét sè hãa chÊt vµ dông cô thÝ nghiÖm: Khi më nót lä lÊy hãa chÊt ph¶i ®Æt ngöa nót trªn mÆt bµn ®Ó ®¶m b¶o ®é tinh khiÕt cña hãa chÊt vµ tr¸nh hãa chÊt d©y ra bµn. a. LÊy hãa chÊt láng: - Rãt hãa chÊt ph¶i dïng phÔu. - LÊy hãa chÊt ph¶i dïng èng hót nhá giät, ph¶i dïng kÑp gç ®Ó kÑp èng nghiÖm tr¸nh hãa chÊt d©y ra tay. b. Hßa tan hãa chÊt trong èng nghiÖm: - LÊy hãa chÊt r»n ph¶i dïng th×a xóc hoÆc kÑp kh«ng dïng tay. - Trén hoÆc hßa tan hãa chÊt trong cèc ph¶i dïng ®òa thñy tinh. - Trén hoÆc hßa tan hãa chÊt trong èng nghiÖm ph¶i cÇm miÖng èng b»ng c¸c ngãn tay trá, c¸i vµ gi÷a cña bµn tay. §Ó èng h¬i nghiªng vµ l¾c b»ng c¸ch ®Ëp phÇn d­íi cña èng nghiÖm vµo ngãn tay trá hoÆc lßng bµn tay bªn kia cho ®Õn khi hãa chÊt ®­îc trén ®Òu. Kh«ng dïng ngãn tay bÞt miÖng èng nghiÖm vµ l¾c v× nh­ vËy sÏ lµm hãa chÊt d©y ra tay. NÕu l­îng hãa chÊt chøa qu¸ 1/2 èng nghÖm th× ph¶i dïng ®òa thuû tinh. c. §un chÊt láng trong èng nghiÖm: L­u ý HS: §Ó èng nghiÖm ë t­ thÕ h¬i nghiªng, h­íng miÖng èng vÒ chç kh«ng cã ng­êi. §¸y èng nghiÖm ®Æt ë chç nãng nhÊt cña ngän löa ®Ìn cån (vÞ trÝ 1/3 chiÒu cao ngän löa tÝnh tõ trªn xuèng) Sau khi n­íc s«i, t¾t ngän löa ®Ìn cån b»ng c¸ch ®Ëy n¾p ®Ìn cån. NÕu : §un hãa chÊt láng trong cèc thñy tinh ph¶i dïng l­íi thÐp, kh«ng cói mÆt gÇn miÖng cèc ®ang ®un nãng. §un hãa chÊt r¾n trong èng nghiÖm th× cÆp èng nghiªm ë t­ thÕ n»m ngang, miÖng èng h¬i chóc xuèng ®Ó phßng h¬i n­íc tõ hãa chÊt tho¸t ra ®äng l¹i vµ ch¶y ng­îc xuèng ®¸y èng nghiÖm ®ang nãng lµm vì èng Ho¹t ®éng 3 Lý thuyÕt c¬ b¶n HPT§T: C¸c ph­¬ng ph¸p cña HPT§T: gåm hai ph­¬ng ph¸p 1 – PP kh« : TiÕn hµnh PT§T chÊt cÇn x¸c ®Þnh vµ TT ®Òu ë thÓ r¾n. 2- PP dung dÞch : TiÕn hµnh PT§T chÊt cÇn x¸c ®Þnh vµ TT ®Òu ë d¹ng DD. Ph¶n øng hãa häc gi÷a c¸c chÊt thùc chÊt lµ ph¶n øng gi÷a c¸c ion. PP nµy hay dïng v× tiÕn hµnh thuËn lîi, nhanh vµ cho kÕt qu¶ chÝnh x¸c. §iÒu kiÖn cña ph¶n øng hãa häc dïng trong HPT§T : 1: Ph¶i ®Æc s¾c 2: Ph¶i nh¹y 3: Ph¶i riªng biÖt GV : hái : thÕ nµo lµ ph¶n øng ®Æc s¾c, ph¶n øng nh¹y, ph¶n øng riªng biÖt ? Trong thùc tÕ ®a sè c¸c p­ tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn ®Çu nh­ng khã tho¶ m·n ®k thø 3. - NhËn biÕt c¸c dông cô th«ng th­êng, nªu tªn vµ c«ng dông, c¸ch sö dông cña chóng. 