Kế toán, kiểm toán - Kế toán vốn chủ sở hữu (phần 1)

5/23/2012 1 KẾ TOÁN VỐN CHỦ SỞ HỮU Phần 1 1 Khoa Kế toán – Kiểm toán Đại học Mở TPHCM Mục đích • Học xong chương này, người học có thể: • Giải thích được sự khác nhau về nguồn vốn hoạt động của các loại hình doanh nghiệp • Nắm được các yếu tố cấu thành nên vốn chủ sở hữu và phạm vi sử dụng nguồn vốn • Ghi chép được các nghiệp vụ tăng giảm vốn chủ sở hữu • Tổ chức và thực hiện chứng từ, sổ kế toán tổng hợp và chi tiết liên quan đến vốn chủ sở hữu. 2 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 2 Nội dung • Một số khái niệm cơ bản • Ghi nhận vốn chủ sở hữu • Ứng dụng trên hệ thống tài khoản kế toán • Tổ chức chứng từ, ghi sổ kế toán chi tiết và tổng hợp 3 NHỮNG KHÁI NIỆM CƠ BẢN 4 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 3 Một số chuẩn mực liên quan • VAS 01 – Chuẩn mực chung • VAS 21 – Trình bày báo cáo tài chính 5 Khái niệm vốn chủ sở hữu • Theo VAS 01 – Chuẩn mực chung: “ Vốn chủ sở hữu là giá trị vốn của doanh nghiệp, được tính bằng số chênh lệch giữa giá trị tài sản của doanh nghiệp trừ nợ phải trả. 6 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 4 Phương trình kế toán 7 Tài sản Nợ phải trả Vốn chủ sở hữu= + Tài sản Nợ phải trả Vốn chủ sở hữu Các bộ phận cấu thành vốn chủ sở hữu GỒM 3 PHẦN CHÍNH • Vốn đầu tư của chủ sở hữu • Lợi nhuận chưa phân phối và các khoản dự trữ • Các khoản điều chỉnh trực tiếp vào vốn chủ sở hữu 8 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 5 Phương trình kế toán 9 Tài sản Nợ phải trả Vốn chủ sở hữu= + Tài sản Nợ phải trả Vốn chủ sở hữu Góp vốn/Rút vốn Kết quả KD+ Phân phối lãi Điều chỉnh trực tiếp Vốn góp của CSH LNCPP + CKDT Điều chỉnh TT VỐN GÓP CỦA CHỦ SỞ HỮU • Vốn đầu tư của chủ sở hữu: chủ doanh nghiệp, vốn cổ phần, vốn của nhà nước cấp, vốn góp của các thành viên. Đối với công ty cổ phần là giá trị cổ phần đã phát hành theo mệnh giá. • Thặng dư vốn cổ phần: là chênh lệch giữa mệnh giá của cổ phiếu với giá của cổ phiếu lúc phát hành (chỉ áp dụng cho công ty cổ phần) • Cổ phiếu quỹ: Giá trị cổ phiếu của chính doanh nghiệp mua vào, chưa tái phát hành hoặc hủy đi (chỉ áp dụng cho công ty cổ phần) 10 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 6 LN CHƯA PHÂN PHỐI VÀ CÁC KHOẢN DỰ TRỮ • Lợi nhuận chưa phân phối: Là lợi nhuận chưa chia cho các chủ sở hữu hoặc chưa trích lập các quỹ. • Các quỹ dự trữ: Quỹ dự phòng tài chính, quỹ đầu tư phát triển: Được phân phối từ lợi nhuận sau thuế TNDN 11 CÁC KHOẢN ĐIỀU CHỈNH TRỰC TIẾP • Chênh lệch tỷ giá: Chênh lệch tỷ giá phát sinh trong quá trình đầu tư xây dựng của DN trước hoạt động; và chênh lệch phát sinh do chuyển đổi báo cáo tài chính của cơ sở ở nước ngoài hợp nhất với DN ở trong nước. • Chênh lệch đánh giá lại tài sản: Chênh lệch giữa giá trị ghi sổ của TS với giá trị được đánh giá lại khi có quyết định của Nhà nước, • Thực chất là các khoản làm tăng/giảm VCSH ngoài việc góp vốn/trả vốn/chia lời hay từ kết quả kinh doanh. 