Hoàn thiện các hình thức trả lương tại Công ty Điện lực Ba Đình

LỜI MỞ ĐẦU Lý do nghiên cứu đề tài Bất cứ doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh nào, mục tiêu cao cả nhất là tối đa hoá lợi nhuận, tối thiểu hoá chi phí. Mà tiền lương là một khoản chi phí của doanh nghiệp. Để khoản chi phí này thấp nhất nhưng mang lại sử dụng có hiệu quả cao nhất, thì công tác trả công lao động có vai trò vô cùng quan trọng. Trả lương có hiệu quả sẽ vừa thu hút nguồn nhân lực có chất lượng cao, giảm thiểu chi phí, vừa thúc đẩy tính cạnh tranh của doanh nghiệp. Thực tế hiện này trong các doanh nghiệp Việt Nam, hình thức trả lương góp phần quan trọng trong hiệu quả của công tác trả lương. Tuy nhiên do còn ảnh hưởng của cơ chế bao cấp, nên các hình thức trả lương còn tồn tại nhiều vấn đề bất cập và chưa hiệu quả, tiền lương còn thấp, chưa phản ánh đúng giá trị mà người lao động đóng góp cho doanh nghiệp dẫn tới những khó khăn cho người lao động và doanh nghiệp. Tiền lương là một vấn đề rất được quan tâm chú ý bởi vai trò và tầm quan trọng của nó. Nó là nguồn thu nhập chủ yếu để đảm bảo tái sản xuất sức lao động, nuôi sống bản thân và gia đình của người lao động. Sau thời gian thực tập tại Công ty Điện lực Ba Đình, qua việc nghiên cứu, tìm đọc tài liệu về quá trình hình thành, phát triển, các báo cáo kinh doanh,em thấy các hình thức trả công (lương) tại Công có ảnh hưởng lớn tới hiệu quả kinh doanh. Do đó, em xin chọn đề tài “Hoàn thiện các hình thức trả lương tại Công ty Điện lực Ba Đình” để làm chuyên để thực tập. Mục đích nghiên cứu Từ việc tìm hiểu, nghiên cứu, phân tích, đánh giá các hình thức trả lương trong Công ty từ đó tìm ra các giải pháp, kiến nghị nhằm cải tiến các hình thức trả lương, để các hình thức này thực hiện trong thực tế có hiệu quả hơn. Đối tượng nghiên cứu Các hình thức trả lương đang đựơc áp dụng hiện nay đối với người lao động thuộc Công ty Điện lực Ba Đình. Phạm vi nghiên cứu Thời gian: Nghiên cứu các hình thức trả công (lương) của Công ty trong giai đoạn từ 2004 đến 2006 Không gian: - Văn phòng công ty Điện lực Ba Đình Phương pháp nghiên cứu Ngoài phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, Chuyên đề thực tập còn sử dụng phương pháp nghiên cứu cụ thể sau: Phương pháp thu thập thông tin, tư liệu từ Văn phòng, Chi nhánh của Công ty. Phương pháp tổng hợp, phân tích, thống kê và so sánh nhờ sự giúp đỡ của các chương trình xử lý số liệu trên máy vi tính. Trong quá trình thực hiện Chuyên đề, em đã được sự giúp tận tình của giáo viên hướng dẫn Gs.TS Tống Văn Đường cùng toàn thể cán bộ công nhân viên Công ty Điện lực Ba Đình. Mặc dù có rất nhiều cố gắng trong việc sưu tầm, thu thập số liệu và nghiên cứu các tài liệu song do thời gian, trình độ đặc biệt là kinh nghiệm thực tế còn nhiều hạn chế nên Chuyên đề của em không tránh khỏi những thiếu sót. Vậy kính mong sự đóng góp ý kiến của thầy giáo đề em hoàn thiện Chuyên đề này. Em xin chân thành gửi lời cảm ơn chân thành tới thầy và các cô, anh, chị đã giúp đỡ em trong suốt quá trình hoàn thành Chuyên đề này của mình. Em xin chân thành cảm ơn! Chương 1: Vai trò của tiền lương, nội dung và sự cần thiết phải hoàn thiện các hình thức trả lương Vai trò và các chức năng cơ bản của tiền lương Khái niệm về tiền lương Khái niệm về tiền lương rất đa dạng, nó tuỳ thuộc dưới nhiều góc độ. Dưới góc độ kinh tế thì tiền lương