Khó khăn trong thực hiện chiến lược kinh doanh thân thiện môi trường của các doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam: nhận diện và xếp hạng các rào cản

TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) KHÓKHĂNTRONGTHỰCHIỆNCHIẾNLƯỢC KINHDOANHTHÂNTHIỆNMÔITRƯỜNGCỦA CÁCDOANHNGHIỆPXUẤTKHẨUTÔMVIỆTNAM: NHẬNDIỆNVÀXẾPHẠNGCÁCRÀOCẢN ĐỗThịBình TrườngĐạihọcThươngmại,HàNội,ViệtNam Ngàynhận:Ngàyhoànthànhbiêntập:Ngàyduyệtđăng: Tómtắt:Bêncạnhnhữngcơhộirấtlớntừcáchiệpđịnhthươngmạitựdothế hệmớinhưCPTPPvàEVFTA,xuấtkhẩuthuỷsảnViệtNam,cụthểxuấtkhẩu tômsangcácthịtrườngnàycũngphảiđốimặtvớinhữngtháchthứclớn,đặc biệtphảiđápứngcácquyđịnhvàtiêuchuẩnvềmôitrường.Tuynhiên,theo nghiêncứucủanhómtácgiảDo&cộngsự(2019),tỉlệứngdụngchiếnlược kinhdoanhthânthiệnmôitrường(CLKDTTMT)củacácdoanhnghiệp(DN) thuỷsảnViệtNamcònthấpvàchủyếumớilàCLKDTTMTthụđộng.Nghiên cứunàyđượcthựchiệnnhằmnhậndiệnvàxếphạngcácràocảnchiếnlược nàycủacácDNxuấtkhẩutômViệtNam,từđóđềxuấtcáchàmývàkiếnnghị giúpcácDNnàyvượtquacácràocảnđểmạnhdạnápdụngCLKDTTMT,tận dụngtốiđalợithếtừcáchiệpđịnhthươngmạitựdothếhệmớivàhướngtới pháttriểnbềnvững(PTBV). Từkhóa:Nhậndiệnvàxếphạngràocản,Chiếnlượckinhdoanhthânthiệnmôi trường,PhươngphápTốtnhất-Xấunhất,PhươngphápDelphi,Doanhnghiệp xuấtkhẩutômViệtNam BOTTLENECKSINADOPTINGENVIRONMENTALLY FRIENDLYSTRATEGIESOFVIETNAMSHRIPMEXPORTERS: IDENTIFYINGANDRANKINGBARRIERS Abstract: Inaddition togreatopportunities fromnew-generation free trade agreementssuchasCPTPPandEVFTA,Vietnameseseafoodaswellasshrimp exportalsofacegreatchallenges,especiallymeetingenvironmentalregulations and standardswhenexporting toCPTPPandEVFTA’smarkets.However, a previous study of Do et al., 2019 has con¿rmed the low ratio of adoption ofenvironmentallyfriendlystrategiesbyVietnameseseafood¿rms,andthey are mainly adopting reactive environmentally friendly strategy. Therefore, thispaper’sobjectiveistoidentifyand rank thebarriersofenvironmentally friendly strategy, thereby proposing implications and recommendations to helpVietnamshrimpexporterstoovercomethebarriers,takefull advantage  Tácgiảliênhệ,Email:[email protected] TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế Trangchủ: ,661 TẠPCHÍ QUẢNLÝ ¨KINHTẾQUỐCTẾ TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) ofanewgenerationoffreetradeagreement,anddevelopinthedirectionof sustainability. Keywords: Identifyingandrankingbarriers,Environmentally friendly strategy, Best-Worstmethodology,Delphimethod,Vietnameseshrimpexporters 1.