12 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 7 Bài tập thực hành 1 • So với đầu năm, tài sản công ty A đã tăng lên 210 tỷ đồng, trong khi nợ phải trả tăng lên 120 tỷ đồng. Trong năm, công ty đã phát hành cổ phiếu thu tiền 60 tỷ đồng và chia cổ tức 15 triệu đồng. Tính LN sau thuế trong năm trong những trường hợp sau: • Không có bất kỳ thay đổi trong các khoản vốn chủ sở hữu • Không có thay đổi trong các khoản vốn chủ sở hữu, ngoại trừ 1 khoản chênh lệch đánh giá lại tăng tài sản là 30 tỷ. • Không có bất kỳ thay đổi trong các khoản vốn chủ sở hữu, ngoại trừ DN dùng LN lập quỹ đầu tư là 6 tỷ. 13 GHI NHẬN VÀ ĐÁNH GIÁ VỐN CHỦ SỞ HỮU 14 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 8 VỐN ĐẦU TƯ CỦA CHỦ SỞ HỮU • DNNN: Vốn ngân sách cấp hoặc vốn bổ sung trong quá trình hoạt động của công ty • DN Tư nhân: Chủ doanh nghiệp bỏ vốn • Cty hợp danh và công ty TNHH: Các thành viên góp vốn và bổ sung từ LN sau thuế • Cty cổ phần: Vốn góp của các cổ đông hoặc bổ sung từ LN sau thuế theo Nghị quyết của HĐCĐ 15 VỐN ĐẦU TƯ CỦA CHỦ SỞ HỮU • Vốn góp bằng ngoại tệ: • Qui đổi ra VND theo tỷ giá bình quân liên ngân hàng tại ngày góp vốn • Không đánh giá lại theo sự thay đổi của tỷ giá. • Vốn góp bằng tài sản: • Xác định giá trị hợp lý của tài sản thông qua định giá • Đối với công ty cổ phần • Ghi nhận theo mệnh giá 16 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 9 THẶNG DƯ VỐN CỔ PHẦN • Là tổng số tiền hoặc tương đương tiền thu được lớn hơn mệnh giá của cổ phần khi phát hành hoặc chênh lệch giữa số tiền thu được với giá mua lại cổ phần khi tái phát hành cổ phiếu quỹ. • Chi phí phát hành cổ phiếu được tính trừ vào thặng dư vốn cổ phần. 17 Bài tập thực hành 2A • Công ty CP Hoàn Cầu thành lập vào tháng 01/20x0, được Ủy ban chứng khoán Nhà Nước chứng nhận đăng ký phát hành cổ phần với nội dung sau: • Tổng số lượng cổ phần phát hành: 2.000.000 (200.000cp ưu đãi và 1.800.000 cp phổ thông) • Mệnh giá mỗi cổ phần: 10.000đ • Giá phát hành 10.000đ/cp đã thu bằng tiền mặt • Chi phí phát hành cổ phiếu thanh toán bằng tiền mặt 50.000.000đ • Tính các chỉ tiêu: Vốn đầu tư của chủ sở hữu và Thặng dư VCP 18 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 10 Bài tập thực hành 2B • Làm lại bài tập 2A, nếu giá phát hành là 12.000/cp. 19 Bài tập thực hành 2C • Làm lại bài tập 2A, nếu số lượng cổ phiếu phổ thông phát hành ra công chúng theo giá là 9.000đ/cp. 20 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 11 Bài tập thực hành 2D • Làm lại bài tập 2A, nếu trong 1.800.000 cp phổ thông, 1.000.000 cp phát hành thu bằng tiền mặt VND, 800.000 cp phát hành thu bằng ngoại tệ. Tỷ giá ngày nhận tiền là 20.000VND/USD. • Giá phát hành 12.000đ/cp 21 Bài tập thực hành 2E • Làm lại bài tập 2A, nếu một cổ đông nắm giữ cổ phần ưu đãi góp bằng 1 xe ô tô, tương đương 30.000 cp. Giá trị xe ô tô được chấp nhận góp vốn là 250.000.000đ. Giá trị chênh lệch được cổ đông góp bằng tiền mặt. 22 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 12 VỐN KHÁC CỦA CHỦ SỞ HỮU • Vốn được bổ sung từ lợi nhuận • Được biếu tặng, nhận viện trợ không hoàn lại (nếu được phép ghi