cũng được hiểu rất khác nhau qua từng thời kỳ. Trong thời kỳ bao cấp “tiền lương được hiểu là một phần thu nhập quốc dân, biểu hiện dưới hình thức tiền tệ, được nhà nước phân phối có kế hoạch cho công nhân, viên chức phù hợp với số lượng và chất lượng lao động của mỗi người đã cống hiến”. Việc phân phối tiền lương một cách có kế hoạch như vậy ngoài ưu điểm là tạo ra sự yên tâm cho người lao động trong thời kỳ đầu nền kinh tế còn khó khăn thì đã bộc lộ nhiều hạn chế. Điển hình là hệ thống tiền lương nó không khuyến khích người lao động hăng say làm việc hết mình, dễ gây ra trạng thái trông chờ, ỷ lại vào người khác. Tiền lương mà người lao động nhận được không thật sự gắn với kết quả lao động của họ. Thêm vào đó, tiền lương là một phần thu nhập quốc dân, là phần giá trị mới được tạo ra, nhưng việc trả lương lại không được quan tâm đến kết quả của quá trình sản xuất kinh doanh. Trong nền kinh tế thị trường sức lao động trở thành thứ hàng hoá đặc bặt có thể trao đổi mua bán trên thị trường. Do vậy, “ tiền lương là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động, là giá trị của sức lao động, được hình thành thông qua sự thoả thuận giữa người sử dụng lao động và người lao động, và do người sử dụng lao động trả cho người lao động”. Dưới góc độ pháp lý, tổ chức lao động quốc tế ( ILO ) có công ước số 95 (1949) về bảo vệ tiền lương trong đó có quy định: Tiền lương là sự trả công hoặc thu nhập, bất luận tên gọi hay cách tính thế nào, mà có thể được biểu hiện bằng tiền mặt và ấn định bằng thoả thuận giữa người sử dụng lao động và người lao động hoặc bằng pháp luật, pháp quy quốc gia, do người sử dụng lao động phải trả cho người lao động theo một hợp đồng lao động viết hay bằng miệng, cho một công việc đã thực hiện hay sẽ phải thực hiện hoặc cho những dịch vụ đã làm hay sẽ phải làm. Như vậy tiền lương là một khoản thù lao động ( phần thu nhập cơ bản của người lao động ) được người sử dụng lao động trả dựa vào số lượng và chất lượng hoàn thành công việc của người lao động, theo cam kết hay theo hợp đồng. Và với những đặc điểm của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa thì tiền lương cũng mang màu sắc riêng, như vậy “ tiền lương là giá trị cả sức lao động được hình thành qua thoả thuận giữa người lao động và người sử dụng lao động phù hợp với quan hệ cung cầu sức lao động trong nền kinh tế thị trường ” Ta thấy khái niệm tiền lương ở đây không những được thể hiện về mặt giá trị thị trường mà còn được thể hiện ở mối quan hệ giữa người lao động làm công ăn lương với người sử dụng lao động. Mặt khác, mối quan hệ này lại không chỉ được hình thành trước khi người lao động tham gia vào công việc mà nó còn tồn tại cả trong và sau khi người lao động hoàn thành công việc. Do đó có thể thấy được rằng tiền lương là một phạm trù biểu hiện nhiều quan hệ kinh tế xã hội khác nhau và chủ thể của các quan hệ đó là người sử dụng lao động và những người lao động làm công ăn lương. Một số khái niệm liên quan: Tiền lương danh nghĩa: “ Là số tiền người sử dụng lao động trả cho người lao động căn cứ vào thoả thuận trong hợp đồng lao động, thoả ước lao động tập thể “. Số tiền này phụ thuộc trực tiếp vào năng suất lao động và hiệu quả làm việc của người lao động, phụ thuộc vào trình độ, kinh nghiệm làm việc… ngay trong quá trình lao động. Thực tế mọi mức lương trả cho người lao động đều là tiền