Đặtvấnđề Thủysảnluônnằmtrongnhóm10lĩnhvựccókimngạchxuấtkhẩucaonhấtcủa ViệtNamvớisảnlượngnuôitrồngvàkhaitháckhôngngừngtăngtrongnhữngnăm gầnđây.Giátrịxuấtkhẩunăm2019củaViệtNamđạthơn8,5tỉUSD(Vietdata,2019). Dùgiảmnhẹsovới2018(gần8,8tỉUSD)donhữngdiễnbiếnphứctạpcủathị trườngthếgiới,đặcbiệtdoxuhướngbảohộtiếptụcgiatăngtrongbốicảnhxung độtthươngmạigiatăng,nhưnghiệnnay,ViệtNamvẫnlàquốcgiaxuấtkhẩuthuỷ sảnlớnthứ3,chiếm5%giátrịxuấtkhẩuthuỷsảntrênthếgiới,sauTrungQuốc (14%)vàNaUy(7%)(FAO,2020).ViệcViệtNamkýkếtcáchiệpđịnhthươngmại thếhệmớinhưEVFTAvàCPTPPtạothêmnhiềucơhộilớntừcắtgiảmthuếquan, đadạnghoánguồncungnguyênliệunhậpkhẩuvàtạothêmnhiềulợithếxuấtkhẩu chothuỷsảnViệtNam. TrongxuấtkhẩuthủysảncủaViệtNam,xuấtkhẩutômchiếmtỷtrọnglớnnhất vớimứctăngtrưởngcaovàổnđịnhnhất.Trungbìnhkimngạchxuấtkhẩutôm5 nămtrởlạiđây(từ2015đến2019)là3,5tỷUSD.Tỷtrọngxuấtkhẩutômtrong tổngxuấtkhẩuthủysảncóxuhướngtăngtừ36%đến50%vàđượckỳvọngđạtít nhất4,7tỷUSDnăm2025trongkịchbảntăngtrưởng5%(Bảng1).TheoTổchức Lươngthựcthếgiới(FAO),ViệtNamđứng3trongsốcácquốcgianuôitôm(sau TrungQuốc,ẤnĐộ)vàcótổngkimngạchxuấtkhẩutômđứngthứ2thếgiới,chỉ sauẤnĐộ(FAO,2019). Bảng1.KimngạchxuấtkhẩutômViệtNamgiaiđoạn2015-2019 vàkỳvọngnăm2025 Diễnbiếnkimngạchxuấtkhẩutômquacácnăm 2015 2016 2017 2018 2019 TB5năm 3tỷUSD 3,1tỷUSD 3,85tỷ USD 3,55tỷ USD 3,4tỷ USD 3,5tỷ USD Diễnbiếnkỳvọngmứcxuấtkhẩutôm2025(Xuấtphátđiểm2019là3,5tỷUSD) Tốcđộtănghàngnăm 5% 10% 15% 20% KimngạchXKnăm 2025 4,7tỷ USD 6,2tỷ USD 8tỷ USD 10tỷ USD Nguồn:VASEP(2019) Năm2019,xuấtkhẩutômchiếm39,2%tổngkimngạchxuấtkhẩuthủysảnvới3 thịtrườngchínhlàEU,HoaKỳvàNhậtBản.Trongcơcấusảnphẩmtômxuấtkhẩu củaViệtNam,tômchântrắngchiếm69%,tômsúchiếm23%vàcònlạilàtômbiển. TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) Tuycósứctăngtrưởnglớn,ngànhtômViệtNamcóđặcđiểmlàquymônhỏ vàmanhmún(Binh&Moon,2019),thiếutruyxuấtnguồngốc,thiếuantoànthực phẩm,hộinhậptheochiềudọcthấp,liênkếtyếugiữacáctácnhântrongchuỗicung ứngvàdođóthiếukhảnăngbềnvững(vanDuijn&cộngsự,2012).Nhữngđặc điểmnàytạonênnhữngđiểmnghẽnquantrọngnhấtđốivớixuấtkhẩutômViệt Nam.Hơnnữa,cácDNchếbiếntômphụthuộcrấtlớnvàonguồnnguyênliệutừ cáchộnuôitôm.Sựhợptácgiữanhàđánhbắt/nuôitrồngtômvàcáccôngtychế biếnchưađủmạnhtrongchuỗicungứngdosựhiệndiệncủacáckênhtrunggian đacấpkhiếnquátrìnhthumuanguyênliệucủacácDNchếbiếntômkhókiểmsoát đượcchấtlượng(Hình2).  