tăng vốn kinh doanh) 23 Bài tập thực hành 3 • Công ty CP Hoàn Cầu được tặng một thiết bị vào ngày 10/5/20x0. Giá thị trường của tài sản này là 25.000.000đ. Thuế TNDN 25% trên giá trị hợp lý của tài sản nhận biếu tặng. Theo quyết định của hội đồng quản trị, giá trị còn lại sau khi nộp thuế sẽ bổ sung vốn khác của chủ sở hữu. • Xác định giá trị vốn khác của chủ sở hữu trên BCTC phát sinh từ giao dịch trên. 24 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 13 CỔ PHIẾU QUỸ • Cổ phiếu quỹ là cổ phần được mua lại bởi chính công ty phát hành. • Cổ phiếu quỹ có thể được dùng để: • Trả cổ tức cho cổ đông • Tái phát hành • Huỷ bỏ • Cổ phiếu quỹ: • Không được hưởng cổ tức • Không có quyền tham gia bầu cử • Giá trị cổ phiếu quỹ = Giá mua + CP liên quan 25 Bài tập thực hành 4A • Tiếp theo số liệu bài tập thực hành 2B, hội đồng quản trị quyết định mua lại 100.000 cp phổ thông làm cổ phiếu quỹ. • Giá mua 11.000 đ/cp • Chi phí mua; 0,2%/giá trị giao dịch • Thanh toán toàn bộ bằng chuyển khoản • Một tháng sau, mua tiếp 50.000 cp làm cổ phiếu quỹ. • Giá mua 11.400 đ/cp • Chi phí mua; 0,2%/giá trị giao dịch • Thanh toán toàn bộ bằng chuyển khoản • Xác định giá trị cổ phiếu quỹ sau giao dịch trên; cho biết số dư ban đầu của cổ phiếu quỹ tại DN là 0. 26 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 14 Bài tập thực hành 4B • Tiếp tục bài tập 4A, Hội đồng quản trị công ty quyết định tái phát hành số cổ phiếu quỹ: • Đợt 1: 60.000 cp, giá phát hành 11.500đ/cp • Đợt 2: 40.000 cp, giá phát hành 11.400đ/cp • Xác định giá trị của Vốn đầu tư của chủ sở hữu, Thặng dư vốn cổ phần và Cổ phiếu quỹ sau giao dịch này, cho biết DN áp dụng phương pháp bình quân gia quyền đối với cổ phiếu quỹ. 27 Bài tập thực hành 4C • Tiếp theo số liệu thí dụ 4B, hội đồng quản trị quyết định huỷ bỏ 50.000 cp quỹ. • Xác định giá trị của Vốn đầu tư của chủ sở hữu, Thặng dư vốn cổ phần và Cổ phiếu quỹ sau giao dịch này. 28 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 15 LỢI NHUẬN CHƯA PHÂN PHỐI • LNCPP là lợi nhuận sau thuế TNDN của doanh nghiệp, chưa chia cho các chủ sở hữu hoặc chưa trích lập các quỹ. • Nếu là số âm, thể hiện số lỗ luỹ kế đến thời điểm báo cáo • LNCPP sẽ thay đổi khi: • Chia cổ tức, phân phối lợi nhuận • Trích lập quỹ, hoặc bổ sung vốn đầu tư của chủ sở hữu 29 CHIA CỔ TỨC • Tạm ứng cổ tức • Nghị quyết của hội đồng cổ đông xác định mức thực sẽ chi trả của cả năm. • Thanh toán số cổ tức còn lại • Quy trình chia cổ tức • Thông báo ngày chốt danh sách (ngày giao dịch không hưởng quyền). Kế toán sẽ ghi nhận giảm lợi nhuận chưa phân phối ngày này và hình thành khoản phải trả về cổ tức • Thanh toán cổ tức cho cổ đông theo danh sách 30 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 16 TRÍCH LẬP CÁC QUỸ • Căn cứ vào chính sách tài chính hiện hành của doanh nghiệp, điều lệ của công ty và nghị quyết của hội đồng cổ đông • Với mục đích giúp doanh nghiệp bù đắp hoặc hạn chế bớt những khoản lỗ có thể phát sinh trong tương lai hoặc dùng để tái đầu tư, • Bao gồm: • Quỹ đầu tư phát triển • Quỹ dự phòng tài chính • Quỹ khác thuộc vốn chủ 31 Bài tập thực hành 5 • Công ty CP Hoàn Cầu (bài tập 2B) có các nghiệp vụ về cổ tức như sau: 1. Ngày 30/6/20x0, LNST 6 tháng đầu năm xác định là 5 tỷ đồng 2. Ngày 1/8/20x0, quyết định tạm ứng cổ tức đợt 1 năm 20x0 là 500đ/cp. 3. Này 5/9/20x0, chi trả toàn bộ số tiền tạm ứng cổ tức đợt 1. 