Huy động vốn cho các doanh nghiệp starup: Thực trạng và giải pháp

HUY ĐỘNG VỐN CHO CÁC DOANH NGHIỆP STARUP: THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP ThS. Trần Thị Thanh Huyền Khoa Tài chính-Kiểm toán, Đại học Nguyễn Tất Thành TP.HCM Tóm tắt Khởi nghiệp hiện nay đang là xu hướng tìm kiếm từ các quỹ đầu tư mạo hiểm, các tổ chức Doanh nghiệp, các nhà đầu tư thiên thần nhằm tìm kiếm lợi nhuận tối đa. Vấn đề khó khăn đặt ra cho các nhà quản trị khi giải bài toán tăng trưởng của Doanh nghiệp cần huy động vốn như thế nào, tổng giá trị huy động là bao nhiêu thì phù hợp với khả năng tăng trưởng, đảm bảo được mục tiêu lợi nhuận đạt mức tối đa và chi phí chi ra ở mức tối thiểu... Bài viết này nhằm đánh giá thực trạng cũng như các vấn đề khó khăn trong quá trình huy động vốn của các Doanh nghiệp Starup từ đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm hoàn thiện môi trường pháp lý cũng như môi trường đầu tư cho các quỹ đầu tư mạo hiểm và các nhà đầu tư thiên thần nhằm góp phần thúc đẩy các hoạt động đầu tư hiệu quả cho Doanh nghiệp. Từ khóa: quỹ đầu tư mạo hiểm, nhà đầu tư thiên thần Abstract The startup is now likely to seek from venture capital funds, business organizations, angel investors seeking maximum profit. Pose problems for administrators solve the growth of enterprises to raise more money, how to mobilize the total value is how much they fit growth potential, ensure the target achieve maximum profitability and cost spent to a minimum ... this article aims to evaluate the present situation as well as the problems in the process of raising capital from the Business Startup thereby offering is recommendations and solutions in order to improve the regulatory environment and the investment climate for venture capital funds and angel investors to contribute to the promotion of effective investment activity for the enterprise. Key word: venture capital, angel investors 1. Bối cảnh chung của các Doanh nghiệp Starup Việt Nam trong giai đoạn hội nhập Theo thống kê của tổ chức Topica Founder Institute, các mô hình khởi nghiệp thành công ở Việt Nam đều được học hỏi và xây dựng từ những mô hình tương tự đã thành công ở nước ngoài, tuy nhiên thực tế không dễ dàng bê nguyên và áp dụng vào Việt Nam. Nhưng hiện nay đa phần chúng ta vẫn đang lẫn lộn giữa khái niệm khởi nghiệp với việc thành lập một doanh nghiệp tư nhân hay một công ty nhỏ. Chính điều này sẽ ảnh hưởng và tác động trực tiếp đến quá trình gọi vốn của một Doanh nghiệp khởi nghiệp và một Doanh nghiệp tư nhân hoặc Công ty nhỏ. Có thể thông qua một vài yếu tố để có thể thấy được sự khác biệt một DN Starup với một Doanh nghiệp tư nhân hoặc Công ty nhỏ như sau: Yếu tố Doanh nghiệp Starup Doanh nghiệp tư nhân Tính đột phá Là điều bắt buộc, sản phẩm của Doanh nghiệp Starup phải hoàn toàn mới chưa xuất hiện trên thị trường hoặc nếu có thì phải tạo ra giá trị tốt hơn. Ví dụ: Không cần thiết, có thể dựa trên các mô hình kinh doanh sẵn có. Ví dụ: kinh doanh nhà hàng, vpp, ... Tính tăng trưởng Không giới hạn cho sự tăng trưởng Có thể chủ động giới hạn sự tăng trưởng và tập trung vào phân khúc thị trường khách hàng nhất định Tốc độ tăng trưởng Thường có xu hướng nhân bản mô hình kinh doanh thành công ra khắp thế giới Thường có xu hướng mở rộng công ty trong phạm vi phân khúc thị trường nhất định Lợi nhuận Nếu thành công lợi nhuận sẽ rất khổng lồ Phụ thuộc vào kế hoạch mở rộng thị trường Tài chính Thông