Hình1.GiátrịvàcácthịtrườngxuấtkhẩutômchínhcủaViệtNam(2015-2020) Nguồn:Vietdata(2019)  Hình2.DòngsảnphẩmtrongchuỗicungứngtômViệtNam Nguồn:Vo&cộngsự(2016) Vìvậy,dùcónhiềulợithếvàphầnlớnsảnphẩmtômtừcácnhàmáychếbiến đượcxuấtkhẩu(95-98%)nhưngngànhtômViệtNamphảiđốimặtvớithựctrạng đánglongạilàcáclôhàngxuấtkhẩubịcảnhbáovà/hoặcbịcácthịtrườngnhập khẩutrảvềởmứccao.TạicácthịtrườngchínhnhưHoaKỳ,EUvàNhậtBản,Việt Namluônlàmộttrongnhữngnướcđứngđầudanhsáchcácquốcgiacósốlôhàng tômbịnướcnhậpkhẩutừchốihoặctrảvề(Hình3). Việccáclôhàngtômxuấtkhẩubịcảnhbáoviphạmcácquyđịnhvềantoàn thựcphẩmtạicácthịtrườngnhậpkhẩuảnhhưởngrấtlớnđếnhìnhảnh,uytíncủa sảnphẩmtômViệtNamtrênthịtrườngthếgiới.Hơnnữa,hiệnnaykhicáchiệp TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021)19 địnhCPTPPvàEVFTAđềuđãcóhiệulựcthìcácđiềukiệnvềhàngràokỹthuật, tiêuchuẩnchấtlượng,quytắcxuấtxứchặthơn,cónhiềuquyđịnhmớivàphứctạp hơn;đặcbiệtđòihỏicáccácDNchếbiếntôm-chủthểchínhtrongchuỗicungứng tômViệtNam-phảiđápứngcácquyđịnh,tiêuchuẩnvềlaođộngvàmôitrường. Đểcóthểtậndụngtốiđanhữnglợithếdocáchiệpđịnhthươngmạithếhệmớinày manglạivàhướngtớiPTBV,cácDNxuấtkhẩutômbuộcphảichuyểnđổichiến lượckinhdoanhsangCLKDTTMT.  Hình3.Tổngsốlôhàngtômxuấtkhẩubịtrảvề dodưlượngkhángsinhtrênthếgiới(2012-2017) Nguồn:BostonConsultingGroup(2019) TheonghiêncứucủaQuyên&Ly(2020),ViệtNamhiệnchưacónhiềuDN chútrọngđếnvấnđềvềmôitrườngvàđưalợiíchxãhộivàotônchỉhoạtđộng vàđặtrađòihỏicácDNcầnphảicóchiếnlượckinhdoanhhướngtheohướng xanhhóanếumuốnthựchiệntăngtrưởngbềnvững.Đặcbiệt, theonghiêncứu trước của nhóm tác giả Binh& cộng sự (2019), phần lớn cácDN xuất khẩu thuỷ sảnViệt Nammới chỉ áp dụngCLKDTTMT thụ động (33%), sau đó là CLKDTTMTcơhội(30%);đứngthứbalàCLKDTTMTtậptrung(24%)vàcuối cùnglàCLKDTTMTchủđộng(13%).Pháthiệnnày,mộtmặtchothấysựkhác biệttrongmứcđộgiảiquyếtcácvấnđềvềmôitrườngcủacácDNchếbiếnthủy sảnViệtNam,mặtkhácchothấymứcđộchủđộngtrongtheođuổiCLKDTTMT củacácDNthuỷsảnViệtNamnhìnchungcònthấp.