lương danh nghĩa, bản thân nó chưa thể đưa ra một nhận thức đầy đủ về mức tiền lương mà người lao động nhận được vì lợi ích mà người lao động nhận được ngoài việc phụ thuộc vào số tiền lương danh nghĩa còn phụ thuộc rất lớn vào giá cả hàng hoá, dịch vụ và mức thuế mà người lao động phải sử dụng số tiền lương đó để đóng thuế. Tiền lương thực tế: “ Là số lượng tư liệu sinh hoạt ( các loại hàng hoá và dịch vụ ) cần thiết mà người lao động hưởng lương có thể mua được bằng tiền lương doanh nghĩa của họ sau khi đã đóng các loại thuế theo quy định của nhà nước” Mối quan hệ giữa tiền lương danh nghĩa và tiền lương thực tế được thể hiện qua công thức sau: ITLDN ITLTT = Igc Trong đó : ITLTT : chỉ số tiền lương thực tế ITLDN : chỉ số tiền lương danh nghĩa Igc : chỉ số giá cả Như vậy, nếu giá cả tăng lên thì tiền lương thực tế giảm đi. Điều này có thể xảy ra khi tiền lương danh nghĩa tăng lên ( do có những thay đổi, điều chỉnh trong chính sách tiền lương ). Đối với người lao động, mục đích của việc tham gia vào quan hệ lao động là tiền lương thực tế chứ không phải là tiền lương danh nghĩa, vì tiền lương thực tế quyết định khả năng tái sản xuất sức lao động, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích của họ. Sự giảm sút tiền lương thực tế khi nền kinh tế đang có lạm phát cao ( giá cả hàng hóa tăng, đồng tiền mất giá ) trong khi những thoả thuận về tiền lương doanh nghĩa lại không điều chỉnh kịp là một số điển hình về sự thiếu ăn khớp giữa tiền lương danh nghĩa và tiền lương thực tế. Tiền lương tối thiểu: Được ấn định theo giá sinh hoạt, đảm bảo cho người lao động làm công việc giản đơn nhất trong điều kiện lao động bình thường bù đắp sức lao động giản đơn và một phần tích lũy tái sản xuất sức lao động mở rộng và được dùng làm căn cứ để tính các mức lương cho các loại lao động khác. Bản chất của tiền lương: Bản chất của tiền lương thay đổi tuỳ theo các điều kiện, trình độ phát triển kinh tế xã hội và nhận thức của con người. Trong nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung tiền lương mang nặng tính phân phối cấp phát. Mức lương của người lao động trong các cơ quan, Xí nghiệp Nhà nước được quy định hoàn toàn trong các thang, bảng lương từ trước. Sau mỗi kỳ sản xuất kinh doanh, người lao động được trả một khoản tiền cố định không phụ thuộc vào kết quả sản xuất kinh doanh trong kỳ của đơn vị cũng như mức độ tích cực làm việc của bản thân người lao động. Do đó nên tiền lương trong thời kỳ này không phản ánh được giá trị sức lao động, không đóng vai trò giá cả sức lao động. Trong nền kinh tế thị trường sức lao động trở thành hàng hóa do đó bản chất của tiền lương trong thời kỳ này là giá cả của sức lao động. Vai trò của tiền lương Đối với người lao động: Tiền lương có một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo cuộc sống cho người lao động. Tiền lương là phần thu nhập chủ yếu của người lao động làm công ăn lương. Do đó nó có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo cuộc sống bản thân người lao động và gia đình họ. Ngoài các nhu cầu về giao tiếp xã hội, nhu cầu chính trị… đại bộ phận người lao động tham gia quá trình lao động là vì mục đích tiền lương. Mọi biện pháp, chính sách Nhà nước, doanh nghiệp làm thay đổi tiền lương của người lao động đều ảnh hưởng trực tiếp đến mức sống của họ nên đều tác dụng đến động lực lao động, thái độ làm việc, năng