thường gọi vốn từ bản thân hoặc từ cộng đồng Gọi vốn từ bản thân, gia đình, bạn bè, vay ngân (crowdfunding), nhưng phần phần lớn các Starup đều phải gọi vốn từ các Nhà đầu tư thiên thần (angel investors) và Quỹ đầu tư mạo hiểm (Venture Capital). hàng, hoặc vốn góp từ nhà đầu tư Công nghệ Là đặc tính tiêu biểu Không bắt buộc Vòng đời 92% các Starups sẽ thất bại trong ba năm đầu 32% sẽ thất bại trong ba năm đầu Kỹ năng lãnh đạo cần phải liên tục phát triển kĩ năng lãnh đạo và kĩ năng quản lý để đáp ứng với sự tăng trưởng của Starup phụ thuộc vào kế hoạch vận hành bạn đã hoạch định từ trước Cuộc sống cá nhân mức độ rủi ro cao, phải cống hiến hết mình cho công việc mức độ rủi ro sẽ thấp hơn nhiều Tham vọng Mục tiêu là con đường thoái vốn khổng lồ như chào bán cổ phiếu ra công chúng (IPO). Mục tiêu của bạn có thể là truyền lại công ty cho các thế hệ sau trong gia đình hoặc cũng có thể bán lại cho một tập đoàn khổng lồ ( Theo Madela Schumacher-Hodge) Trên thực tế hiện nay, Starup Việt Nam trong lĩnh vực thương mại điện tử đang được tập trung và phát triển mạnh mẽ nhằm đáp ứng nhu cầu mua sắm online của giới trẻ. Có thể điểm qua một vài công ty đang trong giai đoạn ươm mầm hay giai đoạn seed fun, seria A, seria B.... như sau: Công ty Số vốn đầu tư Vòng gọi vốn Lĩnh vực kinh doanh Mô tả Nhà đầu tư OnOnPay Không tiết lộ Ươm mầm Thương mại điện tử Cung cấp dịch vụ Top-up – nạp tiền điện thoại di động trực tuyến Captii Venture Ticket Box Không tiết lộ Seed Cơ sở hạ tầng Công ty công nghệ đầu tiên của Việt Nam hỗ trợ nền tảng cho doanh nghiệp hoạt động hiệu quả hơn Seedcom Muabannhanh Không tiết lộ Seed Thương mại điện tử Sàn thương mại điện tử Việt Nam cung cấp các giao dịch trực tuyến Angel Investor (Hung Dinh) DKT JSC Không tiết lộ Seed Năng suất DKT JSC là cổng thông tin cho các dịch vụ thương mại điện tử Cyberagent Ventures Vexere.com 1 triệu USD Series A Du lịch Dịch vụ đặt vé xe trực tuyến và cổng thông tin về vé xe khách lớn nhất Việt Nam Cyberagent Ventures TiKi Không tiết lộ Series A Giải pháp doanh nghiệp Tiki.vn là trang web thương mại điện tử tập trung vào mua sắm các sản phẩm thông dụng Seedcom, Cyberagent Ventures Sendo Không Series Giao Trang TMĐT cung Beenos inc, tiết lộ A dịch cấp quần áo, đồ gia dụng, mỹ phẩm, phụ kiện, sản phẩm công nghệ SBI Holdings, Econtext Asia Giaohangnhanh Không tiết lộ Series A Thương mại điện tử Giaohangnhanh.vn cung cấp dịch vụ logictics cho các đơn vị bán hàng qua mạng tại Việt Nam Seedcom Foody Không tiết lộ Series C Phong cách sống Foody.vn là một ứng dụng tìm kiếm đánh giá không gian, món ăn của các nhà hàng, quán ăn tại Đông Nam Á Tiger Global Manament iCare Benefits Không tiết lộ Series C Thanh toán Cung cấp dịch vụ tài chính cho ngân hàng, người dùng cá nhân hay các khách hàng doanh nghiệp Unitus Impact Tìm việc nhanh Không tiết lộ Thâu tóm Giải pháp doanh nghiệp Trang web tìm kiếm việc làm, tuyển dụng 24h.com Taembe.vn 19.650 USD Không tiết lộ Thương mại điện tử Siêu thị trực tuyến chuyên cung cấp tả lót và các mặt hàng chăm sóc em bé JFDI.Asia Deca.vn Không Không Phong Siêu thị trực tuyến 24h.com tiết lộ tiết lộ cách sống cung cấp các mặt hàng dành cho mẹ và bé Websosanh Không tiết lộ Không tiết lộ Dịch vụ Trang web so sánh giá hàng hoá, dịch vụ Yello Media Shopping Group ( Theo doanhnhansaigon.vn) 3. Tổng quan về Quỹ đầu tư mạo hiểm và Nhà đầu tư thiên thần Theo Bách khoa toàn thư, đầu tư mạo hiểm (Venture capital) là