Điềunàyđặtracâuhỏivì saoviệcứngdụngCLKDTTMTcủacácDNthuỷsảnViệtNamnóichungvàcác DNxuấtkhẩutômnóiriêngcònthấptrongkhicácyếutốvềvệsinhantoànthực phẩm,môitrườngđãtrởthànhnhữngquyđịnh,tiêuchuẩnbuộccácDNnàyphải tuânthủnếumuốnxuấtkhẩusangcácthịtrườngthuộcphạmviCPTPP,EVFTA? NhữngràocảnnàođãcảntrởcácDNxuấtkhẩutômViệtNamtheođuổicácloại hìnhchiếnlượcnàyvàmứcđộquantrọng(xếphạng)củacácràocảnđórasao? Mụcđíchcủanghiêncứunàylàđitìmcâutrảlờichonhữngcâuhỏiđóvàđềxuất cáchàmý,kiếnnghịgiúpcácDNxuấtkhẩutômViệtNamvượtquacácràocản đểmạnhdạnápdụngCLKDTTMTvàtậndụngtốiđalợithếdocáchiệpđịnh thươngmạitựdothếhệmớimanglạivàhướngtớiPTBV. 20TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) 2.Tổngquanlýthuyết 2.1Chiếnlượckinhdoanhthânthiệnmôitrường CLKDTTMTcónhiềutêngọikhácnhaunhưchiếnlượcxanh,chiếnlượcmôi trườngvàchiếnlượcsinhthái(Leonidou&cộngsự,2015)vàđượcđịnhnghĩalà “mộtchiếnlượccủaDNhướngtớicảkếtquảkinhdoanhvàmôitrườngtựnhiên bềnvững”(Das&cộngsự,2019).DNcóthểtheođuổicácloạiCLKDTTMTkhác nhaunhằmgiảmthiểutácđộngcủahoạtđộngkinhdoanhcủaDNlênmôitrườngtự nhiênởcácmứcđộkhácnhau.Vídụ,DNcóthểtheođuổiCLKDTTMTthôngqua tạoracácchínhsáchvềmôitrường,pháttriểnchươngtrìnhđàotạovềmôitrường chínhthốnghoặcthườngxuyêntiếnhànhkiểmtoánvềmôitrường(Delmas&To൵el, 2004).Mặtkhác,cónhữngDNlạikhẳngđịnhCLKDTTMTthôngquasởhữucác chứngnhậnvềquảnlýmôitrườngnhưISO14001(Roy&Vézina,2001).Cácnhà quảnlýcũngcóthểtruyềnđạttầmquantrọngcủaCLKDTTMTquaviệcđưacácyếu tốvềmôitrườngtrởthànhcácyếutốtrongđánhgiáhiệusuấtcủanhânviên(Das& cộngsự,2019).MộtcôngtytheođuổiCLKDTTMTsẽnỗlựchạnchếảnhhưởngtiêu cựcđếnmôitrườngtừviệcsảnxuấtvàsửdụngsảnphẩmhoặccácdịchvụcủahọđể đápứngcácyêucầutừcácbênliênquankhácnhaunhưchínhphủ,ngườitiêudùng, cộngđồng,nhiềucánhânvànhómliênquankhác(Banerjee,2001;Das&cộngsự, 2019).Bêncạnhmụctiêutráchnhiệmxãhộinày,việcsửdụngCLKDTTMTphần nàocũngđượcchứngminhlàmanglạimộtsốlợiíchđểcảithiệnlợithếcạnhtranh vàhiệusuấtDN.Vìthế,tăngcườngápdụngCLKDTTMTkhôngchỉlàmộtphảnứng đốivớiyêucầutừcácbênliênquanmàcònlàđộnglựccủacôngtytrongviệctăng cườnglợithếcạnhtranhvàhiệusuấtcủahọ. 2.2Cácràocảnchiếnlượckinhdoanhthânthiệnmôitrường TổnghợpcácnghiêncứuvềràocảncảntrởDNtheođuổiCLKDTTMT,cóthể chiathành7nhómràocảnchínhmàcácDNthườnggặpphảinhưsau: 2.2.1Nhómràocảnliênquanđếnquảnlý,tổchứcvànhânsựcủadoanhnghiệp ThiếucamkếttừlãnhđạocaonhấtlàmộttrởngạilớnđểápdụngCLKDTTMT trongcáctổchức.Banlãnhđạocầnđảmbảonguồnnhânlựcưuviệtđểthựchiện