4. Ngày 31/12/20x0, LNST cả năm xác định là 12 tỷ đồng 5. Ngày 25/3/20x1, đại hội cổ đông thông qua kết quả kinh doanh năm 20x0 và kế hoạch chia cổ tức đợt 2/20x0 là 1.000đ/cp, lập quỹ ĐTPT 10% LNST, Quỹ DPTC 10% LNST. 6. Ngày 2/4/20x1 là ngày giao dịch không hưởng quyền. 7. Ngày 15/5/20x1, thanh toán toàn bộ tiền cổ tức đợt 2/ 20x0. 32 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 17 Bài tập thực hành 5 (tiếp theo) • Biết lợi nhuận sau thuế của công ty được ghi nhận vào lợi nhuận chưa phân phối vào ngày 30.6.20x0 và 31.12.20x0. Điền vào bảng sau: 33 Ngày LNCPP Quỹ ĐTPT Quỹ DPTC Cổ tức phải trả 30/6/x0 1/8/x0 5/9/x0 31/12/x0 25/3/x1 2/4/x1 15/5/x1 TRÌNH BÀY VỐN CHỦ SỞ HỮU 34 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 18 TRÌNH BÀY BÁO CÁO TÀI CHÍNH • Ngoài Bảng CĐKT, doanh nghiệp cần thuyết minh: • Các chính sách kế toán áp dụng trong việc ghi nhận vốn chủ sở hữu. • Sự biến động của tổng số vốn chủ sở hữu, cũng như từng bộ phận hợp thành trong vốn chủ sở hữu của cả năm trước và năm báo cáo. • Chi tiết hoá vốn đầu tư của chủ sở hữu, trong đó có thêm thông tin về giá trị trái phiếu chuyển thành cổ phiếu; số lượng cổ phiếu quỹ. 35 TRÌNH BÀY BÁO CÁO TÀI CHÍNH • Ngoài Bảng CĐKT, doanh nghiệp cần thuyết minh (tiếp theo) • Các giao dịch về vốn với các chủ sở hữu và phân phối cổ tức, chia lợi nhuận. • Cổ tức đã công bố, gồm cổ tức trên cổ phần phổ thông, cổ phần ưu đãi. • Sự biến động của số lượng cổ phần và mệnh giá của cổ phần đang lưu hành. • Các quỹ của doanh nghiệp và mục đích của việc trích lập và sử dụng các quỹ của doanh nghiệp. • Những khoản thu nhập và chi phí, lãi hoặc lỗ được ghi nhận trực tiếp vào vốn chủ sở hữu. 36 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM 5/23/2012 19 Bài tập thực hành 7 • Đọc báo cáo tài chính hợp nhất Vinamilk 2010, trả lời các câu hỏi sau: • Tổng vốn chủ sở hữu của Vinamilk cuối năm tăng lên hay giảm đi so với đầu năm? Khoản mục nào đóng vai trò chủ yếu? • Trong năm quỹ đầu tư phát triển của Vinamilk đã được trích bao nhiêu và sử dụng bao nhiêu? • Vinamilk đã mua bao nhiêu CP quỹ trong kỳ, với giá bình quân bao nhiêu 1 cổ phần? • Trong năm, Vinamilk đã phát hành baó nhiêu cổ phiếu, với đơn giá bình quân bao nhiêu? 37 Bài tập thực hành 7 (tiếp theo) • Trong năm, Vinamilk quyết định chia cổ tức bao nhiêu và đã thực chi bao nhiêu? • Chính sách trích lập các quỹ đầu tư phát triển và dự phòng tài chính của Vinamilk? • Số CP được phát hành, đã phát hành và đang lưu hành vào thời điểm cuối năm là bao nhiêu? • Ước tính lợi nhuận sau thuế trong năm mà không sử dụng Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh và Bản thuyết minh. 38 Chương 6-1 Khoa Kế toán - Kiểm toán Đại học Mở TPHCM