việc cung cấp vốn tài chính cho các công ty ở giai đoạn khởi động tăng trưởng ban đầu. Quỹ đầu tư mạo hiểm làm ra tiền bằng cách sở hữu cổ phần trong các công ty, các công ty này thường có một công nghệ mới hoặc mô hình kinh doanh trong ngành công nghiệp công nghệ cao, chẳng hạn như công nghệ sinh học, CNTT, phần mềm, v.v... Các quỹ đầu tư mạo hiểm điển hình xảy ra sau vòng cấp vốn, gieo mầm cũng như như vòng tài trợ tăng trưởng (còn gọi là vòng chuỗi A) trong sự quan tâm của việc tạo ra hoàn vốn thông qua một sự kiện được hiện thực hóa được xảy ra, chẳng hạn như IPO hoặc bán công ty. Điều quan trọng là cần lưu ý là đầu tư mạo hiểm là một tập hợp con của vốn chủ sở hữu tư nhân. Vì vậy tất cả các quỹ đầu tư mạo hiểm đều là vốn chủ sở hữu tư nhân, nhưng không phải tất cả vốn chủ sở hữu tư nhân đều là đầu tư mạo hiểm. Theo Gavin Cassar (2004), vai trò của cơ cấu tài sản theo hình tài chính của các công ty mới thành lập cho thấy tầm quan trọng của hữu hình của tài sản và ảnh hưởng của nó đối với cơ hội tài chính. Điều này nhấn mạnh tầm quan trọng về quy mô cơ cấu vốn và tiếp cận thị trường các Doanh nghiệp Startup. Theo nhóm tác giả Antonio Davila, George Foster, Mahendra Gupta (2003), khi có các sự kiện tài chính của Quỹ đầu tư mạo hiểm sẽ tác động vào mức tăng trưởng của các Doanh nghiệp Starup và số tiền đầu tư có ảnh hưởng đến mức độ tăng trưởng. Đồng thời tác động của Quỹ đầu tư mạo hiểm sẽ tác động đến mối quan hệ giữa tăng trưởng trong định giá tài chính Doanh nghiệp khởi nghiệp và làm thay đổi số lượng nhân viên theo chiều hướng tăng ở các vòng gọi vốn tiếp theo. Theo Thomas Hellmann & Manju Puri (2000), đầu tư mạo hiểm đóng một vai trò quan trọng trong sự phát triển của các Doanh nghiệp Starup. Sự ảnh hưởng của đầu tư mạo hiểm không chỉ phụ thuộc vào sự lựa chọn của các CEO, mà còn kéo dài tốc độ tăng trưởng và vòng đời của Doanh nghiệp. Sự hiện diện của quỹ đầu tư mạo hiểm hỗ trợ cho việc cung cấp xây dựng nguồn nhân lực của công ty, nhưng đồng thời các quỹ đầu tư mạo hiểm cũng kiểm soát cả việc thay đổi lãnh đạo Giám đốc điều hành của Doanh nghiệp Starup. Theo Stephen Prowse (1998), nhà đầu tư thiên thần là các nhà đầu tư cá nhân giàu có, có khả năng cấp vốn cho một Doanh nghiệp Starup và thông thường để đổi lại họ sẽ có quyền sở hữu một phần công ty hoặc sẽ yêu cầu lợi suất rất lớn do mức độ rủi ro của khoản đầu tư là cao. Các nhà đầu tư thiên thần thường xuất hiện ở vòng gọi vốn thứ hai khi doanh nghiệp khởi nghiệp đã cạn kiệt tất cả các khoản vốn tự có của mình. Thực tế, nhà đầu tư thiên thần thường có nền tảng kinh doanh và có xu hướng đầu tư vào các Doanh nghiệp Start-up hay các công ty tổ chức chặt chẽ nhỏ khác. Họ có thể có cổ phần sở hữu đáng kể và có thể chủ động tham mưu cho công ty. Theo Veroniek Collewaert (2011), đối với các nhà đầu tư thiên thần, thoái vốn là một phần của quá trình đầu tư và lợi nhuận tối đa hóa là một mục tiêu quan trọng để xem xét trong quyết định thoái vốn đầu tư khi đầu tư vào các Doanh nghiệp khởi nghiệp. 