CLKDTTMT.CácDNởcácnướcđangpháttriểnthườngbịảnhhưởngbởikhía cạnhnàydothiếusựcamkếtcủabanlãnhđạocấpcao,hoặcbanlãnhđạocấpcao củaDNbaogồmcácdoanhnhâncóxuhướnglàmviệctheocáchtruyềnthốngđể tránhrủirovàthiếucamkếtđốivớichiếnlượcxanh.Nhữngràocảncụthểthuộc nhómnàyliênquanđếnsựthiếucamkếttừlãnhđạo(Ghazilla&cộngsự,2015; Gupta&Barua,2018);miễncưỡngchuyểnsangCLKDTTMT(González-Benito &González-Benito,2006;Zhu&cộngsự,2008);thiếucácchươngtrìnhđàotạo vàtưvấnliênquanđếnCLKDTTMT(Gupta&Barua,2018);thiếunguồnnhân lựcchoCLKDTTMT;thiếukhảnăngquảnlýtheoyêucầucủacácchứngchỉliên quanđếnCLKDTTMT;thiếusựtươngtácvớicáccơquanchínhphủvàthamgia TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) vàocácchươngtrìnhdochínhphủtổchứcliênquanđếnCLKDTTMTvàthiếuhệ thốngkhenthưởngchoCLKDTTMT(Gupta&Barua,2018). 2.2.2Nhómràocảnliênquanđếncôngnghệxanh Côngnghệđượcđịnhnghĩalà“kiếnthứcthựctế,bíquyết,kỹnăngvàhiệnvật cóthểđượcsửdụngđểpháttriểnsảnphẩmhoặcdịchvụmớivà/hoặchệthống sảnxuất/phânphốimới”(Pinkse&Dommisse,2009).Nguồnlựccóthểđượcđịnh nghĩalà“cácyếutốsẵncódocôngtysởhữuhoặckiểmsoát”(Sari&Hasnelly, 2012).Côngnghệvànguồnlựcđặcbiệtcầnthiếtchocácchiếnlược.Nhữngràocản chínhtrongnhómnàybaogồm:thiếunănglựctrongCLKDTTMT,sựkhôngchắc chắnvềcôngnghệ,thịtrườngvàsợthấtbạiliênquanđếnCLKDTTMT(Gupta& Barua,2018),côngtykhôngđủnănglựcđểtiếpthuCLKDTTMT,quytrìnhthiết kếphứctạpnhằmtáisửdụng/táichếsảnphẩmvàgiảmsửdụngtàinguyên,thiếu côngnghệ,vậtliệu,quytrìnhvàkỹnăngmớichoCLKDTTMT,vàthiếuđầutưvào CLKDTTMT(Ervin&cộngsự,2013). 2.2.3Nhómràocảnliênquanđếntàichính Chiphícao thườngđóngvaitròcản trởviệctheođuổiCLKDTTMT.Các tổ chứcthườngphảiđốimặtvớitìnhtrạngkhanhiếmtiềnmặtdothiếunguồnlựctài chínhbêntrongvàbênngoài(Pinget&cộngsự,2015).Ápdụngsángkiếnxanh, CLKDTTMđòihỏicácDNphảiđầutưchiphínhấtđịnh(Quyên,2020).Cácrào cảntàichínhđốivớiCLKDTTMTbaogồmlợinhuậníthơnsovớiđầutưvàochiến lược,thiếukhảnăngtiếpcậncáckhoảntrợcấpvàkhuyếnkhíchtàichínhcủachính phủ,khôngcócáckhoảnvayngânhàngđểthúcđẩychiếnlượcxanh,chiphíxửlý chấtthảinguyhạicao(Ervin&cộngsự,2013),chiphíchuyểnđổitừchiếnlược truyềnthốngsangCLKDTTMTcaovàkhôngcólợithếvềquymôđốivớicácsản phẩmxanhchoCLKDTTMT(Gupta&Barua,2018). 