Luận án Ảnh hưởng của đặc điểm và năng lực kinh doanh của doanh nhân đến hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG LA PHƯƠNG HIỀN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH HUẾ - NĂM 2019 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ HOÀNG LA PHƯƠNG HIỀN ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ Chuyên ngành: Quản trị kinh doanh Mã số: 9340101 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Người hướng dẫn khoa học PGS.TS. TRƯƠNG TẤN QUÂN PGS.TS. NGUYỄN TÀI PHÚC HUẾ - NĂM 2019 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các nội dung và kết quả nghiên cứu trong luận án được tổng hợp, phân tích và thực hiện một cách trung thực, phù hợp với bối cảnh thực tế. Nghiên cứu sinh Hoàng La Phương Hiền i LỜI CÁM ƠN Luận án này không thể thực hiện và hoàn thành nếu thiếu đi sự đóng góp quan trọng của các tổ chức và cá nhân. Do đó, tôi vô cùng cảm kích và trân quý sự hỗ trợ và giúp đỡ tận tính của tất cả tập thể và cá nhân đã tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án. Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS. Trương Tấn Quân và PGS.TS. Nguyễn Tài Phúc là những người đã tận tâm hướng dẫn, động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ và tạo điều kiện của các Thầy, Cô, Cán bộ Phòng Đào tạo sau Đại học; các Thầy cô, Anh chị em đồng nghiệp Khoa Quản trị kinh doanh Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã đặc biệt dành cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận án. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo và các anh chị tại Cục thuế, các Chi cục thuế, Hội doanh nghiệp, Hội doanh nhân trẻ, Cục thống kê tỉnh Thừa Thiên Huế; và đặc biệt là các doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế đã nhiệt tình đóng góp ý kiến, chia sẻ những thông tin, tư liệu hữu ích để tôi có thể hoàn thành luận án. Cuối cùng, tôi muốn gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè thân thiết đã luôn động viên, ủng hộ và đồng hành cùng tôi trong suốt thời gian qua. Mặc dù bản thân đã nỗ lực hết mình nhưng không thể tránh khỏi những hạn chế và thiếu sót nhất định khi thực hiện luận án. Rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý Thầy giáo, Cô giáo, các nhà khoa học và bạn đọc gần xa. Một lần nữa, tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận án Hoàng La Phương Hiền Hiền ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cám ơn .................................................................................................................. ii Mục lục ...................................................................................................................... iii Danh mục các bảng .................................................................................................... vii Danh mục các hình ..................................................................................................... ix PHẦN I. MỞ ĐẦU ..................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ................................................................................................ 3 3. Câu hỏi nghiên cứu .................................................................................................. 4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................ 4 5. Đóng góp của luận án .............................................................................................. 5 6. Kết cấu của luận án .................................................................................................. 7 PHẦN II. NỘI DUNG VÀ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............................................ 9 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM, NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA DOANH NGHIỆP ......................................... 9 1.1 Cơ sở lý thuyết về doanh nhân ............................................................................... 9 1.1.1 Khái niệm về doanh nhân .................................................................................... 9 1.1.2 Đặc điểm doanh nhân ........................................................................................ 10 1.1.3 Năng lực kinh doanh của doanh nhân ................................................................ 16 1.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ................................................ 24 1.2.1. Dịch vụ ............................................................................................................ 24 1.2.2. Doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ............................................. 25 1.2.3 Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp............................................... 28 1.3. Ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ............................................................................ 34 1.3.1. Ảnh hưởng của đặc điểm doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ............................................................................................................. 34 1.3.2. Ảnh hưởng của năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp............................................................................................. 39 1.4. Khoảng trống trong vấn đề nghiên cứu ................................................................ 46 iii 1.4.1. Khoảng trống nghiên cứu về lý thuyết và phương pháp tiếp cận đặc điểm, năng lực kinh doanh và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ........................... 46 1.4.2. Khoảng trống nghiên cứu về lý thuyết và phương pháp phân tích sự ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ....................................................................................................... 49 CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM CỦA DOANH NHÂN, DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................................................................................. 52 2.1 Khái quát về đặc điểm của doanh nhân và doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ......................................................................................... 52 2.1.1. Đặc điểm của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ............................................................................................................................ 52 2.1.2 Đặc điểm của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ................................................................................................ 56 2.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 57 2.2.1. Phương pháp tiếp cận và phân tích ảnh hưởng của của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế............................................................................ 57 2.2.2. Giả thuyết và mô hình nghiên cứu của luận án .................................................. 60 2.2.3. Nghiên cứu định tính ........................................................................................ 67 2.2.4. Nghiên cứu định lượng ..................................................................................... 71 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ PHÂN TÍCH SỰ ẢNH HƯỞNG CỦA ĐẶC ĐIỂM VÀ NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN ĐẾN KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG KINH DOANH CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ ...................................................... 80 3.1. Kết quả khảo sát về đặc điểm doanh nhân và doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế................................................................................... 80 3.1.1. Đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ................................................................. 80 3.1.2. Đặc điểm doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế . 81 3.2. Kiểm định thang đo các biến nghiên cứu ............................................................. 83 3.2.1. Phân tích nhân tố khám phá (Exploratory Factor Analysis - EFA).................... 83 3.2.2. Phân tích nhân tố khẳng định (Confirmatory Factor Analysis - CFA) ............... 