4. Thực trạng và giải pháp cho vấn đề gọi vốn của các doanh nghiệp Starup tại Việt nam hiện nay Thực trạng của các Doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hoạt động và gọi vốn Theo đánh giá của các chuyên gia thì cộng đồng Starup Việt nam hiện nay cũng có những nét tương đồng với thế giới, trong đó bao gồm các quỹ đầu tư Serie A, lượng vốn đầu tư khoảng 200 nghìn – 2 triệu USD; Serie B rót vốn mỗi vòng khoảng dưới 10 triệu USD. Hiện tại ở Việt Nam, số lượng các quỹ hoạt động nhiều nhất tại 2 vòng gọi vốn này chủ yếu rơi vào 3,4 cái tên như CyberAgent, Inspire Ventures Ngoài ra khá nhiều quỹ liên tục ra vào để tìm kiếm cơ hội. Tiếp đến, là một số quỹ Seed đầu tư khoảng dưới 100 nghìn USD. Các vườn ươm hay bệ phóng doanh nghiệp như FPT Ventures, Dragon Capital Group,Topica, .Egg, 5Desire Coworking space như Hub.IT cũng khá nổi tiếng, các tổ chức chính phủ hỗ trợ như Cục Thương mại hóa Công nghệ (Bộ KHCN). Ngoài ra là các cộng đồng mạng, trong đó cộng đồng Launch là lớn nhất tại Việt Nam hiện giờ có khoảng 18.000 người, và một số Blog tiếng Việt. Tuy nhiên theo đánh giá của ông Mai Thanh Phong, Phó hiệu trưởng trường ĐH Bách khoa TP.HCM thì “Cái khó của hệ sinh thái khởi nghiệp ở Việt Nam là chúng ta chỉ mới bước vào giai đoạn bắt đầu. Do đó, rất cần nhận được sự hỗ trợ, quan tâm của Nhà nước cũng như bạn bè quốc tế”. Rất nhiều trường Đại học thuộc lĩnh vực kinh tế, kỹ thuật, nông nghiệp ... đều tổ chức các CLB DN, các vườn ươm DN nhằm thúc đẩy việc kết hợp giữa thực tiễn với lý thuyết tạo sân chơi cho sinh viên cũng như giảng viên tuy nhiên có khá nhiều công trình nghiên cứu đạt kết quả cao thế nhưng những nghiên cứu này chỉ ở mức thử nghiệm chứ không thể mang ra thực tế do thiếu kinh phí. Bên cạnh đó là thiếu đội ngũ chuyên gia cũng như lượng khách hàng thực sự quan tâm đến những đề tài này. Bên cạnh đó có nhiều ý kiến cho rằng tỷ lệ rủi ro khi đầu tư vào Việt Nam còn khá lớn. Một phần do cơ chế chính sách chưa hoàn thiện, một phần do ý thức chủ quan cũng như năng lực của người khởi nghiệp. Do đó, trước mắt, cần phải nâng cao năng lực của đội ngũ những người làm khởi nghiệp, làm sao để có thể giảm thiểu rủi ro khi đầu tư vào bất cứ lĩnh vực nào. Thực tế cho thấy hiện nay chúng ta có không ít những dự án khởi nghiệp tiềm năng. Thế nhưng, sự đầu tư từ trong nước không có, các dự án này phải tìm nguồn tài trợ từ nước ngoài. Theo quy định của họ, đa phần đều yêu cầu phải lập công ty tại nơi có trụ sở của quỹ đầu tư hỗ trợ. Đây là một sự mất mát lớn của đất nước, bởi khi những dự án khởi nghiệp này thành công, sẽ góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Vậy, như thế nào thì được gọi là một Starup thành công ở Việt Nam để có thể tiếp tục các vòng gọi vốn đáp ứng nhu cầu tăng trưởng. Về hình thức thì Doanh nghiệp Startup luôn bắt đầu từ việc gọi vốn lần đầu tiên sau khi doanh nghiệp sử dụng hết lượng tiền ở giai đoạn đầu, vòng gọi vốn này thường được gọi là “Seed fund”, thì theo kế hoạch họ sẽ theo kế hoạch họ bước vào vòng gọi vốn thứ 2, vòng này thường được gọi là “Serie A”. Vòng gọi vốn tiếp theo nữa sẽ được gọi là “Serie B”, rồi “Serie C”, “Serie D” Do đó Doanh nghiệp Starup được coi là thành công nếu được định giá từ 10 triệu USD trở lên, doanh thu đạt ngưỡng 2 triệu USD, hoặc gọi vốn thành công từ vòng Serie B trở lên. Tất nhiên định nghĩa này chưa hẳn đã đầy đủ, và chưa tính đến những ngoại lệ khác nữa. Tạm xét tới những tiêu chí kể trên, cho đến nay mới chỉ có khoảng dưới 30 Starup trong ngành CNTT ở Việt Nam được tạm gọi là thành công. Có thể kể đến những cái tên như VCCorp, VNG, Cốc Cốc, Joomlart, Eway, Peacesoft, Tiki, Cho đến nay, sau các vòng tăng trưởng thì nhìn chung hoạt động các Doanh nghiệp Star up Việt Nam đa phần đang trong tình trạng một số công ty mới hoạt động đến vòng Seed đã kết thúc vòng tăng trưởng hoặc một số Doanh nghiệp