2.2.4Nhómràocảndoquanhệkémvớicácđốitáctrongchuỗicungứng LiênkếtbênngoàilàđiềucầnthiếtđểcácDNtheođuổiCLKDTTMT.Tuynhiên, tìmkiếmcácđốitáccólợiíchchungtrongCLKDTTMTlàđiềukhókhănđốivớicác côngtyởcácnướcđangpháttriển(Tencati&cộngsự,2010).Cáctổchứcbênngoài thườngtránhkếtnốivớicáccôngtychocácsángkiếnxanhvìnhiềulýdo.Cácrào cảnchínhthuộcnhómnàyliênquanđếnviệccácđốitácchuỗicungứngkhôngsẵn lòngtraođổithôngtinvềcácthựchànhxanh,thiếuhiểubiếtvềCLKDTTMTcủacác đốitáckhác(Ervin&cộngsự,2013),giaotiếpkémvớicácđốitácbênngoàivàthiếu sựrõràngvềvaitròvàthiếunềntảnghoặcdiễnđànđểcácDNthảoluậncácvấnđề liênquanđếnCLKDTTMT(Gupta&Barua,2018). 2.2.5NhómràocảndothiếusựhỗtrợcủaChínhphủ Thôngthường,cácquyđịnhvàchínhsáchcủachínhphủđóngvaitròlàràocản choCLKDTTMTdotínhchấtnghiêmngặtvàthủtụckhôngrõràng.Cáctổchức TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) thườngbịsasútdothiếusựhỗtrợcủachínhphủđốivớichiếnlượcxanh(Tencati &cộngsự,2010).Cácràocảnchínhtrongnhómnàygồm:cácquytắcphứctạpvà cứngnhắcchoCLKDTTMT,việcthựcthichínhsáchmôitrườngkémdođóchỉtạo lợithếchomộtsốDN(Ervin&cộngsự,2013),thiếucácchươngtrìnhđàotạocủa chínhphủvềCLKDTTMT(Gupta&Barua,2018). 2.2.6Nhómràocảnliênquanđếnkháchhàngvàthịtrường Kháchhànglànhântốquyếtđịnhnhucầucủacácsảnphẩmxanhtrênthịtrườngvà dođólàcơsởđểtriểnkhaivàápdụngCLKDTTMTtrongcácDN.Nhìnchung,chi phícaoliênquanđếnsảnxuấtcácsảnphẩmxanhthườngbuộccácngànhcôngnghiệp khôngápdụngCLKDTTMTvàvấnđềnàycàngnổibậthơnởcáccôngtyởcácnước đangpháttriển(Ervin&cộngsự,2013).Tuynhiên,nhucầuthịtrườngcaocóthểthúc đẩycácngànhcôngnghiệpnhỏápdụngCLKDTTMT.Cácràocảnthuộcnhómnày baogồmsựthiếuphảnứngcủakháchhàngđốivớiCLKDTTMT(Zhang&cộngsự, 2011),vàthiếunhậnthứcvàkiếnthứcvềCLKDTTMT(Ghazilla&cộngsự,2015). 2.2.7Nhómràocảndothiếuthôngtinvàsựhiểubiếtliênquanđếnchiếnlượckinh doanhthânthiệnmôitrường CácCLKDTTMTyêucầumộtsốthôngtinnhấtđịnhvàđòihỏinhânviêncó kỹnăngvàkiếnthứccầnthiếtliênquanđếncáccôngnghệvàthựctiễnmôitrường (Pinkse&Dommisse,2009).MứcđộkiếnthứccầnthiếtđểtheođuổiCLKDTTMT làkhácaovàphứctạp(DeMarchi&cộngsự,2013).Tuynhiên,cácDNởcácnước đangpháttriểnthiếucáckỹnăngcầnthiết,chuyênmônquảnlývàkiếnthứcđểáp dụngCLKDTTMT.Cácràocảnthuộcnhómnàyliênquanđếnviệcnhânviênvà doanhnhânthiếukiếnthứcvềchiếnlượcvàluậtliênquanđếnmôitrường,nhân viênthiếukhảnăngxácđịnhcáccơhộivềmôitrường,thiếuniềmtinvàolợiích môitrườngcủacácsảnphẩmxanh(Ervin&cộngsự,2013),thiếuthôngtincông nghệliênquanđếncôngnghệxanh(Pinkse&Dommisse,2009)vàthiếunhậnthức vềcácsảnphẩmtáichế(Pinkse&Dommisse,2009;Ervin&cộngsự,2013). 