suất lao động, chất lượng lao động… của người lao động. Cho nên có thể nói tiền lương có ý nghĩa quyết định - phản ánh lợi ích thiết thân của người lao động cả trong cuộc sống và trong lao động. Tiền lương là thước đo giá trị sự cống hiến của người lao động đối với doanh nghiệp và xã hội. Nguyên tắc trả công cho lao động đã xác định: làm nhiều hưởng nhiều, làm ích hưởng ích, không làm không hưởng. Do vây, tiền lương của người lao động càng cao thể hiện sự đóng góp cho doanh nghiệp và xã hội càng nhiều. Tiền lương thể hiện địa vị của người lao động trong doanh nghiệp cũng như trong xã hội. Vì tiền lương thể hiện sự đóng góp của người lao động nên nó phản ánh giá trị của người lao động trong doanh nghiệp và xã hội. Người lao động được hưởng mức lương càng cao thì càng có địa vị trong doanh nghiệp cũng như trong xã hội. Đối với doanh nghiệp: Tiền lương là một trong những yếu tố có ý nghĩa quyết định đến hiệu suất kinh doanh của doanh nghiệp. Tiền lương là một bộ phận chi phí chiếm tỷ trọng khá lớn trong tổng chi phí sản xuất của doanh nghiệp, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận của doanh nghiệp. Vì vậy tiền lương luôn được tính toán và quản lý chặt chẽ nhằm tiết kiệm chi phí nhân công từ đó làm tăng hiệu suất kinh doanh. Mặt khác, tiền lương là công cụ để quản lý và khuyến khích người lao động. Như đã phân tích ở trên, tiền lương ảnh hưởng đến mức sống của người lao động do đó nó tác động trực tiếp đến năng suất, chất lượng, hiệu quả thực hiện công việc. Vì vậy các doanh nghiệp bên cạnh việc áp dụng các biện pháp tiết kiệm chi phí nhân công cũng cần biết sử dụng tiền lương như một công cụ quản lý và tạo động lực cho người lao động - trước hết là duy trì một mức tiền lương thoả đáng - đảm bảo và từng bước nâng cao đời sống của người lao động qua đó làm tăng hiệu quả hoạt động lao động của họ. Các chức năng cơ bản của tiền lương Tiền lương có các chức năng cơ bản sau: Chức năng thước đo giá trị hay thước đo hao phí lao động xã hội: Như đã nêu trên, tiền lương là biểu hiện bằng tiền của giá trị sức lao động. Khi tiền lương trả cho người lao động ngang giá với giá trị sức lao động, người ta có thể xác đinh được hao phí sức lao động của toàn xã hội thông qua quỹ lương trả cho toàn bộ người lao động Chức năng tái sản xuất sức lao động ( giản đơn và mở rộng ): Theo Mác “ Sức lao động là toàn bộ khả năng về thể lực và trí lực tạo nên cho con người khả năng sáng tạo ra của cải vật chất và tinh thần cho xã hội”. Khả năng về thể lực và trí lực ( đặc biệt về thể lực ) của con người có hạn. Vì vậy để tiếp tục tạo ra của cải cho xã hội thì sức lao động cần được duy trì và phát triển tức là tái sản xuất sức lao động, tích luỹ kinh nghiệm, nâng cao trình độ… Tiền lương đảm bảo cung cấp cho người lao động nguồn vật chất cần thiết để thực hiện quá trình tái sản xuất sức lao động. Chức năng đòn bẩy kinh tế: Tiền lương là bộ phận thu nhập chủ yếu đối với đại đa số lao động trong xã hội có ảnh hưởng trực tiếp đến mức sống của họ và gia đình họ. Vì vậy phấn đấu nâng cao tiền lương để nâng cao mức sống là mục đích của mọi người lao động. Các nguyên tắc cơ bản của tổ chức tiền lương Các yêu cầu của tổ chức tiền lương: Tiền lương phải đảm bảo tái sản xuất sức lao động và không ngừng nâng cao đời sống vật chất và tinh thần cho người lao động. Đây là yêu cầu quan trọng nhằm đảm bảo thực hiện đúng