83 iv 3.3. Phân tích thực trạng đặc điểm tâm lý và năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .................... 86 3.3.1. Đặc điểm tâm lý của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ......................................................................................... 86 3.3.2. Năng lực kinh doanh của doanh nhân tại các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế................................................................................... 89 3.4. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .................................................................................................... 103 3.4.1. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm tâm lý, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế................................................................................. 103 3.4.2. Kiểm định ước lượng mô hình bằng Boostrap ................................................ 104 3.4.3. Bình luận các giả thuyết nghiên cứu về ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp nhỏ và vừa trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế .......................................................... 104 CHƯƠNG 4. MỘT SỐ HÀM Ý QUẢN TRỊ NÂNG CAO NĂNG LỰC KINH DOANH CỦA DOANH NHÂN TẠI CÁC DOANH NGHIỆP NHỎ VÀ VỪA TRONG LĨNH VỰC DỊCH VỤ Ở THỪA THIÊN HUẾ ..................................... 121 4.1. Đối với năng lực định hướng chiến lược ........................................................... 122 4.2. Đối với năng lực phân tích - sáng tạo ................................................................ 123 4.3. Đối với năng lực tổ chức - lãnh đạo .................................................................. 125 4.4. Đối với năng lực thực hiện trách nhiệm xã hội .................................................. 127 4.5. Đối với năng lực cam kết .................................................................................. 128 4.6. Đối với năng lực thiết lập quan hệ ..................................................................... 129 4.7. Đối với năng lực chuyên môn nghiệp vụ ........................................................... 130 4.8. Đối với năng lực cá nhân .................................................................................. 130 4.9. Đối với năng lực nắm bắt cơ hội ....................................................................... 131 4.10. Đối với năng lực học tập ................................................................................. 131 PHẦN IV. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ............................................................. 134 1. Kết luận ............................................................................................................... 134 2. Kiến nghị ............................................................................................................. 136 2.1. Đối với Nhà nước.............................................................................................. 136 v 2.2. Đối với các cấp lãnh đạo của tỉnh, thành phố .................................................... 137 2.3. Đối với các hiệp hội của tỉnh ............................................................................. 138 CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ............................................ 140 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 141 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 151 PHỤ LỤC 1 ............................................................................................................ 152 PHỤ LỤC 2 ............................................................................................................ 170 vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tổng hợp các khái niệm về doanh nhân .................................................. 9 Bảng 1.2. Tổng hợp một số nhóm đặc điểm tâm lý doanh nhân ............................ 14 Bảng 1.3. Tổng hợp một số khái niệm về năng lực ............................................... 17 Bảng 1.4. Tổng hợp các hành vi phản ánh trong từng nhóm năng lực kinh doanh thành phần cấu thành năng lực kinh doanh của doanh nhân từ nhiều tác giả ........................................................................................................ 19 Bảng 1.5. Phân loại doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam.................................... 26 Bảng 1.6. Các khái niệm về kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ....... 28 Bảng 1.7. Tổng hợp các chỉ tiêu đo lường kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ................................................................................................... 29 Bảng 1.8. Tổng hợp các nội dung đo lường trong hệ thống đánh giá kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ....................................................... 31 Bảng 1.9. Ảnh hưởng của một số đặc điểm tâm lý của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ....................................................... 37 Bảng 1.10. Tổng hợp một số nội dung và phương pháp nghiên cứu về mối quan hệ giữa năng lực kinh doanh và kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp ................................................................................................... 46 Bảng 2.1. Số lượng các doanh nghiệp nhỏ và vừa phân theo loại hình dịch vụ ở Thừa Thiên Huế giai đoạn 2013 - 2016 ................................................. 52 Bảng 2.2. Đặc điểm của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế năm 2016 .............................................................................................. 53 Bảng 2.3. Qui mô vốn, lao động và kết quả hoạt động kinh doanh của các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ phân theo ngành nghề kinh doanh trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2016 ................................................................... 55 Bảng 2.4. Đặc điểm của đội ngũ doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế năm 2016 .................................... 56 Bảng 2.5. Nhận diện phương pháp phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả kinh doanh của DNNVV ........ 57 Bảng 2.6. Bảng phân bố tỷ lệ cỡ mẫu cần điều tra theo ngành dịch vụ .................. 72 Bảng 3.1. Đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân tại các DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế theo kết quả điều tra năm 2018 ............. 80 vii Bảng 3.2. Qui mô và cơ cấu DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ trên địa bàn Thừa Thiên Huế theo loại hình, lĩnh vực hoạt động, qui mô lao động và địa bàn hoạt động theo kết quả điều tra năm 2018 ............................................. 82 Bảng 3.3. Các chỉ số đánh giá sự phù hợp của mô hình cấu trúc bậc 2 của các khái niệm nghiên cứu ................................................................................... 84 Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả phân tích và đo lường mô hình cấu trúc bậc 2 cho các biến nghiên cứu ................................................................................... 85 Bảng 3.5. Đánh giá giá trị phân biệt cho thang đo các biến nghiên cứu ................. 86 Bảng 3.6. Tổng phương sai rút trích (AVE) của các khái niệm và ma trận tương quan giữa các khái niệm ....................................................................... 86 Bảng 3.7. Kết quả phân tích ảnh hưởng của đặc điểm, năng lực kinh doanh của doanh nhân đến kết quả hoạt động kinh doanh của DNNVV trong lĩnh vực dịch vụ ở Thừa Thiên Huế ........................................................... 103 Bảng 3.8. Kiểm định phân phối chuẩn cho các biến nghiên cứu .......................... 107 Bảng 3.9. Kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp theo các nhóm đặc điểm nhân chủng học của doanh nhân ......................................................... 108 Bảng 3.10. Năng lực kinh doanh của doanh nhân theo các nhóm đặc điểm nhân chủng học ........................................................................................... 113 viii