1. KÜ n¨ng sö dông mét sè hãa chÊt vµ dông cô thÝ nghiÖm: a. LÊy hãa chÊt láng: - Dïng phÔu thñy tinh, rãt vµo lä thñy tinh 100 ml kho¶ng 30 ml n­íc. Dïng èng hót nhá giät lÊy n­íc tõ lä cho vµo èng nghiÖm ®Æt èng nghiÖm trªn gi¸. b. Hßa tan hãa chÊt trong èng nghiÖm: - Dïng th×a xóc vµi h¹t muèi ¨n råi cho vµo mét èng nghiÖm ®Æt trªn gi¸. - Sau ®ã rãt tiÕp vµo èng nghiÖm mét l­îng n­íc ®Ó ®­îc 1/4 chiÒu cao èng nghiÖm. Råi hßa tan muèi ¨n nh­ h­íng dÉn. c. §un chÊt láng trong èng nghiÖm: - Dïng kÑp ®Ó kÑp èng nghiÒm vµ rãt vµo ®ã mét l­îng n­íc ®Ó ®¹t 1/4 chiÒu cao cña èng. - Më n¾p ®Ëy ®Ìn cån, ch©m löa ®un. HS : tr¶ lêi : + P­ ®Æc s¾c lµ p­ t¹o ra chÊt kÕt tña hoÆc mµu s¾c thay ®æi râ rÖt hay khÝ bay ra quan s¸t ®­îc. + P­ nh¹y lµ p­ x¶y ra ®­îc víi mét l­îng nhá chÊt cÇn x¸c ®Þnh víi thuèc thö mµ vÉn cã kÕt qu¶ râ rµng. + P­ riªng biÖt lµ p­ chØ x¶y ra víi ion nµy mµ kh«ng x¶y ra víi ion kh¸c (cïng mét thuèc thö) hoÆc cho kÕt tña cã mµu s¾c, tÝnh tan kh¸c nhau. Ho¹t ®éng 4 Néi dung t­êng tr×nh 1. Tªn bµi thùc hµnh. 2. M« t¶, nhËn biÕt c¸c dông cô th«ng th­êng hay dïng trong Hãa PT§T. 3. Nªu ®iÒu kiÖn cña ph¶n øng hãa häc dïng trong HPT§T. Bµi 2 X¸c ®Þnh cation nhãm I : Ag+, Pb2+, Hg22+ I – Môc tiªu bµi häc : 1. Kiến thức : T×m ®­îc tõng cation nhãm I dùa vµo c¸c ph¶n øng ®Æc tr­ng cóa chóng. Gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng x¸y ra vµ viÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c thùc nghiÖm. 2. KÜ n¨ng : - RÌn luyÖn kÜ n¨ng viÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc d¹ng ion rót gän. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, nhËn xÐt c¸c hiÖn t­îng ho¸ häc. - Sö dông c¸c dông cô vµ thao t¸c thÝ nghiÖm. II - Ph­¬ng ph¸p : §µm tho¹i, nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, trùc quan. III – ChuÈn bÞ dông cô – hãa chÊt – thuèc thö : Dông cô : §Ìn cån KÑp gç èng nghiÖm c¸c lo¹i Hãa chÊt, thuèc thö : Dung dÞch ph©n tÝch chøa c¸c cation nhãm I : Ag +, Pb2+, Hg22+. Dd HCl 2N, NH4OH ®Æc, KI 5%, K2CrO4 5%, NaOH 2N, CH3COOH lo·ng, H2SO4 2N, Na2CO3 5% IV – Néi dung thùc hµnh : Chia h/s trong tæ ra lµm 4 nhãm nhá ®Ó lµm thùc hµnh. GV h­íng dÉn, nªu c¸c chó ý khi thùc hµnh HS Ho¹t ®éng 1 1- Gv giíi thiÖu thuèc thö nhãm cña c¸c cation nhãm I : HCl Hái : H·y nªu kh¸i niÖm thuèc thö nhãm ? VD : HCl t¸c dông vãi c¸c cation nhãm I ®Òu cho tña mµu tr¾ng. 2- Gv h­íng dÉn trùc tiÕp lµm c¸c ph¶n øng cña cation nhãm I víi thuèc thö nhãm : */ Nhá 5 giät dd Ag+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät dd HCl 2N, råi nhá tõ tõ tõng giät dd NH4OH ®Æc . Hái : H·y viÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm. ? */ Nhá 5 giät dd Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät dd HCl 2N, råi nhá tõ tõ tõng giät dd NH4OH ®Æc . Hái : H·y viÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm. ? */ Nhá 5 giät dd Hg22+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät dd HCl 2N, råi nhá tõ tõ tõng giät dd NH4OH ®Æc . Hái : H·y viÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra trong qu¸ tr×nh thùc nghiÖm. ? Ho¹t ®éng 2 1- Gv giíi thiÖu thuèc thö riªng, vµ h­íng dÉn lµm c¸c p­ riªng nhËn biÕt tõng cation trong nhãm I : Hái : H·y nªu kh¸i niÖm thuèc thö riªng hay cßn gäi thuèc thö ®Æc hiÖu ? VD: Hå tinh bét cho mµu xanh chØ víi iod. Ngoµi ra, cßn cã Thuèc thö chän läc : lµ TT cã t¸c dông gièng nhau trªn mét sè ion mµ c¸c ion nµy cã thÓ thuéc c¸c nhãm ph©n tÝch kh¸c nhau. VD: Na2CO3 t¹o tña tr¾ng víi Ag+,Pb2+ (cation nhãm I),Ca2+(cation nhãm II), Bi 3+ (cation nhãm IV) 1.1. Cation Ag+ : */ Kalicromat (K2CrO4) : Nhá 5 giät Ag+ vµo èng nghiÖm, thªm 2 giät K2CrO4 5%. */ Kali iodid (KI) : Nhá 5 giät Ag+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät KI 5%. */ Natricarbornat (Na2CO3) : Nhá 5 giät Ag+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät Na2CO3 1.2. Cation Pb2+ : */ Amoni sulfua [(NH4)2S] hay hydrosulfua (H2S) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät [(NH4)2S] */ Kalicromat (K2CrO4) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät K2CrO4. Nhá tõ tõ tõng giät CH3COOH. Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät K2CrO4. Thªm NaOH 2N d­. */ Kali iodid (KI) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät KI. §un nãng trªn ngän löa ®Ìn cån, ®Ó nguéi. */ Acid sulfuric lo·ng (H2SO4 2N) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät H2SO4 2N. */ Natricarbornat (Na2CO3) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät Na2CO3. (Do dÔ t¹o thµnh Plumbit PbO22- nªn c¸c muèi PbSO4, PbCrO4… ®Òu dÔ tan trong kiÒm d­) Pb2+ + 2 OH¯ ® Pb(OH)2¯tr¾ng Pb(OH)2 + 2 OH¯ ® PbO22- + H2O 1.3. Cation Hg22+ : */Amoni hydroxyd NH4OH : Nhá 5 giät Hg22+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät NH4OH */ Kalicromat (K2CrO4) : Nhá 5 giät Hg22+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät K2CrO4 */ Kali iodid (KI) : Nhá 5 giät Hg22+ vµo èng nghiÖm, thªm 2 giät KI 5% (cho d­ KI ? ) */ Natricarbornat (Na2CO3) : Nhá 5 giät Pb2+ vµo èng nghiÖm, thªm 5 giät Na2CO3. 1. - Tr¶ lêi : Thuèc thö nhãm lµ thuèc thö cã t¸c dông gièng nhau lªn mét nhãm c¸c ion. 2. H/s lµm thùc nghiÖm vµ quan s¸t, nhËn xÐt, gi¶i thÝch hiÖn t­îng thùc nghiÖm. -ViÕt c¸c ptp­: Ag+ + HCl ®AgCl¯tr¾ng,v« ®Þnh h×nh + H+ AgCl¯tr¾ng + NH4OH® [Ag(NH3)2 ]Cl + H2O Pb2+ + HCl ® PbCl2¯tr¾ng,tinh thÓ + H+ PbCl2¯tr¾ng + NH4OH ® ¯ kh«ng tan Hg22+ + HCl ® Hg2Cl2¯ tr¾ng,v« ®Þnh h×nh + H+ Hg2Cl2¯tr¾ng + NH4OH ®2[NH2Hg]Cl + NH4+ + Hg0¯ x¸m ®en + 2H2O 1. Hs nghe vµ ghi bµi ®Çy ®ñ - Tr¶ lêi : lµ thuèc thö chØ cho p­ ®Æc hiÖu víi mét ion hoÆc víi mét chÊt. + H/s lµm thùc nghiÖm, quan s¸t, nhËn xÐt, gi¶i thÝch hiÖn t­îng x¶y ra. + ViÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng : 1.1. Cation Ag+ : 2Ag+ + K2CrO4 ® Ag2CrO4¯®á thÉm + 2K+ Ag+ + KI ® AgI¯vµng nh¹t + K+ 2 Ag+ + Na2CO3 ® Ag2CO3 ¯tr¾ng + 2Na+ §Ó l©u : Ag2CO3 ® Ag2O¯x¸m + CO2­ 1.2. Cation Pb2+ : Pb2+ + (NH4)2S ® PbS ¯®en + 2NH4+ PbCrO4+ CH3COOH ® ¯ kh«ng tan PbCrO4+ 2NaOH®Na2PbO2+Na2CrO4+ H2O Pb2++ K2CrO4 ® PbCrO4¯vµng t­¬i + 2K+ Pb2+ + 2KI ® PbI2¯vµng + 2K+ §un nãng ¯ tan ([PbI4]2-) kh«ng mµu, ®Ó nguéi l¹i kÕt tña tinh thÓ mµu vµng ãng ¸nh. Pb2+ + H2SO4 ® PbSO4¯tr¾ng,tinh thÓ + H2O PbSO4+ CH3COOH ® ¯ kh«ng tan PbSO4+ 2NaOH® Na2PbO2+Na2SO4+ H2O Pb2+ + Na2CO3 ® PbCO3¯tr¾ng + 2Na+ 1.3. Cation Hg22+ : 2Hg2(NO3)2 + 4NH3 + H2O® (NH2Hg2O)NO3¯tr¾ng +2Hg0¯x¸m®en + 3NH4NO3 Hg22+ + K2CrO4 ® Hg2CrO4¯®á + 2K+ Hg22++ 2KI ® Hg2I2 ¯vµng xanh (xanh lôc) + 2K+ Hg2I2+ 2I¯ ® [HgI4] 2- Hg22++ Na2CO3 ® Hg2CO3¯vµng kh«ng bÒn, dÔ bÞ ph©n hñy : Hg2CO3 ® HgO + CO2 + Hg0¯x¸m ®en Ho¹t ®éng 3 Dd gèc+ HCl + NH4OH ®Æc ¯ tr¾ng tan ¯ tr¾ng ko tan + KI T×m Pb 2+ ¯ vµng nh¹t ¯ xanh lôc T×m Ag+ T×m Hg22+ GV : Y/c HS tù x©y dùng quy tr×nh x¸c ®Þnh c¸c cation trong nhãm I. Giíi thiÖu mét quy tr×nh tham kh¶o : HS : Tù x©y dùng 1 quy tr×nh t×m cation nhãm I . GV : Y/c tõng nhãm h/s t×m ra chÝnh x¸c c¸c ion trong c¸c lä sè, sau ®ã b¸o c¸o kÕt qu¶ (nªu râ c¸ch lµm, c¸c hiÖn t­îng x¶y ra vµ gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng) . KÕt luËn cuèi cïng ®­îc ghi theo mÉu : Sè lä Thuèc thö HiÖn t­îng x¶y ra Tªn cation Gi¶i thÝch HS : TiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ theo mÉu Bµi 3 X¸c ®Þnh cation nhãm ii : Ba2+, Ca2+ I – Môc tiªu bµi häc : 1. Kiến thức : T×m ®­îc tõng cation nhãm II dùa vµo c¸c ph¶n øng ®Æc tr­ng cóa chóng. Gi¶i thÝch c¸c hiÖn t­îng x¸y ra vµ viÕt c¸c ph­¬ng tr×nh ph¶n øng x¶y ra trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh c¸c thùc nghiÖm. 2. KÜ n¨ng : - RÌn luyÖn kÜ n¨ng viÕt ph­¬ng tr×nh ho¸ häc d¹ng ion rót gän . - RÌn luyÖn kÜ n¨ng quan s¸t, nhËn xÐt c¸c hiÖn t­îng ho¸ häc. - Sö dông c¸c dông cô vµ thao t¸c thÝ nghiÖm . II - Ph­¬ng ph¸p : §µm tho¹i, nªu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, trùc quan . III – ChuÈn bÞ dông cô – hãa chÊt – thuèc thö : Dông cô : KÑp gç èng nghiÖm c¸c lo¹i Hãa chÊt, thuèc thö : Dung dÞch ph©n tÝch chøa c¸c cation nhãm II : Ba2+, Ca2+ Dd H2SO4 2N, ethanol 700, K2CrO4 5%, KMnO4, H2O2, Na2CO3 5% , Amoni oxalat [(NH4)2C2O