3.Phươngphápnghiêncứu ĐểnhậndiệnvàxếphạngcácràocảnđốivớiviệcápdụngCLKDTTMT,bài nghiêncứuđượcthựchiệnthànhhaigiaiđoạn. Giaiđoạn1:SửdụngphươngphápDelphiđểnhậndiệncácràocảnCLKDTTMT củacácDNxuấtkhẩutômViệtNam NhómnghiêncứuxácđịnhdanhsáchcácnhàquảnlýcácDNxuấtkhẩutôm ViệtNamđiểnhình,xemxéttàiliệuvàthảoluậnvớicácnhàquảnlýnàythôngqua phươngphápDelphiđểhoànthiệnnhậndiệncácràocảnđốivớiCLKDTTMT.Nội dungthảoluậntậptrung07nhómràocảnmàtácgiảđãtổnghợpđượcquanghiên cứudữliệuthứcấpnhưđãtrìnhbàytrongmục2.2ởtrên. TạpchíQuảnlývàKinhtếquốctế,số134(01/2021) PhươngphápDelphibaogồmnhiềuvòngthảoluậnvớicácnhàquảnlýchođến khiđạtđượcsựđồngthuậncuốicùnggiữacácnhàquảnlý.Thôngquatổnghợptài liệulàcácnghiêncứutrướccóliênquanđếnràocảnCLKDTTMT,ràocảnđổimới xanh...,tổngsố32ràocảnđãđượcxácđịnhvàđưarathảoluậnvới28nhàquản lýcấpcaođếntừ28DNxuấtkhẩutômViệtNam.Cácnhàquảnlýnàyhoặclàcác giámđốc,tổnggiámđốc,chủtịchhộiđồngquảntrị;hoặclàtrưởngphòng/banxuất khẩu,sảnxuấthoặcmarketingcủacácDNxuấtkhẩutôm,cụthểnhưsau: Bảng2.Đặcđiểmmẫucácnhàquảnlýthamgiathảoluậnnhậndiệncácràocản chiếnlượckinhdoanhthânthiệnmôitrường Nhàquảnlý Tầnsuất Phầntrăm Giámđốc  42.86 Tổnggiámđốc 5 17.86 ChủtịchHĐQT 5 17.86 Trưởngphòngxuấtkhẩu/sảnxuấthoặcmarketing 6 21.42 Tổng  100.0 Nguồn:Tácgiảtổnghợp Saubavòngthảoluậnvớicácnhàquảnlýnày(vòng1diễnravàotháng2năm 2019,vòng2vàotháng3năm2019vàvòng3vàotháng4năm2019),6ràocảnđã đượcloạibỏvà4ràocảnmớiđượcbổsungchophùhợpvớibốicảnhngànhthuỷsản ViệtNam.Hơnnữa,cácnhómràocảncũngđượcsắpxếplạivàloạibỏnhómràocản liênquanđếnthịtrườngvàkháchhàngdotấtcảcácnhàquảnlýđềuthốngnhấtrằng: khônggiốngnhưcácDNsảnxuấtởcácquốcgiakhác,yếutốthịtrườngvàkháchhàng đôikhilàràocảnkhiếncácDNkhóthựcthiCLKDTTMT,nhưngđốivớicácDNxuất khẩutômViệtNam,nhữngquyđịnhvàđòihỏicủathịtrườngvàkháchhàngtrênthị trườngnhậpkhẩulạilàyếutốthúcđẩyCLKDTTMTchứkhôngphảiràocản.Cuối cùng,tổngsố30ràocảnđãđượcxácđịnhvàđượcphânloạithành6nhómchính. Giaiđoạn2:SửdụngphươngphápTốtnhất-Xấunhất(BWM)củaRezaei(2015) đểxếphạngcácràocảnđãđượcthốngnhấtởgiaiđoạn1. MộtsốkỹthuậtMCDM(môhìnhraquyếtđịnhđatiêuchuẩn)hiệntạinhưAHP, ANP,MAUT,SMARTđượcdùngđểxếphạngcácthuộctínhbằngcáchtínhtoán trọngsốcủacácthuộctínhđó.Tuynhiên,phươngphápBWMcólợithếhơncáckỹ thuậtMCMDnàyvìnóyêucầusốlượngsos