chức năng và vai trò của tiền lương trong đời sống xã hội. Để thực hiện được yêu cầu này đòi hỏi các doanh nghiệp khi xây dựng hệ thống tiền lương phải đảm bảo tính hợp pháp, tức là phải tuân thủ các điều khoản của Bộ luật Lao động của nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam vì các điều khoản này được xây dựng trên cơ sở nghiên cứu kỹ tình hình phát triển kinh tế, mức sống dân cư, giá cả hàng hoá tiêu dùng, điều kiện đặc thù của mỗi ngành, mỗi vùng trong từng thời kỳ nhất định. Các doanh nghiệp tuỳ điều kiện cụ thể và địa bàn hoạt động có thể điều chỉnh mức lương sao cho phù hợp nhưng không được thấp hơn mức lương tối thiểu Nhà nước ban hành: TLmin đc = TLmin x ( 1+ kđc ) Trong đó: TLmin : Tiền lương tối thiểu chung do Nhà nước quy định TLmin đc : Tiền lương tối thiểu điều chỉnh kđc : Hệ số điều chỉnh ( kđc = k1 + k2 ) k1 : Hệ số điều chỉnh theo vùng k2 : Hệ số điều chỉnh theo ngành Làm cho năng suất lao động không ngừng nâng cao Tiền lương là một phần rất quan trọng quyết định đến quá trình làm việc của người lao động làm thuê, là một trong những yếu tố để nâng cao năng suất lao động và hiệu quả kinh doanh của cả doanh nghiệp. Để đạt được được điều này thì hệ thống tiền lương phải đáp ứng các yêu cầu sau: + Hệ thống tiền lương phải đủ lớn để thu hút lao động có khả năng làm việc cho tổ chức và giữ chân họ ở lại phục vụ cho tổ chức. Đây là yêu cầu đầu tiên của hệ thống tiền lương cần đạt được để có thể nâng cao năng suất lao động của doanh nghiệp. + Hệ thống tiền lương của doanh nghiệp cần đảm bảo công bằng về cả bên trong và bên ngoài doanh nghiệp. Công bằng bên trong nghĩa là trong cùng một tổ chức những người lao động sẽ được trả công đúng với trình độ và công việc mình làm. Công bằng đối với bên ngoài nghĩa là trong cùng một ngành, cùng một địa bàn, cùng điều kiện làm việc, những người lao động ở các doanh nghiệp khác nhau làm công việc tương tự nhau thì phải được trả lương như nhau. Một số hệ thống tiền lương không công bằng sẽ làm mất những lao động có trình độ và triệt tiêu động lực lao động, làm cho năng suất lao động không những không tăng mà còn có thể giảm. Ngoài ra để tăng năng suất lao động không ngừng nâng cao thì hệ thống tiền lương của doanh nghiệp phải có tác dụng kích thích tinh thần làm việc của người lao động ( như áp dụng các hình thức lương có thưởng, đơn giá luỹ tiến... ) Đảm bảo tính đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu: Một chế độ tiền lương đơn giản, rõ ràng, dễ hiểu sẽ giúp cho người lao động đoán trước được khối lượng công việc, sản phẩm và như vậy thì tiền lương họ nhận được là bao nhiêu. Người lao động sẽ biết được phải làm thế nào để tăng thu nhập của mình, qua đó sẽ có xu hướng cố gắng tăng năng suất lao động. Với một hệ thống tiền lương đơn giản, rõ ràng, dễ hiệu sẽ tác động trực tiếp đến động cơ và thái độ làm việc của người lao động, đồng thời làm cho việc quản lý về tiền lương và lao động được dễ dàng. Những nguyên tắc cơ bản của tổ chức tiền lương Để tiền lương thực sự đúng với ý nghĩa của mình thì cần đảm bảo các nguyên tắc cơ bản sau: Nguyên tắc 1: Trả lương ngang nhau cho lao động như nhau Nguyên tắc này xuất phát từ quan điểm phân phối theo lao động, lấy hao phí lao động và kết quả thực hiện công việc làm căn cứ trả lương. Theo đó, những người lao động có trình độ tương đương thực hiện cùng một công việc sẽ có mức lương ngang nhau nếu như hoàn thành công việc như nhau. Đây là một nguyên tắc rất quan trọng vì nó đảm bảo được tính công bằng và bình đẳng trong trả lương, từ đó khuyến khích người lao động không ngừng học tập để nâng cao trình độ tay nghề, tích luỹ kinh nghiệp và tích cực tham gia vào quá trình sản xuất kinh doanh để hoàn thành tốt công việc được giao. Tuy nhiên trong cạnh tranh, hiệu quả kinh doanh của các doanh nghiệp không giống nhau: Có doanh nghiệp làm ăn phát đạt thu được nhiều lợi nhuận, có doanh nghiệp thì lại thu ít hơn và có doanh nghiệp làm ăn thua lỗ. Do vậy mà những người lao động làm các công việc tương đương trong điều kiện lao động như nhau ở các doanh nghiệp khác nhau ( trong cùng một ngành nghề, cùng một địa bàn ) có thể không nhận được những mức lương ngang nhau. Vì vậy nguyên tắc phân phối lao động có thể chỉ thích hợp trong một doanh nghiệp, một đơn vị cụ thể và sẽ khó áp dụng trong một phạm vi rộng lớn vì tiền lương trong nền kinh tế không chỉ tuân theo nguyên tắc phân phối theo lao động mà nó còn chịu tác động của nhiều nguyên tố khác nữa. Nguyên tắc 2: Đảm bảo tốc độ tăng năng suất lao động bình quân phải nhanh hơn tốc độ tăng tiền lương bình quân. Năng suất lao động sẽ không ngừng tăng lên, đó là quy luật cạnh tranh để tồn tại của các doanh nghiệp. Do vậy mà tiền lương của người lao động cũng không ngừng tăng lên, ngoài sự tăng của năng suất lao động làm tiền lương cũng tăng lên thì còn có nhiều yếu tố khách quan (như giá cả sinh hoạt tăng,nhu cầu nâng cao mức sống của người lao động … ) cũng làm tiền lương tăng lên. Ta thấy năng suất lao động là cơ sở để tăng tiền lương và ngược lại tiền lương tăng sẽ kích thích năng suất lao động tăng, tiền lương và năng suất lao động có mối quan hệ mật thiết với nhau. Mối quan hệ mật thiết giữa năng suất lao động và tiền lương này được thể hiện cụ thể sau: Ta xét trong phạm vi doanh nghiệp, tiền lương là một bộ phận chi phí của sản xuất, tăng tiền lương dẫn đến tăng chi phí. Một doanh nghiệp muốn tồn tại và phát triển cần giảm chí phí sản xuất xuống mức thấp nhất có thể, muốn vậy cần tăng năng suất lao động từ đó sẽ làm giảm giá thành sản phẩm, tạo ra sức cạnh tranh lớn trên thị trường. Tuy nhiên để tăng năng suất lao động, bên cạnh việc tăng cường thêm máy móc thiết bị, sử dụng nguyên vật liệu hiệu quả và tốt hơn… một biện pháp rất quan trọng là tạo động lực làm việc cho người lao động. Và tiền lương chính là một trong những công cụ kích thích người lao động tăng năng suất lên mức cao nhất. Nhưng tiền lương lại chính là chi phí sản xuất, nếu tăng tiền lương sẽ làm cho tăng chi phí. Vì vậy để đạt hiệu quả kinh doanh, các doanh nghiệp luôn đảm bảo mối quan hệ mức giảm chi phí do tăng năng suất lao động phải lớn hơn mức tăng chi phí do tăng tiền lương bình quân, hay nói cách khác là phải đảm bảo tốc độ tăng năng suất lao động bình quân phải nhanh hơn tốc độ tăng tiền lương bình quân. Mặt khác khi năng suất lao động tăng lên sẽ làm lợi nhuận cũng tăng theo, khi đó doanh nghiệp phải chi một phần lợi nhuận tăng theo đó cho người lao động dưới hình thức tiền lương ( phần chủ yếu ). Mà nếu phần phân chia giá trị có được do tăng của năng suất lao động bằng đúng bằng phần tiền lương mà người lao động nhận được thì doanh nghiệp sẽ không có lợi gì vì các doanh nghiệp kinh doanh điều quan trọng nhất đó là lợi nhuận, do vậy cần