đang trong các giai đoạn tăng trưởng ở Serie C cá biệt chỉ có VNG là đã đạt đến giai đoạn giá trị xã hội – là một công ty đại chúng với các sản phẩm trực tuyến phục vụ 11 triệu người/tháng ở hơn 200 quốc gia trên thế giới. Giải pháp cho vấn đề gọi vốn cho các DN Starup Đối với Nhà nước Chính phủ nên thúc đẩy cải cách chính sách và hoàn thiện hệ sinh thái đầy đủ đúng nghĩa của nó. Luật và chính sách cần thông thoáng trong khi kỹ năng cho các start-up cũng cần được đào tạo, nâng cao nhiều hơn nữa. Cơ chế thuế cần ưu đãi cho các Doanh nghiệp Starup về thuế suất thuế thu nhập Doanh nghiệp, thời gian miễn giảm thuế cho các Doanh nghiệp, các chính sách cụ thể nhằm thu hút vốn đầu tư từ các Quỹ đầu tư mạo hiểm hoặc các nhà đầu tư thiên thần. Do đa phần các Doanh nghiệp Starup phát triển sản phẩm trên nền tảng công nghệ vì vậy rất cần Chính phủ hỗ trợ về phần kinh phí cung cấp không gian số, dịch vụ hỗ trợ trực tuyến; kinh phí sản xuất thử nghiệm, làm sản phẩm mẫu, hoàn thiện công nghệ cho doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng taọ. Đối với Doanh nghiệp Starup Cần phải nâng cao năng lực của đội ngũ cũng như năng lực quản trị, năng lực kinh doanh, cách tiếp cận thị trường, quảng bá hình ảnh... cho những người làm khởi nghiệp. Cần phải có một chương trình đào tạo với cấu trúc rõ ràng và tạo cho các nhà khởi nghiệp có những cơ hội, kinh nghiệm để phát triển ý tưởng và tăng hiệu quả gọi vốn qua các vòng gọi vốn tăng trưởng. 3. Kết luận Với lợi thế của một quốc gia có dân số hơn 90 triệu người, trong đó chủ yếu là thế hệ Millennials (những người sinh năm 1980 đến 2000, cuộc sống gắn liền với internet), nền kinh tế internet của Việt Nam đang nắm giữ tiềm năng phát triển rất lớn. Điều đó đồng nghĩa với việc trong các năm tiếp theo là sự phát triển làn sóng Starup ngày càng cạnh tranh mạnh mẽ và khốc liệt trên nhiều lĩnh vực như fintech (Starup làm về lĩnh vực kinh tế - tài chính), groupon ( mua theo nhóm), đào tạo, mua bán trực tuyến ... Việc thành công của các Doanh nghiệp Starup còn phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố trong đó không thể không nói đến yếu tố gọi vốn từ các vòng gọi vốn của DN nhằm phát triển vòng đời của DN đáp ứng mong mục tiêu tăng trưởng không giới hạn – một trong những đặc tính đặc trưng của DN Starup. Để góp phần tạo nên sự thành công trong các vòng gọi vốn của DN Starup rất cần sự quan tâm của Nhà nước về chính sách, pháp luật nói chung nhằm tạo ra các sân chơi minh bạch, hiệu quả từ đó hỗ trợ cho việc thu hút các quỹ đầu tư, các tổ chức Doanh nghiệp và cộng đồng xã hội trong quá trình gọi vốn nói riêng. Danh mục tài liệu tham khảo [1]. Gavin Cassar, 2004. The financing of business star-up, Journal of Business Venturing 19 , 261–283 [2]. Antonio Davila, George Foster, Mahendra Gupta, (2003). Venture capital financing and the growth of startup firms, Journal of Business Venturing 18, 689–708 [3]. Thomas Hellmann & Manju Puri (2000). Venture capital and the Professionalization of Start-up Firms: Empirical Evidence, Journal of Business Venturing 18, 689–708 [4]. Stephen Prowse (1998). Angel investors and the market for angel investments, Journal of Banking & Finance 22, 785±792 [5]. Collewaert, V. (2012). Angel investors' and entrepreneurs' intentions to exit their ventures: A conflict perspective. Entrepreneurship Theory and Practice, 36(4), 753- 779. [6] Các trang web: https://vi.wikipedia.org/ nhipsongso.tuoitre.vn